ინტერნეტ მედია რესურსი „The World“ 2014 წლის 12 მარტს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ პოლონეთის პრეზიდენტის საჯაროდ შეურაცხყოფა სამ წლამდე პატიმრობით დასჯადი დანაშაულია. ამავე სტატიის მიხედვით, ნიდერლანდების მონარქის განზრახ შეურაცხყოფა 5 წლამდე პატიმრობით დასჯადი ქმედებაა. პრეზიდენტის შეურაცხყოფა დასჯადი ქმედებაა, ასევე, თურქეთის რესპუბლიკაში, სადაც სასჯელის სახით 4 წლამდე პატიმრობაა გათვალისწინებული.[1]

ინტერნეტ რესურსი „Euroactiv“ 2022 წლის 11 იანვარს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ პოლონელი მწერალი იაკუბ ზულცზუკი პრეზიდენტის შეურაცხყოფაში იყო ბრალდებული [მწერალმა პრეზიდენტს ჭკუასუსტი უწოდა], რაც 3 წლამდე პატიმრობას ითვალისწინებს. სტატიის მიხედვით, ვარშავის რეგიონულმა სასამართლომ საქმე დახურა და განაცხადა, რომ ბრალდებულს არაფერი ჩაუდენია ისეთი, რის გამოც ის დასჯას დაიმსახურებდა. მოსამართლის განცხადებით, პრეზიდენტის ზედმეტად დაცვა სიტყვის თავისუფლების ფასად, ქვეყანას ინსტიტუტის ავტორიტეტის ხელოვნურ პატივისცემამდე მიიყვანს ქვეყანას.[2]

მედია საშუალება „The Guardian“ 2018 წლის 5 თებერვალს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერდა, რომ ნიდერლანდებში დებატებია მონარქის შეურაცხყოფის კრიმინალიზების გარშემო. ბევრი კანონს ჯართად მიიჩნევდა და მის გაუქმებას მოითხოვდა. სტატიის მიხედვით, უკანასკნელი შემთხვევა, როდესაც მონარქის შეურაცხყოფის ბრალდებით საქმე აღიძრა, 2016 წელს დაფიქსირდა.[3]

მედია საშუალება „The Sydney Morning Herald“ 2018 წლის 11 აპრილს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ ნიდერნალნდებმა, 120 ხმით 30-ის წინააღმდეგ, შეცვალა საუკუნეების განმავლობაში მოქმედი კანონი მონარქის შეურაცხყოფის შესახებ. ახალი კანონით, მონარქის და მისი ოჯახის [ისევე როგორც სხვა ქვეყნის მეთაურის] შეურაცხყოფა, როგორც ქმედება, გაუტოლდა პოლიციის ოფიცრის, სასწრაფო დახმარების ავტომანქანის მძღოლის, გადაუდებელი დახმარების პერსონალისა და სოციალური მუშაკის შეურაცხყოფას. აღნიშნული ცვლილების შემდეგ, ნიდერლანდებში, მონარქის შეურაცხყოფა მაქსიმუმ 4-თვიანი პატიმრობით ისჯება.[4]

ინტერნეტ რესურსი „Daktilo 1984“ 27 ივნისს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ თურქეთის სისხლის სამართლის კოდექსის 299-ე მუხლის მიხედვით, პირი, ვინც შეურაცხყოფას მიაყენებს პრეზიდენტს, დაისჯება პატიმრობით ერთიდან 4 წლამდე ვადით. თუ ქმედება ჩადენილია საჯაროდ, სასჯელს დაემატება, ვადის ერთი მეექვსედი. სტატიის მიხედვით, აბდულა გულის პრეზიდენტობის მთლიანი ვადის განმავლობაში 299-ე მუხლით 858 საქმე აღიძრა. ერდოღანის პრეზიდენტობისას კი, მხოლოდ 2020 წელს, პრეზიდენტის შეურაცხყოფის მუხლით, 31 ათასზე მეტი საქმე აღიძრა. მათ შორის, 290 არასრულწლოვნის მიმართ [84 მათგანი იყო 12-15 წლის და 206 – 15-18 წლის].[5]

[1] ინტერნეტ მედია რესურსი „The World“; 12 ქვეყანა, სადაც ქვეყნის მეთაურის შეურაცხყოფისთვის დაგსჯიან; გამოქვეყნებულია 2014 წლის 12 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://theworld.org/stories/2014-03-12/how-these-12-countries-will-punish-you-insulting-their-heads-state [ნანახია 2022 წლის 16 ნოემბერს]

[2] ინტერნეტ რესურსი „Euroactiv“; პოლონეთის პრეზიდენტის შეურაცხყპფაში ბრალდებული მთავრობის კრიტიკოსი სასამართლომ გაამართლა; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 11 იანვარს; ხელმისაწვდომაი ბმულზე: https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/government-critic-acquitted-of-insulting-polish-president/ [ნანახია 2022 წლის 16 ნოემბერს]

[3] მედია საშუალება „The Guardian“; ნიდერლანდელები მონარქის შეურაცხყოფის კანონთან დაკავშირებით ორად გაიყვნენ; გამოქვეყნებულია 2018 წლის 5 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.theguardian.com/world/2018/feb/05/dutch-divided-over-law-against-insulting-the-king [ნანახია 2022 წლის 16 ნოემბერს]

[4] მედია საშუალება „The Sydney Morning Herald“; ნიდერლანდების პარლამენტმა მონარქის შეურაცხყოფისთვის დაწესებული სასჯელი შეამსუბუქა; გამოქვეყნებულია 2018 წლის 11 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.smh.com.au/world/europe/dutch-parliament-reduces-penalties-for-insulting-king-20180411-p4z8yx.html [ნანახია 2022 წლის 16 ნოემბერს]

[5] ინტერნეტ რესურსი „Daktilo 1984“; დანაშაული – პრეზიდენტის შეურაცხყოფა; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 27 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://daktilo1984.com/d84intelligence/an-analysis-of-unending-prosecutions-the-crime-of-insulting-president/ [ნანახია 2022 წლის 16 ნოემბერს]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ 2022 წლის 12 აპრილს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი) ერიტრეაში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერია, რომ ერიტრეა არის ცენტრალიზებულ და ავტორიტარულ რეჟიმს დაქვემდებარებული სახელმწიფო. ქვეყნის პრეზიდენტია ისაის აფვერკი. „დემოკრატიისა და სამართლიანობის სახალხო ფრონტი“ ქვეყანაში ერთადერთი პოლიტიკური პარტიაა, რომელსაც პრეზიდენტი ხელმძღვანელობს. ქვეყანაში, 1993 წლის დამოუკიდებლობის შესახებ რეფერენდუმის შემდეგ,  არ ჩატარებულა არანაირი სახის არჩევნები.

ერიტრეაში ქვეყნის შიდა უსაფრთხოებაზე პოლიცია, ხოლო საგარეო უსაფრთხოებაზე შეიარაღებული ძალები არიან პასუხისმგებელნი. მთავრობა ზოგჯერ იყენებდა რეზერვში არსებულ ძალებს, ასევე – დემობილიზებულ ჯარისკაცებსა და სამოქალაქო შეიარაღებულ ჯგუფებს, რათა სათანადოდ ეპასუხა უსაფრთხოების გამოწვევებისთვის. ეროვნული უსაფრთხოების სამსახურის თანამშრომლები პასუხისმგებლები არიან იმ პირთა დაპატიმრებაზე, რომლებიც სავარაუდოდ საფრთხეს უქმნიან ეროვნულ უსაფრთხოებას. შეიარაღებულ ძალებს აქვთ სამოქალაქო პირთა დაპატიმრებისა და დაკავების უფლებამოსილება. ანგარიშში აღნიშნულია ისიც, რომ სამოქალაქო ხელისუფლებამ შეინარჩუნა ეფექტური კონტროლი უსაფრთხოების ძალების უმეტეს ნაწილზე. მიუხედავად ამისა, დაფიქსირდა უსაფრთხოების ძლების მიერ ჩადენილი დარღვევები.

ანგარიშის თანახმად საანგარიშო პერიოდში (2021 წელი) ერიტრეაში ადამიანის უფლებათა მნიშვნელოვანი საკითხები მოიცავდა:   უკანონო და თვითნებურ მკვლელობებს; იძულებით გაუჩინარებებს; წამებას; მკაცრ და სიცოცხლისთვის საშიშ საპატიმრო და დაკავების პირობებს; თვითნებურ დაკავებებს; პოლიტ-პატიმრებს; სასამართლო დამოუკიდებლობასთან დაკავშირებულ სერიოზულ პრობლემებს; თვითნებურ და უკანონო ჩარევას პირად ცხოვრებაში; კონფლიქტთან დაკავშირებულს დარღვევებს, მათ შორის სამოქალაქო პირების მიმართ დარღვევებს; გამოხატვის თავისუფლების სერიოზულ შეზღუდვას; შეკრების და გაერთიანების თავისუფლების სერიოზული შეზღუდვას; სერიოზული შეზღუდვას გადაადგილების თავისუფლებაზე; ქვეყნის მოქალაქეების უუნარობას თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების გზით შეცვალონ ხელისუფლება; ადგილობრივი და საერთაშორისო ორგანიზაციების მიმართ სერიოზულ შეზღუდვებს; გენდერული ნიშნით ჩადენილი დანაშაულების გამოძიების და პასუხისმგებლობის დაკისრების ნაკლებობას; ადამიანებით ვაჭრობას; კანონებს, რომლითაც კრიმინალიზებულია ნებაყოფლობითი ერთსქესიანი სექსუალური ურთიერთობა; ბავშვთა შრომის ყველაზე ცუდ ფორმებს.

ანგარიშის თანახმად, ხელისუფლებას არ გადაუდგამს  ნაბიჯები ოფიციალური პირების მიერ ჩადენილი დანაშაულების გამოძიების და მათზე სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრების კუთხით.

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი ანგარიშში სავალდებულო სამხედრო სამსახურზე წერს, რომ ეს უკანასკნელი იძულებითი შრომის ყველაზე ცუდი ფორმაა. კანონის თანახმად ქვეყნის ყველა მოქალაქე 18-დან 50 წლამდე (შეზღუდული გამონაკლისებით) ვალდებულია გაიაროს სავალდებულო სამხედრო სამსახური. აღნიშნული მოიცავს ექვსკვირიან სამხედრო წვრთნებს და 12 თვიან აქტიურ სამხედრო ან სამოქალაქო სამსახურს, ჯამში სულ 18 თვე. გარდა ამისა, პირები, რომლებიც ვერ გაივლიან სამხედრო მომზადებას, გაივლიან 18 თვიან სამსახურს რომელიმე სახელმწიფო დაწესებულებაში. საგანგებო მდგომარეობაში, ხელისუფლებას შეუძლია ამ დაწესებული 18-თვიანი ლიმიტის შეჩერება, რაც ერიტრეის ხელისუფლებამ 1998 წელს გააკეთა ეთიოპიაში შეიარაღებული კონფლიქტის დაწყებისას  და დღემდე არ გაუქმებულა.  აღნიშნული ქმედებიდან გამომდინარე სამხედრო სამსახური განუსაზღვრელი დროით ხანგრძლივდება. ზოგიერთ შემთხვევაში ეს იყო 20 წელი და მეტი. სამხედრო სამსახურიდან გათავისუფლება თვითნებურია და მასთან დაკავშირებული პროცედურები კვლავ ბუნდოვანია. წვევამდელებს ასაქმებდნენ ყველა სახელწმიფო თუ პარტიულ სამსახურში. მათ შორის მოგებაზე ორიენტირებულ კომპანიებში, იძულებითი შრომის პირობებში.

ანგარიშის თანახმად წვევამდელთა ანაზღაურება დაბალია, მიუხედავად იმისა, რომ რამდენიმე პროფესიასთან დაკავშრებით გადაიხედა ანაზღაურების საკითხი. სამხედრო სამსახურში მყოფ პირებს, რომლებსაც არ აქვთ მიღებული განათლება ან პროფესიული კვალიფიკაცია, აქვთ ძალიან დაბალი ანაზღაურება და ხელისუფლება ანაზღაურებას ხანდახან საკვებით ანაცვლებდა. კანონი პირისთვის სამუშაო კატეგორიის მინიჭებას ითვალისწინებს პირის უნარების და პროფესიის გათვალიწინებით, მაგრამ პრაქტიკაში  ყოველთვის ასე არ ხდებოდა.  კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ალტერნატიულ სამსახურს კეთილსინდისიერი მოწინააღმდეგეებისთვის.[1]

Amnesty International-ის მიერ 2022 წლის 29 მარტს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი) ერიტრეაში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერია, რომ ქვეყანაში გაგრძელდა პირთა თვითნებური დაკავებები და იძულებით გაუჩინარებები. ახალწვეულები, რომლებიც სავალდებულო სამხედრო სამსახურში გაიწვიეს, იძულებულები იყვნენ ემსახურათ განუსაზღვრელი პერიოდით.

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ 2020 წლის ნოემბრის შემდეგ ერიტრეის თავდაცვის ძალები იბრძვიან ეთიოპიის ხელისუფლების სამხედრო ძალებთან ერთად ტიგრაის სახალხო გამათავისუფლებელი ფრონტის წინააღმდეგ ეთიოპიის ტიგრაის რეგიონში. კონფლიქტის მიმდინარეობისას, ერიტრეის თავდაცვის ძალებმა, ისევე, როგორც ეთიოპიის  უსაფრთხოების ძალებმა, ჩაიდინეს ადამიანის უფლებათა სერიოზული დარღვევები, მათ შორის ქალთა მიმართ სექსუალური ძალადობა და სამოქალაქო პირთა კანონგარეშე მკვლელობები, რომლებიც შესაძლოა გაუტოლდეს ომის დანაშაულებს და ადამიანობის წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულებებს.[2]

Human Rights Watch-ის მიერ 2022 წლის 13 იანვარს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ერიტრეაში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერია, რომ ერიტრეის ხელისუფლების ძალებმა ჩაიდინეს ომის დანაშაულები, ასევე სავარაუდოდ დანაშაულები ადამიანობის წინააღმდეგ და სხვა მძიმე დარღვევები, ეთიოპიის ტიგრაის რეგიონში მიმდინარე კონფლიქტის ფარგლებში.

ანგარიშის თანახმად ერიტრეაში გრძელდებოდა ხელისუფლების მხრიდან რეპრესია, მათ შორის იძულებით გაწვევა, მასობრივი შეკრებები ჯარის რიგების შესავსებად და ფართოდ გავრცელებული იძულებითი შრომა. ქვეყანაში ასევე მკაცრად შეზღუდული იყო გამოხატვის, რწმენის და აზრის თავისუფლება.[3]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისის მიერ 2021 წლის სექტემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში ერიტრეის შესახებ წერია, რომ სამხედრო სამსახური შესაძლოა დაიყოს სამხედრო და სამოქალაქო კომპონენტებად. თავდაპირველად, ყველა ახალწვეული გადის სამხედრო მომზადებას და შემდეგ ხდება მათი გადანაწილება თავდაცვის სამინისტროს დაქვემდებარებაში მყოფ სამხედრო ნაწილებში ან სამოქალაქო სამსახურში. ახალწვეულთა ნაწილი მუშაობს „დემოკრატიისა და სამართლიანობის სახალხო ფრონტის“ საკუთრებაში არსებულ რომელიმე კომპანიაში ან შეიარაღებულ ძალებში.

ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო უთითებს 5 ფაქტორზე, რომელმაც შესაძლოა გავლენა იქონიოს იმაზე ახალწვეულს დაეკისრება სამხედრო თუ სამოქალაქო ფუნქცია:

• ახალწვეულები, რომელთა რეკრუტირებაც მოხდა მე-12 სასწავლო წლის შემდეგ, უფრო სავარაუდოა, რომ მოხვდებიან სამოქალაქო სამსახურში ვიდრე ის პირები, რომელთაც სკოლა მიატოვეს და რეკრუტირებული არიან ადგილობრივი ადმინისტრაციის მიერ;
• ერიტრეის საშუალო განათლების სასერთიფიკატო გამოცდებში მიღებულმა შედეგებმა შესაძლოა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშოს ფუნქციათა განაწილებაში;
• ქალები სავარაუდოდ განაწილდებიან სამოქალაქო სამსახურში;
• სოფლის მოსახლეობა უფრო სავარაუდოა, რომ განაწილდებიან სამხედრო სამსახურში, რაც შესაძლოა დაკავშირებული იყოს მათ არასრულფასოვან განათლებასთან;
• ე.წ Freedom Fighters-ის შვილები და გავლენიან ადამიანებთან კავშირის მქონე პირები დიდი ალბათობით განაწილდებიან სამოქალაქო სამსახურში.

გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის 2021 წლის მაისის ანგარიშის თანახმად მიუხედავად იმისა, რომ ახალწვეულთა ნაწილი ასრულებს სამხედრო როლს შეიარაღებულ ძალებში, მათი უმეტესობა მუშაობს სამოქალაქო ადმინისტრაციაში, ინფრასტრუქტურულ პროექტებზე, განათლების საკითხებზე ან სხვა. აღნიშნულია ისიც, რომ ახალწვეულებს დასაქმების თვალსაზრისით არ აქვთ თავისუფალი არჩევანი.

ანგარიშში წერია ისიც, რომ სამხედრო სამსახურმა შესაძლოა ბევრი ფორმა მიიღოს, რომლის მხოლოდ მცირე ნაწილია აქტიური სამხედრო სამსახური. მათ შორის არის სახელმწიფო დაწესებულებასა თუ კომპანიაში საოფისე სამსახური; ფიზიკური შრომა; სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებულ მაღაროებში მუშაობა; დაწყებით და საშუალო სკოლაში მუშაობა და ა.შ.

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი წერს, რომ პირობები საკმაოდ მკაცრია სამხედრო სამსახურში მყოფი პირებისთვის, თუმცა ზოგიერთი პირის შემთხვევაში ეს პირობები არის ნორმალური, თუმცა დაბალი ანაზღაურებით.

ანგარიშში აღნიშნულია ისიც, რომ სამოქალაქო მოვალეობის შემსრულებელი პირები ჩვეულებრივ არიან შეიარაღებული ძალების წევრები და ნებისმიერ დროს არის შესაძლებელი მათი გამოძახება. გარდა ამისა, მათ აქვთ ვალდებულება, რომ დროდადრო მონაწილეობა მიიღონ სამხედრო წვრთნებში.

1995 წლის ეროვნული სამხედრო სამსახურის პროკლამაციის მე-6 მუხლის თანახმად ერიტრეის მოქალაქეებს 18-დან 50 წლამდე აქვთ ვალდებულება გაიარონ სამხედრო სამსახური.

იმავე პროკლამაციის მე-8 მუხლის თანახმად კი ერიტრეის მოქალაქეები 18-დან 40 წლამდე ვალდებული არიან გაიარონ აქტიური სამხედრო სამსახური, რომელიც მოიცავს 6 თვიან სამხედრო წვრთნას და 12 თვიან უშუალო მსახურებას.

1995 წლის პროკლამაცია ასევე მოიცავს მუხლებს, რომელიც უკავშირდება პირის სამხედრო სამსახურიდან გათავისუფლებას; პროკლამაციის მე-12 მუხლი უთითებს, რომ აქტიური სამხედრო სამსახურიდან გათავისუფლდებიან ერიტრეის მოქალაქეები, რომლებმაც გაიარეს სამხედრო სამსახური ამ პროკლამაციის გამოქვეყნებამდე და ასევე ის პირები, რომლებმაც დაამტკიცეს, რომ მთელი დრო გაატარეს გათავისუფლებისთვის ბრძოლაში.

მე-15 მუხლის თანახმად შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები მიიღებენ თავდაცვის სამინისტროსგან სამხედრო სამსახურიდან გათავისუფლების სერთიფიკატს.

პროკლამაციის მე-13 მუხლის თანახმად პირები, რომლებიც გამოცხადნენ სამხედრო სამსახურისთვის შეუფერებლად, ნებისმიერ საჯარო ან სახელისუფლებო ორგანოში გაივლიან 18 თვიან მსახურებას.

 

მე-14 მუხლის თანახმად აქტიური სამხედრო სამსახურიდან დროებითი გათავისუფლება შესაძლებელია სუსტი ჯანმრთელობის ან განათლებასთან (უნივერსიტეტი ან პროფესიული სკოლა) დაკავშირებული საკითხის გამო. მიუხედავად ამისა, აღნიშნულია, რომ პირს სერთიფიკატი, დიპლომი ან ხარისხის დამადასტურებელი საბუთი გადაეცემა მხოლოდ აქტიური სამხედრო სამსახურის დასრულების შემდეგ.

ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო 2019 წლის ანგარიშში უთითებს სამხედრო სამსახურიდან გათავისუფლების „დე ფაქტო“ საფუძვლებს. კერძოდ, ანგარიშის თანახმად ქალები, რომელთაც ყავთ შვილები ან არიან ფეხმძიმედ, თავისუფლებიან სამხედრო სამსახურიდან. მიუხედავად ამისა, დედები თავისუფლებიან მხოლოდ სამხედრო სამსახურიდან და არა სამოქალაქო სამსახურიდან. გარდა ამისა, დაქორწინებული ქალები, რომელთაც არ ჰყავთ შვილები ან არ არიან ფეხმძიმედ ხშირად თავისუფლებიან სამხედრო სამსახურიდან.

ანგარიშში ასევე წერია გათავისუფლების სხვა საფუძვლები, რომლებიც პრაქტიკაში არათანმიმდევრულად გამოიყენებოდა:

• მუსლიმი ქალები ისეთი რეგიონებიდან, როგორიც არის Gash Barka და Southern Red Sea (სოფლის დასახლებები);
• მომთაბარე ტომთა და რაშაიდას (Rashaida) ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლები;
• რელიგიური მსახურები (მღვდელი, იმამი და ა.შ.).

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისის ანგარიშის თანახმად პრაქტიკაში სამხედრო სამსახურიდან ასევე თავისუფლებიან:

• მენტალური პრობლემების მქონე პირები;
• შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები;
• ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემის მქონე პირები;
• ფეხმძიმე ქალები;
• ქალები, რომელთაც ჰყავთ მცირეწლოვანი შვილები;
• პირები, რომლებიც არიან ოჯახის ერთადერთი მარჩენალი.

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ადამიანის უფლებათა კომიტეტის მიერ 2021 წლის მაისში გამოქვეყნებული ანგარიშის თანახმად ერიტრეაში სამხედრო სამსახურის რეჟიმის ფარგლებში ადგილი აქვს ადამიანის უფლებათა უხეშ დარღვევებს, მათ შორის სამხედრო სამსახურის განუსაზღვრელი ხანგრძლივობა, შეურაცხმყოფელი პირობები და წვევამდელების გამოყენება იძულებით შრომაში.

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისის ანგარიშში წერია, რომ ზოგიერთი წყაროს თანახმად სამხედრო სამსახური აღიქმება, როგორც იძულებითი შრომა, ხოლო ზოგიერთის მიერ, როგორც „მონობა“. წყაროს თანახმად სამხედრო სამსახურში მყოფი წვევამდელების პირობები იყო საშინელი და მიუთითებდა დაუსჯელად ჩადენილი სექსუალური ძალადობის ბრალდებებზე. გარდა ამისა, აღნიშნულია, რომ ბოლო პერიოდში გაიზარდა არასრულწლოვან წვევამდელთა რიცხვი.

კიდევ ერთი წყარო აღნიშნავს, რომ მნიშვნელოვანია ეროვნული კონტექსტის გათვალისწინება, როდესაც ხდება სამხედრო სამსახურის დროს ცხოვრების პირობების გაანალიზება. წყაროს თანახმად, სამხედრო სამსახურის წვევამდელები ცხოვრობენ ისეთ პირობებში, რომელიც ასახავს ერიტრეაში მცხოვრები მოსახლეობის ნორმალურ პირობებს.[4]

[1] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი – ერიტრეა – ანგარიში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 12 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 11 ნოემბერს]

[2] Amnesty International – ერიტრეა – ანგარიში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 29 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 11 ნოემბერს]

[3] Human Rights Watch – ერიტრეა – ანგარიში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 13 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 11 ნოემბერს]

[4] გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი – ერიტრეა – „სამხედრო სამსახური და ქვეყნის უკანონოდ დატოვება“; გამოქვეყნებულია 2021 წლის სექტემბერში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 11 ნოემბერს]

იემსაერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლისა და ადამიანის უფლებების ჟენევის აკადემიის პროექტის „კანონის უზენაესობა შეიარაღებულ კონფლიქტებში“ (RULAC) მიხედვით, იემენის ტერიტორიაზე ადგილი აქვს რამდენიმე არა-საერთაშორისო ხასიათის შეიარაღებულ კონფლიქტს.

არა-საერთაშორისო ხასიათის შეიარაღებული კონფლიქტი გრძელდება იემენის ხელისუფლებასა და ამბოხებულ ჰუტებს შორის. 2015 წელს ჰუტებმა კონტროლი დაამყარეს იემენის დედაქალაქზე. იემენის პრეზიდენტის თხოვნით, 2015 წლის მარტში, კონფლიქტში ჩაერთო საერთაშორისო კოალიცია საუდის არაბეთის ხელმძღვანელობით. საუდის არაბეთის ჩართულობა არ ცვლის კონფლიქტის სტატუსს, რადგან აღნიშნული ხდება იემენის ხელისუფლების თანხმობით.

იემენის ხელისუფლება, ასევე, ჩართულია არა-საერთაშორისო ხასიათის კონფლიქტში ტერორისტული დაჯგუფებასთან „ალ-ქაედა არაბეთის ნახევარკუნძულზე“. იემენის ხელისუფლების თანხმობით, ამერიკის შეერთებული შტატები ახორციელებს მიზნობრივ ოპერაციებს დაჯგუფების წინააღმდეგ.

შეიარაღებული ჯგუფები, მათ შორის ჰუტები და ალ-ქაედა, ასევე იბრძვიან ერთმანეთის წინააღმდეგ იემენის ტერიტორიაზე.

2017 წელს შეიქმნა სამხრეთის გარდამავალი საბჭო, რამაც წარმოშვა კიდევ ერთი არა-საერთაშორისო ხასიათის შეიარაღებული კონფლიქტი იემენის ხელისუფლებასა და აღნიშნულ სამხრეთის გარდამავალ საბჭოს შორის.[1]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ 2022 წლის 12 აპრილს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი) იემენში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერია, რომ იემენი არის რესპუბლიკა და ქვეყნის კონსტიტუციის თანახმად ძალაუფლება იყოფა პრეზიდენტს, პარლამენტსა და დამოუკიდებელ სასამართლო სისტემას შორის. მიუხედავად ამისა, წლის განმავლობაში სახელმწიფოზე კონტროლი სამ აქტორს შორის იყო განაწილებული: ირანის მხარდაჭერილი ანსარ ალაჰის მოძრაობა (მეორენაირად ჰუტები), საერთაშორისოდ აღიარებული იემენის ხელისუფლება და არაბთა გაერთიანებული ემირატების მხარდაჭერილი „სამხრეთის გარდამავალი საბჭო“. ქვეყანაში უკანასკნელი საპრეზიდენტო არჩევნები 2012 წელს ჩატარდა, რომლის შედეგად ქვეყნის პრეზიდენტი რაბუჰ მანსურ ჰადი გახდა.

ანგარიშის აღნიშნულია, რომ ჰუტები აკონტროლებდნენ არამარტო ეროვნული უსაფრთხოების დარჩენილი დაწესებულებების უმეტესობას ჩრდილოეთით, არამედ სხვა ყოფილ სახელმწიფო ინსტიტუტებსაც.

იემენის ხელისუფლებამ საკუთარი კონტროლის ქვეშ არსებულ ტერიტორიაზე შეავსო ეროვნული უსაფრთხოების დაწესებულებები, თუმცა იემენის ნომინალური ხელისუფლების კონტროლის ქვეშ მყოფ ტერიტორიებზე ეფექტურ კონტროლს  ადგილობრივი სამხედრო მეთაურები და ტომობრივი გაერთიანების ლიდერები ახორციელებდნენ. „სამხრეთის გარდამავალი საბჭო“ ფიზიკურ კონტროლს ახორციელებს ქვეყნის სამხრეთით არსებულ დიდ ტერიტორიაზე, მათ შორის მთავრობის დროებით დედაქალაქ ადენზე.

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი ანგარიშში აღნიშნავს, რომ სამოქალაქო ხელისუფლება ვერ ახორციელებდა ეფექტურ კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე. გავრცელებული სანდო ცნობების თანახმად, ქვეყანაში ადგილი ჰქონდა უსაფრთოხების ძალების წარმომადგენლების მხრიდან დარღვევებს.

2014 წელს ყოფილ პრეზიდენტ ალი აბდულა სალეჰთან აფილირებულმა ამბოხებულმა ჰუტებმა იემენის დედაქალაქი სანაა დაიკავეს, რამაც ქვეყანაში სამოქალაქო ომი გამოიწვია. მას შემდეგ რაც ქვეყნის პრეზიდენტი (ჰადი) ქვეყნიდან გაიქცა, მან საერთაშორისო მხარდაჭერა მოითხოვა ხელისუფლების აღსადგენად და 2015 წელს საუდის არაბეთის მხარდაჭერით შეიქმნა საერთაშორისო სამხედრო კოალიცია. 2019 წელს საუდის არაბეთის დახმარებით მხარეებს (იემენის ხელისუფლება და „სამხრეთის გარდამავალ საბჭო“) შორის დაიდო ძალაუფლების განაწილების შეთანხმება, („რიადის შეთანხმება“), რაც წინ უძღოდა 2020 წლის დეკემბერში ახალი კოალიციური ხელისუფლების შექმნას.

ანგარიშის მიხედვით, საანგარიშო პერიოდში (2021 წელი) იემენში დაფიქსირებულ მნიშვნელოვან უფლება დარღვევათა შორის იყო: უკანონო და თვითნებური მკვლელობები (კონფლიქტში ჩართული ყველა მხარის მიერ), წამება, სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა ან სასჯელი (ასევე ყველა მხარის მიერ), მკაცრი და სიცოცხლისთვის საშიში საპატიმრო პირობები, თვითნებური დაპატიმრებები და დაკავებები, პოლიტიკური პატიმრები და დაკავებულები, სასამართლო სისტემასთან დაკავშირებული სერიოზული პრობლემები, პირადი ცხოვრების უფლებაში უკანონო და თვითნებური ჩარევა, კონფლიქტის ფარგლებში სერიოზული დარღვევები, მათ შორის მშვიდობიანი მოსახლეობის მიმართ ფართოდ გავრცელებული ზიანი,  პირთა უკანონოდ რეკრუტირება ან ბავშვი სამხედროების გამოყენება (კონფლიქტის ყველა მხარის, განსაკუთრებით კი ჰუტების, მიერ), გამოხატვის და პრესის თავისუფლების სერიოზული შეზღუდვა, მათ შორის ძალადობა, ძალადობის მუქარა ან გაუმართლებელი დაპატიმრება ან სისხლისსამართლებრივი დევნა ჟურნალისტების მიმართ,  ცენზურა და ცილისწამების შესახებ კანონები, ინტერნეტის თავისუფლების სერიოზული შეზღუდვა, მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლებაში სერიოზული ჩარევა, რელიგიის და გადაადგილების თავისუფლებების შეზღუდვა, სამართლიანი და თავისუფალი არჩევნების გზით ხელისუფლების არჩევის შესაძლებლობის არარსებობა, პოლიტიკურ საქმიანობაში მონაწილეობის სერიოზული და უსაფუძვლო შეზღუდვა, კორუფცია, ადამიანის უფლებადამცველი ორგანიზაციების მიმართ შეზღუდვები, გენდერული ნიშნით ჩადენილ დანაშაულებზე გამოძიების და პასუხისმგებლობის დაკისრების ნაკლებობა, ადრეული და იძულებითი ქორწინებები, ქალთა სასქესო ორგანოს დასახიჩრება. ასევე, ქვეყანაში კანონმდებლობა კრძალავს ერთსქესიან პირთა შორის სექსუალურ ურთიერთობას. გარდა ამისა, იემენში ასევე ფიქსირდება ბავშვთა შრომის ყველაზე ცუდი ფორმები.

უსაფრთხოების ძალების წარმომადგენელთა დაუსჯელობა რჩებოდა სერიოზულ პრობლემად, ნაწილობრივ იმის გამო, რომ ხელისუფლებას არ გააჩნდა მათზე ეფექტური კონტროლი, ხოლო მეორეს მხრივ იმიტომ, რომ არ არსებობდა სათანადო, ეფექტური საგამოძიებო და სადამსჯელო მექანიზმები.

ქვეყნის ჩრდილოეთში ყოფილ სამთავრობო დაწესებულებებზე ჰუტების კონტროლმა საგრძნობლად შეამცირა მთავრობის შესაძლებლობა  ჩაეტარებინა გამოძიება. იემენის პრემიერ-მინისტრის მთავრობამ გაააქტიურა ანტიკორუფციული სუბიექტები და დაიწყო სახელმწიფო შემოსავლების და ცენტრალური ბანკის აუდიტი. აღსანიშნავია ისიც, რომ ჰუტებმა გამოიყენეს ყოფილი ანტიკორუფციული ხელისუფლება განსხვავებული აზრის ჩასახშობად და პოლიტიკური ოპონენტების რეპრესირებისთვის.

ქვეყანაში ასევე დაფიქსირდა არა-სახელმწიფო აქტორების (მათ შორის ჰუტები, ტომობრივი გაერთიანებები, სამხრეთის გარდამავალი საბჭო და ტერორისტული ჯგუფები (არაბეთის ნახევარკუნძულის ალ-ქაედა და ისლამური სახელმწიფოს ადგილობრივი განშტოება))  მიერ განხორციელებული დარღვევები, რომელიც დაუსჯელი დარჩა.

საუდის არაბეთის ხელმღვანელობით შექმნილი კოალიციის საჰაერო თავდასხმებს ემსხვერპლა მშვიდობიანი მოსახლეობა და გამოიწვია ინფრასტრუქტურის დაზიანება.[2]

საერთაშორისო ორგანიზაცია Freedom House-ის მიერ 2022 წლის 24 თებერვალს გამოქვეყნებულ ანგარიშში იემენში პოლიტიკური უფლებებისა და სამოქალაქო თავისუფლებების შესახებ წერია, რომ  ქვეყანაში ყველაზე მძიმე დაპირისპირება მარიბის პროვინციაში მიმდინარეობს, სადაც ჰუტებმა ხელისუფლების ძალებზე დიდი უპირატესობა მოიპოვეს. აღნიშნული შეტაკებების შედეგად ათიათასობით სამოქალაქო პირს მოუწია ტერიტორიის დატოვება.

ანგარიშის თანახმად, სამოქალაქო მოსახლეობა განიცდის პირდაპირ ძალადობას კონფლიქტი ჩართული ორივე მხარისგან. გარდა ამისა,  მოსახლეობა განიცდის საკვებთან და ჯანმრთელობასთან დაკავშირებულ პრობლემებს, რაც გამოწვეულია ვაჭრობისა და დახმარების შეწყვეტით.[3]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Amnesty International-ის მიერ 2022 წლის 29 მარტს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი) იემენში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერია, რომ კონფლიქტის მონაწილე ყველა მხარე აგრძელებდა საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის მძიმე დარღვევების ჩადენას. საუდის არაბეთის ხელმძღვანელობით მოქმედი საერთაშორისო კოალიცია და ჰუტი ამბოხებულები აგრძელებდნენ თავდასხმებს, რასაც თან ახლდა მსხვერპლი სამოქალაქო მოსახლეობაში და სამოქალაქო ინფრასტრუქტურის განადგურება.  ამას გარდა, კონფლიქტის მონაწილე ყველა მხარე ახორციელებდა პირთა თვითნებურ დაკავებას, იძულებით გაუჩინარებას, არასათანადო მოპყრობასა და წამებას და ა.შ. ისინი ასევე ხელს უშლიდნენ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი საქონლის (საკვები, მედიკამენტები, საწვავი) გადაადგილებას. ქვეყანაში ასევე დაფიქსირდა სიკვდილით დასჯის განაჩენის გამოტანის და მისი აღსრულების ფაქტები.

ანგარიშში აღნიშნულია ისიც, რომ შეიარაღებული კონფლიქტი 2021 წლის განმავლობაშიც გრძელდებოდა. თებერვალსა და სექტემბერში სიტუაცია გამწვავდა, რაც ჰუტების მიერ ხელისუფლების ძალების წინააღმდეგ რამდენიმე პროვინციაში (მარიბი, ელ-დალი, ელ-ბეიდა, შაბვა) განხორციელებულმა თავდასხმებმა გამოიწვია. აღნიშნული თავდასხმების შედეგად ჰუტებმა დიდი ტერიტორიული უპირატესობა მოიპოვეს და 2021 წლის ბოლოს უკვე ქალაქ მარიბთან იყვნენ.

შეტაკებები (სამხრეთის გარდამავალ საბჭოსა და ხელისუფლების ძალებს შორის; ასევე, სამხრეთის გარდამავალ საბჭოსა და ადგილობრივ ტომთა გაერთიანებებს შორის) მიმდინარეობდა ადენის, ბიანისა და შაბვას პროვინციებში, მათ შორის მჭიდროდ დასახლებულ ტერიტორიებზე. მიუხედავად, რიადის ძალაუფლების განაწილების ხელშეკრულებისა, ეს უკანასკნელი სრულად იმპლემენტირებული არ არის და სამხრეთის გარდამავალი საბჭოს ძალები რჩებოდნენ ხელისუფლების კონტროლის მიღმა.

2021 წლის ბოლოს გაეროს სპეციალური წარმომადგენლის განცხადებით იემენში მხარეებს შორის კონფლიქტი ღრმავდება.[4]

Human Rights Watch-ის მიერ 2022 წლის 13 იანვარს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი) იემენში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერია, რომ კონფლიქტი 2021 წელს გაძლიერდა და მოიცვა იემენის 49 რაიონი, რომლებიც უშუალოდ დაზარალდნენ სამხედრო მოქმედებებით. მარიბის პროვინცია ყველაზე მეტად დაზარალდა ხელისუფლების ძალებსა და ჰუტებს შორის არსებული შეტაკებებით.

ანგარიშის თანახმად, ქვეყანაში გაუარესებულ ეკონომიკურ სიტუაციას და ძირითადი სერვისების არარსებობას გავლენა ჰქონდა იემენის მშვიდობიან მოსახლეობაზე. აღნიშნულ საკითხებთან დაკავშირებით სამხრეთ იემენში გაიმართა საპროტესტო აქციები.[5]

გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესმა კომისარიატმა (UNHCR) 2021 წლის ოქტომბერში გამოაქვეყნა ანგარიში, სადაც ასახულია აღნიშნული ორგანიზაციის მიდგომა იემენში პირთა დაბრუნების საკითხთან მიმართებით. კერძოდ, ანგარიშის მიხედვით, UNHCR მოუწოდებს ქვეყნებს, იძულებით არ დააბრუნონ იემენის მოქალაქეები და იემენის ყოფილი რეზიდენტები იემენის არც ერთ ნაწილში. აღნიშნული მიდგომა წარმოადგენს მოპყრობის მინიმალურ სტანდარტს და სახეზე უნდა იყოს მანამ, სანამ იემენში უსაფრთხოების, კანონის უზენაესობის და ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული სიტუაცია მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდება, რათა შემდგომში უზრუნველყოფილ იქნას იმ პირთა უსაფრთხო და ღირსეული დაბრუნება, რომელთა მიმართაც დადგინდება, რომ არ საჭიროებენ საერთაშორისო დაცვას.

პირთა იძულებითი დაბრუნების დროებით შეჩერება არ უნდა გახდეს საერთაშორისო დაცვის ჩანაცვლების საფუძველი იმ პირთა მიმართ, რომლებიც აკმაყოფილებენ გაეროს 1951 წლის კონვენციით გათვალისწინებულ ლტოლვილის სტატუსს, რელევანტური რეგიონალური ინსტრუმენტებით გათვალისწინებულ ლტოლვილის უფრო ფართო კრიტერიუმს ან დამატებითი დაცვის ფორმას.[6]

[1] ადამიანის უფლებათა და საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის ჟენევის აკადემია; პროექტი „კანონის უზენაესობა შეიარაღებულ კონფლიქტებში“ RULAC; იემენი; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.rulac.org/browse/map [ნანახია 2022 წლის 26 ოქტომბერს]

[2] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი – იემენი – „ანგარიში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ“; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 12 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 26 ოქტომბერს]

[3]  Freedom House – იემენი – „ანგარიში პოლიტიკური უფლებებისა და სამოქალაქო თავისუფლებების შესახებ“; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 24 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 26 ოქტომბერს]

[4] Amnesty International – იემენი – „ანგარიში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ“; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 29 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 26 ოქტომბერს]

[5] Human Rights Watch – იემენი – ანგარიში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარები შესახებ; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 13 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 26 ოქტომბერს]

[6] გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატი – UNHCR-ის პოზიცია პირთა იემენში დაბრუნების შესახებ  ; გამოქვეყნებულია 2021 წლის ოქტომბერში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 26 ოქტომბერს]

„ლიბანის სამხრეთის არმია“ [SLA] საად ჰადადის „ლიბანის თავისუფალი არმიის“ ნაწილი იყო. საად ჰადადი ბერძენი კათოლიკე იყო, რომელმაც თავისი არმია „პალესტინის გათავისუფლების ორგანიზაციის“ წინააღმდეგ საბრძოლველად შექმნა. ეს იყო, ძირითადად, ქრისტიანებით დაკომპლექტებული ჯგუფი, რომელიც ლიბანის შეიარაღებულ ძალებს გამოეყო 1975 წელს ლიბანში სამოქალაქო ომის დაწყების შემდეგ. „პალესტინის გათავისუფლების ორგანიზაცია“ სამხრეთ ლიბანში იყო გამაგრებული. „ლიბანის სამხრეთის არმიას“ მხარი დაუჭირა ისრაელმა, რომელმაც 1978 წელს დაიწყო სამხედრო ოპერაცია „ლიტანი“. ისრაელი ხელახლა შეიჭრა ლიბანში უკვე 1982 წელს და ამ დროს, ისრაელის არმიას თან ახლდა „ლიბანის სამხრეთის არმიაც“. ისრაელის მიერ ლიბანის ოკუპაცია, საბოლოოდ, 2000 წლის 24 მაისს დასრულდა. „ლიბანის სამხრეთის არმია“, რომლის ოფიცრები ისრაელს ღალატში ადანაშაულებდნენ, ისრაელის ჯარის გასვლისთანავე ჩამოიშალა და ტერიტორიაზე კონტროლი „ჰეზბოლამ“ დაამყარა. ქალაქ მარჯაიანში, საიდანაც იყო საად ჰადადი, „ჰეზბოლამ“ დაანგრია და ქუჩებში ათრია ჰადადის ძეგლი. ჰასან ნასრალამ [ჰეზბოლას ლიდერი] „ლიბანის სამხრეთის არმიის“ წევრების თავიანთ ლოგინებში ჩახოცვის ბრძანებაც კი გასცა. დაახლოებით, 2500 ჯარისკაცი ლიბანის არმიასა და ჰეზბოლას ჩაბარდა, დანარჩენები კი ისრაელში გაიქცნენ. ისრაელის მხარდაჭერილი დაჯგუფება, რომელიც 20 წლის განმავლობაში იყო აქტიური, რამდენიმე კვირაში განადგურდა.

„ლიბანის სამხრეთის არმიის“ წევრები, რომლებიც ლიბანში დარჩნენ [ძირითადად, დაბალი რანგის შიიტები და სუნიტები, ვინც არმიაში ეკონომიკური მიზეზებით გაწევრიანდა], გაასამართლეს, მაგრამ მსუბუქი საპატიმრო სასჯელები და ჯარიმები მიუსაჯეს. დაახლოებით 6 ათასი მაღალი რანგის ქრისტიანი ოფიცერი და მათი ოჯახები ისრაელში გაიქცნენ; იქამდე, რამდენიმემ სხვა ქვეყანაში მოახერხა წასვლა. მინიმუმ 15 პირს დაუსწრებლად მიუსაჯეს სიკვდილით დასჯა ისრაელის ოკუპაციის დროს ჩადენილი ქმედებებისთვის. საბოლოოდ, „ლიბანის სამხრეთის არმიის“ მემკვიდრეობა, რომელიც ლიბანში ოკუპაციის, კონფლიქტისა და კოლაბორაციონიზმის სინონიმად მიიჩნევა, ლიბანის ისტორიის სადავო მონაკვეთად რჩება.

2006 წელს ქრისტიანებით დომინანტურ „თავისუფალი პატრიოტული მოძრაობასა“ და ჰეზბოლას შორის გაფორმდა მემორანდუმი, რომელმაც „ლიბანის სამხრეთის არმიის“ მებრძოლებისა და მათი ოჯახის წევრების ლიბანში დაბრუნება შესაძლებელი გახადა; თუმცა, ბევრისთვის ისინი კოლაბორაციონისტები იყვნენ. 2011 წელს, ლიბანის პარლამენტმა მიიღო კანონი, რომელიც 2000 წელს გაქცეულ ლიბანელებს ქვეყანაში დაბრუნების უფლებას აძლევდა. 2014 წელს მარონიტული ეკლესიის ხელმძღვანელი, ისრაელში ვიზიტისას, „ლიბანის სამხრეთის არმიის“ გაქცეულ წევრებს შეხვდა, რამაც ლიბანში შემდგომი აზრთა სხვადასხვაობის პროვოცირება მოახდინა.

სამოქალაქო ომის დასრულებიდან 20 წლის შემდეგ აშკარაა პოლარიზაცია, რომელიც „ლიბანის სამხრეთის არმიის“, როგორც ისრაელის ოკუპაციის აღმსრულებლების, მიერ ჩადენილი დანაშაულისთვის პასუხისმგებლობის საკითხის მიმართ არსებობს. ასევე, დღის წესრიგში დგას კიდევ უფრო ფართო საკითხი – როგორ აღსრულდეს სამართალი დეკადების გასვლის შემდეგ.[1]

ისრაელი და ლიბანი, ფორმალურად, ისრაელის შემქნის დღიდან ერთმანეთთან ომში არიან ჩაბმული. ლიბანის ტერიტორიის 22-წლიანი ოკუპაცია ამ ომის ერთერთი ეპიზოდია. ოკუპაციის დასრულების შემდეგ, „ლიბანის სამხრეთის არმიის“ ათასობით წევრი ისრაელში გაიქცა, რადგან მათ ლიბანელებისგან დევნის ეშინოდათ; მეტწილად იმ ბრუტალური ტაქტიკის გამო, რასაც შეიარაღებული დაჯგუფება სამხრეთ ლიბანში იყენებდა. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ალ-ხაიმის ციხე, რომლის ადმინისტრირებასაც სწორედ „ლიბანის სამხრეთის არმია“ ახდენდა. აღნიშნული ციხე ათასობით ადამიანმა გაიარა და თითოეული მათგანი წლების განმავლობაში აღწერდა სასტიკი წამების მეთოდებს, რომლებსაც ციხის ადმინისტრაცია მიმართავდა. ბევრის მტკიცებით, დაკითხვებს, რომლის დროსაც ხდებოდა პატიმრების წამება, ისრაელის არმიის წევრებიც ესწრებოდნენ.[2] [3]

2020 წლის თებერვალში, ლიბანის სამხედრო სასამართლომ ამერ ფარუქი ლიბანელების მკვლელობასა და წამების ბრალდებით გასამართლება დაიწყო. ამერ ფარუქი [აშშ-ის მოქალაქე] „ლიბანის სამხრეთის არმიის“ მაღალი რანგის წევრი იყო, რომელსაც ალ-ხაიმის ციხეში ასევე მაღალი პოზიცია ეკავა. „ხაიმის ყასაბის“ სახელით ცნობილი ფარუქი, რომელსაც ისრაელის კოლაბორაციონისტად მიიჩნევენ, 2019 წლის სექტემბერში, ლიბანში დაბრუნების შემდეგ დააკავეს. ამერ ფარუქის ჯანმრთელობის მდგომარეობა მძიმეა [მისი დაკითხვა არაერთხელ გადაიდო ქიმიოთერაპიის კურსის გამო] და საეჭვოა, რამდენად შეძლებს სასამართლო პროცესის ბოლომდე მიყვანას.[4]

„ლიბანის სამხრეთის არმიის“ წევრების ნაწილი და მათი ოჯახები ამ დრომდეც რჩებიან ისრაელში. 2022 წლის 26 ივნისს, ისრაელის მინისტრთა კაბინეტმა მხარი დაუჭირა ისრაელში მცხოვრები „ლიბანის სამხრეთის არმიის“ ვეტერანებისთვის სახლების შესაძენად გრანტის გადაცემის გადაწყვეტილებას. 400-მდე ვეტერანისთვის, დაახლოებით, 160 ათასი ამერიკული დოლარის ოდენობის გრანტი იქნება გამოყოფილი.[5]

ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ლიბანის შესახებ წერს, რომ ქვეყნის კონსტიტუცია აწესებს რწმენის აბსოლუტურ თავისუფლებას და ადგენს სახელმწიფოს პატივისცემას ყველა რელიგიური ჯგუფისა და დენომინაციის მიმართ, ისევე როგორც ნებისმიერი რელიგიური ჯგუფის წარმომადგენლის პირად სტატუსსა და რელიგიურ ინტერესს. კონსტიტუცია, ასევე, აწესებს რელიგიური რიტუალების აღსრულების თავისუფლებას ერთადერთი პირობით – არ დაირღვეს საზოგადოებრივი წესრიგი. ქვეყნის უზენაესი კანონით, ასევე, განატირებულია ყველა მოქალაქის თანაბარი უფლებები განურჩევლად მათი რელიგიური კუთვნილებისა.

ლიბანში, სადაც დაახლოებითი მონაცემებით, 5.3 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს, ოფიციალურად აღიარებულია 18 რელიგიური ჯგუფი: 5 მუსლიმური [შიიტები, სუნიტები, დრუზები, ალავიტები და ისმაილები], 12 ქისტიანული [მარონიტები, ბერძნული მართლმადიდებლები, ბერძნული კათოლიკეები, სომხური კათოლიკეები, სომხური მართლმადიდებლები, სირიული მართლმადიდებლები, სირიული კათოლიკეები, ასირიები, ქალდეანები, კოპტები, ევანგელისტური პროტესტანტები და რომაული კათოლიკეები] და იუდეველები. რელიგიური ჯგუფები, რომელთაც მთავრობა არ აღიარებს, მოიცავს ბაჰაიზმის მიმდევრებს, ინდუისტებს, სხვადასხვა პროტესტანტულ მიმდინარეობას და იესო ქრისტეს ეკლესიის მიმდევრებს. თუმცა, არაღიარებულ რელიგიურ ჯგუფებსაც აქვთ უფლება ფლობდნენ ქონებას, თავისუფლად შეიკრიბონ სალოცავად და აღასრულონ რელიგიური რიტუალები. აღსანიშნავია ისიც, რომ ლიბანი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო შეთანხმების მხარეა.

ლიბანის ებრაული თემის საბჭოს ინფორმაციით, ლიბანში, დაახლოებით 70 იუდეველი ცხოვრობს. ისინი აწყდებიან სირთულეებს რელიგიური რიტუალებისთვის საჭირო მასალის იმპორტის კუთხით. საბჭო აწყდება სირთულეებს წევრებისთვის მანდატების გაგრძელების პროცესში, რაც სავალდებულო მოთხოვნაა მთავრობის მხრიდან აღიარებისთვის; საბჭოს მტკიცებით, სამთავრობო წარმომადგენლები მათ დოკუმენტაციაზე ხელმოწერებს აყოვნებენ. გარდა ამისა, საბჭოს ინფორმაციით, ლიბანის მთავრობა არ აკმაყოფილებს მათ მოთხოვნას სახელის ოფიციალურად შეცვლის შესახებ; საბჭო ითხოვს, რომ მათ ლიბანშიც ეწოდოთ საერთაშორისოდ აღიარებული სახელი – „ისრაელელთა სათემო საბჭო“. საბჭოს 2011 წლიდან სარჩელი აქვს სასამართლოში შეტანილი და ედავება პირებს, ვინც ტრიპოლიში ებრაული სასაფლაოს მიწაზე სხვადასხვა ტიპის შენობები ააშენა.[6]

წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ შეწავლილ წყაროებზე არ მოიძებნა ინფორმაცია ისეთი პირთა მიმართ დამოკიდებულების შესახებ, რომლებიც ორმაგი, როგორც ლიბანის, ასევე ისრაელის, მოქალაქეები არიან.

ზოგადად, ლიბანის კანონმდებლობა არ კრძალავს ორმაგ მოქალაქეობას და თეორიულად, შესაძლებელია, პირი ფლობდეს როგორც ისრაელის, ასევე ლიბანის მოქალაქეობას. პრაქტიკაში, მსგავსი რამ, მასობრივად, თითქმის შეუძლებელია, რადგან ორი ქვეყანა ოფიციალურად ერთმანეთთან საომარ მდგომარეობაში იმყოფება და პირდაპირი ოფიციალური ურთიერთობები არ აქვთ. უინდსორის ებრაელთა ფედერაციისა და სათემო საბჭოს მკვლევარი დან ბროტმანის თქმით, ისრაელის მოქალაქეებს საერთოდ ეკრძალებათ ლიბანში მოგზაურობა და პირიქით. ამის მიუხედავად, ორმაგი [ირაელისა და ლიბანის] მოქალაქეობის მქონე პირები მცირე რაოდენობით წარმოდგენილნი არიან სოფელ გაჯარში. აღნიშნული სოფელი ისრაელის მიერ ოკუპირებულ სირიის გოლანის სიმაღლეებზე მდებარეობს და მას ლიბანის საზღვარი კვეთს. 2022 წლის სექტემბერში, ისრაელმა პირველად დაუშვა სოფელში ვიზიტორები. სოფელში ძირითადად ალავიტები ცხოვრობენ და მათ აშენებული აქვთ კედელი, რომელიც სოფლის ლიბანურ ნაწილს დანარჩენ ტერიტორიაზე წვდომას უზღუდავს. სოფელი ისრაელის კონტროლის ქვეშაა 1967 წლის 6-დღიანი ომის შემდეგ, როდესაც ისრაელმა გოლანის სიმაღლეები დაიკავა. სოფლის მოსახლეობა დასახლების გაყოფას ეწინააღმდეგება და ისრაელის იურისდიქციის ქვეშ დარჩენის მომხრეა. გაჯარში 2500-ზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს; მათი უმეტესობა ალავიტია და ორმაგი [ისრაელისა და ლიბანის] მოქალაქეობით სარგებლობენ.[7] [8]

[1] ინტერნეტ რესურსი „The New Arab“; ლიბანის სამხრეთის არმია: ომის დროის „კოლაბორაციონისტის“ დაბრუნებამ სააშკარაოზე გამოიტანა ისრაელის ოკუპაციის ბრუტალური მემკვიდრეობა; ანალიტიკური სტატიის ავტორი: ჩარლი ჰოილი; გამოქვეყნებულია 2020 წლის 12 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://english.alaraby.co.uk/analysis/rise-and-fall-south-lebanon-army [ნანახია 2022 წლის 12 ოქტომბერს]

[2] მედია რესურსი „The Times of Israel“; მინისტრთა კაბინეტმა „ლიბანის სამხრეთის არმიის“ ისრაელშ მცხოვრები ვეტერანებისთვის სახლების საყიდლად გრანტის გადაცემის გადაწყვეტილება მიიღო; სტატიის ავტორი: ემანუელ ფაბიანი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 26 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.timesofisrael.com/ministers-okay-housing-grants-for-south-lebanon-army-vets-living-in-israel/ [ნანახია 2022 წლის 12 ოქტომბერს]

[3] ინტერნეტ რესურსი „The New Arab“; ლიბანის სამხრეთის არმია: ომის დროის „კოლაბორაციონისტის“ დაბრუნებამ სააშკარაოზე გამოიტანა ისრაელის ოკუპაციის ბრუტალური მემკვიდრეობა; ანალიტიკური სტატიის ავტორი: ჩარლი ჰოილი; გამოქვეყნებულია 2020 წლის 12 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://english.alaraby.co.uk/analysis/rise-and-fall-south-lebanon-army [ნანახია 2022 წლის 12 ოქტომბერს]

[4] ინტერნეტ რესურსი „The New Arab“; „ხაიმის ყასაბი“: ლიბანმა „ისრაელის კოლაბორაციონისტს“ ბრალი წაუყენა; გამოქვეყნებულია 2020 წლის 4 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://english.alaraby.co.uk/news/lebanon-charges-israeli-collaborator-amer-fakhoury-murder [ნანახია 2022 წლის 12 ოქტომბერს]

[5] მედია რესურსი „The Times of Israel“; მინისტრთა კაბინეტმა „ლიბანის სამხრეთის არმიის“ ისრაელშ მცხოვრები ვეტერანებისთვის სახლების საყიდლად გრანტის გადაცემის გადაწყვეტილება მიიღო; სტატიის ავტორი: ემანუელ ფაბიანი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 26 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.timesofisrael.com/ministers-okay-housing-grants-for-south-lebanon-army-vets-living-in-israel/ [ნანახია 2022 წლის 12 ოქტომბერს]

[6] ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ ლიბანში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 2 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 17 აგვისტოს]

[7] ინტერნეტ რესურსი „The Detroit Jewish News“; ესსე: ჩემი მოგზაურობა აკრძალულ ქვეყანაში; ავტორი: დან ბროტმანი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 10 დეკემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://thejewishnews.com/2021/10/12/essay-my-travel-to-a-forbidden-country/ [ნანახია 2022 წლის 12 ოქტომბერს]

[8] ინტერნეტ რესურსი „Haaretz“; პირველად, ისრაელმა ლიბანის საღვრით გაყოფილ სოფელში ვიზიტორები დაუშვა; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 7 სექტემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.haaretz.com/news/middle-east/2022-09-07/ty-article/.premium/in-first-israel-to-allow-visitors-into-village-straddling-lebanon-border/00000183-1809-d721-a18b-78dd7e880000?v=1665557888147 [ნანახია 2022 წლის 12 ოქტომბერს]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ირანის ისლამური რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ წამება და სხვა სახის არასათანადო მოპყრობა კვლავ ფართოდ გავრცელებული და სისტემატურია, განსაკუთრებით დაკითხვების დროს. წამების გამოყენებით მიღებული აღიარებითი ჩვენებები ხშირად გადაიცემა სახელმწიფო ტელევიზიის ეთერში და მუდმივად გამოიყენება სასამართლოს მიერ. პატიმრები იმყოფებიან მძიმე და არაადამიანურ პირობებში – გადატვირთულობა, მძიმე სანიტარული პირობები, არასათანადო საკვები და წყალმომარაგება, ლოგინების არასაკმარისი რაოდენობა, ცუდი ვენტილაცია და მწერები. ბევრი პატიმრისთვის ხელმისაწვდომი არაა სათანადო სამედიცინო მომსახურება, რაც მათ კოვიდ-19 ინფექციის რისკის წინაშე აყენებს.

2021 წლის აგვისტოში, მედიაში გაჟონა ფოტოებმა, რომლებიც თეირანის ევინის ციხეში იყო გადაღებული. ფოტოებზე აღბეჭდილი იყო ციხის პერსონალის მიერ პატიმრების ცემა, სექსუალური შევიწროვება და სხვა სახის წამება და არასათანადო მოპყრობა პატიმრების მიმართ. მინიმუმ 24 პატიმარი დაიღუპა საეჭვო გარემოებებში, სავარაუდოდ, წამების ან სხვა სახის არასათანადო მოპყრობის და სამედიცინო მომსახურების შეზღუდვის გამო. სისხლის სამართლის კოდექსი კვლავ აწესებს ისეთი სახის სასჯელებს, რომლებიც არღვევს წამების აკრძალვის კანონმდებლობას; მათ შორისაა გაროზგვა, მხედველობის შეზღუდვა, ამპუტაცია, ჯვარზე გაკვრით სიკვდილით დასჯა და ჩაქოლვა. 2021 წლის თებერვალში, ურუმიეს ციხეში, ჰადი როსტამი 60-ჯერ გაროზგვით დასაჯეს შიმშილობის გამოცხადების გამო; ამასთან, მას გამუდმებით ემუქრებოდნენ ამპუტაციის სასჯელის სისრულეში მოყვანით. სექტემბერში კი, აჰარის ციხეში, ჰადი ატაზადე გაროზგვის შემდეგ გარდაიცვალა. ადგილობრივი აქტივისტების ინფორმაციით, მინიმუმ 152 პირს მიუსაჯეს გაროზგვა.[1]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ირანის ისლამური რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ ყოფილი დაკავებულები საუბრობენ მათ მიმართ მოპყრობაზე. ყოფილი პატიმრების თქმით, მათ სცემდნენ და აწამებდნენ, ვიდრე არ აღიარებდნენ იმ დანაშაულს, რომლის აღიარებასაც მათგან გამომძიებლები ითხოვდნენ. ზოგიერთი დანაშაული, პატიმრობასა და ჯარიმასთან ერთად, ოფიციალურად ისჯება გაროზგვითაც. პოლიტიკური პატიმრები მუდმივად აწყობენ გაფიცვებს შიმშილობის გამოყენებით და აპროტესტებენ საპატიმროებში არსებულ არასათანადო პირობებსა და მოპყრობას. 2010 წლიდან 2021 წლის სექტემბრამდე მინიმუმ 72 პატიმარი დაიღუპა ციხეებში; უმეტეს შემთხვევაში, პატიმრების დაღუპვას წინ უსწრებდა მათ მიმართ წამების, არასათანადო მოპყრობისა თუ სხვადასხვა სპეციალური საშუალებების [ცრემლსადენი გაზი, იარაღი] გამოყენება.[2]

ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ირანის ისლამური რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ ქვეყნის კანონმდებლობა კრძალავს ნებისმიერი ფორმით წამების გამოყენებას აღიარებითი ჩვენებისა და თუ ინფორმაციის მიღების მიზნით. მიუხედავად ამისა, ფიზიკური და მენტალური წამება ფართოდ გამოიყენება აღიარებითი ჩვენებების მისაღებად; განსაკუთრებით წინასწარი დაკავების ცენტრებში. 2021 წელსაც ვრცელდებოდა სარწმუნო ინფორმაცია პატიმრების მიმართ წამებისა და არასათანადო მოპყრობის ფაქტების შესახებ.

საპატიმრო დაწესებულებებში არსებული პირობები მძიმე და სიცოცხლისთვის საშიშია გადატვირთულობის, ფიზიკური ძალადობის და არასათანადო სანიტარიისა და სამედიცინო მომსახურების გამო. პატიმრები რეგულარულად იწყებენ შიმშილობას მათ მიმართ მოპყრობის გასაპროტესტებლად. საპატიმროებში არსებული ვითარება დამძიმდა კოვიდ პანდემიის დროს. საპატიმრობში არ იყო საკმარისი დამცავი საშუალებები ვირუსის გავრცელების თავიდან ასაცილებლად.

საპატიმრო დაწესებულებებში ხშირია პატიმრების გარდაცვალება და პატიმრების მხრიდან პატიმრებზე ძალადობა, რასაც ციხის ადმინისტრაცია დრო და დრო ვერ აკონტროლებს. 2020 წელს მინიმუმ 35 პატიმარი მოკლეს და ათობით პატიმარმა მიიღო დაზიანებები ქვეყნის მასშტაბით რვა სხვადასხვა ციხეში. არასამთავრობო ორგანიზაციების ინფორმაციით, ციხის აპერსონალი სცემს როგორც პოლიტიკური მოტივით, ასევე არაპოლიტიკური ნიშნით დაპატიმრებულ პირებს; ახორციელებს შიშველი პატიმრების ჩხრეკას სხვა პატიმრების თანდასწრებით და ემუქრება პატიმრების ოჯახებს. ზოგიერთ ინსტანციაში, პოლიტიკური ნიშნით პატიმრების მიმართ მოპყრობა გაცილებით მძიმეა.

არასამთავრობო სექტორის ინფორმაციით, სამედიცინო მომსახურების შეზღუდვას ციხის ადმინისტრაცია დასჯის მეთოდად იყენებს. გავრცელებული ინფორმაციით, არასათანადო სამედიცინო მომსახურების გამო, ორი პოლიტიკური ნიშნით პატიმარი ჰოსპიტალში გარდაიცვალა. ციხი ადმინისტრაცია პოლიტიკური ნიშნით პატიმრებს ხშირად ათავსებს იმ სექტორსა და საკნებში, სადაც საშიში და მოძალადე პატიმრები იხდიან სასჯელს. გავრცელებული ინფორმაციით, არასათანადო საპატიმრო პირობებისა და მოპყრობის გამო თვითმკვლელობის მცდელობები ხშირია.

ხელისუფლება თითქმის არასდროს იძიებს არაადამიანური მოპყრობისა და საპატიმროში გარდაცვალების შემთხვევებს. მთავრობა საპატიმრო დაწესებულებებში არსებული პირობების მონიტორინგის უფლებას არ აძლევს დამოუკიდებელ სადამკვირვებლო მისიებს.[3]

[1] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებათა დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 29 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 10 ოქტომბერს]

[2] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2021 წლი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 10 ოქტომბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 10 ოქტომბერს]

[3] ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 12 აპრილს; ხელმისაწვოდმია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 10 ოქტომბერს]

მედია საშუალება „The Moscow Times“ 2022 წლის 20 მაისს აქვეყნებს სტატიას [სტატია გამოქვეყნებულია The Financial Times მიერ და ნათარგმნია The Moscow Times მიერ] რუსების მხრიდან უკრაინელების დახმარების შესახებ. სტატიაში ნათქვამია, რომ მოხალისეები, რომელთა შორის არიან როგორც ომის მოწინააღმდეგე აქტივისტები, ასევე, უბრალოდ, ის ხალხი, ვინც ვერ რჩება გულგრილი, თავიანთი საქმიანობის ორგანიზებას ეწევიან პირადი კონტაქტებისა და „Telegram“ სოციალური მედია აპლიკაციის გამოყენებით. ისინი ათასობით უკრაინელ ლტოლვილს რუსეთიდან გასვლაში ეხმარებიან. ყველაზე მოთხოვნადი მარშრუტი ბალტიის ქვეყნებია. მოხალისეებმა კარგად იციან, რომ უკრაინელების დახმარება დიდი რისკის მატარებელი საქმიანობაა, რადგან ომის დაწყების შემდეგ, რუსეთში რეპრესიები გაძლიერდა. ერთერთი აქტივისტის თქმით, „[…] ტელეფონის ნომრები ხელიდან ხელში გადადის, რადგან, არსებული გარემოებების გათვალისწინებით, შეუძლებელია ღია განცხადებების გავრცელება […]“. რუსეთში ბევრი უკრაინელი ლტოლვილია, ვისაც რუსეთში მოხვედრა საერთოდ არ უნდა და ისინი ძალით გაიყვანეს საბრძოლო მოქმედებების რეგიონებიდან რუსეთის მიმართულებით. სხვადასხვა მოხალისე ორგანიზაცია ეხმარება ასეთ ხალხს – აწვდის მათ ინფორმაციას და რჩევებს, პოულობს მანქანებს და მძღოლებს, ანაზღაურებს მატარებლის ბილეთების საფასურს, პოულობს ღამის გასათევს ოჯახებისთვის, ვინც მოსკოვისა და პეტერბურგის გავლით, დასავლეთისკენ მიემგზავრება.[1]

მედია საშუალება „ნოვაია გაზეტა“ 2022 წლის 22 მარტს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ რუსები ასევე ეხმარებიან უკრაინელ ლტოლვილებს; მაგრამ მათ ეშინიათ ამის შესახებ საუბარი, მათ შორის სისხლის სამართლებრივი დევნის რისკის გამო. სტატიაში ნათქვამია, რომ ხალხს – როგორც ლტოლვილებს, ასევე რუსებს – ეშინიათ, რომ „მოღალატეებად“ შერაცხავენ; და რომ ბრალსაც კი წაუყენებენ. მათ შიშს ბოლო პერიოდში მიღებული კანონები იწვევს. უკრაინელებს ეშინიათ „რუსეთთან თანამშრომლების შესახებ“ კანონის, რადგან არ არიან დარწმუნებული, რუსეთში გაქცევა აღქმული იქნება თუ არა ღალატად. რუსებს კი ეშინიათ „რუსეთის შეიარაღებული ძალების დისკრედიტაციის შესახებ“ კანონის და იმ მასობრივი მანიის, რამაც ჯაშუშობასთან დაკავშირებით დაისადგურა. სტატიაში საუბარია კონკრეტულ ადამიანებზე [რუსებზე] ვინც ამა თუ იმ ფორმით, დახმარება აღმოუჩინა უკრაინელ ლტოლვილებს. მათ შორისაა მოსკოვური ბარის ერთერთი დამფუძნებელი ნიკიტა ფომკინი. ის ყვება, რომ ყოველთვის აქტიური პოზიცია ჰქონდა. „[…] ახლაც, როდესაც ვიხედები ირგვლივ, ვფიქრობ, ნუთუ ჩვენ, მოსკოველებს, ეს არ გვადარდებს; ჩვენთვის სულერთია? აქ ხომ ხმას არავინ იღებს. გადავწყვიტე, ვაჩვენო, რომ ჩემთვის არაა სულერთი. მოველაპარაკე ფონდს „მეორე სუნთქვა“ და სოციალურ ქსელში გამოვაქვეყნე განცხადება უკრაინელებისთვის ჰუმანიტარული დახმარების შეგროვების შესახებ“. ბარში უამრავი ადამიანი მივიდა, სხვადასხვა ასაკის და ყველა მათგანი ამბობდა, რომ ისინი არ ემხრობიან „სპეცოპერაციას“, მაგრამ მიტინგებზე გასასვლელად მზად არ არიან; მაგრამ მზად არიან გაიღონ ტანისამოსი თუ სხვა ნივთები უკრაინელი ლტოლვილების დასახმარებლად. საბოლოოდ, ბარის თანამშრომლებმა და 30-მდე მოხალისემ 5 ტონა ჰუმანიტარული ტვირთი შეაგროვა და როსტოვის ოლქში ჩასულ უკრაინელ ლტოლვილებს გადასცა. ნიკიტა ფომკინის თქმით, ის აპირებს კიდევ ერთხელ გაუწიოს ორგანიზება ჰუმანიტარული დახმარების შეგროვებას.[2]

ინტერნეტ რესურსი „ნოკტა“, მედია საშუალებაზე „Reuters“ დაყრდნობით, 2022 წლის 11 მაისს ავრცელებს სტატიას რუსების ჯგუფების შესახებ, ვინც უკრაინელ ლტოლვილებს ეხმარებიან. სტატიის თანახმად, აღნიშნული ჯგუფები მალულად აკეთებენ თავის საქმეს, რადგან არ სურთ ხელისუფლების ყურადღების მიქცევა. მოხალისეების საქმიანობა დიდ რისკთანაა დაკავშირებული. რუსებს, ვინც ღიად არ ეთანხმება ომს, აწყდება ფულად ჯარიმებს და სასამართლო დევნას.[3]

უკრაინაში შეჭრის შემდეგ, რუსეთში რამდენიმე კანონი მიიღეს, რომელიც უკრაინაში ომთანაა დაკავშირებული. რუსეთი კრძალავს სიტყვა ომის ხესენებას და თავის შეჭრას უკრაინაში „სპეციალურ სამხედრო ოპერაციად“ მოიხსენიებს. რუსეთის პრეზიდენტმა ასევე ხელი მოაწერა კანონს „რუსული არმიის დისკრედიტაციის“ და მცდარი ინფორმაციის გავრცელების შესახებ. ამის შემდეგ, რუსეთში „მცდარი ინფორმაციის გავრცელება“, რუსეთისთვის სანქციების დაწესების მოთხოვნა და უკრაინაში შეჭრის სხვა ფორმით შეწინააღმდეგება დასჯადი გახდა. უკრაინაში მიმდინარე ომისთვის ომის დაძახებაც შეიძლება 15 წლამდე პატიმრობად დაუჯდეს პირს, რადგან ასეთ ქმედებას, ახალი კანონებით, ხელისუფლება მცდარი ინფორმაციის გავრცელებად ჩათვლის.[4] [5]

ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეა 2022 წლის 3 ივნისს გამოქვეყნებულ ანგარიშში რუსეთის ფედერაციაში პოლიტპატიმრების შესახებ წერს, რომ ასამბლეა კიდევ ერთხელ გმობს რუსეთის ფედერაციის ხელისუფლების მიერ გადადგმულ ნაბიჯებს [უკრაინაში ომის დაწყების შემდეგ], რომლებიც მიმართულია გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლების შეზღუდვისკენ. გამძაფრებულია ზეწოლა სამოქალაქო საზოგადოებაზე, დამოუკიდებელი მედიასა და არასამთავრობო სექტორზე. გარდა ამისა, ასამბლეა გმობს უკრაინაში ომის მოწინააღმდეგე მშვიდობიანი დემონსტრანტების მასობრივ დაპატიმრებებს.[6]

ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნის და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტაციის ცენტრი 2022 წლის მაისში გამოქვეყნებულ ანგარიშში რუსეთის ფედერაციის შესახებ წერს, რომ რუსეთის უკრაინაში შეჭრის შემდეგ, უკვე 2022 წლის 23 მაისისთვის, ომის საწინააღმდეგო ქმედებების გამო, 15 ათასზე მეტი მოქალაქე იყო დაკავებული. წყაროები აღნიშნავენ, რომ განსაკუთრებით დიდი რაოდენობის დემონსტრანტები დააკავეს პირველი კვირების განმავლობაში. ალეკსეი ნავალნის გუნდის წევრი ლეონიდ ვოლკოვი 2022 წლის მარტში, ინტერვიუში აცხადებს, რომ „[…] დასავლეთში ბევრს კიდევ არ ესმის ბევრი რამ; მათ არ ესმით, რას რისკავს რიგითი დემონსტრანტი რუსეთში. ახლა თუ შენ მიდიხარ დემონსტრაციაზე, დიდი ალბათობით დაგაკავებენ, დაგაპატიმრებენ, გაგრიცხავენ უნივერსიტეტიდან ან გაგადებენ სამსახურიდან. ახლა შენ საპატიმრო სასჯელს რისკავ და არა 10 დღეს, როგორც ეს იყო 2 წლის წინ; არამედ 15 წელიწადს. 10 წლის წინ ყველაზე დიდი რისკი იყო ჯარიმა 500 რუბლის ოდენობით. ახლა ასე არაა და მიუხედავად ამისა, 15 ათასზე მეტი დემონსტრანტი დააკავეს უკრაინაში ომის საწინააღმდეგო აქციაზე; ეს იმას ნიშნავს, რომ აქციაზე, ასობით ათასი პირი იყო გამოსული. ომის მოწინააღმდეგეები რუსეთის 130-ზე მეტ ქალაქში დააპატიმრეს. ათასობით ადამიანი კი უბრალოდ ვერ აძლევს თავს უფლებას, გარისკოს. ისინი ტოტალიტარულ რეჟიმში ცხოვრობენ და ყველა ვერ ახერხებს დემონსტრაციებში მონაწილეობას […]“.[7]

[1] მედია საშუალება „The Moscow Times“; როგორ ეხმარებიან რუსები უკრაინელებს დასავლეთით გაღწევაში; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 20 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.moscowtimes.ru/2022/05/20/kak-rossiyane-pomogayut-ukrainskim-bezhentsam-vibratsya-na-zapad-a20520 [ნანახია 2022 წლის 7 ივნისს]

[2] მედია საშუალება „ნოვაია გაზეტა“; რთულია იყო ადამიანი; ავტორი: ივან ჟილინი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 22 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://novayagazeta.ru/articles/2022/03/22/trudno-byt-chelovekom [ნანახია 2022 წლის 7 ივნისს]

[3] ინტერნეტ რესურსი „ნოკტა“; რუსების მიწისქვეშა ჯგუფები ეხმარებიან უკრაინელ ლტოლვილებს რუსეთიდან გაქცევაში; ავტორი: კირილ კარასენი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 11 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://nokta.md/podpolnye-gruppy-rossiyan-pomogajut-ukrainskim-bezhentsam-nasilno-zavezennym-v-stranu-sbezhat-iz-rossii/ [ნანახია 2022 წლის 7 ივნისს]

[4] მედია საშუალება „BBC“, რუსულენოვანი რედაქცია; უკრაინის მოვლენებს ომი დაუძახე? 15 წლამდე პატიმრობნა. სახელმწიფო დუმა ამზადებს კანონს სამხედრო ოპერაციის შესახებ მცდარი ინფრომაციის გავრცელების თაობაზე; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 3 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.bbc.com/russian/news-60594110 [ნანახია 2022 წლის 7 ივნისს]

[5] მედია საშუალება „Deutsche Welle“, რუსულენოვანი რედაქცია; სახელმწიფო დუმამ მიიღო კანონი რუსული არმიის დისკრედიტაციის გამო დასჯის შესახებ; სტატიის ავტორი: ვიტალი კროპმანი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 4 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.dw.com/ru/gosduma-prinjala-zakon-o-nakazanii-za-diskreditaciju-vs-rf/a-61009600 [ნანახია 2022 წლის 7 ივნისს]

[6] ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეა; რუსეთის ფედერაციაში პოლიტიკური ნიშნით პირთა დაპატიმრებების შესახებ ანგარიში; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 3 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 20 სექტემბერს]

[7] ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნისა და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტაციის ცენტრი; რუსეთის ფედერაცია: პოლიტიკური პროტესტი და განსხვავებული აზრი უკრაინაში შეჭრის კონტექსტში; გამოქვეყნებულია 2022 წლის მაისში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 20 სექტემბერს]

2022 წლის 23 აგვისტოს, ბაღდადში მუქთადა ალ-სადრის მხარდამჭერები უზენაესი სასამართლოს შენობასთან შეიკრიბნენ და სასამართლოსგან პარლამენტის დათხოვნა მოითხოვეს. სასამართლო ხელისუფლებამ სადრისტები მუქარის შემცველი სატელეფონო შეტყობინებების გაგზავნაში დაადანაშაულა და გამოსცა დაპატიმრებისა და მოგზაურობის აკრძალვის ორდერები სადრის მომხრეებისთვის, მათ შორის რამდენიმე მაღალი გავლენის მხარდამჭერისთვის.[1]

2022 წლის 29 აგვისტოს მუქთადა ალ-სადრმა პოლიტიკიდან საბოლოოდ წასვლისა და მის მოძრაობასთან დაკავშირებული ყველა ინსტიტუტის დახურვის შესახებ განაცხადა. აღნიშნული ნაბიჯი მოყვა სადრის შიიტი საზოგადოების გაყოფაში დადანაშაულებას და მისი ლიდერობის კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენებას. აღნიშნულმა გადაწყვეტილებამ სადრის მომხრეებში უკმაყოფილება გამოიწვია და მათ იერიში მიიტანეს სახელმწიფო შენობებზე, რამაც მძიმე შეტაკებები გამოიწვია და შედეგად დაიღუპა ათობით და დაიჭრა ასობით ადამიანი. მუქთადა ალ-სადრის მიმდევრები შეიჭრნენ ბაღდადის რესპუბლიკურ სასახლეში, რამაც გამოიწვია შეტაკებები სამთავრობო ძალებთან და ირანის მხარდაჭერის სახალხო მობილიზაციის ძალებთან. შეტაკებებს მსხვერპლი მოჰყვა ორივე მხრიდან. საბოლოოდ, მინიმუმ 30 ადამიანი დაიღუპა და დაახლოებით 400 დაიჭრა.[2]

მედია საშუალება BBC 2022 წლის 30 აგვისტოს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერდა, რომ ბაღდადში დაძაბული ვითარება დამშვიდდა, მას შემდეგ, რაც მოვლენების ეპიცენტრში მყოფმა სასულიერო პირმა [მუქთადა ალ-სადრი] მომხრეებს პროტესტის შეწყვეტისკენ მოუწოდა. ასობით ადამიანი, რომლებიც ბაღდადში, პარლამენტის მიმდებარედ კვირების განმავლობაში მართავდა დემონსტრაციებს, გავლენიანი სასულიერო პირის მოწოდებას დაემორჩილა.

ერაყში პოლიტიკური კრიზისია. მიუხედავად იმისა, რომ სადრის მოძრაობამ არჩევნებში ყველაზე მეტი მანდატი დაიმსახურა, სრული უმრავლესობის მოპოვება ვერ შეძლო. ამასთან, მოძრაობა ვერ ახერხებს შეთანხმებას მეორე მსხვილ ბლოკთან და შედეგად, ერაყში თვეების განმავლობაში ვერ ახერხებენ მთავრობის ფორმირებას. ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ სადრის განცხადება პოლიტიკიდან წასვლის შესახებ, ტაქტიკური ნაბიჯია, რომელიც მას აქამდეც არაერთხელ გადაუდგამს.[3]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე“ 2022 წლის 31 აგვისტოს გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში წერდა, რომ ბაღდადში 29-30 აგვისტოს განვითარებული მოვლენების შედეგად სულ მცირე 10 ჟურნალისტი დაიღუპა. ისინი საპროტესტო აქციებსა და შეტაკებებს აშუქებდნენ.[4]

[1] საინფორმაციო პროექტი Iraq Security and Humanitarian Monitor; ერაყში მიმდინარე მოვლენები – 18-25 აგვისტო, 2022 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 25 აგვისტოს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://enablingpeace.org/ishm366/ [ნანახია 2022 წლის 20 სექტემბერს]

[2] საინფორმაციო პროექტი Iraq Security and Humanitarian Monitor; ერაყში მიმდინარე მოვლენები – 25 აგვისტო – 1-ელი სექტემბერი, 2022 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 1-ელ სექტემბერსს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://enablingpeace.org/ishm367/ [ნანახია 2022 წლის 1-ელ სექტემბერს]

[3] მედია საშუალება BBC; ერაყი: სასულიერო პირის მოწოდების შემდეგ, ბაღდადში დაძაბული ვითარება განიმუხტა; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 30 აგვისტოს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-62715772?at_medium=RSS&at_campaign=KARANGA [ნანახია 2022 წლის 20 სექტემბერს]

[4] საერთაშორისო ორგანიზაცია „რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე“; ჟურნალისტებზე ძალადობა ბაღდადში; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 31 აგვისტოს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 20 სექტემბერს]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] რუსეთის ფედერაციის შესახებ წერს, რომ ალეკსეი ნავალნი, გერმანიაში მკურნალობის შემდეგ, რუსეთში 2021 წლის იანვარში დაბრუნდა. დაბრუნებისთანავე ის დააპატიმრეს და ახალი ბრალდებებითაც გაასამართლეს. ამას ქვეყანაში საპროტესტო ტალღა მოჰყვა, რომელიც ხელისუფლებამ ჩაახშო. ნავალნისთან დაკავშრებული სამი ორგანიზაცია ხელისუფლებამ „ექსტრემისტულად“ გამოაცხადა და საქმიანობა აუკრძალა.

2021 წლის თებერვალში, მოსკოვის სასამართლომ 25-დღიანი პატიმრობა მიუსაჯა „მედიაზონის“ მთავარ რედაქტორს სოციალურ ქსელში ნავალნის მხარდამჭერი პროტესტის ამსახველი ფოტოს გამოქვეყნებისთვის. ნავალნის მხარდასაჭერი აქციების დარბევის შემდეგ, ხელისუფლებამ დააპატიმრა ორგანიზატორებად მიჩნეული პირები და კარგად ცნობილი აქტივისტები. რიგ შემთხვევებში, სახელმწიფო უნივერსიტეტები სტუდენტებს, დემონსტრაციებში მონაწილეობის შემთხვევაში, გარიცხვით ემუქრებოდნენ. 2021 წლის სექტემბერში ხელისუფლებამ ნავალნისა  და მისი მოკავშირეების წინააღმდეგ ახალი საქმე აღძრა „ექსტრემისტული ჯგუფის“ საქმიანობის გაგრძელების ბრალდებით. იგივე ბრალდებით ნოემბერში დააპატიმრეს უფაში ნავალნის ჯგუფის ყოფილი თავმჯდომარე ლილია ჩანიშევა.

2021 წლის ივლისში, რუსეთის ხელისუფლებამ სოციალურ ქსელს Youtube ნავალნისთან დაკავშირებული გვერდების გაუქმება, ხოლო Apple-სა და Google-ს ნავალნის აპლიკაციების წაშლა მოთხოვა. კომპანიებმა მოთხოვნა საბოლოოდ დააკმაყოფილეს, თუმცა Google-მა ოქტომბერში აპლიკაციები აღადგინა.[1]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] რუსეთის ფედერაციის შესახებ წერს, რომ 2021 წლის იანვარში ნავალნის დაპატიმრების შემდეგ, რუსეთში მსხვილი საპროტესტო აქციები დაიწყო. ხელისუფლებამ დემონსტრანტების წინააღმდეგ ძალა გამოიყენა და 11 ათასზე მეტი ადამიანი დააკავა და 130-ზე მეტი სისხლის სამართლის საქმეზე გამოძიება დაიწყო. იუსტიციის სამინისტრო კვლავ არ არეგისტრირებს ნავალნის პოლიტიკურ პარტიას. 2021 წლის ივნისში ნავალნის ანტი-კორუფციული ფონდი ექსტრემისტულ ორგანიზაციად გამოცხადდა და საქმინაობა აეკრძალა. 2021 წლის აგვისტოში ადამიანის უფლებათა დამცველმა ჯგუფმა „მემორიალი“ პოლიტპატიმართა სია გამოაქვეყნა [სულ 410 პირი]; მათ შორის იყვნენ თავად ნავალნიც და მისი რამდენიმე მხარდამჭერი. ასევე, ჟურნალისტები და არჩევნებისთვის პოტენციური ოპოზიციური კანდიდატები.[2]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] რუსეთის ფედერაციის შესახებ წერს, რომ ნავალნის მხარდამჭერ საპროტესტო გამოსვლებს უპრეცედენტოდ დიდი რაოდენობით დემონსტრანტის თვცითნებური დაკავება და მათ მიმართ ადმინისტრაციული და სისხლისამართლებრივი დევნა მოჰყვა. მოსკოვში აქტიურად იყენებდნენ სახის ამოცნობის ტექნოლოგიებს მშვიდობიანი დემონსტრანტების იდენტიფიცირებისთვის. ნავალნისთან ასოცირებული პირები და მისი მხარდამჭერები მთელი რუსეთის მასშტაბით დევნას აწყდებიან, მათ შორის დაუსაბუთებელ სისხლისსამართლებრივ და ადმინისტრაციულ დევნას. ნავალნის მხარდამჭერ აქციებზე დაპატიმრებულები უჩიოდნენ არაადამიანურ და ღირსების შემლახავ მოპყრობას დაკავების ცენტრებში.[3]

ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] რუსეთის ფედერაციის შესახებ წერს, რომ ნავალნისთან და მის პოლიტიკურ აქტივობებთან ასოცირებული აქტივისტები წამებისა და ძალადობის ობიექტები გახდნენ საპატიმროში ყოფნის დროს. ხელისუფლება, ასევე, სჯის ოჯახის წევრებსაც, მათი ნათესავების ქმედებების გამო. 27 იანვარს პოლიციამ დააკავა ნავალნის ძმა და იმავე დღეს ჩხრეკა ჩაატარა ნავალნის 13 თანამოაზრის სახლში.[4]

ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნისა და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტაციის ცენტრი ACCORD 2022 წლის მაისში გამოქვეყნებულ ანგარიშში რუსეთის ფედერაციის შესახებ წერს, რომ 2021 წლის განმავლობაში კრემლმა გაამკაცრა ოპონენტების შევიწროვება; მათ შორის ოპოზიციონერი ლიდერი ალეკსეი ნავალნის მხარდამჭერების მიმართ. კრემლი ოპონენტების წინააღმდეგ იყენებს დაპატიმრებებს, ინტერნეტ ცენზურას და შავ სიებს. ოპონენტების დევნა განსაკუთრებით გამძაფრდა რუსეთის ფედერაციის უკრაინაში შეჭრის შემდეგ.[5]

[1] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ რუსეთში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 13 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 22 სექტემბერს]

[2] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“; ყოველწლიური ანგარიში პოლიტიკური უფლებებისა და სამოქალაქო თავისუფლებების შესახებ რუსეთში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 24 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 22 სექტემბერს]

[3] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ რუსეთში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 29 მარტს; ხელმისაწვდომაი ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 22 სექტემბერს]

[4] ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ რუსეთში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 12 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 22 სექტემბერს]

[5] ავსტრიის წარმოშბის ქვეყნისა და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტაციის ცენტრი ACCORD; რუსეთის ფედერაცია: პოლიტიკური პროტესტი და განსხვავებული აზრი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის მაისში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 22 სექტემბერს]

ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] თურქეთის რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ 2018 წლის ფართო ანტიტერორსტული კანონმდებლობის ფარგლებში, მთავრობა განაგრძობს კანონის უზენაესობის კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენებას და ფუნდამენტური თავისუფლებების შეზღუდვას. 2016 წლის სახელმწიფო გადატრიალების უშედეგო მცდელობის შემდეგ, ხელისუფლებამ დაითხოვა ათობით ათასი საჯარო მოხელე და სამთავრობო მუშაკი; მათ შორის, 60 ათასზე მეტი პოლიციელი და ჯარისკაცი და 4 ათასზე მეტი მოსამართლე და პროკურორი; დააპატიმრეს 95 ათასზე მეტი მოქალაქე და დახურეს ათას ხუთასზე მეტი არასამთავრობო ორგანიზაცია; აღნიშნული ქმედებები გატარდა ტერორზმთან დაკავშირებული საფუძვლებით, კერძოდ, სავარაუდო კავშირები სასულიერო პირი ფეთჰულაჰ გიულენის მოძრაობასთან კავშირი. სწორედ ფეთჰულაჰ გიულენს ადანაშაულებს ოფიციალური ანკარა 2016 წლის სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობის ორგანიზებას და მიიჩნევს ტერორისტულ ორგანიზიად აღიარებული „ფეთჰულისტების ტერორისტული ორგანიზაციის“ ლიდერად.

2021 წლის მაისში ხელისუფლებამ გაავრცელა განცხადება, რომ სელაჰადდინ გიულენი, ფეთჰულაჰ გიულენის ძმისშვილი, იმყოფება თურქეთის საპატიმრო დაწესებულებაში, მას შემდეგ, რაც ის დაზვერვის სამსახურის თანამშრომლებმა უცხო ქვეყანაში შეიპყრეს. საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ იტყობინებოდა, რომ კენიის პოლიციამ, ინტერპოლის წითელი ცირკულარის საფუძველზე, შეიპყრო სელაჰადდინ გიულენი და დაიწყო მისი თურქეთში ექსტრადირების პროცედურები. ანგარიშს მიხედვით, თურქეთის ხელისუფლების მხრიდან ადგილი აქვს პოლიტიკურად მოტივირებულ რეპრესიებს უცხო ქვეყანაში მყოფი პირების მიმართ; მათ შორის, ასეთი პირების გატაცებას და თურქეთში ჩაყვანას, სათანადო სასამართლო პროცესის გარეშე, გიულენის მოძრაობასთან სავარაუდო კავშირის საფუძვლით.

თურქეთის რესპუბლიკის კონსტიტუცია კრძალავს წამებას, არაადამიანურ და ღირსების შემლახავ მოპყრობას; თუმცა ადგილობრივი და საერთაშორისო ორგანიზაციები აღნიშნავენ, რომ ზოგიერთი პოლიეციელი, ციხის თანამშრომელი, სამხედრო ან დაზვერვის სამსახურის ოფიცერი მიმართავს მსგავს პრაქტიკას. ადამიანის უფლებათა დამცველი ჯგუფები ამტკიცებენ, რომ პირები, ვის მიმართაც არსებობს ეჭვი ქურთისტანის მუშათა პარტიასთან ან გიულენის მოძრაობასთან კავშირის შესახებ, უფრო მეტად სავარაუდოა, დაექვემდებარონ აღნიშნული ხასიათის მოპყრობას.

სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობის 5 წლისთავზე, შინაგან საქმეთა სამინისტრომ განაცხადა, რომ ხელისუფლებამ აღნიშნულ პერიოდში, გიულენის მოძღაობასთან კავშირის ბრალდებით, დააკავა 312,121 და დააპატიმრა 99,123 პირი. 2020 წლის ივლისიდან 2021 წლის ივლისამდე პერიოდში დააკავეს 29,331 და დააპატიმრეს 4,148 პირი, გიულენის მოძღაობასთან კავშირების გამო. ზოგიერთი ადვოკატის თქმით, ისინი ერიდებიან იმ პირთა დაცვას, ვისაც ბრალად ედება ქურთისტანის მუშათა პარტიასთან ან გიულენის მოძღაობასთან კავშირი, რადგან მთავრობის მხრიდან რეპრესიებს, მათ შორის სისხლისსამართლებრივ დევნას ერიდებიან.

თურქეთის სასამართლო სისტემა აწყდება პრობლემებს დამოუკიდებლობის კუთხით. წყაროები საუბრობენ მოსამართლეთა დაშინებაზე და აღმსარულებელი ხელისუფლების მხრიდან ჩარევაზე. სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობის შემდეგ, ხელისუფლებამ მოსამართლეთა, დაახლოებით, მესამედი დაითხოვა გიულენთან კავშირის მოტივით. მომდევნო წლებში, გამოთავისუფლებული ადგილები შეივსო და საბოლოოდ, რაოდენობრივად გადატრიალების მცდელობამდე მონაცემებსაც გაუსწრო, მაგრამ წმენდის ნეგატიური შედეგები კვლავ აისახება სასამართლო სისტემაზე.[1]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] თურქეთის რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ სასამართლო სისტემაში სერიოზული პრობლემებია. ოპოზიციური პოლიტიკოსები, ჟურნალისტები, ადამიანის უფლებათა დამცველები და სხვა პროფილის ხალხი აწყდებიან გამოძიებებს, სამართლებრივ დევნასა და სასჯელებს. იუსტიციის სამინისტროს მიერ წარმოდგენილმა სასამართლო რეფორმის ორმა პაკეტმა და ადამიანის უფლებათა დაცვის სამოქმედო გეგმამ, სასამართლო სისტემაში არსებული პრობლემების აღმოფხვრის კუთხით, შედეგი ვერ გამოიღო.

ანგარიშის მიხედვით, პრემიერ-მინისტრის ყოფილი სამართლებრივი მრჩეველი ჰუსეინ გალიპ ქუჩუკოზიგიტი [Huseyn Galip Kucukozygit], ვინც გიულენის მოძრაობასთან კავშირში დაადანაშაულეს, 9-თვიანი იძულებითი გაუჩინარების შემდეგ, 2021 წლის სექტემბერში, ანკარის ციხეში გამოჩნდა. ხელისუფლებამ უარყო მისი ოფიციალურ პატიმრობაში ყოფნა. გაუჩინარების პერიოდის შესახებ ცნობები ამ დრომდე უცნობია.[2]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] თურქეთის რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ თურქეთის ხელისუფლებას რეგულარულად ადანაშაულებენ წამების გამოყენებას პატიმრების მიმართ – კერძოდ, სამიზნე ჯგუფებს განეკუთვნებიან ქურთები, გიულენისტები და მემარცხენეები. წყარო აღნიშნავს, რომ აღნიშნული ქმედებები დაუსჯელად ხორციელდება.[3]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი 2022 წლის თებერვალში გამოქვეყნებულ ანგარიშში თურქეთის რესპუბლიკის შესახებ, თურქეთის შინაგან საქმეთა მინისტრის განცხადებაზე დაყრდნობით, წერს, რომ სამხედრო გადატრიალების მცდელობის შემდეგ 622,646 პირის მიმართ დაიწყო გამოძიება და 301,392 პირი დააკავეს; 96 ათასი სხვა პირი ჩასვეს ციხეში გიულენთან სავარაუდო კავშირის გამო. მინისტრის თქმით, ამჟამად თურქეთის ციხეებში 25,467 პირი იხდის სასჯელს გიულენის მოძრაობასთან სავარაუდო კავშირის გამო.

იგივე ანგარიშის მიხედვით, წამების პრევენციის ევროპული კომიტეტი თავის უკანასკნელ ანგარიშში [გამოქვეყნებულია 2020 წლის 5 აგვისტოს] წერს, რომ საერთო ჯამში, კომიტეტს დარჩა შთაბეჭდილება, რომ წინა ვიზიტის [2017] შემდეგ, საპოლიციო დაკავებისას არასათანადო მოპყრობის სიმძიმე შემცირებულია; თუმცა, კვლავ საგანგაშო ნიშნულზე რჩება. ანგარიშის მიხედვით, სხვადასხვა წყარო საუბრობს, პოლიციის იზოლატორებში, გიულენთან კავშირის ბრალდებით დაკავებული პირების [ვინც ადრე საგარეო საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლები იყვნენ] მიმართ წამების ფაქტების შესახებ. ეროვნული პოლიცია კი აღნიშნულ ბრალდებებს უარყოფს. წყაროები, ასევე, აღნიშნავენ, რომ სამხედრო გადატრიალების მცდელობის შემდეგ, ხელისუფლება განაგრძობს გიულენთან სავარაუდო კავშირის მქონე პირთა დაკავებას, დაპატიმრებას და გასამართლებას; ხშირად საეჭვო მტკიცებულებებით და კანონით გათვალისწინებული სათანადო პროცესის გარეშე.[4]

[1] ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ თურქეთში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 12 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 18 აგვისტოს]

[2] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“; ყოველწლიური ანგარიში ადამაინის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ თურქეთში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 29 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 18 აგვისტოს]

[3] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“; ყოველწლიური ანგარიში პოლიტიკური უფლებებისა და სამოქალაქო თავისუფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ თურქეთში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 28 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 18 აგვისტოს]

[4] გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი; თურქეთი: გიულენისტური მოძრაობა; გამოქვეყნებულია 2022 წლის თებერვალში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 18 აგვისტოს]

ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ლიბანის შესახებ წერს, რომ ქვეყნის კონსტიტუცია აწესებს რწმენის აბსოლუტურ თავისუფლებას და ადგენს სახელმწიფოს პატივისცემას ყველა რელიგიური ჯგუფისა და დენომინაციის მიმართ, ისევე როგორც ნებისმიერი რელიგიური ჯგუფის წარმომადგენლის პირად სტატუსსა და რელიგიურ ინტერესს. კონსტიტუცია, ასევე, აწესებს რელიგიური რიტუალების აღსრულების თავისუფლებას ერთადერთი პირობით – არ დაირღვეს საზოგადოებრივი წესრიგი. ქვეყნის უზენაესი კანონით, ასევე, განატირებულია ყველა მოქალაქის თანაბარი უფლებები განურჩევლად მათი რელიგიური კუთვნილებისა.

ლიბანის კანონმდებლობით, პირს თავისუფლად შეუძლია, შეიცვალოს რელიგია. ამისთვის პირს სჭირდება იმ რელიგიური ჯგუფის ადგილობრივი ლიდერის თანხმობა, რომელ რელიგიურ ჯგუფსაც აპირებს, შეუერთდეს. რელიგიური ჯგუფი გასცემს კონვერტაციის დამადასტურებელ დოკუმენტს, რაც კონვერტირებული პირის ახალ რელიგიურ კუთვნილებას ადასტურებს და უფლებას აძლევს, თავისი ახალი რელიგიური კუთვნილება ასახოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მონაცემთა ბაზაში. პირს, ასევე, შეუძლია, მთავრობის მიერ გაცემულ დოკუმენტებში არ მიუთითოს საკუთარი რელიგიური კუთვნილება. დოკუმენტების ცვლილებას არ სჭირდება რელიგიური პირების მხრიდან დასტური და რელიგიასთან დაკავშირებული ცნობის ცვლილება არ აუქმებს პირის მიმდინარე რეგისტრაციას ზემოაღნიშნულ მონაცემთა ბაზაში.

ლიბანის სისხლის სამართლის კოდექსით მაქსიმუმ 1 წლით პატიმრობაა განსაზღვრული ნებისმიერი პირისთვის, ვისაც ცნობენ დამნაშავედ „ღმერთის მიმართ საჯაროდ მკრეხელობისთვის“. ლიბანის კანონმდებლობა კრძალავს ნებისმიერ პუბლიკაციას, რომელიც იქნება პროვოკაციული და გამოიწვევს კონფესიებს შორის დაძაბულობას. ასევე, აკრძალულია ქვეყანაში აღიარებული რელიგიების მიმართ მკრეხელობის შემცევლი ნამუშევრების გამოქვეყნება.

ლიბანში, სადაც დაახლოებითი მონაცემებით, 5.3 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს, ოფიციალურად აღიარებულია 18 რელიგიური ჯგუფი: 5 მუსლიმური [შიიტები, სუნიტები, დრუზები, ალავიტები და ისმაილები], 12 ქისტიანული [მარონიტები, ბერძნული მართლმადიდებლები, ბერძნული კათოლიკეები, სომხური კათოლიკეები, სომხური მართლმადიდებლები, სირიული მართლმადიდებლები, სირიული კათოლიკეები, ასირიები, ქალდეანები, კოპტები, ევანგელისტური პროტესტანტები და რომაული კათოლიკეები] და იუდეველები. რელიგიური ჯგუფები, რომელთაც მთავრობა არ აღიარებს, მოიცავს ბაჰაიზმის მიმდევრებს, ინდუისტებს, სხვადასხვა პროტესტანტულ მიმდინარეობას და იესო ქრისტეს ეკლესიის მიმდევრებს. თუმცა, არაღიარებულ რელიგიურ ჯგუფებსაც აქვთ უფლება ფლობდნენ ქონებას, თავისუფლად შეიკრიბონ სალოცავად და აღასრულონ რელიგიური რიტუალები. აღსანიშნავია ისიც, რომ ლიბანი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო შეთანხმების მხარეა.[1]

ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ლიბანის შესახებ წერს, რომ ლიბანი საპარლამენტო რესპუბლიკაა, რომელიც 1943 წლის ეროვნული პაქტის საფუძველზე იმართება. აღნიშნული პაქტის მიხედვით, სახელისუფლებლო მმართველობა განაწილებულია და პრეზიდენტი ყოველთვის არის მარონიტი ქრისტიანი, პარლამენტის თავმჯდომარე შიიტი მუსლიმი და პრემიერ-მინისტრი სუნიტი მუსლიმი.[2] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ლიბანის შესახებ წერს, რომ ქვეყნის პოლიტიკური სისტემა უზრუნველყოფს თითქმის ყველა რელიგიური ჯგუფის წარმომადგენლობას.[3]

[1] ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ ლიბანში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 2 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 17 აგვისტოს]

[2] ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ლიბანში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 12 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 16 აგვისტოს]

[3] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“; ყოველწლიური ანგარიში პოლიტიკური უფლებებისა და სამოქალაქო თავისუფლებების შესახებ ლიბანში – 2021 წელი; გამქოვეყნებულია 2022 წლის 28 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 17 აგვისტოს]