საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ავღანეთის შესახებ წერს, რომ ძალაუფლების დაბრუნების შემდეგ, თალიბანმა გამოაცხადა ახალი პოლიტიკისა და რეგულაციების შესახებ, რომელთაც ქალთა და გოგონათა უფლებების დაცვის კუთხით არსებული ვითარება გააუარესა. თალიბანის პოლიტიკამ მკაცრად შეზღუდა ქალთა წვდომა დასაქმებისა და განათლების შესაძლებლობებზე და შეზღუდა მშვიდობიანი შეკრების უფლება. თალიბანმა, ასევე, მოიკვლია მაღალი პროფილის ქალები და მათ სახლიდან გასვლა აუკრძალა.

თალიბანმა განაცხადა, რომ მხარს უჭერენ განათლებას ქალებისა და გოგონებისთვის, მაგრამ 18 სექტემბერს გამოსცეს განკარგულება, რომლის მიხედვითაც სკოლები მხოლოდ ბვიჭებისთვის გაიხსნა. რამდენიმე პროვინციაში, ასევე გაიხსნა სკოლები გოგონებისთვის, თუმცა ოქტომბრისთვის სრული უმრავლესობა კვლავ დაკეტილი იყო. 29 აგვისტოს უმაღლესი განათლების მინისტრის მოვალეობის შემსრულებელმა განაცხადა, რომ ქალებსა და გოგონებს შეეძლოთ ჩართულიყვნენ უმაღლესი საგანმანათლებლო პროცესში, მაგრამ უფლება არ ჰქონდათ, ესწავლათ კაცებთან და ბიჭებთან ერთად. ქალი მასწავლებლების ნაკლებობის პირობებში, განსაკუთრებით უმაღლესი საგანმანათლებლო სისტემაში, მსგავსი პოლიტიკა ფაქტობრივად ნიშნავს განათლებაზე წვდომის შეზღუდვას ქალებისა და გოგონებისთვის. ქალები, რომლებიც ასწავლიდნენ ბიჭებს მეექვსე სასწავლო საფეხურს მიღმა ან მამაკაცებს შერეული სქესის კლასებში უნივერსიტეტებში, სამსახურიდან გაათავისუფლეს, რადგან თალიბანის მმართველობის ქვეშ ქალებს ეკრძალებათ, ასწავლონ მამაკაცებს.

თალიბანმა გააუქმა ქალთა საკითხების სამინისტრო და მის შენობაში აღადგინა სათნოების პროპაგანდისა და ამორალური ყოფაქცევის პრევენციის სამინისტრო. აღნიშნული უწყების მანდატი მოიცავს, მათ შორის, ქალთა ჩაცმულობის კონტროლს და განსაზღვრავს, როდის და რა გარემოებისას შეუძლია ქალს თანმხლები მამაკაცის გარეშე გავიდეს სახლიდან. თალიბანმა, ასევე, დახურა ძალადობის მსხვერპლი ქალების თავშესაფრები და იქ მცხოვრები ქალები ქალთა ციხეებში გადაიყვანა.[1]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ავღანეთის შესახებ წერს, რომ თალიბანის მმართველობის პირობებში ქალებს არ აქვთ პოლიტიკური უფლებები და საარჩევნო შესაძლებლობები. თალიბანის მინისტრთა კაბინეტში, რომლის ფორმირება 2021 წლის სექტემბერში მოხდა, არცერთი ქალი არაა წარმოდგენილი. ქალები, რომლებიც მუშაობდნენ სამთავრობო დაწესებულებებში, საგანმანათლებლო დაწესებულებებსა და მედიაში, სამსახურიდან დაითხოვეს. ქალებს აეკრძალათ საზოგადოებრივი ტრანსპორტით გადაადგილება თანმხლები პირის გარეშე. გადაადგილების თავისუფლება ქალებისთვის [თანმხლების პირის გარეშე] შეზღუდულია. ქალებს, რომელთაც არ აცვიათ „სათანადოდ“, უკრძალავენ ტრანსპორტში ასვლას.[2]

ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო [EUAA/EASO] 2022 წლის ანგარიშში ავღანეთის შესახებ წერს, რომ თალიბანის მიერ ძალაუფლების ხელშ ჩაგდების პირველ დღეებში, მოძრაობის წარმომადგენლები აცხადებდნენ, რომ ქალთა უფლებებს დაიცავდნენ და რომ ქალების როლი საზოგადოებაში იქნებოდა დაფასებული შარიათის ფარგლებში. თალიბანს არასოდეს განუმარტავს, რას გულისხმობდა შარიათის მიერ დაწესებულ ფარგლებში. წყაროების ცნობით, პრაქტიკაში, ქალები აწყდებიან სირთულეებს დასაქმებაზე წვდომის კუთხით და გოგონები აწყდებიან სირთულეებს სასკოლო განათლებაზე წვდომის კუთხით.

2021 წლის 5 სექტემბერს თალიბანის განათლების სამინისტრომ გამოსცა განკარგულება მდედრობითი სქესის სტუდენტებისთვის განათლების მიღების შესაძლებლობის შესახებ. დოკუმენტის მიხედვით, ქალი სტუდენტები, მასწავლებლები და სხვა პერსონალი ვალდებულია, ატაროს შავი ისლამური „აბაია“ და „ნიქაბი“, რომელიც სრულად დაფარავს ქალების თმას, სხეულს და სახის უმეტეს ნაწილს. ქალებს ევალებათ, ატარონ ასევე ხელთათმანები. საკლასო ოთახები უნდა აკმაყოფილებდეს გენდერული დაყოფის პრინციპს და კაცებისა და ქალების სივრცე უნდა იყოს განცალკევებული, როგორც მინიმუმ ფარდით. გოგონებსა და ქალებს შეიძლება ასწავლიდეს მხოლოდ ქალი მასწავლებელი; ან თუ ქალი მასწავლებელი არ არის ხელმისაწვდომი, მასწავლებელი შეიძლება იყოს ხანდაზმული მამაკაცი, ვისი რეპუტაციაც საყოველთაოდ ცნობილია და ვინც დიდი ნდობით სარგებლობს.[3]

[1] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ავღანეთში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 13 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 22 მარტს]

[2] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“; ყოველწლიური ანგარიში პოლიტიკური უფლებებისა და სამოქალაქო თავისუფლებების შესახებ ავღანეთში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 28 ტებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 22 მარტს]

[3] ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო [EUAA/EASO]; წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაცია ავღანეთის შესახებ; გამოქვეყნებულია 2022 წლის იანვარში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 22 მარტს]

ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო [ყოფილი ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი] 2021 წლის ნოემბერში და 2022 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშებში ავღანეთის შესახებ წერს, რომ ავღანეთის ეროვნული უსაფრთხოების ძალების მოქმედი ან ყოფილი პირადი შემადგენლობა დაჯგუფება „თალიბანისთვის“ პრიორიტეტულ სამიზნეს წარმოადგენს. 2020 წლის თებერვალში, დოჰაში გამოფორმებული შეთანხმების შემდეგ, „თალიბანმა“ გაზარდა იერიშები სამთავრობო ძალების წინააღმდეგ, განსაკუთრებით პერიფერიულ ზონებში. „თალიბანის“ წევრებს ჰქონდათ დავალება, ავღანეთის ეროვნული უსაფრთხოების ძალების წევრები დანებებულიყვნენ და/ან შეერთებოდნენ დაჯგუფებას. იმამებს, იმამების მოადგილეებს, პროვინციების მოსამართლეებს და მათი არყოფნის შემთხვევაში, პროვინციის მმართველებს დელეგირებული აქვთ უფლება, სიკვდილით დასჯის განაჩენი გამოუტანონ დამნაშავედ მიჩნეული ავღანეთის ეროვნული უსაფრთხოების ძალების წევრებს ან „თალიბანის“ მიერ დაპატიმრებულ, მთავრობის ნებისმიერ სხვა ოფიციალურ პირს ან თანამშრომელს.

ხელმისაწვდომი წყაროების ინფორმაციით, ავღანეთის უსაფრთხოების ეროვნული დირექტორატის ოფიცრები, მთავრობის მომხრე შეიარაღებული დაჯგუფებების წევრები და პოლიციის უფროსები „თალიბანის“ ყველაზე ხშირ სამიზნეს წარმოადგენდნენ. ამბოხებულთა სამიზნეს, ასევე, წარმოადგენდნენ უსაფრთხოების ძალების ოჯახის წევრები. უფრო მეტიც, ოჯახის წევრებს ხშირად ავიწროვებდნენ, რათა მათ დაერწმუნებინათ თავიანთი ნათესავები, დაეტოვებინათ საკუთარი პოზიციები უსაფრთხოების სამსახურში. გავრცელებული ცნობებით, სამიზნეები ხდებოდნენ ასევე უსაფრთხოების ძალების ყოფილი წევრებიც; მას შემდეგ, რაც მათ დატოვეს ავღანეთის ეროვნული უსაფრთხოების ძალები.

თავდაცვის სამინისტროს, შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და იუსტიციის სამინისტროს ის თანამშრომლები, რომლებიც არ იყვნენ ამბოხებულებთან ბრძოლის წინა ხაზზე, რეგულარულად ხდებოდნენ „თალიბანის“ სამიზნეები. სხვა სამინისტროების თანამშრომლებიც, ვინც პირდაპირ არ მონაწილეობდნენ ამბოხებულების წინააღმდეგ ბრძოლაში, უფრო ნაკლები სიმწვავით, მაგრამ მაინც ხდებოდნენ ამბოხებულთა სამიზნეები. პირადი მტრობა ან „თალიბანის“ საწინააღმდეგო ღია განცხადება პირისთვის იგივე შედეგების მომტანია.

ქაბულზე კონტროლის დამყარების შემდეგ გამართულ პირველ პრეს-კონფერენციაზე, 2021 წლის 17 აგვისტოს „თალიბანმა“ გამოაცხადა გენერალური ამნისტია და განაცხადა, რომ პატიებდა ყველას, „ვინც მათ წინააღმდეგ იბრძოდა“. გაიმართა შეხვედრები დაჯგუფების წევრებსა და წამყვან პოლიტიკურ ფიგურებს [ყოვილი პრემიერი ჰეკმატიარი, ყოფილი პრეზიდენტი კარზაი და ეროვნული შერიგების საბჭოს თავმჯდომარე აბდულა აბდულა]; თუმცა, 2021 წლის 26 აგვისტოს გავრცელებული ინფორმაციით, კარზაი და აბდულა „თალიბანმა“ შინა პატიმრობაში გაამწესა. წყაროების ინფორმაციით, თალიბანმა ავღანელთა შავი სია შეადგინა იმ პირებისგან, ვისაც მიიჩნევდა ყოფილ ადმინისტრაციასთან ან აშშ-ის ხელმძღვანელობით მოქმედი ძალებთან კავშირის მქონედ; განსაკუთრებით დიდი რისკის წინაშე იყვნენ პირები წამყვანი პოზიციებით შეიარაღებულ ძალებში, პოლიციასა და საგამოძიებო დანაყოფებში. წყაროების ცნობით, მინიმუმ ოთხი პროვინციის დედაქალაქში, დაჯგუფების წევრები კარდაკარ ეძებდნენ შავ სიაში შეყვანილ პირებს.[1] [2]

დანიის იმიგრაციისა და ინტეგრაციის სამინისტროს იმიგრაციის სამსახური 2021 წლის დეკემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში ავღანეთის შესახებ წერს, რომ ქაბულზე კონტროლის დამყარების შემდეგ, „თალიბანმა“ განაცხადა, რომ ყოვილი მთავრობის თანამშრომლებს შეეძლოთ, შიშის გარეშე დაბრუნებოდნენ სამუშაო ადგილებს დედაქალაქსა და მთელ ქვეყანაში. თუმცა, პრაქტიკაში, წყაროების შეფასებით, იმ ავღანელთა მიმართ დამოკიდებულება, ვინც ასოცირდება წინა მთავრობასთან, განისაზღვრება იმ საქმიანობით, რასაც ისინი წინა ხელისუფლების დროს ეწეოდნენ. წყაროები აღნიშნავენ, რომ, ზოგადად, ის ავღანელები, ვინც ადრე უსაფრთხოების ძალებში იყვნენ დასაქმებული, უფრო დიდი რისკის წინაშე დგანა, ვიდრე ისინი, ვინც წინა მთავრობაში სამოქალაქო პოზიციებზე იყვნენ დასაქმებულნი.

2021 წლის 30 ნოემბერს გამოქვეყნებულ ანგარიშში „Human Rights Watch“ წერდა, რომ ორგანიზაციამ აღწერა 47 ავღანელის [ვისაც, კავშირი ჰქონდათ უსაფრთხოების ძალებთან] სიკვდილით დასჯა ან იძულებითი გაუჩინარება ქვეყნის ოთხ პროვინციაში [ღაზნი, ჰელმანდი, კანდაჰარი და კუნდუზი]. ორგანიზაციის ცნობით, ავღანეთის უსაფრთხოების ძალებთან კავშირის მქონე პირთა ოჯახის წევრები, ასევე, იყვნენ „თალიბანის“ წევრთა სამიზნეები. ყველა ხელმისაწვდომი წყაროს შეფასებით, „თალიბანის“ მხრიდან დამოკიდებულება იმ ავღანელების მიმართ, ვინც მუშაობდა საერთაშორისო ორგანიზაციებში ან უცხო ქვეყნის წარმომადგენლობებში, ანალოგიურია იმ დამოკიდებულებისა, რომელიც დაჯგუფებას აქვს ავღანეთის ყოფილ მთავრობაში მომუშავე პირთა მიმართ. წყაროები, ასევე თანხმდებიან, რომ ის ავღანელები, ვინც დასავლური სამხედრო ძალების, განსაკუთრებით ამერიკული სამხედრო ძალების მიერ იყვნენ დასაქმებული, რისკის წინაშე მყოფთა იერარქიის უმაღლეს მწვერვალს იკავებენ.[3]

[1] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი; საერთო ანალიზი და სახელმძღვანელო პრინციპები ავღანეთის შესახებ; გამოქვეყნებულია 2021 წლის ნოემბერში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 16 თებერვალს]

[2] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი; წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაცია – ავღანეთი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის იანვარში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 16 თებერვალს]

[3] დანიის იმიგრაციისა და რეინტეგრაციის სამინისტროს იმიგრაციის სამსახური; წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაცია – ავღანეთი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის დეკემბერში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 16 თებერვალს]

ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის და თავშესაფრის კვლევის და დოკუმენტაციის ცენტრი 2021 წლის 15 ნოემბერს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ავღანეთში მიმდინარე მოვლენების შესახებ წერს, რომ „თალიბანი“ ქოლგა ორგანიზაციაა, რომელიც სხვადასხვა ამბოხებულ ჯგუფს აერთიანებს, რომლებიც ლიდერთა ჯგუფისა და ავღანეთის ისლამური საამიროების იდეის მიმართ ერთგულების სხვადასხვა დონით ხასიათდება. „თალიბანის“ ორგანიზაციული სტრუქტურა მკაცრად იერარქიულია, რომლის სათავეშიც ამირ ულ-მუმინინი (ჭეშმარიტ მორწმუნეთა მეთაური [Commander of the Faithful]) დგას. ის გასცემს მორალურ, რელიგიურ და პოლიტიკურ განცხადებებს, აკონტროლებს მოსამართლეებს, სასამართლოს და პოლიტიკურ კომისიებს, ნიშნავს ჩრდილოვან მმართველებს და არის სამხედრო ორგანიზაციის მეთაური.[1]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი 2021 წლის ნოემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში ავღანეთის შესახებ წერს, რომ წლების განმავლობაში მიმდინარე ამბოხისა და საკუთარი თავის ჩრდილოვან მთავრობად პოზიციონირების შემდეგ, 2021 წლის ზაფხულში, მოძრაობა „თალიბანმა“ ავღანეთზე კონტროლი დაამყარა. 15 აგვისტოს, ავღანეთის პრეზიდენტი აშრაფ ღანმა ქვეყანა დატოვა, ხოლო პოლიცია და სხვა სამთავრობო ძალები დანებდნენ და საკუთარი პოზიციები დატოვეს; „თალიბანმა“ აიღო დედაქალაქი ქაბული, დაიკავა პრეზიდენტის სასახლე და ომი დასრულებულად გამოაცხადა.[2]

უსაფრთხოების კუთხით არსებული ზოგადი ვითარება – 2021 წლის 14 აპრილს აშშ-ის პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა განაცხადა, რომ შეერთებული შტატები და ნატოს ეგიდით მომსახურე შეიარაღებული ძალები სექტემბრამდე დატოვებდნენ ავღანეთის ტერიტორიას. 15 აგვისტოს, ავღანეთის დედაქალაქი ქაბულის აღების შემდეგ, მოძრაობა „თალიბანმა“, ვინც 1996-2001 წლებში ავღანეთის მმართველი ძალა იყო, ქვეყანაზე კონტროლის დამყარება დაიწყო. „თალიბანმა“ დროებითი კაბინეტი 7 სექტემბერს ჩამოაყალიბა და გაჟღერდა პირველი ნიშნებიც იმისა თუ როგორი ფორმით აპირებს მოძრაობა ავღანეთის მართვას. კაბინეტი „თალიბანის“ საკვანძო ფიგურებითაა დაკომპლექტებული. წინა ხელისუფლების კოლაფსის პირობებში, ამჟამად, „თალიბანი“ ქვეყნის მასშტაბით დე ფაქტო მმართველი ძალაა.

საკუთარი უფლებების, უსაფრთხოებისა და სიცოცხლის შიშით, ათასობით პირი მიაწყდა ქაბულის აეროპორტს იმედით, რომ შეძლებდა ქვეყნის დატოვებას. ყველა კომერციული ფრენა შეჩერებული იყო და ამერიკის შეერთებული შტატების სამხედროები უზრუნველყოფდნენ აეროპორტის დაცვას, ვიდრე დიპლომატები, უცხო ქვეყნის მოქალაქეები და მაღალი საფრთხის რისკის ქვეშ მყოფი ავღანელები შეძლებდნენ ქვეყნის დატოვებას. მთელი ქვეყნის მასშტაბით ვრცელდებოდა ინფორმაცია, „თალიბანის“ მიერ დაწესებული აკრძალვების შესახებ, რომლებიც ეხებოდა პირად და სოციალურ თავისუფლებებს, ქალთა უფლებებს, მათ შორის განათლების უფლებას.

2021 წლის საწყის თვეებში უპრეცედენტო რაოდენობის ადამიანი მოკლეს და ნახევარ მილიონზე მეტი ავღანელი იძულებით გადაადგილდა; მათ შორის 120 ათასამდე პირი ქაბულის მიმართულებით, რათა გაქცეოდა „თალიბანის“ კონტროლს. 16 მაისიდან 31 ივლისის ჩათვლით პერიოდში, გაერომ 6 ათასზე მეტი უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული ინციდენტი აღრიცხა, რაც წინა წლის იგივე პერიოდთან შედარებით, 25%-ით მეტი იყო. შეიარაღებული შეტაკებების რაოდენობა 37%-ით, საჰაერო იერიშები კი 236%-ით გაიზარდა. ამავე პერიოდში, ბევრ იერიშსა და თავდასხმაზე პასუხისმგებლობა აიღო ავღანეთში მოქმედმა „ისლამური სახელმწიფოს“ ფრთამ; მათ შორის, ბევრ თავდასხმაზე, რომელთა სამიზნე ჰაზარათა შიიტური საზოგადოება იყო. გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრის ოფისის 2021 წლის ნოემბრის შეფასებით, ავღანეთში უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული მდგომარეობა კვლავ მაღალი ხარისხით ძალადობრივია. ამასთან, „თალიბანის“ მიერ ძალაუფლების ხელში ჩაგდების პროცესის დამთავრებასთან ერთად, ვითარება, შედარებით დამშვიდებულია. 2021 წლის 1-ელი იანვრიდან 30 ივნისამდე პერიოდში ავღანეთის მხარდაჭერის გაეროს მისიამ 5 ათასზე მეტი სამოქალაქო პირისთვის მიყენებული ზიანის (1659 მკვლელობა და 3524 დაშავება) ფაქტი აღირცხა.

წარმოდგენილ ფოტოზე ასახულია ინფორმაცია წლების მიხედვით, ავღანეთში მიმდინარე კონფლიქტის შედეგად დაზარალებული მოსახლეობის რაოდენობის შესახებ. ინფორმაცია მომზადებულია ავღანეთში გაეროს მხარდაჭერის მისიის მიერ 2021 წლის ივლისში.

ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით არსებული ვითარება – „თალიბანის“ მიერ ძალაუფლების დაბრუნების შემდეგ, ავღანეთში ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით, მნიშვნელოვანი შეშფოთების საფუძველი გაჩნდა. აღნიშნული შეშფოთება ორი მიმართულებით წარმოიშვა – ის მიღწევები, რაც ბოლო 20 წლის განმავლობაში გახდა ხელშესახები, განსაკუთრებით, ქალთა უფლებების მიმართულებით, ჩამოიშალა; და იმის მიუხედავადაც, რომ „თალიბანი“ დე ფაქტო მმართველი ძალაა, განაგრძობს იგივე მეთოდების გამოყენებას, რასაც ამბოხებულ დაჯგუფებად ყოფნის პერიოდში. წყაროების შეფასებით, აღნიშნული შიშები საფუძვლიანია. და განსაკუთრებული რისკის ქვეშ მყოფი ჯგუფები არიან – პირები, ვინც უცხო ქვეყნის სამხედრო ძალებისთვის და დიპლომატიური მისიებისთვის მუშაობდნენ, მაგალითად, მძღოლები, თარჯიმნები, უსაფრთოების კერძო სამსახურის თანამშრომლები და სხვა; ავღანეთის უსაფრთხოების ძალების წევრები და პოლიტიკური პასუხისმგებლობების მქოპნე პირები; ქალები და გოგონები – განსაკუთრებით შემაშფოთებელია განათლების, გადაადგილების, დასაქმების, ჯანდაცვისა და საზოგადოებრივ თუ პოლიტიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობის უფლებებზე წვდომა; ბავშვები, რომელთა ნაწილი სამხედრო რეკრუტირების რისკის წინაშეა; ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობების წარმომადგენლები; ჟურნალისტები და ადამიანის უფლებათა დამცველები. 2021 წელს ავღანეთში 681,332 პირი იძულებით გადაადგილდა; ეს 100 ათასზე მეტი ოჯახია. იძულებით გადაადგილებულთა 59% ბავშვია.

„თალიბანმა“ დახურა ქალთა საკითხების დეპარტამენტი და ჩაანაცვლა ის მკაცრი რელიგიური დოქტრინების აღსრულების დეპარტამენტით. ქალთა უფლებების კუთხით ვითარების გაუარესება და თანმდევი შიშები გაამძაფრა იმ ფაქტმაც, რომ ახალ დროებით მთავრობაში არცერთი ქალია წარმოდგენილი. ქაბულის ახალმა მერმა მუნიციპალურ სამსახურებში დასაქმებულ ქალებს სახლში დარჩენა მოსთხოვა; სამსახურებში მხოლოდ ის ქალები დაბრუნდებიან, ვისი მამაკაცებით ჩანაცვლებაც ვერ მოხდება. ამასთან, ჰამდულა ნომანიმ განაცხადა, რომ „თალიბანი“ აუცილებლად მიიჩნევს, ქალთა დასაქმების საერთოდ აკრძალვას. ამჟამად, ავღანეთში 230 ქალი მოსამართლე რჩება და ყველა მათგანი იმალება. ერთერთი ქალი მოსამართლე [რომელიც ასევე იმალება] აცხადებს, რომ ერთი კაცი, რომელიც მან ტერორიზმის მუხლით გაასამართლა, არა მხოლოდ გაათავისუფლეს და ახლა ის მას ემუქრება, არამედ მოსამართლედაც დანიშნეს. ერთერთმა ქალმა მოსამართლემ კი განაცხადა, რომ ჩანიშნული საკეისრო კვეთის ნაცვლად, ბუნებრივი გზით იმშობიარა სახლის პირობებში, რადგან საავადმყოფოში მისვლისა და საკუთარი ვინაობის გამჟღავნების შეეშინდა. „თალიბანმა“ სკოლებიდან გამოდევნა ქალი მასწავლებლები და გოგო მოსწავლეები და საკლასო ოთახები გაიღო მხოლოდ ბიჭებისთვის და კაცი მოსწავლეებისთვის. „თალიბანის“ მებრძოლებმა, ღაზნის პროვინციის აღების შემდეგ, 9 ეთნიკურად ჰაზარა დახოცეს [6 მათგანი ჩაცხრილეს, ხოლო 3 წამებით მოკლეს]. მიუხედავად იმისა, რომ „თალიბანი“ ეთნიკური უმცირესობების მიმართ პატივისცემის პირობას იძლეოდა, ასობით ეთნიკურად ჰაზარა გამოასახლეს საკუთარი სახლებიდან და დაატოვებინეს ფერმები. ბევრი ახლა კარვებში ცხოვრობს ან თავს ხეებს აფარებს. ავღანური მედია საშუალებების „არიანა“, „ტოლო“ და „ეტილაატ-ე-როზ“ ჟურნალისტებს და ოპერატორებს „თალიბანის“ მებრძოლებმა სცემეს და შემდეგ ისინი დააკავეს, აპარატურა ჩამოართვეს და გადაღებული მასალა გაანადგურეს. ჟურნალისტები ცდილობდნენ „თალიბანის“ საწინააღმდეგო პროტესტის გაშუქებას.

ძალაუფლების ხელში ჩაგდების შემდეგ, „თალიბანი“ მსოფლიოს არწმუნებდა, რომ ისინი პატივს სცემდნენ ადამიანის უფლებებს, თუმცა რეალობა სრულიად განსხვავებულია. ქალთა და გოგონათა უფლებები ძლიერი რეპრესიების ქვეშაა მოქცეულია, ადამიანის უფლებათა დამცველებს ემუქრებიან და აშინებენ, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება მკაცრად იზღუდება, ყოფილი სამთავრობო პერსონალი მძიმე რეპრესიების მსხვერპლია. „თალიბანის“ მებრძოლები, სხვადასხვა პროვინციის დაკავების დროს, მასობრივად ხოცავდნენ დაკავებულ ჯარისკაცებს. ქვეყნის სხვადასხვა ქალაქსა და სოფელში, მშვიდობიანი დემონსტრანტების მიმართ, „თალიბანმა“ უკიდურესად ძალადობრივი მეთოდები გამოიყენა.[3]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი 2021 წლის ნოემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში ავღანეთის შესახებ წერს, რომ ჰაზარა მოსახლეობის უმეტესობა ჰაზარაჯატში ცხოვრობს; თუმცა, ისინი, ასევე, წარმოდგენილნი არიან ავღანეთის უმეტეს ქალაქში, მათ შორის ქაბულში. ეთნიკურად ჰაზარები, როგორც წესი, საკუთარი გარეგნობით ამოიცნობიან.

2021 წლის პირველ ნახევარში, გაეროს ავღანეთის მხარდაჭერის მისიის ინფორმაციით, განახლდა კონფესიური ნიშნით მოტივირებული თავდასხმები შიიტ უმცირესობაზე, უმეტესად ჰაზარა მოსახლეობაზე. აღნიშნულ პერიოდში აღწერილი 20-მდე ინციდენტი უმეტესად სწორედ ჰაზარათა წინააღმდეგ იყო მიმართული. ინციდენტები მოიცავდა ცეცხლსასროლი იარაღიდან სროლას, ხელნაკეთი ასაფეთქებელი მოწყობილობების გამოყენებას [მათ შორის, ავტომობილებისა და ავტობუსების გამოყენებით], რასაც მოჰყვა მსხვერპლი ჰაზარა მოსახლეობას შორის [143 მოკლული და 357 დაშავებული]. აღნიშნულ პერიოდში, მსგავს თავდასხმებს ადგილი ჰქონდა სხვადასხვა პროვინციაში, მათ შორის, ბაღლანში, დაიკუნდში, ღაზნიში, ღორში, ჰელმანდში, ნანგარჰარში, სამანგანსა და ქალაქ ქაბულში. თავდასხმების ორგანიზება მიეწერება როგორც ავღანეთში მოქმედ ისლამური სახელმწიფოს ფრთას, ასევე მოძრაობა „თალიბანს“. ყველაზე მძიმე თავდასხმა 2021 წლის 8 მაისს ქაბულში მოხდა, როდესაც ხელნაკეთი ასაფეთქებელი მოწყობილობა ამოქმედდა ქაბულის ერთერთი სკოლის მახლობლად, უმეტესად ჰაზარებით დასხლებულ უბანში. ინციდენტის შედეგად 85 მშვიდობიანი მოსახლე დაიღუპა და 216 დაშავდა.[4]

[1] ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციისა და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტაციის ცენტრი; განახლებული ინფორმაცია ავღანეთში მიმდინარე მოვლენების შესახებ; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 15 ნოემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.ecoi.net/en/countries/afghanistan/featured-topics/overview-of-recent-developments-and-key-players-in-afghanistan/ [ნანახია 2021 წლის 19 ნოემბერს]

[2] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი; სახელმძღვანელო პრინციპები ავღანეთთან მიმართებაში; გამოქვეყნებულია 2021 წლის ნოემბერში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 19 ნოემბერს]

[3] ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფრომაციისა და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტაციის ცენტრი [ACCORD]; ავღანეთში მიმდინარე უკანასკნელი მოვლენების მიმოხილვა; გამოქვეყნების თარიღი: 2021 წლის 15 ნოემბერი; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.ecoi.net/en/countries/afghanistan/featured-topics/overview-of-recent-developments-and-key-players-in-afghanistan/ [ნანახია 2021 წლის 22 ნოემბერს]

[4] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი; სახელმძღვანელო პრინციპები ავღანეთთან მიმართებაში; გამოქვეყნებულია 2021 წლის ნოემბერში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 19 ნოემბერს]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი 2020 წლის მაისში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ EASO-ს 2019 წლის სახელმძღვანელო ანგარიშის მიხედვით, ბალხის პროვინცია წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე სტაბილურ რეგიონს ავღანეთში, თუმცა, აღსანიშნავია ისიც, რომ ზოგიერთი შეიარაღებული ჯგუფი აქაც აქტიურია. 2017 წლის ბოლოს, განსაკუთრებით პროვინციის დედაქალაქ მაზარ-ე-შარიფში დაფიქსირდა რამდენიმე თავდასხმა, განხორციელებული შეიარაღებული დაჯგუფებების მიერ. იმავე წყარო 2019 წლის ივნისის ანგარიშში წერდა, რომ მაზარ-ე-შარიფში ადგილი აქვს დანაშაულებრივი ქმედებების ზრდას, მათ შორის – შეიარაღებულ ყაჩაღობებს, მკვლელობებს, შეტაკებებს და გატაცების შემთხვევებს. თუმცა, თავად EASO ქალაქში არსებულ ზოგად სიტუაციას შედარებით დადებითად აფასებს და ამბობს, რომ მაზარ-ე-შარიფში განურჩეველი ძალადობის მხოლოდ დაბალ დონეს აქვს ადგილი.

ბოლო დროს მომხდარი ინციდენტებიდან აღსანიშნავია 2019 წლის 30 აპრილი, როდესაც პოლიციის მანქანაზე დამაგრებული მაგნიტური ბომბი აფეთქდა, რასაც ერთი პოლიციის ოფიცრის სიცოცხლე ემსხვერპლა. ანგარიშის მიხედვით, ქ. მაზარ-ე-შარიფი სამთავრობო კონტროლსაა დაქვემდებარებული.[1]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი EASO ავღანეთში უსაფრთხოების კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ 2020 წლის სექტემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ 2019 წლის პირველ ნახევრამდე, ბალხის პროვინცია ავღანეთში ერთ-ერთ ყველაზე სტაბილურ და მშვიდ პროვინციად ითვლებოდა. ეს მეტწილად განპირობებული იყო პროვინციაში ძალაუფლებაზე ყოფილი სამხედრო მეთაურის – ატტა მოჰამმედ ნურის მონოპოლიით, რომელიც ბალხის გუბერნატორის პოზიციას ათწლეულზე მეტი ხნის პერიოდში იკავებდა. მისი თანამდებობიდან გადადგომის შემდგომ, ერთ-ერთი წყაროს შეფასებით (შვედეთის მიგრაციის სააგენტო) მასსა და პრეზიდენტს შორის დაძაბულობა გაიზარდა, რასაც დედაქალაქ მაზარ-ე-შარიფში სხვადასხვა პირებთან (თანამდებობის პირები, პარლამენტის წევრები და ა.შ.) აფილირებულ შეიარაღებულ პირთა რაოდენობის ზრდა მოჰყვა. შედეგად, ადგილი ჰქონდა დანაშაულებრივი ქმედებების ზრდას, მათ შორის – შეიარაღებულ ყაჩაღობებს, მკვლელობებს, შეტაკებებს და გატაცების შემთხვევებს.

ანგარიშის მიხედვით, სხვა ჩრდილო პროვინციებთან შედარებით, „თალიბანს“ ბალხში დიდი გავლენა არ გააჩნია. თუმცაღა, მიუხედავად ამისა, გავრცელებული ცნობებით, 2019 წელს პროვინციაში თალიბანის გავლენა გაიზარდა და ის მოქმედი იყო ბალხის თითქმის ყველა დასახლებაში. ერთ-ერთი წყაროს (Long War Journal) მიხედვით, 2020 წლის  ივლისის მდგომარეობით, თალიბანი ბალხში აკონტროლებდა „Dawlatabad” დასახლებას, ხოლო Charbulak; Chemtal და Zari დასახლებები „შერეულ“ კონტროლს იყო დაქვემდებარებული. რაც შეეხება ბალხის სხვა დასახლებებს, მათ ავღანეთის მთავრობა აკონტროლებდა.

ადგილობრივი წყაროების მიხედვით, 2019 წლის დეკემბრის მდგომარეობით, ჩრდილოეთის ყველა პროვინციაში,  მათ შორის – ბალხში, დაჯგუფებამ „ისლამური სახელმწიფო – ხორასანი“ (ISKP) საკუთარი გავლენა გაზარდა. თუმცაღა. ACLED-ის მიერ 2019 წლის 1 მარტიდან 2020 წლის 30 ივნისამდე პერიოდში აღრიცხულ სტატისტიკაში, ბალხის პროვინციაში აღნიშნულ დაჯგუფებასთან დაკავშირებული უსაფრთხოებრივი ინციდენტები არ დაფიქსირებულა.

2019 წელს, UNAMA-მ აღრიცხა 277 სამოქალაქო დანაკარგი ბალხში (108 გარდაცვლილი და 169 დაშავებული). ეს 2018 წლის მაჩვენებელთან შედარებით, 22 %-იანი ზრდის მაჩვენებელია. დანაკარგების მთავარ გამომწვევ მიზეზებს შორის იყო სახმელეთო შეტაკებები; ხელნაკეთი ასაფეთქებელი მოწყობილობები (IED) და გამიზნული მკვლელობები. 2020 წლის პირველი ნახევრის მაჩვენებლით, UNAMA-მ ბალხში 344 სამოქალაქო დანაკარგი აღრიცხა, რაც ავღანეთის პროვინციებს შორის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია.

ACLED-ის მიერ 2019 წლის 1 მარტიდან 2020 წლის 30 ივნისამდე პერიოდში აღრიცხული სტატისტიკის მიხედვით, ბალხის პროვინციაში დაფიქსირდა 811 ძალადობრივი ინციდენტი, რომელთაგან 631 შეფასებულია, როგორც „ბრძოლა“; 162 – „აფეთქება/დისტანციური ძალადობა“; ხოლო 18 – „ძალადობა სამოქალაქო პირებზე“. გაეროს მონაცემების მიხედვით, ბალხში უსაფრთხოების კუთხით სიტუაცია 2019 წლიდან უარესდებოდა და 2020 წლის პირველ ნახევარში ის 4 ყველაზე აქტიურ პროვინციას შორის იყო.

რაც შეეხება კონკრეტულად ქ. მაზარ-ე-შარიფს, საანგარიშო პერიოდში აღნიშნული ქალაქი წარმოადგენდა შეტაკებების სცენას, რაც ძირითადად გამოიხატებოდა პოლიტიკურ დაპირისპირებებსა და ძალაუფლების დემონსტრირებაში. მაგ. 2019 წლის 14 მარტს შეტაკება მოხდა ყოფილ გუბერნატორ ატტა ნურის მხარდამჭერებსა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს ძალებს შორის. შედეგად, ათობით პირი, მათ შორის – პოლიციელები თუ სამოქალაქო პირები, დაშავდნენ. 2019 წლის 7 მაისს, პოლიციასა და „ჯიჰადის“ ადგილობრივ მეთაურებს შეტაკებას 2 პირის, მათ შორის – ერთი სამოქალაქოს სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 5 – დაშავდა. 2019 წლის 14 დეკემბერს თითქმის 24 საათიანი შეტაკება მოხდა ავღანეთის უსაფრთხოების ძალებსა და შეიარაღებულ პირებს შორის, რომლებიც იყვნენ ფარიაბის პოლიციის ყოფილი უფროსის – ნიზამუდდინ ქაისარის მხარდამჭერები. შეტაკება იმდენად მძიმე იყო, რომ მიმდებარე ტერიტორიიდან მაცხოვრებლები გაიქცნენ, რადგან მხარეები ერთმანეთს ბომბავდნენ. დაზიანდა მახლობლად მდებარე სამოქალაქო სახლები.

საპრეზიდენტო არჩევნების დღე – 2019 წლის 28 სექტემბერი, მაზარ-ე-შარიფში საკმაოდ მშვიდი იყო, მიუხედავად იმისა, რომ ქალაქში არ მიუღიათ უსაფრთხოების კუთხით რაიმე განსაკუთრებული ზომა და არ იყო საკონტროლო გამშვები პუნქტები. მიუხედავად ამისა, წინა არჩევნებთან შედარებით, აქტიურობა დაბალი იყო. ერთ-ერთი წყაროს (Landinfo) მიხედვით, რომელმაც 2019 წლის ბოლოს ავღანეთში ფაქტების დამდგენი მისია გააგზავნა, ადგილობრივები აცხადებდნენ, რომ უსაფრთხოების კუთხით სიტუაცია 2019 წელს, წინა წელთან შედარებით, გაუარესდა. თუმცა, ისინი ამ გაუარესებას ძირითადად მომატებულ კრიმინალთან და არა – კონფლიქტთან დაკავშირებულ ძალადობასთან აკავშირებდნენ. მაზარ-ე-შარიფის მაცხოვრებლებმა იგივე განუცხადეს სხვა წყაროსაც (Pajhwok) – რომ 2019 და 2020 წლებში უსაფრთხოების კუთხით სიტუაცია უარესდებოდა და რომ ქალაქში დანაშაულებრივი ქმედებების ზრდის ტრენდი იყო. [2]

ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნისა და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტირების ცენტრი (ACCORD) 2021 წლის 6 მაისს გამოქვეყნებულ სპეციალურ ანგარიშში ჰერათსა და მაზარ-ე-შარიფში უსაფრთხოების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერდა, რომ 2020 წლის იანვრიდან 2021 წლის აპრილის ჩათვლით, ადგილი ჰქონდა ჯამში დაახლოებით 30 შემთხვევას (17 2020 წელს, 13 – 2021 წლის აპრილამდე პერიოდში). ინციდენტებს შორის იყო: აფეთქებები ხელნაკეთი ასაფეთქებელი მოწყობილობებითა თუ სხვა ტიპის ბომბებით; თვითმკვლელი ტერორისტის თავდასხმა; სროლები და ა.შ. ინციდენტებს შორის ხუთში (2020 წელს ერთ, ხოლო 2021 წელს – 4 ინციდენტში) ასევე ფიგურირებდა დაჯგუფება „თალიბანი“.[3]

[1] UK Home Office – Country Policy and Information Note Afghanistan: security and humanitarian situation; published in May 2020; available at

[accessed 17 May 2021]

[2] EASO – Afghanistan Security situation; published in September 2020; available at

[accessed 18 may 2021]

[3] ACCORD – Ecoi.net featured topic on Afghanistan: Security situation and socio-economic situation in Herat-City and Mazar-e Sharif; published on 6 May 2021; available at https://www.ecoi.net/en/countries/afghanistan/featured-topics/security-situation-and-socio-economic-situation-in-herat-city-and-mazar-e-sharif/#Toc517936358 [accessed 18 May 2021

ავსტრალიის მთავრობის საგარეო საქმეთა და ვაჭრობის დეპარტამენტი 2019 წლის ანგარიშში ავღანეთის შესახებ წერდა, რომ ეთნიკურად ჰაზარათა უმრავლესობა შიიტი მუსლიმია და მათ გააჩნიათ გამოკვეთილი აზიური ნაკვთები, რის გამოც ვიზუალურად მარტივად განირჩევიან სხვა ეთნიკური ჯგუფებისგან. ანგარიშის მიხედვით, 2015-2016 წლების სტატისტიკით, Bamiyan და Daykundi-ის პროვინციებში, ეთნიკურად ჰაზარები მოსახლეობის დაახლოებით 75 %-ს შეადგენენ. ჰაზარები ასევე შეადგენენ Ghazniპროვინციის 40 %-ს. ამას გარდა, ავღანეთის ყველა დიდ ქალაქს გააჩნია ჰაზარებით დასახლებული საკმაოდ დიდი უბნები. მაგ. სხვადასხვა გათვლებით, ქ. ქაბულის მოსახლეობის 40-50 %-ს სწორედ ჰაზარები შეადგენენ. მათი უმრავლესობა ქაბულის დასავლეთ ნაწილში ბინადრობს.

ანგარიშის მიხედვით, ქაბულში მცხოვრები ჰაზარები სხვადასხვა ეკონომიკურ ასპექტებში მონაწილეობენ. განათლებაზე მათი ტრადიციული ფოკუსირებიდან გამომდინარე, ჰაზარები, როგორც წესი, აკმაყოფილებენ მოთხოვნებს, რათა დასაქმდნენ სამთავრობო ან საერთაშორისო ორგანიზაციებში სხვადასხვა პოზიციაზე. თუმცაღა, პრაქტიკაში ჰაზარები სათანადოდ არ არიან წარმოდგენილნი მაღალ სამთავრობო პოზიციებზე. ეს მეტწილად განპირობებულია იმით, რომ ავღანეთში კვალიფიკაციაზე მეტად ოჯახობრივი, ეთნიკური თუ თემობრივი კავშირები ფასობს – გადაწყვეტილების მიმღები პირები სწორედ აღნიშნულ ფაქტორების გათვალისწინებით ასაქმებენ პირს როგორც საჯარო, ასევე – კერძო სექტორში. გამომდინარე იქიდან, რომ ჰაზარები ავღანეთში ტრადიციულად დაბალ სოციალურ სტატუსს ატარებენ, აღნიშნული მიდგომა მათ წინააღმდეგ მოქმედებს და ასევე, ჰაზარათა მიმართ იშვიათად აქვს ადგილი ე.წ. „პოზიტიური დისკრიმინაციის“ პრაქტიკის გამოყენებას.

ავღანელთა უმრავლესობა ჰაზარებს სამთავრობო მხარდამჭერებად აღიქვამს, რადგან სწორედ ის ასაქმებს აღნიშნული ეთნიკური ჯგუფის ბევრ წარმომადგენელს (თუმცაღა, დაბალ პოზიციებზე). ეს განსაკუთრებით ეხება ჰაზარა ქალებს, რომლებიც, გავრცელებული ცნობებით, პოლიციაში და არმიაში ქალ რეკრუტთა უმრავლესობას შეადგენენ (იმის გათვალისწინებით, რომ აღნიშნულ სექტორებში ცოტა ქალია დასაქმებული). ავღანეთში მომუშავე საერთაშორისო ორგანიზაციებშიც ბევრი ჰაზარა მუშაობს.

საერთაშორისო სადამკვირვებლო ორგანიზაციების მიხედვით, სახეზეა ჰაზარათა მიმართ საზოგადოებრივი დისკრიმინაციის არაერთი ფორმა, მათ შორის: უკანონო გადასახადების დაწესების მეთოდით ფულის გამოძალვა; იძულებითი რეკრუტირება და შრომა; ფიზიკური შეურაცხყოფა და დაკავება. წყაროებში არ არის მოცემული სხვა სპეციფიკური ინფორმაცია აღნიშნულ შემთხვევებთან დაკავშირებით (მათ შორის – გეოგრაფიულ ლოკაციასთან დაკავშირებით).  თუმცა, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ  საზოგადოებრივი დისკრიმინაციის შემთხვევები, დიდი ალბათობით, სახეზეა ქვეყნის იმ ნაწილებში, სადაც ჰაზარები უმცირესობას წარმოადგენენ.

ამას გარდა, ანგარიშში საუბარია ავღანეთში შიიტი მუსლიმების მდგომარეობაზეც (რომელთა 90 % ეთნიკურად ჰაზარაა).  მართალია, არსებობენ შიიტები სხვა ეთნიკური ჯგუფებიდანაც, ავღანეთის ხელისუფლება, საკუთარ ოფიციალურ მიდგომებსა თუ განცხადებებში, შიიტებს ჰაზარებთან აიგივებს. მაგ. სამთავრობო კაბინეტში 2 შიიტი მინისტრია, რომელთაც ხელისუფლება ჰაზარად მიიჩნევს მიუხედავად იმისა, რომ რეალურად ისინი „ბაიათი“ და ტაჯიკი ეთნიკური წარმომავლობის არიან.

ქვეყნის კონსტიტუცია და კანონმდებლობა აღიარებს ცალკეულ უფლებებსა კონკრეტულად შიიტებისთვის. მაგალითად, კონსტიტუციის 131 მუხლის მიხედვით, სასამართლოები შიიტურ კანონმდებლობას გამოიყენებენ კონკრეტულ სამოქალაქო საქმეებზე, როდესაც მხარეები შიიტები არიან. 2009 წელს მიღებული კანონი პირადი სტატუსების შესახებ აღიარებს განსხვავებულ პრაქტიკებს შიიტებთან მიმართებით ისეთ საკითხებში, როგორიცაა ქორწინება, განქორწინება და მემკვიდრეობა.

ადგილობრივ წყაროთა მიხედვით, ტრადიციულად, ავღანეთში არ ყოფილა განსაკუთრებით რელიგიური ხასიათის შუღლი შიიტებსა და სუნიტებს შორის. როგორც წესი, მათ შორის დაპირისპირება ატარებდა ეთნიკურ თუ პოლიტიკურ ხასიათს. თუმცა, 2009 წლის 1 იანვრიდან 2015 წლის დეკემბრის თვემდე პერიოდში, UNAMA-მ (გაეროს ავღანეთის დახმარების ორგანიზაცია) აღრიცხა შიიტებზე თავდასხმის 5 შემთხვევა. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ზუსტად არ იყო გარკვეული ინფორმაცია თავდამსხმელთა ვინაობის ან მათი მოტივების შესახებ და საჯაროდ არავის არ აუღია შემთხვევებზე პასუხისმგებლობა.

2016 წლის შუა პერიოდიდან მოყოლებული, შეიარაღებული დაჯგუფებები ახორციელებენ მასშტაბურ თავდასხმებს შიიტურ სამიზნეებზე, მათ შორის – პოლიტიკურ დემონსტრაციებსა და თუ რელიგიურ თავყრილობებზე. ინციდენტთა უმრავლესობაზე პასუხისმგებლობა დაჯგუფებამ „ისლამური სახელმწიფო – ხორასანი“ (ISKP) აიღო. პირველი ასეთი შემთხვევა 2016 წლის ივლისში, ქ. ქაბულში მოხდა, როდესაც ორმა თვითმკვლელმა ტერორისტმა თავი აიფეთქა მშვიდობიანი დემონსტრაციის მიმდინარეობისას, რასაც 85 პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო – 413 დაშავდა. როდესაც ინციდენტზე პასუხისმგებლობა აიღო, ISKP-მ განაცხადა, რომ თავდასხმა რელიგიურად იყო მოტივირებული. 2016 წელს UNAMA-მ კიდევ 4 მსგავსი ინციდენტი აღრიცხა, რომელთაც ჯამში 77 სამოქალაქო პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო  205 – დაშავდა.

2017 წელს თავდასხმების რაოდენობა გაიზარდა – UNAMA-მ ამჯერად 8 რელიგიურად მოტივირებული თავდასხმა აღრიცხა შიიტურ სალოცავებსა თუ შიიტ მომლოცველებზე, რომელთაც ჯამში 161 პირი ემსხვერპლა, ხოლო 252 კი – დაშავდა. ISKSP-მ პასუხისმგებლობა 6 ინციდენტზე აიღო, ხოლო დანარჩენი ორი –  დაჯგუფება „თალიბანს“ მიეწერა. შემთხვევათა უმრავლესობა ქ. ქაბულსა და ქ. ჰერათში მოხდა (მათ შორის – ჰაზარებით დასახლებულ უბნებში).

ტრენდი შენარჩუნდა 2018 წელსაც – UNAMA-მ შიიტი სამიზნეების წინააღმდეგ მიმართული კიდევ 19 ინციდენტი დააფიქსრა, რასაც ჯამში 223 პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 524 – დაშავდა. ISKP-მ მათგან 7-ზე აიღო პასუხისმგებლობა, თუმცა, აღსანიშნავია, რომ მოცემულ ინციდენტებს 212 პირის სიცოცხლე შეეწირა, ხოლო 449 – დაშავდა. თუ გასულ ორ წელს თავდასხმათა უმრავლესობა შიიტურ სალოცავებზე მოდიოდა, 2018 წელს ასეთი მხოლოდ 2 ინციდენტი აღირიცხა. შიიტებზე თავდასხმათა უმრავლესობა ამჯერად სამოქალაქო ობიექტებზე, ძირითადად – ეთნიკურად ჰაზარების უბნებში მდებარე ობიექტებზე მოდიოდა. თავდასხმათა უმრავლესობა, სავარაუდოდ, ქ. ქაბულში მოხდა.

ავსტრალიის მთავრობის საგარეო საქმეთა და ვაჭრობის დეპარტამენტის ექსპერტთა შეფასებით, შიიტები დგანან ISKP და სხვა შეიარაღებული ჯგუფების მხრიდან თავდასხმის მაღალი რისკის წინაშე, როდესაც ისინი იკრიბებიან სხვადასხვა სოციალური ღონისძიებების (დემონსტრაციები, ლოცვები მეჩეთებში, რელიგიური ფესტივალები და ა.შ.) ფარგლებში. აღნიშნული რისკი კიდევ უფრო იზრდება იმ პირთა შემთხვევაში, რომლებიც ბინადრობენ ეთნიკურად ჰაზარათა უბნებში ავღანეთის ისეთ დიდ ქალაქებში, როგორიცაა – ქაბული და ჰერათი.

ამას გარდა, დეპარტამენტის შეფასებით, მართალია, ეთნიკურად ჰაზარა პირები უპრობლემოდ საქმდებიან როგორც სამთავრობო, ასევე – საერთაშორისო ორგანოებში, მათი შესაძლებლობა, მიაღწიონ მაღალ სამთავრობო თანამდებობებს შეზღუდულია მათივე ეთნიკური კუთვნილებით. ეს, შესაბამისად, გამოიხატება ჰაზარათა მიმართ საზოგადოებრივი დისკრიმინაციის საშუალო დონეში. ამას გარდა, გამომდინარე იქიდან, რომ ჰაზარათა აბსოლუტური უმრავლესობა შიიტია, შიიტებთან მიმართებით ზემოთ აღნიშნული რისკ-პროფილი მათთაც მიესადაგება.[1]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ავღანეთში რელიგიის თავისუფლების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ  2021 წლის მაისში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში  (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომავღანეთის მოსახლეობა დაახლოებით 35.7 მილიონ პირს შეადგენს. რა არსებობს სანდო სტატისტიკა სუნიტი და შიიტი მუსლიმების პროცენტული გადანაწილების შესახებ. თუმცა, ერთ-ერთი წყაროს (Pew Forum) ცნობითავღანელი შიიტები ქვეყნის მოსახლეობის 10-15 %-ს შეადგენენ. ადგილობრივი სასულიერო ლიდერების ცნობით, შიიტ ავღანთა 90 % ეთნიკურად ჰაზარაა, რომლებიც ძირითადად ცენტრალურ და დასავლეთ პროვინციებში, ასევე – ქ. ქაბულში ბინადრობენ.

ჰაზარათა თემის წარმომადგენლები აცხადებდნენ, რომ ავღანეთის მთავრობის დაპირებები ჰაზარებით დასახლებულ უბნებში უსაფრთხოებისა და განვითარების კუთხით სიტუაციის გაუმჯობესების შესახებ არ იყო საკმარისი და წარმოადგენდა უბრალოდ სიმბოლურად მიღებულ ზომებს. ჰაზარები ასევე ექვემდებარებოდნენ დისკრიმინაციას საკუთარი ეთნიკური იდენტობისა და იმის გამო, რომ განეკუთვნებოდნენ ისლამის შიიტურ მიმდინარეობას. სხვადასხვა დამკვირვებელი წყაროების ცნობით, ავღანეთის მთავრობაში შიიტები არ იყვნენ სათანადოდ წარმოდგენილი არა საკუთარი რელიგიური, არამედ – ეთნიკური (ჰაზარა) კუთვნილების გამო.

ჟურნალისტების, ადგილობრივი დამკვირვებლებისა და UNAMA-ს მიხედვით,  „ისლამური სახელმწიფო – ხორასანი“ (ISIS-K) და სხვა შეიარაღებული დაჯგუფებები აგრძელებდნენ თავდასხმებს კონკრეტულ რელიგიურ და ეთნო-რელიგიურ ჯგუფებზე, მათ შორის –  ჰაზარებზე. UNAMA-ს მიხედვით, მიმდინარე წელს, 2019 წელთან შედარებით, დაფიქსირდა კლება სალოცავ ადგილებზე, რელიგიური ლიდერებსა და მომლოცველებზე თავდასხმების შედეგად სამოქალაქო დანაკარგების რაოდენობიეს კუთხით. ორგანიზაციამ აღწერა ზემოხსენებული ტიპის 19 თავდასხმა (20 თავდასხმა 2019 წელს), რასაც შედეგადაც 60 პირი გარდაიცვალა, ხოლო – 55 დაშავდა. 2019 წლის მონაცემებით, სახეზე იყო 236 სამოქალაქო დანაკარგი – 80 გარდაცვლილი და 156 დაშავებული. აბსოლუტურად ყველა თავდასხმა არა-სახელმწიფოებრივი შეიარაღებული აქტორების მიერ იყო ჩადენილი.

იმავე წყაროს მიხედვით, ISIS-K მხრიდან ადგილი ჰქონდა რელიგიურად მოტივირებული თავდასხმებს შიიტ მუსლიმებზე (უმრავლესობა – ეთნიკურად ჰაზარა); სუფიტ მუსლიმებსა და სიკჰებზე. სულ დაფიქსირდა 10 თავდასხმა, რასაც 112 პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 196 კი – დაშავდა. 2019 წელსაც ადგილი ჰქონდა 10 ინციდენტს, რასაც 117 სიცოცხლე შეეწირა, ხოლო – 368 დაშავდა.

მნიშვნელოვან ინციდენტთა შორის იყო: 6 მარტს, შეიარაღებული პირი თავს დაესხა ქაბულში მიმდინარე ერთ-ერთ ცერემონიას, რომელსაც ძირითადად შიიტი ჰაზარები ესწრებოდნენ და მოკლა 32 პირი. ინციდენტზე პასუხისმგებლობა ISIS-K აიღო. 12 მაისს 3 დაუდგენელი შეიარაღებული პირი შეიჭრა ქაბულის ჰაზარათა უბანში მდებარე ერთ-ერთ სამშობიარო კლინიკაში, სადაც მოკლეს 24 პირი, მათ შორის – დედები, ჩვილები და მედ-მუშაკები. აღნიშნულ შემთხვევაზე არც ერთ დაჯგუფებას არ აუაღია პასუხისმგებლობა. 24 ოქტომბერს, თვითმკვლელი ტერორისტმა თავი აიფეთქა კაბულის ჰაზარათა უბანში მდებარე საგანმანათლებლო ცენტრში, რასაც 40 პირის სიცოცხლე შეეწირა, ხოლო კიდევ 72 – დაშავდა. მსხვერპლთა უმრავლესობა 15-დან 26 წლამდე ასაკის იყო. შემთხვევაზე პასუხისმგებლობა „ISIS-K” აიღო.[2]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ავღანეთში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ  2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში  (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ ეთნიკურ ხასიათზე შუღლი ზოგჯერ გამოიხატებოდა კონფლიქტსა და მკვლელობებში. ეთნიკურად ჰაზარა შიიტები ექვემდებარებოდნენ ისეთი ტიპის მოპყრობას, როგორიცაა: ფულის გამოძალვა; იძულებითი რეკრუტირება; იძულებითი შრომა; ფიზიკური შეურაცხყფოა და დაკავებები. არასამთავრობო ორგანიზაციათა მიხედვით, ხელისუფლება პოლიციაში მომუშავე ჰაზარა ოფიცებს ხშირად სიმბოლურ პოზიციებზე ნიშნავდა, რომელთაც თითქმის არ გააჩნდა რაიმე გავლენა ქვეყნის შინაგან საქმეთა სამინისტროში. ამას გარდა, იმავე წყაროების მიხედვით, შეიარაღებული ძალების ჰაზარა წევრებს უფრო ხშირად ამწესებდნენ ქვეყნის შედარებით ცხელ წერტილებში, არა-ჰაზარა ჯარისკაცებთან შედარებით. წლის განმავლობაში, ISIS-K („ისლამური სახელმწიფოს ხორასნის ფრთა“) აგრძელებდა შიიტებზე, ძირითადად – ეთნიკურად ჰაზარებზე თავდასხმების მოწყობას. მაგ. 6 მარტს, შეიარაღებული პირი თავს დაესხა ქაბულში მიმდინარე ერთ-ერთ ცერემონიას, რომელსაც ძირითადად შიიტი ჰაზარები ესწრებოდნენ და მოკლა 32 პირი. 24 ოქტომბერს, თვითმკვლელი ტერორისტმა თავი აიფეთქა კაბულის ჰაზარათა უბანში მდებარე საგანმანათლებლო ცენტრში, რასაც 40 პირის სიცოცხლე შეეწირა, ხოლო კიდევ 72 – დაშავდა. მსხვერპლთა უმრავლესობა 15-დან 26 წლამდე ასაკის იყო. შემთხვევაზე პასუხისმგებლობა „ISIS-K” აიღო.

ამას გარდა, ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ ეთნიკურად ჰაზარები, სიკჰები და ჰინდუსები ექვემდებარებოდნენ დისკრიმინაციას დასაქმების კუთხით. [3]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი 2020 წლის ივნისში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ 2018 წლის ოქტომბრის სპეციალურ ანგარიშში UNAMA აღნიშნავდა, რომ „განსაკუთრებით შეშფოთებულია სამოქალაქო მოსახლეობაზე განხორციელებული არაერთი თავდასხმით, რომელიც, როგორც ჩანს, მიმართულია კონკრეტულდ შიიტი მუსლიმი უმცირესობის წინააღმდეგ, რომელთაგან უმრავლესობა ეთნიკურად ჰაზარაა“. ორგანიზაცია აგრძელებდა მასშტაბური სექტარული ხასიათის ძალადობის შემთხვევების დოკუმენტირებას, რომელსაც ISKP/DAESH წევრები ჩადიოდნენ შიიტი მუსლიმი რელიგიური უმცირესობის წინააღმდეგ.

ანგარიშის მიხედვით, 2018 წელს შეიარაღებული დაჯგუფებების (განსაკუთრებით, ISKP) თავდასხმებმა განსაკუთრებული გავლენა მოახდინა ჰაზარა მოსახლეობაზე. აღნიშნული თავდასხმების სამიზნეს წარმოადგენდა ისეთი ადგილები, სადაც შიიტები/ჰაზარები იკრიბებიან – რელიგიური დღესასწაულები; პოლიტიკური დემონსტრაციები და ჰაზარებით დასახლებული უბნები დიდ ქალაქებში, მათ შორის – ქაბულსა და ჰერათში. ასეთი თავდასხმები, როგორც წესი, რელიგიური ნიშნით არის მოტივირებული. თუმცა, სხვა მიზეზებთან ერთად, ISKP ჰაზარებს ერჩის მათი ირანისადმი სავარაუდო სიახლოვისა და მხარდაჭერის გამო. არის შემთხვევები, რომელთა ფარგლებშიც ჰაზარა მოქალაქეებს იტაცებენ ან კლავენ გზებზე. ასეთ შემთხვევებში, ზოგჯერ იდენტიფიცირებულ იქნა თავდასხმის სხვა მიზეზებიც – თემობრივი ხასიათი დავა; პირის მიერ „ავღანეთის უსაფრთხოების ძალების წევრობა“; მთავრობაში ან არასამთავრობო სექტორში მუშაობა და ა.შ.[4]

მედია საშუალება BBC 2021 წლის 9 მაისს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერდა, რომ ქ. ქაბულში, ძირითადად ეთნიკურად ჰაზარებით დასახლებულ უბანში სკოლასთან ახლოს აფეთქებები მოხდა, რასაც 50 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 100-მდე – დაშავდა. ავღანეთის მთავრობას მომხდარში „თალიბანს“ დასდო ბრალი, თუმცა, დაჯგუფებამ ყოველგვარი ჩართულობა უარჰყო.[5]

 

[1] Australian Government Department of Foreign Affairs and Trade – DFAT COUNTRY INFORMATION REPORT AFGHANISTAN; published in June 2019; available at

[accessed 17 May 2021]

[2] United States Department of State – 2020 Report on International Religious Freedom: Afghanistan; published in May 2021; available at

[accessed 17 May 2021]

[3] United States Department of State – 2020 Country Report on Human Rights Practices: Afghanistan; published in March 2021; available at

[accessed 17 May 2021]

[4] UK Home Office – Country Policy and Information Note Afghanistan: Anti-government elements (AGEs); published in June 2020; available at

[accessed 17 May 2021]

[5] BBC – article “Kabul attack: Blasts near school leave more than 50 dead”; published on 9 may 2021; available at https://www.bbc.com/news/world-asia-57040713 [accessed 17 May 2021]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი 2020 წლის დეკემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში ავღანეთთან მიმართებით სახელმძღვანელო პრინციპების შესახებ წერდა, რომ ავღანურ საზოგადოებაში ბავშვთა მიმართ არასათანადო მოპყრობა ენდემური ხასიათისაა. ავღანურ ოჯახებში ბავშვები ხშირად ექვემდებარებიან ისეთი დასჯის ფორმებს, როგორიცაა: სახეში სილის გაწვნა; სიტყვიერი შეურაცხყოფა; წვრილი ჯოხებით, ელექტრული კაბელის ან ფეხსაცმლის გამოყენებით ცემა და ა.შ. სექსუალური ხასიათის ძალადობა ასევე კვლავ რჩება პრობლემად, რომლის ყველაზე ხშირი ადრესატები გოგონები არიან.

მიუხედავად იმისა, რომ 2019 წელს პრეზიდენტმა გჰანიმ მიიღო ბავშვთა დაცვის შესახებ კანონი, მისი რატიფიკაცია პარლამენტმა ჯერ ვერ მოახდინა, რადგან პარლამენტში ბავშვის დეფინიციაზე ვერ შეთანხმდნენ. „ბაჩა ბაზის“ პრაქტიკა (მცირეწლოვანი ბიჭებზე სექსუალური ძალადობა) კვლავ აღმოცენდა მას შემდეგ, რაც თალიბანის მმართველობა დასრულდა. წყაროთა მიხედვით, არის შემთხვევები, როდესაც ბიჭებს, რომელთა საშუალო ასაკი 14 წელია, იტაცებენ ან ყიდულობენ ოჯახებისგან ფულის სანაცვლოდ. აღნიშნულ პრაქტიკაში ჩართული ბიჭები ექვემდებარებიან ძალადობას და მუქარას, გაუპატიურებას და იმყოფებიან სექსუალურ მონობაში. „ბაჩა ბაზის“ ტრადიცია ავღანეთში არ აღიქმება, როგორც ჰომოსექსუალიზმი. მიუხედავად აღნიშნული პრაქტიკის კრიმინალიზაციისა, გავრცელებული ცნობებით, ავღანეთის უსაფრთხოების ძალების წევრები, თითქმის ყველა პროვინციაში იყენებდნენ „ბაჩა ბაზებს“. ტრადიციაში ჩართულ ბიჭებს თითქმის არ გააჩნიათ მხარდაჭერა სახელმწიფოსგან და დამნაშავეები იშვიათად თუ ექვემდებარებიან სასჯელს კანონის უზენაესობის კუთხით სუსტი სიტუაციისა და კორუფციის გამო. ახალი კანონმდებლობით, ბაჩა ბაზის ტრადიციაში ჩართულ მსხვერპლთა სისხლისსამართლებრივი დევნა აკრძალულია, თუმცა, ფიქსირდება შემთხვევები, როდესაც მათ აპატიმრებენ.

რაც შეეხება ავღანეთში ბავშვთა განათლებაზე წვდომის კუთხით სიტუაციას, ანგარიშის მიხედვით, ავღანეთში საჯარო და კერძო სკოლებში, ასევე – მადრასებში დასწრება ყველა ბავშვისთვის მე-9 კლასის ჩათვლით სავალდებულოა. თუმცა, გავრცელებული ცნობებით,  2018 წელს 3.7 მილიონი ბავშვი არ დადიოდა სკოლაში და მათი 60 % გოგონა იყო. ურბანულ დასახლებებში, სასოფლო რეგიონებთან შედარებით, ბავშვთა (მათ შორის – გოგონათა) სკოლაში დასწრება სავალდებულო იყო. ზოგადად, ქვეყანაში ბიჭთა სკოლები, რაოდენობრივად მეტია, ვიდრე გოგონათა სკოლა, ხოლო გოგონათა წვდომა სკოლებზე გაცილებით მაღალია სამთავრობო კონტროლს დაქვემდებარებულ რეგიონებში, ვიდრე – შეიარაღებულ დაჯგუფებების მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე.

იმ ბავშვთა ჯგუფებს, რომელთაც ან საერთოდ ეზღუდებოდათ ან არასათანადო წვდომა გააჩნდათ სკოლებში დასწრებაზე,  განეკუთვნებოდა: შ.შ.მ. ბავშვები ( მათ შორის – ფსიქოლოგიური პრობლემების მქონე ბავშვები); ეთნიკური, ლინგვისტური და რელიგიური უმცირესობების ჯგუფების წარმომადგენლები; ქუჩაში მცხოვრები ბავშვები; ის ბავშვები, რომელთა ოჯახებიც სეზონურ მიგრაციაში არიან სამუშაოს გამო; ლტოლვილი ან იძულებით გადაადგილებული ბავშვები და ა.შ.

სხვა გამოწვევები, რომელთა წინაშეც ავღანეთის განათლების სისტემა დგას მოიცავს უსაფრთხოების კუთხით მძიმე სიტუაციას, სასკოლო შენობების ნაკლებობას და დაზიანებას; სასწავლო მასალების, წიგნების და რესურსების ნაკლებობა; მასწავლებელთა (განსაკუთრებით, ქალ მასწავლებელთა) ნაკლებობა, მასწავლებელთა სავარაუდოდ ქრთამის საფუძველზე დასაქმება; ინკლუზიური სისტემის არაარსებობა სკოლებში; კულტურული ნორმები, რომლებიც გოგონების  განათლებას აუცილებლად არ მიიჩნევს; სიღარიბე; სკოლასა და სახლებს შორის დიდი მანძილი და ა.შ.

2019 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების პერიოდში მნიშვნელოვნად გაიზარდა სასკოლო დაწესებულებებზე თავდასხმა, რადგან საჯარო სკოლები გამოიყენებოდა, როგორც საარჩევნო უბნები და, ბუნებრივია, ამან განათლებაზე წვდომის კუთხით სიტუაციაზე გრძელვადიანი გავლენა იქონია. სამთავრობო ძალები, სკოლებს, ზოგჯერ, ასევე იყენებდნენ სამხედრო მიზნებისთვის.

გამიზნული თავდასხმები სკოლებზე, მასწავლებლებსა და მოსწავლეებში ასევე ფიქსირდებოდა შეიარაღებული არა-სახელმწიფოებრივი აქტორების მხრიდან. უშუალოდ გოგონა სკოლებზე თავდასხმებს აწყობდნენ როგორც თალიბანი, ასევე – „ისლამური სახელმწიფოს“ მებრძოლები. თალიბანი რეგულარულად ავრცელებდა მიმართვებს, რომლის ფარგლებშიც გამოხატავდა მხარდაჭერას განათლებისადმი და აბსოლუტურ აკრძალვას აწესებდა სკოლებზე თავდასხმაზე. უნდა აღინიშნოს, რომ ასეთი ტიპის თავდასხმები, ბოლო პერიოდში, აღარ იყო სისტემატური ხასიათის, თუმცა, ზოგჯერ, მაინც ხდებოდა. UNAMA-ს მიხედვით, 2019 წლის განმავლობაში თალიბანმა განახორციელა არაერთი თავდასხმა, რამაც გავლენა იქონია სასწავლო დაწესებულებებზე (მათ შორის – დაზიანდა 28 სკოლის შენობა) და სკოლებში მომუშავე პერსონალზე. ჯგუფის მიზანი, როგორც ჩანს, უკვე აღარ არის სკოლების დახურვა, არამედ – მათზე კონტროლის მოპოვება ისეთი მეთოდების გამოყენებით, როგორიცაა მასწავლებლების რეკრუტირება; რეგულარული ინსპექციები სკოლებზე და სკოლის სასწავლო გეგმის მათ მიერ არჩევა. ზოგადად, თუ რა ხდება თალიბანის კონტროლს დაქვემდებარებულ რეგიონებში მდებარე სკოლებში, დამოკიდებულია ადგილობრივ მეთაურზე და მოსახლეობაზე. თალიბანის დამოკიდებულებაც გოგონების განათლების საკითხის მიმართ, ზოგჯერ უერთიერთგამომრიცხავია. მიუხედავად იმისა, რომ ოფიციალურად, დაჯგუფება აღარ ეწინააღმდეგება გოგონათა მიერ განათლების მიღებას, კვლავ ფიქსირდება გოგონათა სკოლების გამიზნული დახურვისა და მათთვის სწავლის უფლების შეგნებული შეზღუდვები. აღნიშნული პრობლემა განსაკუთრებით პრევალენტური იყო 12 წელს ზემოთ გოგონებში. უშუალოდ თალიბანის წევრები, საკუთარ ქალიშვილებს იშვიათად თუ რთავდნენ სკოლაში სიარულის გაგრძელების ნებას მათ მიერ სქესობრივი სიმწიფის ასაკის მიღწევის შემდგომ.

ანგარიშის მიხედვით, ზოგადად, ქალაქებში: ქაბული, ჰერათი და მაზარ-ე შარიფი, საგანმანათლებლო დაწესებულებები წარმოდგენილი იყო და სკოლებზე წვდომაც უკეთესია, ვიდრე ავღანეთის სხვა რეგიონებში. ქალაქებში, ბავშვთა განათლებაზე წვდომის ყველაზე დიდი ხელისშემშლელ ფაქტორად ითვლება სათანადო ფინანსური რესურსის ან დოკუმენტაციის (იძულებით გადაადგილებულ პირთა ან დაბრუნებულ პირთა შემთხვევაში) არქონა.

EASO-ს შეფასებით, ავღანეთის საგანმანათლებლო სისტემაში არსებული ზოგადი ხარვეზები და განათლების მიღების არახელსაყრელი პირობები, თავისთავად, არ შეიძლება ჩაითვალოს დევნად, რადგან ისინი არ წარმოადგენენ მესამე მხარის გამიზნული მოქმედებების შედეგად დამდგარ შედეგებს. თუმცაღა, როდესაც საქმე ეხება განათლებაზე წვდომის შეგნებულ შეზღუდვას, განსაკუთრებით – გოგონების შემთხვევაში, ასეთი ფაქტები შესაძლოა გაუტოლდეს დევნას.[1]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ავღანეთში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ავღანეთში განათლება მე-9 კლასის ჩათვლით სავალდებულოა და, კანონის მიხედვით, უფასოა. UNICEF-ის ცნობით, 3.7 მილიონი ავღანელი ბავშვი ვერ დადიოდა სკოლაში ისეთი მიზეზების გამო, როგორიცაა: დისკრიმინაცია, სიღარიბე; განგრძობადი კონფლიქტი და ა.შ. მათი 60 % გოგონა იყო, ხოლო გოგონების სკოლათა რაოდენობა, ქვეყანაში ყველა სკოლის რაოდენობის მხოლოდ 16 %-ს შეადგენდა. UNAMA-ს მიხედვით, შეიარაღებული ჯგუფები ცდილობდნენ შეეზღუდათ გოგონათა წვდომა განათლებაზე. აპრილში, შეიარაღებულმა პირებმა ცეცხლი წაუკიდეს გოგონათა 2 სკოლას ქ. ფარაჰში, რის შედეგადაც, სწავლაზე წვდომა გაურკვეველი დროით შეუწყდა 1700-მდე გოგონას. გოგონათა განათლებაზე წვდომის მთავარ დამაბრკოლებელ ფაქტორებად რჩებოდა სიღარიბე; ადრეულ ასაკში და იძულებითი ქორწინებები; უსაფრთხოების კუთხით მყიფე სიტუაცია; ოჯახის მხრიდან მხარდაჭერის არარსებობა; ქალი მასწავლებლების ნაკლებობა და და ა.შ.

ანგარიშის მიხედვით, ძალადობრივი თავდასხმები ბავშვებზე, განსაკუთრებით კი – გოგონებზე, ზღუდავდა მათ წვდომას განათლებაზე, განსაკუთრებით – თალიბანის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე. თალიბანი და სხვა ექსტრემისტული დაჯგუფებები ემუქრებოდნენ და თავს ესხმოდნენ სკოლაში დასაქმებულ პერსონალს, მასწავლებლებს, მოსწავლეებს და წვავდნენ როგორც ბიჭების, ასევე – გოგონათა სკოლებს. პრესაში ვრცელდებოდა ცნობები სკოლის პერსონალისა და მასწავლებლების მიერ მოსწავლეებზე (განსაკუთრებით – ბიჭ მოსწავლეებზე) განხორციელებული სექსუალური ძალადობის შესახებ. ასევე, გავრცელებული ცნობებით, როგორც შეიარაღებული დაჯგუფებები, ასევე – სამთავრობო ძალები იყენებდნენ სკოლებს სამხედრო მიზნებით. თალიბანის მიერ მიმდებარე სამთავრობო შენობებზე თავდასხმების შედეგად, ზოგჯერ, ზიანდებოდნენ სტუდენტები და სკოლები.[2]

[1] EASO – Country Guidance: Afghanistan Common analysis and guidance note; published in December 2020; available at

[accessed 26 March 2021]

[2] United State Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Afghanistan; published on 11 March 2020; available at

[accessed 26 March 2021]

ქალ მასწავლებელთა (რომლებიც ასწავლიან გოგონებს) მდგომარეობა ლოგარის პროვინციაში და ზოგადად ავღანეთში – ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი (EASO) ავღანეთის საგანმანათლებლო სისტემის შესახებ  2020 წლის  20 აგვისტოს მომზადებულ კვლევაში წერდა, რომ ავღანეთის ეროვნული სტატისტიკური სამსახურის მონაცემებით,  2018 წლისთვის არსებული მდგომარეობით, ქვეყანაში იყო 64 533 ქალი მასწავლებელი და 3.4 მილიონი მოსწავლე გოგონა. ანგარიშის მიხედვით, ზოგიერთი წყარო ავრცელებდა ინფორმაციას, რომ თალიბანი, „ხორასნის პროვინციის ისლამური სახელმწიფო“ (ISKP) და ზოგიერთი სხვა შეიარაღებული დაჯგუფება აგრძელებდა გოგონათა სკოლებზე ძალადობრივ თავდასხმებს და, ზოგადად, ეწინააღმდეგებოდა გენდერული თანასწორობის იდეას. ისინი, ზოგჯერ,  საკუთარ კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიაზე, 12 წლის ზემოთ გოგონებს უკრძალავდნენ სკოლებში სიარულს. თუმცა, სხვა წყაროს მიხედვით, ჰერათის პროვინციაში ადგილობრივ უხუცესთან მოლაპარაკებების შემდგომ, თალიბანმა დაუშვა სკოლებში გოგონები მხოლოდ იმ პირობით, რომ მათი ყველა მასწავლებელი ქალი იქნებოდა. ამას გარდა, Human Rights Watch ერთ-ერთ ანგარიშში წერდა, რომ თალიბანის განცხადებით, გარდა მასწავლებლებისა, გოგონთა სკოლებში მომუშავე დამლაგებლები და დარაჯებიც აუცილებლად ქალები უნდა ყოფილიყვნენ.

ანგარიშში დამატებით მოცემულია ინფორმაცია თალიბანის დამოკიდებულებაზე ზოგადად განათლების სისტემის მიმართ, რაც 2001-დან 2016 წლამდე საკმაოდ შეიცვალა. თუ ადრეულ პერიოდში თალიბანი უკომპრომისოდ ეწინააღდეგებოდა ზოგადად განათლებასა და სამთავრობო სკოლებს, უკანასკნელ წლებში ეს მიდგომა შეიცვალა. Human Rights Watch 2020 წლის ანგარიშში წერდა, რომ ზოგიერთ პროვინციაში, თალიბანი აკრძალვის მაგირვად, თავად უწევს მეთვალყურეობას სასწავლო პროცესებს. ანგარიშის მიხედვით, აღნიშნული მიდგომა ადგილობრივების მხრიდან ზეწოლის შედეგად შეიცვალა. ორგანიზაციისთვის 2019 წელს მიცემულ ინტერვიუში, თალიბანის ერთ-ერთი მაღალჩინოსანი ამბობდა, რომ ისინი ითვალისწინებდნენ ადგილობრივ ნორმებს. „კუნდუზში, სამანგანსა და ლოგარში ადგილობრივები ემხრობიან გოგონათა განათლების იდეას. თუმცა, მაგალითად, ურუზგანსა და ჰელმანდში ეს ასე არაა. შესამისად, ჩვენ ვერ დავაწესებთ ერთნაირ წესებს ავღანეთის ყველა პროვინციაში“. მიუხედავად ამისა, წყაროთა უმრავლესობა აღნიშნავდა, რომ 2018 წლიდან მოყოლებული თალიბანი კვლავაც განაგრძობდა საგანმანათლებლო დაწესებულებებზე თავდასხმას, აღიქვამდა რა მათ, როგორც სამთავრობო კონტროლის ერთ-ერთ ფორმას. ანგარიშში ასევე მოცემული იყო კონკრეტული შემთხვევა ლოგარის პროვინციაში, სადაც 2019 წლის ოქტომბერში თალიბანმა დახურა მთავრობის მიერ დაფინანსებული 29 „მადრასა“ (მეჩეთებთან არსებული რელიგიური პროფილის სკოლები), რადგან ისინი თანხვედრაში არ მოდიოდა ჯგუფის პრინციპებთან. შედეგად,  2600 მოსწავლე, მათ შორის – 900 გოგონა, განათლების მიღმა დარჩა.

რაც შეეხება უშუალოდ სკოლებში მომუშავე პერსონალის მიმართ დამოკიდებულებას, ანგარიშის მიხედვით, UNAMA-მ 2019 წელს აღწერა 29 ძალადობრივი ინციდენტი, რომელთა ფარგლებშიც ანტი-სამთავრობო ჯგუფებმა გამიზნული თავდასხმები მოაწყვეს სკოლებსა და იქ მომუშავე პირებზე, გაიტაცეს მასწავლებლები, დაწვეს სკოლები, თავს დაესხნენ გოგონა მოსწავლეებს და ა.შ. ანგარიშში, შესაბამისად, მოყვანილია არაერთი კონკრეტული შემთხვევა, რომელთა ფარგლებშიც ადგილი ჰქონდა ზემოხსენებულ დანაშაულებს. უფრო დეტალურად, უშუალოდ ქალ მასწავლებლებზე, ანგარიშში ინფორმაცია არ არის.[1]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ავღანეთში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ქვეყანაში მოქმედ სკოლათა მხოლოდ 16 % არის უშუალოდ გოგონების. თალიბანი, საკუთარ კონტროლირებად ტერიტორიაზე ემუქრებოდა და  თავს ესხმოდა სკოლებს, მოსწავლეებს (განსაკუთრებით, გოგონა მოსწავლეებს) მასწავლებლებსა და სკოლებში მომუშავე სხვა პერსონალს. ადგილი ჰქონდა როგორც ვაჟთა, ასევე – გოგონათა სკოლების გადაწვის ფაქტებსაც. გარდა შეიარაღებული ჯგუფების მხრიდან თავდასხმებისა და მუქარებისა, ის მთავარი ფაქტორები, რაც ხელს უშლიდა ავღან გოგონებს სათანადო საშუალო განათლების მიღებაში იყო: სიღარიბე; ადრეულ ასაკში ან/და იძულებითი ქორწინებები; სკოლებში ქალი მასწავლებლების ნაკლებობა და ა.შ. [2]

სხვა დამატებითი ინფორმაცია კონკრეტულად ქალი მასწავლებლების მიმართ არსებულ პრობლემებზე უშალოდ ლოგარის პროვინციაში, წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ შესწავლილ წყაროებში არ იძებნება,

ლოგარის პროვინციაში (ქ. ბარაქი) უსაფრთხოების კუთხით არსებული მდგომარეობა; – პროვინციაში თალიბანის აქტიურობა.

გაერთიანებული სამეფოს საგარეო საქმეთა და თანამეგობრობის ოფისმა 2020 წლის 4 აგვისტოს გამოაქვეყნა განახლებული რუქა, სადაც აღწერილია მოგზაურთათვის ავღანეთში მოგზაურობის მიზანშეწონილობასთან დაკავშირებული რჩევები. რუქაზე წითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ საერთოდ არ იმოგზაურონ;  ყვითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ იმოგზაურონ მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის შემთხვევაში; მწვანე ფრად აღნიშნულია ზონა, სადაც მოგზაურობა ნებადართულია რჩევების გათვალისწინებით.

როგორც რუქაზე ჩანს, მხოლოდ რამდენიმე ადგილია (ქაბულის გაძლიერებული უსაფრთოების ზონა; ქაბულის საერთაშორისო აეროპორტი; პანჯშირის პროვინცია და ქალაქი ბამიანი) ისეთი, სადაც, რეკომენდაციების თანახმად, მოქალაქეებს მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის დროს შეუძლიათ მოგზაურობა. ოფისი მოუწოდებს ბრიტანელ მოგზაურებს, უსაფრთხოების კუთხით არსებული მძიმე და საშიში სიტუაციის გამო, კატეგორიულად შეიკავონ თავი ავღანეთის სხვა ნაწილებში (მათ შორის, ლოგარის პროვიციაში) მოგზაურობისგან.[3]

ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC –  „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts) მიხედვით, ავღანეთში უკვე რამდენიმე ათწლელულია, რაც შეიარაღებული კონფლიქტები არ წყდება. ქვეყნის მთავრობა, რომელსაც მხარს შეერთებული შტატები უჭერს, აგრძელებს შიდა ტიპის კონფლიქტს ავღანური თალიბანისა და სხვა შეიარაღებული ჯგუფების, მათ შორის – ახლადდაფუძნებული ტერორისტული ორგანიზაცია – „ისლამური სახელმწიფოს ხორასნის ფრთის“ წინააღმდეგ.[4]

„გაეროს ავღანეთის ასისტირების მისიის“ (UNAMA) 2019 წლის შემაჯამებელი ანგარიშში, რომელიც შეიარაღებული კონფლიქტის ფარგლებში სამოქალაქო პირთა დაცვას ეხება, მოცემულია რუქა ავღანეთში მიმდინარე წელს მომხდარი უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტების სიხშირისა და შედეგად დამდგარი სამოქალაქო მსხვერპლის შესახებ.

რუქის მიხედვით, ტენდენცია შენარჩუნებულია და 2019 წელსაც, ყველაზე მეტი დანაკარგი ქაბულის პროვინციაშია (1563). ასევე საკმაოდ დიდი მსხვერპლი ფიქსირდება ნანგარჰარის პროვინციაში (1070 გარდაცვლილი). ამას გარდა, დანაკარგების საკმაოდ მაღალი მაჩვენებლით, ასევე გამოირჩეოდა ჰელმანდის, გჰაზნისა და ფერიაბის პროვინციებში. რუქის მიხედვით, ავღანეთის აბსოლუტურად ყველა პროვინციაში ფიქსირდებოდა უსაფრთხოების კუთხით არსებული ინციდენტები, რომელთაც, თითქმის ყოველთვის, სამოქალაქო მსხვერპლი ახლდა თან.

ანგარიშში მოცემული ინფორმაციის მიხედვით, 2019 წლის განმავლობაში, უშუალოდ ლოგარის პროვინციაში ძალადობრივ ინციდენტებს (მათ შორის, საჰაერო დაბომბვებსა და შეტაკებებს) 95 ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ხოლო 123 – დაშავდა. აღნიშნული რიცხვი (ჯამში 218 სამოქალაქო დანაკარგი), წინა წლის ანალოგიურ მაჩვენებელთან შედარებით, 52 %-ით მაღალია.[5]

ავსტრიის წარმშობის ქვეყნისა და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტირების ცენტრი (ACCORD) 2020 წლის 23 ინვისს მომზადებულ ანგარიშში წერდა ავღანეთში უსაფრთოების კუთხით არსებულ სიტუაციაზე. ანგარიშის მიხედვით,  2019 წლის განმავლობაში, ლოგარის პროვინციაში 415 ძალადობრივი ინციდენტი დაფიქსირდა, რასაც  ჯამში 985 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა. ინციდენტები, სხვა ლოკაციებთან ერთად, ასევე დაფიქსირდა ქ. ბარაქ ბარაქშიც. ინციდენტების უმრავლესობა თალიბანის და სხვა ანტი-სამთავრობო დაჯგუფებების ქმედებებთან იყო დაკავშირებული.[6]

არასამთავრობო ორგანიზაცია „Center for Strategic and International Studies” (CBIS) ავღანეთის შესახებ ანგარიშში წერდა, რომ  2019 წლის განმავლობაში, თალიბანმა ა.შ.შ. საჰაერო დაბომბვების გამო, საკმაოდ დიდი ზარალი განიცადა. დაიღუპა შეიარაღებული ჯგუფის არაერთი ლიდერი. მათ შორის, აღსანიშნავია 2019 წლის 28 ივნისს ლოგარის პროვინციის „ჩრდილოვანი მმართველის“ (Shadow Governor) – ჰაჯი ლალას დაღუპვა. ასევე, ლოგარის პროვინციაში მდებარე აზრას დასახლების ადგილობრივი მეთაურის – მალავი მოჰამადულლაჰის მკვლელობაც.

ანგარიშში ასევე საუბარია, რომ 2020 წლის „სეზონისთვის“ თალიბანი ზამთრის დადგომისთანავე მოემზადა და ახალი მეთაურები გადაანაწილა მთელ რიგ პროვინციებში, მათ შორის – ლოგარში. გარდა თალიბანისა, ანგარიშის მიხედვით, ლოგარში საკმაოდ აქტიურია დაჯგუფებები: ალ-ქაიდა და Haqqani Network.[7]

წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ შესწავლილ წყაროებში, სხვა დამატებითი ინფორმაცია უშუალოდ ქალაქ ბარაქში უსაფრთხოების კუთხით არსებულ მდგომარეობაზე, არ იძებნება.

[1] EASO – „Afghanistan: Education sector: personnel and students“; published on 20 August 2020; available at

[accessed 7 September 2020]

[2] United State Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Afghanistan; published on 11 March 2020; available at

[accessed 7 September 2020]

[3] United Kingdom Foreign and Commonwealth Office – Foreign travel advice Afghanistan; published on 21 April 2020; available at https://www.gov.uk/foreign-travel-advice/afghanistan [accessed 7 September 2020]

[4] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts; available at http://www.rulac.org/browse/map [accessed 7 September 2020]

[5] UNAMA – Afghanistan – Protection of Civilians in Armed Conflict 2019; published in February 2020; available at

[accessed 7 September 2020]

[6] ACCORD – Austrian Centre for Country of Origin and Asylum Research and Documentation – „AFGHANISTAN, JAHR 2019: Kurzübersicht über Vorfälle aus dem Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED); published on 29 June 2020; available

  [accessed 7 September 2020]

[7] Center for Strategic and International Studies (CBIS) – “Afghanistan: The prospect for a Real Peace”; published on 7 July 2020; available at

[accessed 7 September 2020]

გაერთიანებული სამეფოს საგარეო საქმეთა და თანამეგობრობის ოფისმა 2020 წლის 21  აპრილს გამოაქვეყნა განახლებული რუქა, სადაც აღწერილია მოგზაურთათვის ავღანეთში მოგზაურობის მიზანშეწონილობასთან დაკავშირებული რჩევები. რუქაზე წითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ საერთოდ არ იმოგზაურონ;  ყვითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ იმოგზაურონ მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის შემთხვევაში; მწვანე ფრად აღნიშნულია ზონა, სადაც მოგზაურობა ნებადართულია რჩევების გათვალისწინებით.

როგორც რუქაზე ჩანს, მხოლოდ რამდენიმე ადგილია (ქაბულის გაძლიერებული უსაფრთოხების ზონა; ქაბულის საერთაშორისო აეროპორტი; პანჯშირის პროვინცია და ქალაქი ბამიანი) ისეთი, სადაც, რეკომენდაციების თანახმად, მოქალაქეებს მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის დროს შეუძლიათ მოგზაურობა. ოფისი მოუწოდებს ბრიტანელ მოგზაურებს, უსაფრთხოების კუთხით არსებული მძიმე და საშიში სიტუაციის გამო, კატეგორიულად შეიკავონ თავი ავღანეთის სხვა ნაწილებში მოგზაურობისგან.[1]

ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC –  „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts) მიხედვით, ავღანეთში უკვე რამდენიმე ათწლეულია, რაც შეიარაღებული კონფლიქტები არ წყდება. ქვეყნის მთავრობა, რომელსაც მხარს შეერთებული შტატები უჭერს, აგრძელებს შიდა ტიპის კონფლიქტს ავღანური თალიბანისა და სხვა შეიარაღებული ჯგუფების, მათ შორის – ახლადდაფუძნებული ტერორისტული ორგანიზაცია – „ისლამური სახელმწიფოს ხორასნის ფრთის“ წინააღმდეგ.[2]

„გაეროს ავღანეთის მხარდაჭერის მისიის“ (UNAMA) 2019 წლის შემაჯამებელი ანგარიშში, რომელიც შეიარაღებული კონფლიქტის ფარგლებში სამოქალაქო პირთა დაცვას ეხება, მოცემულია რუქა ავღანეთში მიმდინარე წელს მომხდარი უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტების სიხშირისა და შედეგად დამდგარი სამოქალაქო მსხვერპლის შესახებ.

რუქის მიხედვით, ტენდენცია შენარჩუნებულია და 2019 წელსაც, ყველაზე მეტი დანაკარგი ქაბულის პროვინციაში და ქ. ქაბულშია (1563). ასევე, საკმაოდ დიდი მსხვერპლი ფიქსირდება ნანგარჰარის პროვინციაში (1070 გარდაცვლილი). ამას გარდა, დანაკარგების საკმაოდ მაღალი მაჩვენებლით, ასევე გამოირჩეოდა ჰელმანდის, გჰაზნისა და ფერიაბის პროვინციებში. რუქის მიხედვით, ავღანეთის აბსოლუტურად ყველა პროვინციაში ფიქსირდებოდა უსაფრთხოების კუთხით არსებული ინციდენტები, რომელთაც, თითქმის ყოველთვის, სამოქალაქო მსხვერპლი ახლდა თან.

ანგარიშის მიხედვით, ავღანეთში უკვე ბოლო 10 წელია, რაც ყოველ წელს სამოქალაქო დანაკარგები 10 000-ს აჭარბებს. 2019 წელს, UNAMA-მ აღწერა 10 392 სამოქალაქო დანაკარგი (3 403 გარდაცვლილი და 6 989 დაშავებული), რაც 5 %-ით ნაკლებია წინა წლის მაჩვენებელზე და 2013 წლიდან მოყოლებული ყველაზე დაბალია. აღნიშნული კლება, განპირობებულია ტერორისტული ორგანიზაცია „ისლამური სახელმწიფოს ხორასნისა და ლევანტეს პროვინციის“ (ISIL-KP) ქმედებების შემცირებით.  ანგარიშის მიხედვით, ავღანეთში მიმდინარე შეიარაღებული კონფლიქტის შედეგები, სამწუხაროდ, არამარტო სამოქალაქო დანაკარგებზე აისახება, არამედ მნიშვნელოვნად აზიანებს პირთა და მათი ოჯახების ფიზიკურ, მენტალურ, სოციალურ და ეკონომიკურ ყოფას.[3]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი ავღანეთში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ავღანეთი არის ისლამური რესპუბლიკა, რომელსაც გააჩნია პირდაპირი წესით არჩეული პრეზიდენტი, ორპალატიანი პარლამენტი და სასამართლო ფრთა. მიუხედავად ამისა, შეიარაღებული არასახელმწიფო აქტორები, ზოგჯერ, აკონტროლებდნენ ქვეყნის ზოგიერთ ნაწილს.

ქვეყანაში წესრიგის დაცვასა და მოქალაქეთა უსაფრთხოებას უზრუნველყოფს 3 კონკრეტული სამინისტრო: შინაგან საქმეთა სამინისტრო, თავდაცვის სამინისტრო და ეროვნული უსაფრთხოების დირექტორატი. თუმცა, ავღანეთის ზოგიერთი რეგიონი ექცეოდა სამთავრობო კონტროლის ფარგლებს მიღმა და იქ ისეთი ანტი-სახელმწიფოებრივი ძალები, როგორიც არის, მაგალითად – თალიბანი, საკუთარ კანონებსა და მმართველობას აღასრულებდნენ. ზოგადად, ქვეყნის სამოქალაქო ინსტიტუტები ინარჩუნებდნენ ეფექტურ კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე, თუმცა, ზოგიერთ შემთხვევაში, აღნიშნული უსაფრთოხების ძალების წევრები დამოუკიდებლად მოქმედებდნენ.

მიმდინარე საანგარიშო პერიოდში დაფიქსირებულ მნიშვნელოვან უფლებათა დარღვევებს შორის იყო: ტერორისტების მიერ განხორციელებული მკვლელობები; უსაფრთხოების ძალების მიერ კანონგარეშე ჩადენილი მკვლელობები; ორივე მხარის მიერ პირთა იძულებითი გაუჩინარების, თვითნებური დაკავებისა და სავარაუდო წამების არაერთი შემთხვევა; ფართოდ გავრცელებული სამთავრობო კორუფცია; ქალთა წინააღმდეგ მიმართული ძალადობრივი დანაშაულების დროს არასათანადო გამოძიება და დამნაშავეთა დაუსჯელობა;  ბავშვთა იძულებითი რეკრუტირება და მათი სამხედრო მოქმედებებში ჩართვა;  ასევე – ბავშვთა მიმართ სექსუალური ხასიათის დანაშაული, განხორციელებული, მათ შორის – უსაფრთხოების ძალების და საგანმანათლებლო სისტემის მუშაკების მიერ; უსაფრთხოების ძალების მიერ ლგბტი თემის წარმომადგენელთა მიმართ ძალადობა და ა.შ.

ქვეყანაში კანონის უზენაესობის კუთხით სიტუაცია უკიდურესად მძიმე იყო; ხოლო სერიოზული უფლებათა დარღვევებისთვის პირთა დაუსჯელობა – რუტინული. მთავრობა შეგნებულად არ უქვემდებარებდა სამართლებრივ დევნას აღნიშნულ პირებს, რომელთა შორის სამთავრობო ჩინოვნიკები და უსაფრთხოების ძალების წარმომადგენლებიც ხვდებოდნენ.

ანტი-სამთავრობო შეიარაღებული ჯგუფები კვლავ აგრძელებდნენ თავდასხმებს იმ რელიგიურ ლიდერებზე, რომლებიც თალიბანის საწინააღმდეგო განცხადებებს აკეთებდნენ. წლის განმავლობაში ბევრი პრო-სამთავრობო მუსლიმი მოძღვარი მოკლეს, თუმცა, უმრავლეს შემთხვევაში, მომხდარზე პასუხისმგებლობა არცერთ ჯგუფს არ აუღია. თალიბანი და „ისლამური სახელმწიფოს ხორასნის პროვინცია“ (ISIS-K) იყენებდნენ ბავშვ ჯარისკაცებს, როგორც თვითმკვლელ იარაღს. სხვა ანტი-სამთავრობო ჯგუფები თავს ესხმოდნენ; ემუქრებოდნენ; ძარცვავდნენ და იტაცებდნენ საჯარო მოხელეებს; უცხოელებს; არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებს და სხვა სამოქალაქო პირებს. გაეროს ავღანეთის მხარდაჭერის მისიის (UNAMA) მონაცემებით, 2019 წლის პირველი 9 თვის განმავლობაში,  8 239 სამოქალაქო პირის დანაკარგი დაფიქსირდა, რომელთაგან 62 % ზემოხსენებული ტერორისტული ჯგუფების ქმედებებს ემსხვერპლა.[4]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Amnesty International ავღანეთის შესახებ 2020 წლის ანგარიშში წერდა, რომ ქვეყანაში არსებული მიმდინარე კონფლიქტის გამო, სამოქალაქო მოსახლეობის მიმართ ადგილი ჰქონდა მასშტაბურ უფლებათა დარღვევებს და საერთაშორისო სამართლებრივი ხასიათის დანაშაულებს. ზემოხსენებულ კონფლიქტთან დაკავშირებული ძალადობის შედეგად, დაიღუპა და დაშავდა ათასობით ადამიანი; ხოლო პირთა იძულებითი გადაადგილების მაჩვენებელმა ასობით ათასს მიაღწია. ამას გარდა, ქვეყანაში ადგილი ჰქონდა უფლებათა დამცველების დაშინების; დაკავების; მკვლელობისა და მუქარის არაერთ შემთხვევას; ევროპული და მეზობელი ქვეყნები აგრძელებდნენ ავღანელი თავშესაფრის მაძიებლების იძულებით დაბრუნებას; ქალთა მიმართ გენდერული მოტივით ძალადობა კვლავ სახეზე იყო, რასაც ხელს უწყობდა მავნებლური ტრადიციების არსებობა და კანონის უზენაესობის კუთხით არსებული არამყარი სიტუაცია. განსაკუთრებით გართულდა ჟურნალისტთა საქმიანობა, რადგან მათ მიმართ, სხვადასხვა შეიარაღებული ჯგუფების (მათ შორის, პრო-სამთავრობო და უსაფრთხოების ძალების) მხრიდან, ფიქსირდებოდა თავდასხმები და რეპრესალიები. სულ მცირე 5 ჟურნალისტი დაიღუპა თალიბანის ან სხვა შეიარაღებული ჯგუფის თავდასხმების შედეგად.[5]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watch ავღანეთის შესახებ 2020 წლის ყოველწლიური ანგარიშის მიხედვით, ერთის მხრივ, ავღანეთის და აშშ-ის სამთავრობო ძალებს, ხოლო მეორეს მხრივ – თალიბანსა და სხვა შეიარაღებულ ჯგუფებს შორის სამხედრო ოპერაციები კიდევ უფრო გააქტიურდა 2019 წელს, რასაც შედეგად, 30 სექტემბერის მონაცემებით,  8 000-ზე მეტი ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა. 2019 წლის პირველი 6 თვის განმავლობაში, სამთავრობო ძალების ოპერაციების (ძირითადად, აშშ-ის საჰაერო დაბომბვების) შედეგად დამდგარა სამოქალაქო დანაკარგმა გადააჭარბა იმავე პერიოდში თალიბანის თავდასხმების შედეგად დაღუპული სამოქალაქო პირების რაოდენობას. თალიბანი კვლავ აგრძელებდა ასობით თავდასხმის მოწყობას ავღანეთის სამთავრობო და აშშ-ის სამხედრო სამიზნეების წინააღმდეგ, რასაც, ასევე, თან ახლდა სამოქალაქო მსხვერპლი.

წლის განმავლობაში, ავღანური ქალთა უფლებების დამცველი ჯგუფები და სხვა სამოქალაქო აქტივისტები ითხოვდნენ ეთნიკურ ავღანთა მეტ ჩართულობას ისეთ საკითხებზე მოლაპარაკებებში, როგორიცაა – ადამიანის უფლებათა დაცვა და გენდერული თანასწორობის კონსტიტუციური გარანტიები .

15 მაისს, პარლამენტის ახალი შემადგენლობა დამტკიცდა, მიუხედავად იმისა, რომ არსებობდა არჩევნების გაყალბების სერიოზული ვარაუდები. თალიბანი იყენებდა თვითნაკეთ ასაფეთქებელ მოწყობილობებსა (IED) და თვითმკვლელი ტერორისტების თავდასხმებს პოლიტიკური აქციებისა და დემონსტრაციების დროს, რასაც მთელი ქვეყნის მასშტაბით ასობით ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა.

ავღანეთის მთავრობამ გადადგა გარკვეული პოზიტიური ნაბიჯები დაკავების ცენტრებში წამების შემთხვევების შემცირების კუთხით, თუმცა, უსაფრთხოების ძალებისა და სამთავრობო ჩინოვნიკების მიერ კონკრეტული უფლებათა დარღვევების (მათ შორის – სექსუალური ხასიათის დანაშაულის) ჩადენის დროს, დაუსჯელობა კვლავ აქტუალურ პრობლემად რჩებოდა.[6]

უფრო დეტალურად ქ. ქაბულში არსებული მდგომარეობის შესახებ წერს ბელგიის ლტოლვილთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა გენერალური კომისარიატი 2020 წლის 8 აპრილს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წლის 1 აპრილი – 2020 წლის 31 მარტი). ანგარიშის თანახმად, მიუხედავად იმისა, რომ ქაბული სამთავრობო ძალების კონტროლს ექვემდებარება, წლის განმავლობაში, შეიარაღებული დაჯგუფებები (თალიბანი; ISKP) ახერხებდნენ ქალაქში შეღწევას და მასშტაბური ტერორისტული თავდასხმების მოწყობას. მართალია, წინა წელთან შედარებით ქაბულში თავდასხმების შედეგად სამოქალაქო მსხვერპლის მაჩვენებელი 16 %-ით შემცირდა, თუმცა, აღნიშნული კუთხით, ავღანეთის დედაქალაქი ქვეყნის მასშტაბით წელსაც კვლავ პირველ ადგილზე რჩებოდა. ქალაქში ყველაზე ხშირად ფიქსირდება თვითმკვლელი ტერორისტების თავდასხმები; ხელნაკეთი ასაფეთქებელი მოწყობილობით (IED) თავდასხმები და პირთა მიზანმიმართული მკვლელობები. როგორც წესი, ყველაზე ხშირად თავდასხმების სამიზნეებს ავღანეთის მთავრობის წარმომადგენლები და მათთან გაიგივებული პირები წარმოადგენენ.

ქაბული, ასევე, პირველ ადგილზე იყო ავღანეთის მასშტაბით განხორციელებულ თვითმკვლელი ან სხვა ტიპის კომპლექსური ტერორისტული თავდასხმების კუთხით. ამას გარდა, ანგარიშის მიხედვით, ქაბულში უსაფრთხოების კუთხით არსებულ მდგომარეობას ტერორისტების თავდასხმათა გარდა, მნიშვნელოვნად აუარესებს ზოგადად გაზრდილი კრიმინალი – კერძოდ, მკვლელობები; შეიარაღებული ძარცვისა და პირთა გატაცების შემთხვევები; ქურდობა; ნარკოტიკული დანაშაული და ა.შ. უმრავლეს შემთხვევაში, ავღანური პოლიცია ვერ ახერხებდა აღნიშნულ ქმედებებზე შესაბამის რეაგირებას.[7]

[1] United Kingdom Foreign and Commonwealth Office – Foreign travel advice Afghanistan; published on 21 April 2020; available at https://www.gov.uk/foreign-travel-advice/afghanistan [accessed 23 June 2020]

[2] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts; available at http://www.rulac.org/browse/map [accessed 23 June 2020]

[3] UNAMA – Afghanistan – Protection of Civilians in Armed Conflict 2019; published in February 2020; available at

[accessed 23 June 2020]

[4] United State Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Afghanistan; published on 11 March 2020; available at

[accessed 23 June 2020]

[5] Amnesty International – Human Rights in Asia-Pacific; Review of 2019 – Afghanistan; published on 30 January 2020; available at

[accessed 23 June 2020]

[6] Human Rights Watch – World Report 2020 – Afghanistan; published on 14 January 2020; available at

[accessed 24 June 2020]

[7] Belgium office of the commissioner general for refugees and stateless persons – “SECURITY SITUATION IN KABUL CITY”; published on 8 April 2020; available at https://www.cgra.be/en/country-information/security-situation-kabul-city-1 [accessed 24 June 2020]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი ავღანეთში რელიგიის საერთაშორისო თავისუფლების კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის ივნისში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ავღანეთში შიიტთა 90 % ეთნიკურად ჰაზარაა, რომლებიც ძირითადად, ქვეყნის დასავლეთ და ცენტრალურ რეგიონებში, ასევე – ქ. ქაბულში სახლობენ. მიმდინარე წელს ჰაზარათა უმცირესობის წარმომადგენლები ხშირად აცხადებდნენ, რომ მთავრობა ვერ უზრუნველყოფდა მათი განსახლების ადგილებში უსაფრთხოებას და იღებდა მხოლოდ სიმბოლურ ზომებს. ამ კუთხით, ყველაზე მეტად აღსანიშნავი იყო დასავლეთი ქაბულის ტერიტორიაზე მდებარე Hazara Dasht-e Barchi-ის დასახლება, რომელიც წლის განმავლობაში არაერთხელ გახდა მასშტაბური ტერორისტული თავდასხმის სამიზნე. სხვადასხვა ადგილობრივი თუ საერთაშორისო სადამკვირვებლო ორგანიზაციების (მათ შორის, UNAMA) მიხედვით, ისეთი ტერორისტული ორგანიზაციები, როგორიც არის მაგალითად – ISIS K, ყველაზე ხშირად სწორედ რელიგიურ და ეთნო-რელიგიურ უმცირესობებს, ძირითადად – ჰაზარებს, ესხმოდა თავს. მაგალითად, მიმდინარე წელს UNAMA-მ აღრიცხა შიიტი მუსლიმების მიმართ რელიგიურად მოტივირებული 10 თავდასხმა, რასაც 117 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 368 კი – დაშავდა. 17 აგვისტოს ISIS-K-მ ქაბულში, შიიტებით დასახლებულ რაიონში განახორციელა წლის ყველაზე მასშტაბური ტერორისტული აქტი, რასაც 91 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა; ხოლო 143 – დაშავდა.

ანგარიშის მიხედვით, ზოგიერთი წყაროს ცნობით, ავღანეთში ეთნიკურად ჰაზარების მიმართ  ადგილი აქვს ზოგად დისკრიმინაციასაც, რაც ძირითადად განპირობებული არის ეთნიკური ნიშნით. დამკვირვებელი ორგანიზაციები ასევე აღნიშნავდნენ, რომ ქვეყნის შიიტი პოპულაცია სათანადოდ არ არის წარმოდგენილი პარლამენტში, რისი ძირითადი მიზეზიც არა მათი რელიგია, არამედ მათი ჰაზარა ეთნოსი იყო.[1]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Amnesty International ავღანეთის შესახებ 2020 წლის ანგარიშში წერდა, რომ „ისლამური სახელმწიფოს ხორასნის პროვინცია“ (ISIS-K) საკუთარი ტერორისტული თავდასხმების დროს, გამიზნულად ერჩოდა სამოქალაქო პირებს, განსაკუთრებით კი – შიიტ მუსლიმებს, რომელთა უმრავლესობა ეთნიკურად ჰაზარაა. მაგალითად, აგვისტოში თვითმკვლელმა ტერორისტმა თავი აიფეთქა ქორწილში, რომელიც ქაბულში, ჰაზარათა დასახლებაში იმართებოდა. შედეგად, დაიღუპა 63 პირი, ხოლო დაშავდა – 200-ზე მეტი. ამას გარდა, ანგარიშში აღნიშნულია კიდევ ერთი თავდასხმა  ქ. ქაბულში, ძირითადად ხაზარებით დასახლებული რაიონის პოლიციის შენობაზე თალიბანმა განახორციელა. შემთხვევას სულ მცირე 14 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 145 – დაშავდა.[2]

[1] United States Department of State – “2019 Report on International Religious Freedom: Afghanistan”; published 10 June 2020; available at

[accessed 24 June 2020]

[2] Amnesty International – Human Rights in Asia-Pacific; Review of 2019 – Afghanistan; published on 30 January 2020; available at

[accessed 24 June 2020]