კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საბჭო 2012 წლის დეკემბერში გამოქვეყნებულ სპეციალურ ანგარიშში წერდა სომალიში გაბოოიეს (Gabooye) ტომის შესახებ (აღნიშნული ტომი ასევე ცნობილია სახელწოდებით მიდგანი (Midgan). ზემოხსენებული ეთნიკური უმცირესობის ჯგუფი წარმოადგენს ერთგვარ „კასტას“, რომლის იდენტობაც განსაზღვრულია კონკრეტული ტრადიციული პროფესიებით. ანგარიშის მიხედვით, აღნიშნული პროფესიული კასტებს გააჩნიათ საერთო კრებითი სახელი – „საბ“. აღნიშნული ჯგუფების წარმომადგენლები, ძირითადად მომთაბარე-მეცხოველეობის მიმდევარი სომალელებისგან განსხვავებით, ისეთ კონკრეტულ პროფესიებს მისდევენ, რომლებიც ტრადიციულ სომალურ საზოგადოებაში წყრომას იმსახურებს. ამის მაჩვენებელი ისიცაა, რომ ტომის წევრები საკუთარ თავს გაბოოიეს უწოდებენ, ხოლო დანარჩენები მათ მიმართ შედარებით „დამამცირებელ“ ტერმინს – „მიდგანი“ იყენებენ.

გაბოოიეთა ტრადიციულ პროფესიებს მიეკუთვნება: ნადირობა; ტყავის და ფეხსაცმლის ნაკეთობები; საწამლავის მომზადება; თმის შეჭრა; როგორც მამაკაცთა, ასევე ქალთა წინდაცვეთის ჩატარება; დანების დამზადება; მჭედლობა და ა.შ. ამას გარდა, ანგარიშში საუბარია, რომ რამდენიმე წყაროს ინფორმაციით, უკანასკნელ ხანებში ტრადიციულმა პროფესიულმა ტომებმა დაკარგეს „მონოპოლია“ კონკრეტულ პროფესიებზე და, ზოგჯერ, აღნიშნული პროფესიით სამუშაო ადგილის პოვნაც უჭირთ.

რაც შეეხება მათ სასაუბრო ენას, წყაროთა ინფორმაციით, პროფესიულ ჯგუფთა უმრავლესობა საუბრობს სომალური ენის ადგილობრივ დიალექტზე, ხოლო ზოგიერთს გააჩნია საკუთარი ენაც. მათი განსახლების ძირითადი არეალია ჩრდილოეთი სომალი (სომალილენდი) და, ასევე, მოგადიშუ. რამდენიმე წყაროს მიხედვით, გაბოოიეს ტომის წევრები ასევე „გაფანტულნი“ არიან სამხრეთი სომალის ტერიტორიაზეც.

გაბოოიეს უმცირესობათა ორგანიზაციის მდივანთან 2012 წლის ნოემბრის სატელეფონო ინტერვიუს ჩანაწერში, აღნიშნულია, რომ: „გაბოოიეს წევრები „სინამდვილეში არ არიან კავშირში“ რომელიმე მთავარ კლანთან სომალიში, მაგრამ როგორც იუწყებიან, სხვა უმცირესობების ჯგუფებთან კარგ დამოკიდებულებაში არიან. გაბოოიეს წინააღმდეგ დისკრიმინაციული დამოკიდებულება არსებობს სამხრეთ სომალიში, მაგრამ ზოგადად, მათ უსაფრთხოების კუთხით არსებული ზოგადი ვითარება უფრო დიდი რისკის ქვეშ აყენებს, ვიდრე მიზნობრივი დევნა. ამავე დროს, სომალილენდის მთავრობა აცხადებს, რომ რეგიონში სიტუაცია გაუმჯობესდა, თუმცა გაბოოიეს ხალხთა მიმართ დისკრიმინაცია კვლავ გრძელდება და მათ მიმართ ძალადობის ფაქტები კვლავ ხდება.

წყაროთა უმრავლესობის მიხედვით, შერეული ქორწინება უმრავლესობის წარმომადგენელი კლანების წევრსა და უმცირესობების კლანების წევრებს შორის (როგორიცაა გაბოოიე) აკრძალულია. იყო შემთხვევები, როდესაც წყვილი იძულებით დააშორეს, ცემეს, ესროლეს და ა.შ.

რაც შეეხება განათლებაზე წვდომას, წყაროთა უმრავლესობა ადასტურებს, რომ გაბოოიეს კლანის წარმომადგენლებს ან საერთოდ უფლება არ აქვთ, ან არ გააჩნიათ შესაბამისი მატერიალური სახსრები, სკოლაში ისწავლონ სხვა სომალელ ბავშვებთან ერთად. ასევე,  არსებობს სხვა ბავშვების მხრიდან მათი ბულინგისა და დამცირების საფრთხეც.[1]

კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საკითხების საბჭო 2013 წელს გამოქვეყნებულ სპეციალურ ანგარიშში წერდა გაბოოიეს ხალხის განმასხვავებელი ნიშნების შესახებ. საბჭოს განმარტებით, აღნიშნულ საკითხზე ინფორმაცია, მწირი იყო. ანგარიშის მიხედვით, გაბოოიეს ხალხის წარმომადგენელი, „ფიზიკური თვალსაზრისით, უმრავლეს შემთხვევაში ჩამოგავს „სამაალ“-ის ანუ სომალიში დომინანტური კლანის წარმომადგენელს“.

ანგარიშში ასევე საუბარია საკითხზე, შესაძლებელია თუ არა, რომ პირმა საკუთარი კლანის (ამ შემთხვევაში – გაბოოიე) იდენტობა დამალოს. ადგილობრივი წყაროს მიხედვით, აღნიშნული შესაძლებელია, თუ პირი ბინადრობს საკუთარი სახლიდან შორს. სომალიში გავრცელებულია ისტორიები „გაქცეულ“ მიდგან/გაბოოიე ქალებზე, რომლებიც სახლდებიან ისეთ ადგილებში, სადაც მათ არავინ იცნობს, ხოლო შემდგომ, აცხადებენ, რომ ეკუთვნიან უმრავლესობის ჯგუფს და ქორწინდებიან აღნიშნული ჯგუფის წარმომადგენელ მამაკაცზე. თუმცა, ეს ყველაფერი მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება მოხდეს, თუ ქალის ახალ საცხოვრებელ ადგილას მყოფი ხალხი არ დაინტერესდება მისი წარმომავლობით და მას არ მოსთხოვენ ნათესავების წარდგენას. წყაროს მიხედვით, იმისთვის, რომ პოზიცია უფრო დამაჯერებელი იყოს „ქალს შეუძლია განაცხადოს, რომ მცირე ასაკში დაობლდა ან რომ მისი ახლო ნათესავები გარდაიცვალნენ ან რომ საზღვარგარეთ ცხოვრობენ“. როგორც წესი, სომალელები საკმაოდ სწრაფად და ზუსტად არკვევენ პირის წარმომავლობას, რადგან ყოველთვის გამოჩნდება ვინმე, რომელიც აღნიშნულ პირთან რაიმე ნათესაურ კავშირშია. პირის იდენტობის შეცვლა გაცილებით ადვილია დიასპორაში, რადგან გაბოოიე/მიდგანებს არ აქვთ განმასხვავებელი ფიზიკური მახასიათებლები, ხოლო მათი დიალექტი მარტივად შეიძლება დაიმალოს.[2]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი (EASO) სომალიში მადიბანის ტომის შესახებ 2019 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ პროფესიულ ჯგუფებს სომალიში კრებითი სახელით „საბ“ მოიხსენიებენ. აღნიშნულ ჯგუფებში ასევე შედის მადიბანის (იგივე მიდგანი, გაბოოიე) ჯგუფი, რომლებიც სომალის სოციალური იერარქიის ყველაზე დაბალ საფეხურზე იმყოფებიან და მისდევენ ისეთ საქმიანობას/პროფესიას, რაც ძირითადი კლანების მიერ ტრადიციულად შეურაცხმყოფლად ითვლება. ტერმინი „მიდგანი“, რომელსაც ძირითადი კლანები აღნიშნულ ჯგუფებთან მიმართებით იყენებენ, დამამცირებლად ითვლება (ითარგმნება როგორც „გარიყული“), ხოლო თავად მიდგანები საკუთარ თავს „მადიბანებად“ მოიხსენიებენ, რაც „უწყინარს“ ნიშნავს. მიდგანები ტრადიციაულად მისდევენ ისეთ პროფესიებს, როგორიცაა: ნადირობა, ტყავისა და ფეხსაცმლის ნაკეთობები; ტყავის დამუშავება და ა.შ.

გეოგრაფიული განსახლების კუთხით, მიდგანები მიმოფანტულნი არიან თითქმის მთელი სომალის ტერიტორიაზე, თუმცა, უფრო ხშირად გვხვდებიან ჩრდილოეთ და ცენტრალურ სომალიში. მათ ტრადიციული სომალური კლანებისგან განსხვავებით, არ გააჩნიათ საკუთარი გენეალოგია, ანუ არ ჰყავთ კლანის საერთო წინაპარი.

მიდგანები ძირითადად საუბრობენ სტანდარტულ სომალურ ენაზე, ზოგჯერ მცირე ადგილობრივი მოდიფიკაციებით, ხოლო ზოგიერთი მათაგანი ასევე საუბრობს ასევე საკუთარ ენაზე, რომელიც ACCORD-ის ერთერთი ანგარიშის მიხედვით, თანდათან ქრება. ერთერთი წყაროს, კერძოდ, „Minority Rights Group International“ ცნობით, მიდგანებს აქვთ საკუთარი ენა, რომელიც არ ესმით ძირითადი კლანების წევრებს.[3]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი (EASO) 2019 წლის 29 იანვარს მომზადებულ ინფორმაციაში სომალიში მადჰიბანის ტომის შესახებ წერს, რომ პროფესიული ჯგუფები ისტორიულად ცნობილნი არიან მიდგანის (ასევე გამოიყენება სახელები გაბოიე, მადჰიბანი და მუსე დერიო), ტუმალისა და იიბროს სახელით. აღსანიშნავია, რომ დენომინაცია მიდგანი ხანდახან ყველა პროფესიული ჯგუფის აღმნიშვნელად გამოიყენება, თუმცა ფაქტობრივად, მიეკუთვნება მხოლოდ ერთ ჯგუფს ვააბლეში. მიუხედავად ამისა, რთულია ტერმინის ზუსტი განსაზღვრების დადგენა. მიდგანი ცნობილია ასევე მადჰიბანის, გაბუიეს, გაბოიეს და გაბოიოს სახელით. მიდგანს სომალის ჩრდილო-დასავლეთში გაბუიეს ეძახიან, ეს ტერმინი ბარეს დროს დამკვიდრდა. ეს არ არის კლანის/ჯგუფის სახელი და არც წინაპრების სახელი. ყველაზე გავრცელებული ზოგადი სახელი აღნიშნული ჯგუფისთვის სომალის სხვა ტერიტორიაზე არის საბი ან ბონი. სხვადასხვა წყარო მიიჩნევს, რომ ტერმინი მიდგანი უხეში მიმართვაა, რომელსაც უფრო დიდი კლანები იყენებენ. გამომდინარე იქიდა, რომ ტერმინი ხშირად ითარგმნება როგორც „ხელშეუხებელი“ ან „გაუჩინარებული“, ზოგიერთი მიდგანი ამჯობინებს მადჰიბანად მოხსენიებას, რომელიც „უვნებელს“ ნიშნავს. ტერმინი გამუიე ასევე ერთერთი სასურველი და არა შეურაცხმყოფელი მიმართვაა, რომელიც მიდგანის ნაცვლად გამოიყენება პროფესიული ჯგუფებისთვის. მიდგანები ისტორიულად მონადირეები იყვნენ და ასევე ასოცირდებოდნენ ტყავის წარმოებასთან, ფეხსაცმელების დამზადებასთან და სხვა პროფესიებთან.

სხვადასხვა წყაროს მიხედვით, მადჰიბანები მთელი სომალის მასშტაბით გვხვდებიან. მათი ნახვა შესალებელია ჩრდილოეთ და ცენტრალურ სომალიში და ასევე ჰირანში, მოგადიშუსა და კისმაიოში. მადჰიბანები წარმოდგენილნი არიან ასევე სამხრეთ სომალიში. სხვა წყაროები აღნიშნავენ, რომ დაბალი კასტის წარმომადგენლები,მათ შორის გაბოიეები ჩრდილო-დასავლეთ სომალისა და აღმოსავლეთ ეთიოპიაში ცხოვრობენ, თუმცა ისინი სამხრეთ სომალშიც გვხვდებიან. მადჰიბანები წარმოშობით მუდუგიდან და ნუგალიდან არიან, სადაც ტრადიციულად ასოცირებულნი იყვნენ ჰავიეს კლანებთან, მათ შორის გურგატესთან. სხვადასხვა წყაროს მტკიცებით, მადჰიბანები მოგადიშუშიც არიან.

სხვადასხვა წყარო თანხმდება, რომ პროფესიული ჯგუფები ზოგადად და მადჰიბანები მათ შორის აწყდებიან დისკრიმინაციას. ზოგადად, პროფესიული ჯგუფები აწყდებიან მძიმე სოციალურ, პოლიტიკურ, სამართლებრივ და ეკონომიკურ დისკრიმინაციას. ისინი ხშირად განიცდიან სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი დაცვის ნაკლებობას. მადჰიბანები განიცდიან მძიმე დისკრიმინაციას კასტური გამორიცხვის საფუძველზე. სომალიში მადჰიბანი მოსახლეობის სტატისტიკური მონაცემები არ არის ხელმისაწვდომი. ისინი, როგორც სხვა უმცირესობები აწყდებიან დისკრიმინაციას მიწასა და სხვა სასიცოცხლო სერვისებზე ხელმისაწვდომობის კუთხით, რაც დაკავშირებულია მათ ეთნიკურ იდენტობასთან დომინანტურ კლანურ სტრუქტურაში. 2016 წლის ანგარიშში აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი წერდა, რომ უმცირესობები, მათ შორის მადჰიბანები, რომელთაც ხშირად არ ჰყავთ შეიარაღებული ჯგუფები, კვლავ არიან მკვლელობების, წამების, გაუპატიურების, გამოსასყიდის მიღების მიზნით გატაცების და მიწისა და სხვა ქონების წართმევის ობიექტები უმრავლესობაში მყოფი კლანების წევრების მხრიდან. ბევრი უმცირესობაში მყოფი ჯგუფი კვლავ ცხოვრობს უკიდურეს სიღარიბეში და განიცდის სხვადასხვა ფორმის დისკრიმინაციასა და გარიყვას. პროფესიული ჯგუფები, მათ შორის მადჰიბანები, ჩრდილოეთ სომალიში ხშირად აწყდებიან დისკრიმინაციას მათი პროფესიების გამო. ასეთი ჯგუფების ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით არსებული ვითარება ცუდია, თუმცა მცირე გაუმჯობესებას ადგილი აქვს. ამასთან, ძალიან ცოტაა ცნობილი ჰუმანიტარული მდგომარეობის შესახებ, რომელში კონკრეტული პროფესიული ჯგუფები სომალის სამხრეთ ნაწილში იმყოფებიან.

აღსანიშნავია, რომ რამდენიმე წყარო ამტკიცებს, რომ პროფესიული ჯგუფების ბევრი წარმომადგენელი საკუთარ თავს არ მიიჩნევს უფრო მეტად მოწყვლადად, სომალის დანარჩენ მოსახლეობასთან შედარებით. ლენდინფოსთან საუბრისას ჰარგისაში მცხოვრები ორი სხვადასხვა პროფესიული ჯგუფის წევრმა აღნიშნა, რომ მაგალითად გაუპატიურების პრობლემას განიცდიან როგორც უმცირესობის, ასევე უმრავლესობის წარმომადგენლები და ხშირად დანაშაულს მათივე ჯგუფის წარმომადგენლები სჩადიან (როგორც სხვა სომალელების, ასევე თავიანთი ჯგუფის წარმომადგენლების მიმართ). ადგილობრივი მკვლევარების ინფორმაციით, იშვიათია გაბოიეს წარმომადგენლების მხრიდან გაბოიეს წარმომადგნელებისვე მიმართ ძალადობის შემთხვევები. წყაროების ცნობით, სომალის სამხრეთ ნაწილში, გაბუიეების მიმართ დისკრიმინაციას აქვს ადგილი, თუმცა უსაფრთხოების კუთხით ზოგადად არსებული ვითარება უფრო დიდი რისკის მატარებელია, ვიდრე მიზნობრივი დევნა. რაც შეეხება სომალილენდს, მიუხედავად იმისა, რომ არაღიარებული ქვეყნის მთავრობა ამტკიცებს, რომ ვითარება გაუმჯობესებულია, დისკრიმინაცია გაბუიეების მიმართ სომალილენდში მძიმეა და ძალადობა მათ მიმართ ხდება.[4]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი სომალიში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ სომალი არის ფედერალური მოწყობის რესპუბლიკა, რომელსაც 2017 წელს არჩეული პრეზიდენტი მოჰამედ აბდულლაჰი მოჰამედ „ფარმააჯო“ ხელმძღვანელობს.

სომალის კონსტიტუციის მიხედვით, ქვეყნაში უსაფრთხოებასა და საზოგადოებრივ წესრიგზე პასუხისმგებელი ორგანოა სომალის ეროვნული არმია, რომლის ყველაზე დიდი გამოწვევა, ამ ეტაპზე, ტერორისტული დაჯგუფება „ალ-შაბააბის“ წინააღმდეგ ბრძოლაა. აღნიშნული სამხედრო ოპერაციები, ქვეყნის უმრავლეს რეგიონში აქტიურად მიმდინარეობს. ანგარიშის მიხედვით, სომალის სამოქალაქო ინსტიტუტები, ზოგჯერ, ვერ ინარჩუნებდნენ ეფექტურ კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე.[5]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში სომალიში უსაფრთხოების კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ წერს, რომ ქვეყანა უჩვეულოდ მაღალი პოლიტიკური მღელვარების პერიოდშია. ამის გამომწვევი მიზეზი კი გადადებული საპარლამენტო არჩევნები და საარჩევნო პროცედურებთან დაკავშირებული უთანხმოებაა. იმის მიუხედავად, რომ არჩევნები შეიძლება გახდეს კონფლიქტის გამომწვევი მიზეზი,  ქვეყანაში  დომინანტურ პრობლემად მაინც საფრთხის ენდემური [ადგილობრივი] ფორმები რჩება.

[1] კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საბჭო; სომალი: გაბოიიე [მიდგანი] ხალხი; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2020 წლის 11 თებერვალს]

[2] კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საბჭო; სომალი: გაბოიიეს ხალხის განმასხვავებელი ნიშნები; გამოქვეყნებულია 2013 წლის 7 ოქტომბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2020 წლის 11 თებერვალს]

[3] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი; ინფორმაცია სომალის მადიბანის კასტის შესახებ; გამოქვეყნებულია 2019 წლის იანვარში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2020 წლის 11 თებერვალს]

[4] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი; ინფორმაცია სომალის მადიბანის კასტის შესახებ; გამოქვეყნებულია 2019 წლის 29 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

 [ნანახია 2019 წლის 9 დეკემბერს]

[5] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი – ანგარიში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ – სომალი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 30 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

 [ნანახია 2022 წლის 5 დეკემბერს]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი სომალიში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ სომალი არის ფედერალური მოწყობის რესპუბლიკა, რომელსაც 2017 წელს არჩეული პრეზიდენტი მოჰამედ აბდულლაჰი მოჰამედ „ფარმააჯო“ ხელმძღვანელობს.

სომალის კონსტიტუციის მიხედვით, ქვეყნაში უსაფრთხოებასა და საზოგადოებრივ წესრიგზე პასუხისმგებელი ორგანოა სომალის ეროვნული არმია, რომლის ყველაზე დიდი გამოწვევა, ამ ეტაპზე, ტერორისტული დაჯგუფება „ალ-შაბააბის“ წინააღმდეგ ბრძოლაა. აღნიშნული სამხედრო ოპერაციები, ქვეყნის უმრავლეს რეგიონში აქტიურად მიმდინარეობს. ანგარიშის მიხედვით, სომალის სამოქალაქო ინსტიტუტები, ზოგჯერ, ვერ ინარჩუნებდნენ ეფექტურ კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე.[1]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში სომალიში უსაფრთხოების კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ წერს, რომ ქვეყანა უჩვეულოდ მაღალი პოლიტიკური მღელვარების პერიოდშია. ამის გამომწვევი მიზეზი კი გადადებული საპარლამენტო არჩევნები და საარჩევნო პროცედურებთან დაკავშირებული უთანხმოებაა. იმის მიუხედავად, რომ არჩევნები შეიძლება გახდეს კონფლიქტის გამომწვევი მიზეზი,  ქვეყანაში  დომინანტურ პრობლემად მაინც საფრთხის ენდემური [ადგილობრივი] ფორმები რჩება.

საფრთხის წყაროები

• ალ-შაბააბი, შეიარაღებული ისლამისტურ-ექსტრემისტული ორგანიზაცია კვლავ საფრთხეს უქმნის ადგილობრივ მოსახლეობას. საგარეო საქმეთა საბჭოს განცხადებით, დაჯგუფება რჩება უსაფრთხოების პრინციპულ პრობლემად, რომელიც აგრძელებს ლეტალურ თავდასხმებს, როგორც დასავლური ძალების ასევე, სამოქალაქო პირთა მიმართ. აღნიშნული დაჯგუფების ზოგად მიზნად რჩება სომალიში ისლამური სახელმწიფოს შექმნა და დასავლეთის მიერ მხარდაჭერილი მთავრობისთვის წინააღმდეგობის გაწევა. ანგარიშის მიხედვით, გარდა იმისა, რომ დაჯგუფება აკონტროლებს ტერიტორიის დიდ ნაწილს ქვეყნის ცენტრალურ და სამხრეთ ნაწილებში, მისი გავლენა საზოგადოებაზე ბევრად ფართოა.
• ქვეყანაში საფრთხის კიდევ ერთ წყაროს სომალილენდსა და პუნტლენდს შორის დაპირისპირება წარმოადგენს. აღნიშნული კონფლიქტი უკავშირდება სოლისა და სანაგის რეგიონებზე კონტროლის აღებას.
• ისლამური სახელმწიფო რჩება საფრთხის წყაროდ სომალელებისთვის. 2020 წლის თებერვალი-მარტის პერიოდში დაფიქსირდა ისლამური სახელმწიფოს შეიარაღებული ძალებისკენ მიმართული ინციდენტები ქანდალას რაიონში, ხოლო 2021 წლის მაისი – აგვისტოს პერიოდში ბოსასოსა და მოგადიშოში.[2]
• კრიმინალი საფრთხის კიდევ ერთი სერიოზული წყაროა. გლობალური ორგანიზებული დანაშაულის ინდექსის მიხედვით, სომალი კონტინენტზე მეთვრამეტე ადგილს იკავებს კრიმინალური მაჩვენებლით, ხოლო 54 აფრიკულ სახელმწიფოს შორის 53 ადგილზეა „სახელმწიფო მდგრადობის“ მაჩვენებლით. სახელმწიფო მდგრადობა მოიცავს ისეთ კომპონენტებს, როგორიცაა პოლიტიკური ლიდერობა და მმართველობა; მთავრობის გამჭვირვალობა და ანგარიშვალდებულება; ფულის გათეთრების მიმართ არსებული წინააღმდეგობა; ტერიტორიული მთლიანობა და ა.შ.[3]

მოქმედი პირები

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისის  2021 წელს გამოქვეყნებული ანგარიშის მიხედვით, სომალიში მოქმედებს მრავალი სახელმწიფო და არასახელმწიფო შეიარაღებული ჯგუფი:

• სომალის ეროვნული არმია; ეროვნული დაზვერვისა და უსაფრთხოების სააგენტო [NISA]
• აფრიკის კავშირის მისია სომალში[AMISOM]
• ალ-შაბააბი
• ისლამური სახელმწიფო სომალიში
• შეიარაღებული ფორმირებები
• ეთიოპიის ეროვნული თავდაცვის ძალები და კენიის თავდაცვის ძალები

უსაფრთხოების ბოლოდროინდელი ინციდენტები და ტენდენციები

გაერთიანებული ერების უშიშროების საბჭოს არაერთი ანგარიში 2019 წლის 5 ნოემბრიდან 2021 წლის 7 მაისის პერიოდში  სომალიში არსებულ სიტუაციას აფასებს, როგორც არასტაბილურს.

ორგანიზაცია ACLED-ის მიერ მოპოვებული მონაცემების მიხედვით,  2020 წლის იანვრიდან 2021 წლის 30 ივნისის პერიოდში სომალიში ჯამში 3663 ძალადობრივი შემთხვევა დაფიქსირდა. ამ შემთხვევებიდან  2 212  დაკვალიფიცირებული იყო, როგორც ბრძოლა, 812 – აფეთქება, ხოლო 639, როგორც სამოქალაქო პირთა მიმართ არსებული ძალადობის შემთხვევა. ჯამში აღნიშულმა ინციდენტებმა 4820 ადამიანის სიცოცხლე იმსხვერპლა.

*ორგანიზაცია ACLED-ის მონაცემებზე დაყრდნობით სომალიში 2020 წლის იანვარი 2021 წლის ივნისის პერიოდში მომხდარი უსაფრთხოების ინციდენტები (ბრძოლები, აფეთქებები/ შორეული ძალადობა, არეულობა და სამოქალაქო პირთა წინააღმდეგ მიმართული ძალადობები) რეგიონების მიხედვით.

მოგადიშო – უსაფრთხოების ინციდენტები, სამოქალაქო პირთა მიმართ არსებული ძალადობა და სამოქალაქო მსხვერპლი

ACLED-ის მონაცემების მიხედვით 2020 წელს და 2021 წლის პირველ ნახევარში ქალაქი მოგადიშო მეორე ადგილზე იყო უსაფრთხოების ინციდენტთა რაოდენობით ქვეყანაში. 2021 წლის პირველ ნახევარში რეგიონში 252 უსაფრთხოების ინციდენტი დაფიქსირდა, რომლის შედეგად 272 ადამიანი დაიღუპა.

2020-2021 წლებში დაფიქსირებული ინციდენტებიდან 380 დაკვალიფიცირდა, როგორც ბრძოლა; 193 – აფეთქება ან შორეული ძალადობა, ხოლო 168, როგორც სამოქალაქო პირთა მიმართ არსებული ძალადობა. 2020 წელს მოგადიშოში ასევე დაფიქსირდა სექსუალური ძალადობის 100 შემთხვევა.

*ბენადირი – უსაფრთხოების ინციდენტები რაიონების მიხედვით [2020 იანვარი – 2021 ივნისი]

სხვადასხვა წყარო მოგადიშოში არსებულ სიტუაციას აღწერს, როგორც დაძაბულს, არაპროგნოზირებადსა და სახიფათოს. გარდა ამისა მოგადიშოს მოიხსენიებენ, როგორც ყველა დაუცველ ტერიტორიას სომალიში.

აღნიშნული არასტაბილური სიტუაცია აფერხებს ხალხის გადაადგილებას ქალაქში. კერძოდ ისეთ ადგილებში გადაადგილება, როგორიც არის ბაზრები ითვლება მნიშვნელოვან რისკად. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ისლამისტებმა მიზანში ამოიღეს ავიაცია, რომელიც მოგადიშოს ადენ ადეს საერთაშორისო აეროპორტიდან ოპერირებს.[4]

ფინეთის საიმიგრაციო სამსახურის 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებული ანგარიში მოგადიშოში უსაფრთხოების კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ ადასტურებს, რომ სიტუაცია ქალაქში არასტაბილურია.

გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის თანახმად მოგადიშო უსაფრთხოების გარემოებების გათვალისწინებით სამ ზონად იყოფა. პირველ ზონას, რომელიც მოიცავს აეროპორტსა და მის სიახლოვეს არსებულ ტერიტორიას, იცავენ „სომალიში აფრიკის კავშირის მისის ძალები“ (African Union Mission in Somalia (AMISOM)). აღნიშნული ზონა დაცვის მიუხედავად, მაინც დაუცველია ალ-შაბააბის თავდასხმებისგან.

ანგარიშის მიხედვით ალ-შაბააბი საკმაოდ აქტიურია ქალაქის მეორე და მესამე ზონებში, სადაც ტერორიზმთან დაკავშირებული უსაფრთხოების ინციდენტი რეგულარულად ფიქსირდება. გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატი უთითებს, რომ ალ-შაბააბს შეუძლია მოგადიშოს ყველა ნაწილში შეღწევა, თუმცა პირველ ზონაში არსებული მჭიდრო უსაფრთხოების ზომები ამას შედარებით ართულებს.

ანგარიშში აღნიშნულია ისიც, რომ მოგადიშოში მეტ-ნაკლებად ყველაზე უსაფრთხო ნაწილად ითვლება დეინილის (Dayniile) რაიონი, სადაც ჰაუიე/მურუსადეს (Hawiye/Murusade) თემებს მყარი პოზიცია უჭირავთ და შესაბამისად შეუძლიათ წესრიგისა და უსაფრთხოების შენარჩუნება.[5]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისის მიერ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში სომალიში არსებული სოციალურ-ეკონომიკური სიტუაციის შესახებ წერია, რომ შეიარაღებული კონფლიქტი ჯერ კიდევ გრძელდება სომალის მთავრობასა და „ალ-შაბააბას“ შორის.

გაეროს ჰუმანიტარულ საკითხთა კოორდინაციის ოფისის თანახმად 2020 წლის  პირველ ნახევარში გაეროს შტაბბინას მოგადიშოში ექვსჯერ მოხვდა ნაღმტყორცნი ბომბა, ხოლო 4 თვითმფრინავი, რომლის ბორტზეც იმყოფებოდნენ ჰუმანიტარული მუშაკები ჰუმანიტარულ დახმარებასთან ერთად, ან ხმელეთიდან გახსნილ ცეცხლს ემსხვერპლა  ან ჩამოაგდეს.

ანგარიშის მიხედვით მოგადიშოში იძულებით გადაადგილებულ პირთა  ყველაზე დიდი რაოდენობაა, კერძოდ 497.000 ადამიანი. გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის მიერ 2021 წლის აპრილში გამოქვეყნებული სტატისტიკის მიხედვით ბენადირის რეგიონში 198.000 იძულებით გადაადგილებული პირი ჩავიდა.[6]

[1] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი – ანგარიში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ – სომალი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 30 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

 [ნანახია 2022 წლის 5 დეკემბერს]

[2] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი – ანგარიში უსაფრთხოების კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ – სომალი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის სექტემბერში:

[ნანახია 2022 წლის 5 დეკემბერს]

[3] გლობალური ორგანიზებული დანაშაულის ინდექსი – 2021 წელი; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://ocindex.net/country/somalia [ნანახია 2022 წლის 5 დეკემბერს]

[4] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი – ანგარიში უსაფრთხოების კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ – სომალი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის სექტემბერში:

[ნანახია 2022 წლის 5 დეკემბერს]

[5] ფინეთის საიმიგრაციო სამსახური: სომალი – ფაქტების დამდგენი მისიის ანგარიში ; გამოქვეყნებულია 2020 წლის 7 აგვისტოს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 5 დეკემბერს]

[6] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი – ანგარიში სოციალურ-ეკონომიკური სიტუაციის შესახებ – სომალი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის სექტემბერში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 5 დეკემბერს]

სომალიში მიმდინარე შეიარაღებული კონფლიქტი, საფრთხის მატარებელი გარემო, სახელმწიფოს მხრიდან დაცვის ნაკლებობა და მუდმივად განმეორებადი ჰუმანიტარული კრიზისი, სომალის მოქალაქეებს მძიმე ვითარებაში ამყოფებს. ქვეყანაში, დაახლოებით, 2.6 მილიონი იძულებით გადაადგილებული პირია და ბევრი მათგანი დახმარების გარეშე ცხოვრობს.[1]

საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „Freedom House“ 2019 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში სომალის შესახებ წერს, რომ ადგილობრივი სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფებს, საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციებს და გაეროს სააგენტოებს აქვთ შესაძლებლობა, ქვეყნის ზოგიერთ ნაწილში, სხვადასხვა სახის პროექტები განახორციელონ, თუმცა ისინი აწყდებიან სიძნელეებს და ხშირად საშიშ სამუშაო პირობებში იმყოფებიან. რეგიონული ხელისუფლება და უსაფრთხოების ძალები არასამთავრობო და ჰუმანიტარული ჯგუფების კონტროლის მიზნით, ხშირად მიმართავენ ძალადობას, გამოძალვას თუ სხვადასხვა ფორმით ობსტრუქციას. ასევე, ტერორისტული დაჯგუფება „ალ-შაბააბი“, ზოგადად, ასეთ ორგანიზაციებს თავის კონტროლირებად ტერიტორიებზე საქმიანობის ნებას არ რთავს.[2]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი 2019 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში სომალის შესახებ წერს, რომ „ალ-შაბააბი“ იერიშებს ახორციელებს ჰუმანიტარული ორგანიზაციების თანამშრომლებზე, გაეროს წარმომადგენლებსა და დიპლომატიურ მისიებზე. ჰუმანიტარული ორგანიზაციების თანამშრომლები რეგულარულად აწყდებიან საკონტროლო-გამშვებ პუნქტებს, გზების ბლოკირებებს, გამოძალვას, ავტომანქანების ჩამორთმევას და ასევე სხვადასხვა სახის ბიუროკრატიულ ბარიერებს. ჰუმანიტარული ორგანიზაციები მაღალი ხარისხის ძალადობას აწყდებოდნენ 2018 წლის განმავლობაში. იანვარი – აგვისტოს პერიოდში დაფიქსირდა 85-ზე მეტი ინციდენტი, როდესაც სამიზნე იყო ჰუმანიტარული ორგანიზაციის პერსონალი თუ ინფრასტრუქტურა. ინციდენტების შედეგად ჰუმანიტარული ორგანიზაციების 7 თანამშრომელი დაიღუპა, 12 დაშავდა და კიდევ 12 დაპატიმრებული და დროებით დაკავებული აღმოჩნდა. ამავე პერიოდში, ხელისუფლებამ ჰუმანიტარული ორგანიზაციის ორი თანამშრომელი ქვეყნიდან გააძევა. დაჯგუფება „ალ-შაბააბი“ იტაცებს ჰუმანიტარულ დახმარებას. 2018 წლის პირველ მეოთხედში ჰუმანიტარულ დახმარების წვდომაზე შეზღუდვის 7 ფაქტი დადასტურდა, რომელთაგან ორი შემთხვევა დაჯგუფება „ალ-შაბააბთან“ იყო დაკავშირებული.

2018 წლის განმავლობაში გრძელდებოდა დიალოგი ჰუმანიტარულ სააგენტოებს, სომალის ფედერალურ მთავრობასა და რეგიონულ ხელისუფლებას შორის საკონტროლო-გამშვები პუნქტების გაუქმებისა და ჰუმანიტარული დახმარებისთვის გადაადგილების თავისუფლების ხელშეწყობის შესახებ. გზების ბლოკირება და დანაღმვა შეიარაღებული ჯგუფების მიერ და ჰუმანიტარული ორგანიზაციების თანამშრომლებზე თავდასხმები სერიოზულად აფერხებს დახმარების მიწოდებას სომალის სამხრეთ და ცენტრალურ სექტორებში.[3]

გაეროს უშიშროების საბჭოს მიერ 2019 წლის ნოემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში სომალის შესახებ ნათქვამია, რომ დაჯგუფება „ალ-შაბააბი“ კვლავ პასუხისმგებელია საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის დარღვევის შემთხვევათა დიდ ნაწილზე, რომლებიც კონცენტრირებულია მოგადიშუში და სამხრეთ და ცენტრალური სომალის სხვა ნაწილებში. ანგარიშში ასევე ყურადღებაა გამახვილებული „ალ-შაბააბის“ მხრიდან ჰუმანიტარული ორგანიზაციების თანამშრომლებზე განხორციელებულ ძალადობაზე, მათ შორის, გამოსასყიდის მიღების მიზნით, ადგილობრივი ჰუმანიტარული ორგანიზაციების თანამშრომლების გატაცების პრაქტიკაზე, განსაკუთრებით გედოს რეგიონში (Gedo Region). 2018 წლის ნოემბრიდან 2019 წლის აგვისტომდე პერიოდში ჰუმანიტარული ორგანიზაციების თანამშრომლებზე თავდასხმის 12 ფაქტი დადასტურდა, რომელთა უმრავლესობა იყო გედოს რაიონში, „ალ-შაბააბის“ მიერ, გამოსასყიდის მიღების მიზნით, პერსონალის გატაცება. გარდა ამისა, 2019 წლის 2 ივლისს, დაჯგუფებამ მოკლა არასამთავრობო ორგანიზაციის (Lifeline) თანამშრომელი ბულო კადეიში (Buulo Cadey), გედოს რეგიონი.

2018 წლის 2 ნოემბერს, „ალ-შაბააბმა“ საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციის ორი თანამშრომელი გაიტაცა სოფელ ტულო ჯიბრილიდან (Tuulo Jibril), გედოს რეგიონი. 2019 წლის 27 თებერვალს, გარბაჰარეის რაიონში (Garbaharey), გურასთან (Gura) ახლოს, დაჯგუფებამ ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციის 5 თანამშრომელი გაიტაცა. 2019 წლის 14 მაისს, „ალ-შაბააბმა“ ორი არასამთავრობო ორგანიზაციის ორი თანამშრომელი გაიტაცა სოფელ გიდვეინიდან (Geedwayne), რომელიც ქალაქებს დოლოსა (Dolow) და ლუქს (Luq) შორის მდებარეობს. ისინი დაჯგუფების მიერ კონტროლირებად სოფელ ელ ადეში (El Adde) გადაიყვანეს. 26 მაისს „ალ-შაბააბის“ სასამართლომ ჰუმანიტარული ორგანიზაციების ორი თანამშრომელი, შესაბამისად, 55 და 32 ათასი აშშ დოლარით დააჯარიმა. 20 ივლისს ჰუმანიტარული ორგანიზაციის ერთი თანამშრომელი 21 ათასი აშშ დოლარის ოდენობის ჯარიმის გადახდის შემდეგ გაათავისუფლეს. ანგარიშის მომზადების დროს ადგილობრივი ჰუმანიტარული ორგანიზაციების მინიმუმ 6 თანამშრომელი „ალ-შაბააბის“ პატიმრობაში რჩებოდა.[4]

საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში სომალის შესახებ წერს, რომ ჰუმანიტარული სააგენტოები სერიოზული გამოწვევების წინაშე დგანან უსაფრთხოების მხრივ არსებული რთული ვითარების, ჰუმანიტარული ორგანიზაციების თანამშრომლებზე მიზნობრივი იერიშების, ზოგადი ძალადობის და კონფლიქტის მონაწილე მხარეების მიერ დაწესებული სხვადასხვა სახის შეზღუდვების გამო. დაჯგუფება „ალ-შაბააბი“ კვლავ უკრძალავს ბევრ არასამთავრობო ორგანიზაციას და გაეროს ყველა სააგენტოს მის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე საქმიანობას და ასევე ახდენს მთავრობის მიერ კონტროლირებადი ზოგიერთი ქალაქის ბლოკირებას.[5]

[1] HRW – Human Rights Watch: World Report 2020 – Somalia, 14 January 2020

 (accessed on 27 February 2020)

[2] Freedom House: Freedom in the World 2019 – Somalia, 4 February 2019

 (accessed on 27 February 2020)

[3] USDOS – US Department of State: Country Report on Human Rights Practices 2018 – Somalia, 13 March 2019

 (accessed on 27 February 2020)

[4] UN Security Council: Letter dated 1 November 2019 from the Chair of the Security Council Committee pursuant to resolution 751 (1992) concerning Somalia addressed to the President of the Security Council; Letter dated 27 September 2019 from the Panel of Experts on Somalia addressed to the Chair of the Security Council Committee pursuant to resolution 751 (1992) concerning Somalia [S/2019/858], 1 November 2019

 (accessed on 27 February 2020)

[5] HRW – Human Rights Watch: World Report 2020 – Somalia, 14 January 2020

 (accessed on 27 February 2020)

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი (EASO) 2019 წლის 29 იანვარს მომზადებულ ინფორმაციაში სომალიში მადჰიბანის ტომის შესახებ წერს, რომ პროფესიული ჯგუფები ისტორიულად ცნობილნი არიან მიდგანის (ასევე გამოიყენება სახელები გაბოიე, მადჰიბანი და მუსე დერიო), ტუმალისა და იიბროს სახელით. აღსანიშნავია, რომ დენომინაცია მიდგანი ხანდახან ყველა პროფესიული ჯგუფის აღმნიშვნელად გამოიყენება, თუმცა ფაქტობრივად, მიეკუთვნება მხოლოდ ერთ ჯგუფს ვააბლეში. მიუხედავად ამისა, რთულია ტერმინის ზუსტი განსაზღვრების დადგენა. მიდგანი ცნობილია ასევე მადჰიბანის, გაბუიეს, გაბოიეს და გაბოიოს სახელით. მიდგანს სომალის ჩრდილო-დასავლეთში გაბუიეს ეძახიან, ეს ტერმინი ბარეს დროს დამკვიდრდა. ეს არ არის კლანის/ჯგუფის სახელი და არც წინაპრების სახელი. ყველაზე გავრცელებული ზოგადი სახელი აღნიშნული ჯგუფისთვის სომალის სხვა ტერიტორიაზე არის საბი ან ბონი. სხვადასხვა წყარო მიიჩნევს, რომ ტერმინი მიდგანი უხეში მიმართვაა, რომელსაც უფრო დიდი კლანები იყენებენ. გამომდინარე იქიდა, რომ ტერმინი ხშირად ითარგმნება როგორც „ხელშეუხებელი“ ან „გაუჩინარებული“, ზოგიერთი მიდგანი ამჯობინებს მადჰიბანად მოხსენიებას, რომელიც „უვნებელს“ ნიშნავს. ტერმინი გამუიე ასევე ერთერთი სასურველი და არა შეურაცხმყოფელი მიმართვაა, რომელიც მიდგანის ნაცვლად გამოიყენება პროფესიული ჯგუფებისთვის. მიდგანები ისტორიულად მონადირეები იყვნენ და ასევე ასოცირდებოდნენ ტყავის წარმოებასთან, ფეხსაცმელების დამზადებასთან და სხვა პროფესიებთან.

სხვადასხვა წყაროს მიხედვით, მადჰიბანები მთელი სომალის მასშტაბით გვხვდებიან. მათი ნახვა შესალებელია ჩრდილოეთ და ცენტრალურ სომალიში და ასევე ჰირანში, მოგადიშუსა და კისმაიოში. მადჰიბანები წარმოდგენილნი არიან ასევე სამხრეთ სომალიში. სხვა წყაროები აღნიშნავენ, რომ დაბალი კასტის წარმომადგენლები,მათ შორის გაბოიეები ჩრდილო-დასავლეთ სომალისა და აღმოსავლეთ ეთიოპიაში ცხოვრობენ, თუმცა ისინი სამხრეთ სომალშიც გვხვდებიან. მადჰიბანები წარმოშობით მუდუგიდან და ნუგალიდან არიან, სადაც ტრადიციულად ასოცირებულნი იყვნენ ჰავიეს კლანებთან, მათ შორის გურგატესთან. სხვადასხვა წყაროს მტკიცებით, მადჰიბანები მოგადიშუშიც არიან.

სხვადასხვა წყარო თანხმდება, რომ პროფესიული ჯგუფები ზოგადად და მადჰიბანები მათ შორის აწყდებიან დისკრიმინაციას. ზოგადად, პროფესიული ჯგუფები აწყდებიან მძიმე სოციალურ, პოლიტიკურ, სამართლებრივ და ეკონომიკურ დისკრიმინაციას. ისინი ხშირად განიცდიან სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი დაცვის ნაკლებობას. მადჰიბანები განიცდიან მძიმე დისკრიმინაციას კასტური გამორიცხვის საფუძველზე. სომალიში მადჰიბანი მოსახლეობის სტატისტიკური მონაცემები არ არის ხელმისაწვდომი. ისინი, როგორც სხვა უმცირესობები აწყდებიან დისკრიმინაციას მიწასა და სხვა სასიცოცხლო სერვისებზე ხელმისაწვდომობის კუთხით, რაც დაკავშირებულია მათ ეთნიკურ იდენტობასთან დომინანტურ კლანურ სტრუქტურაში. 2016 წლის ანგარიშში აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი წერდა, რომ უმცირესობები, მათ შორის მადჰიბანები, რომელთაც ხშირად არ ჰყავთ შეიარაღებული ჯგუფები, კვლავ არიან მკვლელობების, წამების, გაუპატიურების, გამოსასყიდის მიღების მიზნით გატაცების და მიწისა და სხვა ქონების წართმევის ობიექტები უმრავლესობაში მყოფი კლანების წევრების მხრიდან. ბევრი უმცირესობაში მყოფი ჯგუფი კვლავ ცხოვრობს უკიდურეს სიღარიბეში და განიცდის სხვადასხვა ფორმის დისკრიმინაციასა და გარიყვას. პროფესიული ჯგუფები, მათ შორის მადჰიბანები, ჩრდილოეთ სომალიში ხშირად აწყდებიან დისკრიმინაციას მათი პროფესიების გამო. ასეთი ჯგუფების ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით არსებული ვითარება ცუდია, თუმცა მცირე გაუმჯობესებას ადგილი აქვს. ამასთან, ძალიან ცოტაა ცნობილი ჰუმანიტარული მდგომარეობის შესახებ, რომელში კონკრეტული პროფესიული ჯგუფები სომალის სამხრეთ ნაწილში იმყოფებიან.

აღსანიშნავია, რომ რამდენიმე წყარო ამტკიცებს, რომ პროფესიული ჯგუფების ბევრი წარმომადგენელი საკუთარ თავს არ მიიჩნევს უფრო მეტად მოწყვლადად, სომალის დანარჩენ მოსახლეობასთან შედარებით. ლენდინფოსთან საუბრისას ჰარგისაში მცხოვრები ორი სხვადასხვა პროფესიული ჯგუფის წევრმა აღნიშნა, რომ მაგალითად გაუპატიურების პრობლემას განიცდიან როგორც უმცირესობის, ასევე უმრავლესობის წარმომადგენლები და ხშირად დანაშაულს მათივე ჯგუფის წარმომადგენლები სჩადიან (როგორც სხვა სომალელების, ასევე თავიანთი ჯგუფის წარმომადგენლების მიმართ). ადგილობრივი მკვლევარების ინფორმაციით, იშვიათია გაბოიეს წარმომადგენლების მხრიდან გაბოიეს წარმომადგნელებისვე მიმართ ძალადობის შემთხვევები. წყაროების ცნობით, სომალის სამხრეთ ნაწილში, გაბუიეების მიმართ დისკრიმინაციას აქვს ადგილი, თუმცა უსაფრთხოების კუთხით ზოგადად არსებული ვითარება უფრო დიდი რისკის მატარებელია, ვიდრე მიზნობრივი დევნა. რაც შეეხება სომალილენდს, მიუხედავად იმისა, რომ არაღიარებული ქვეყნის მთავრობა ამტკიცებს, რომ ვითარება გაუმჯობესებულია, დისკრიმინაცია გაბუიეების მიმართ სომალილენდში მძიმეა და ძალადობა მათ მიმართ ხდება.[1]

[1] EASO – European Asylum Support Office: Somalia – Information on the Somali caste of Madhibans and in particular: Existence of genealogy; Specific mother tongue of Madhibans (besides the Somali language), evidence if this language is also known by the Madhibans living in Mogadishu, evidence of Madhibans who live in Mogadishu that do not speak the Madhiban traditional language; Whether the Madhibans living in Mogadishu are affiliated to another clan, 29 January 2019

 (accessed on 9 December 2019)

ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციისა და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტაციის ცენტრი (ACCORD) სომალიში უსაფრთხოების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ 2019 წლის დეკემბრის ანგარიშში წერს, რომ სახელმწიფო სომალი 1960 წელს შეიქმნა, როდესაც ბრიტანული სომალილენდი და ყოფილი იტალიური სომალილენდი გაერთიანდნენ და გამოცხადეს დამოუკიდებლობა. 1969 წელს მოჰამედ სიად ბარემ სახელმწიფო გადატრიალება მოაწყო და დაამხო ავტორიტარული სოციალისტური რეჟიმი, რომელიც დისიდენტებისა და პოლიტიკური ოპონენტების დევნით, დაპატიმრებებითა და წამებით ხასიათდებოდა. შეიარაღებულმა ოპოზიციამ ბარეს რეჟიმი 1991 წელს დაამხო და სომალი ჩათრეული აღმოჩნდა სამოქალაქო ომსა და ანარქიაში.

სომალიში არ არის ერთიანი ცენტრალური მმართველობა. ჩრდილოეთით, სომალილენდმა სამოქალაქო ომის დაწყებიდან მალევე დამოუკიდებლობა გამოაცხადა (სომალილენდი არ უღიარებია არცერთ ქვეყანას). სომალის ჩრდილო-დასავლეთით, პუნტლენდმა 1998 წელს გამოაცხადა ავტონომია. სომალილენდისგან განსხვავებით, პუნტლენდი არ ცდილობს დამოუკიდებლობის მიღებას.

სომალიში უსაფრთხოების კუთხით არსებული ვითარება 2019 წელსაც ძალადობრივია. ალ-შაბააბი განაგრძობს ძალადობას, მათ შორის სამთავრობო ინფრასტრუქტურასა და პერსონალზე, უსაფრთხოების ძალებზე, საერთაშორისო პარტნიორებსა და საჯარო სივრცეებზე იერიშებს.

2019 წლის 10 ივლისს, სანააგში, დუბთან ახლოს შეტაკება მოხდა სომალილენდის სამხედროებსა და 2018 წელს პუნტლანდში გაქცეული პოლკოვნიკ არეს მომხრეებს შორის, რასაც სომალილენდის მხრიდან 3 და არეს სამხედროების მხრიდან ერთი ჯარისკაცი ემსხვერპლა. 26 ივლისს არეს ძალებმა სოფელი კარინი დაიკავეს, რასაც მომდევნო დღეებში ახალი დაპირისპირება მოყვა, რასაც სომალილენდის მხრიდან ორი ჯარისკაცი ემსხვერპლა.

სომალილენდისა და პუნტლენდის შეიარაღებული ძალები 14 ივნისს სანააგის რეგიონში, ქალაქ ბადჰანთან დაუპირისპირდნენ ერთმანეთს. ორივე ადმინისტრაციის განცხადებით, შეტაკებას მსხვერპლი არ მოჰყოლია. 7-8 ივლისს, სომალილენდსა და პუნტლენდს შორის სადავო სანააგის რეგიონში დაპირისპირებული კლანების დაჯგუფებებს შორის, დუდ არალესა და ელ აფვეინში დაპირისპირების შედეგად 25 პირი დაიღუპა. 50 პირი ემსხვერპლა და 100-ზე მეტი დაშავდა კლანებს შორის დაპირისპირების შედეგად სომალილენდსა და პუნტლენდს შორის სადავო სულის რეგიონში, დუმარის რაიონში. კლანებს შორის დაპირისპირებას ადგილი ჰქონდა ასევე გალგადოდსა და ჰირაანში.

სომალის უსაფრთხოების მთავარ საფრთხედ ალ-შაბააბი რჩება. ასევე, ვრცელდებოდა ინფორმაციები დაჯგუფება ისლამური სახელმწიფოს მომხრე ელემენტების აქტიურობის შესახებ მოგადიშუში. სულის სადავო რეგიონში, დაძაბულობა გრძელდება ქალაქ ტურკარაქსა და მის შემოგარენში, რასაც ახლავს არარეგულარული შეიარაღებული დაპირისპირებები სომალილენდისა და პუნტლენდის უსაფრთხოების ძალებს შორის. ტერორისტული ინციდენტების ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი მოგადიშუში, ხოლო ყველაზე დაბალი – შაბელესა და ჰირაანის რეგიონში ფიქსირდება. ალ-შაბააბი ინარჩუნებს სამოქმედო სიძლიერესა და შესაძლებლობებს, მიუხედავად მის წინააღმდეგ მიმდინარე ინტენსიური სახმელეთო და საჰაერო შეტევებისა მთელი ქვეყნის მასშტაბით.

წყარო ანგარიშში, ასევე, საუბრობს როგორც ალ-შაბააბისა და ისლამური სახელმწიფოს, ისე სამთავრობო და საერთაშორისო სამხედრო ძალების მიერ განხორციელებულ იერიშებზე. აღნიშნულ ქვეთავებში არ არის საუბარი სომალილენდის ტერიტორიაზე მომხდარი ინციდენტების შესახებ.[1]

სომალილენდში უსაფრთხოების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ მრავლად წერს სხვადასხვა არაოფიციალური წყარო – პირები, რომლებიც საქმიანი ან ტურისტული ვიზიტებით იმყოფებოდნენ სომალილენდში. ასეთი წყაროების შეფასებით, სომალილენდში ვითარება სტაბილური და მშვიდია. სომალილენდი არაღიარებული ქვეყანაა, ამიტომ ოფიციალური სტატისტიკა კრიმინალის ან ტერორიზმის რისკის შესახებ არაა ხელმისაწვდომი. არსებული ციფრები, რომელსაც საერთაშორისო ორგანიზაციები და მედია იყენებს, მთლიანად სომალის შესახებაა, მაშინ როცა სომალისა და სომალილენდს შორის ძალიან დიდი განსხვავებაა პოლიტიკური მდგომარეობის, უსაფრთხოებისა და სტაბილურობის კუთხით. სომალის დედაქალაქ მოგადიშუში უსაფრთხოების კუთხით არსებული ვითარება არაპროგნოზირებადია. 2017 წელს მოგადიშუში ერთ ტერორისტულ აქტს 300 ადამიანი ემსხვერპლა. სომალილენდში ბოლო ტერაქტს ადგილი ჰქონდა 2008 წელს და მას შემდეგ მთავრობამ მოახერხა, ქვეყანაში მეტწილად უსაფრთხო გარემოს შენარჩუნება. რა თქმა უნდა, რისკი არსებობს, თუმცა სომალილენდში გაცილებით უსაფრთხოა ვიდრე სომალიში, რაც სომალილენდის მოგადიშუსგან დამოუკიდებლობისა და ავტონომიურობის შედეგია. სომალის 1991 წლის შემდეგ არ ჰყოლია ერთიანი მთავრობა; სომალილენდმა მოახერხა შეექმნა საკუთარი მთავრობა, პარლამენტო და კანონის უზენაესობა და საკმაოდ წარმატებითაც ქვეყნისთვის, რომელიც არაა აღიარებული და არ აქვს მონეტარული საშუალებები, ბიუჯეტი ან საერთაშორისო დახმარება.

ბოლო საპარლამენტო არჩევნები სომალილენდში 2017 წლის ნოემბერში ჩატარდა და საერთაშორისო დამკვირვებლების მიერ მეტწილად დემოკრატიულად და მშვიდობიანად შეფასდა. ხალხმა მოახერხა ორგანიზება და წესრიგისა და მშვიდობის დამკვიდრება და მიგრანტებიც ბრუნდებიან აღმშენებლობაში დახმარების გასაწევად, ვიდრე ქვეყანა საერთაშორისო აღიარებას ელოდება. მიუხედავად ყველაფრისა, სომალილენდი, რა თქმა უნდა, სრულად უსაფრთხო კრიმინალისგან არაა. საფრთხე ძირითადად მოდის შეიარაღებული ჯგუფებისგან, არსებობს გატაცებისა და ტერორიზმის საფრთხეც, თუმცა აღნიშნული საფრთხე სომალილენდში დაბალია, განსხვავებით სომალისგან, სადაც ალ-შაბაბი აქტიურია, განსაკუთრებით მოგადიშუში. სომალილენდში კი მსგავსი ფაქტები წლებია არ დაფიქსირებულა.[2] [3]

[1] ACCORD – Austrian Centre for Country of Origin and Asylum Research and Documentation: ecoi.net featured topic on Somalia: Security Situation, 4 December 2019

 (accessed on 6 December 2019)

[2] Once in a Lifetime Journey; Safety in Somaliland – Is Somaliland safe to visit? Written by Mar; 21 May, 2018; available at: https://www.onceinalifetimejourney.com/reviews/everything-else/safety-in-somaliland-is-somaliland-safe-to-visit/ [accessed 6 December 2019]

[3] The Candy Trail; Hargeisa – capital of a country that isn’t – Somaliland; By Michael Robert Powell; 03 October, 2019; available at: https://www.thecandytrail.com/hargeisa-somaliland/ [accessed 6 December 2019]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი 2019 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშში სომალიში არსებული ძირითადი კლანების და უმცირესობების შესახებ წერს, რომ მთლიან ქვეყანაში გავრცელებულია 4 ძირითადი კლანი: დაროდ, ჰავიიე, ისააქ და დირ. ჰავიიეს კლანის განსახლების ძირითადი არეალი არის ცენტრალური და სამხრეთი სომალი. ამას გარდა, ყველა შესწავლილი წყაროს ინფორმაციით, დედაქალაქ მოგადიშუში, ზოგადად  დომინირებს ზემოხსენებული კლანი, თუმცა, არსებობს ცალკეული უბნები, სადაც აღნიშნული 4 ძირითადი კლანიდან ერთერთია შედარებით დომინანტურ პოზიციაში.

ამას გარდა, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ „განსხვავებით, 1990-იანი წლებიდან, როდესაც ბევრი არა-ჰავიიე პირი იძულებული იყო, გაქცეულიყო მოგადიშუდან, რადგან მათ ჰავიიე კლანის წევრები ავიწროებდნენ, დღევანდელი სიტუაციით, მოგადიშუ კოსმოპოლიტური ქალაქია, სადაც განსხვავებული კლანისა თუ კულტურული ჯგუფის წარმომადგენელი პირები ცხოვრობენ“.

რისკის განსაზღვრასთან დაკავშირებულ პარაგრაფში, საშინაო საქმეთა ოფისი ბრიტანელ სპეციალისტებს მოუწოდებს, რომ „ზოგადად, ნაკლებად მოსალოდნელია, რომ 4 ძირითადი კლანის (დაროდ, ჰავიიე, ისააქ და დირ) წევრი პირი შეძლებს, დაადასტუროს მაღალი რისკის შემცველი საფრთხე, რომელიც მას დაემუქრება მოგადიშუში დაბრუნებისას, მხოლოდ საკუთარი კლანური კუთვნილებიდან გამომდინარე“.[1]

ნიდერლანდების საგარეო საქმეთა სამინისტრო ცენტრალური და სამხრეთი სომალის შესახებ 2019 წლის მარტში გამოქვყნებულ ანგარიშში წერს, რომ „სომალიში გვხვდება 4 ძირითადი, „დიდგვაროვანი“ კლანი, ესენია: დაროდ, ჰავიიე, ისააქ და დირ“. „დედაქალაქი მოგადიშუ შედგება 16 ძირითადი უბნისგან, ხოლო კლანური კუთვნილების კუთხით, მოგადიშუში დომინანტური პოზიცია უჭირავს ჰავიიეს კლანს“.

ამას გარდა, „კლანური კუთვნილების საკითხი ასევე დიდ როლს თამაშობს სომალის ეროვნული არმიის ფორმირებაში. არმიის რიგებში, უმრავლესობას წარმოადგენენ ჰავიიეს კლანის წევრები“.[2]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Asylum Research Consultancy“ 2018 წლის 25 იანვარს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2017 წელი) სომალის შესახებ წერდა, რომ „დღევანდელი მდგომარეობით, მოგადიშუში დომინირებს ჰავიიეს კლანი. მართალია, სხვა კლანის წევრები ცხოვრობენ და საქმიანობენ დედაქალაქში, თუმცა, მხოლოდ ჰავიიეს კლანს შეუძლია მოკლე დროში დიდი რაოდენობით შეიარაღებული პირების მობილიზება. ამას გარდა, არა-ჰავიიე მოსახლეობა იძულებულია, მოლაპარაკებები გამართონ ჰავიიეს კლანთან, რათა უზრუნველყონ საკუთარი უსაფრთხოება“.[3]

2016 წლის აპრილში გამოქვეყნებულ ანგარიშში, ნორვეგიის წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის ცენტრი – Landinfo წერდა, რომ „მოგადიშუ არის კოსმოპოლიტური ქალაქი, სადაც სომალიში მცხოვრები თითქმის ყველა კლანისა თუ ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენელი ბინადრობს. თუმცა, 1991 წლიდან მოყოლებული, ქალაქში დომინატურ პოზიციაში იმყოფება ჰავიიეს კლანი, კერძოდ – აღნიშნული კლანის „აბგალ“-ის განშტოება“.[4]

დანიის იმიგრაციის სამსახური 2016 წლის დეკემბერში განხორციელებული ფაქტების დამდგენი მისიის ანგარიშში წერდა, რომ „მოგადიშუში დომინირებს ჰავიიეს კლანი, თუმცა გვხვდება ზოგიერთი უბანი, სადაც დომინანტურ პოზიციაში არიან 4 ძირითადი კლანიდან ერთერთი, მაგალითად, დაროოდ“.[5]

[1] UK Home Office – Country information and protection guidelines for British asylum authorities on majority clans and minority groups (clan system; treatment; clan support and protection; state protection; treatment of IDPs); available at

[accessed 03.07.2019]

[2] Netherlands Ministry of Foreign Affairs – Country of Origin Information Report on South and Central Somalia; available at

[accessed 03.07.2019]

[3] Asylum Research Consultancy – Situation in South and Central Somalia (including Mogadishu); available at

[accessed 03.07.2019]

[4] Landinfo – Relevant Social And Economic Conditions Upon Return To Mogadishu; available at

[accessed 03.07.2019]

[5] Danish Immigration Service – South and Central Somalia Security Situation, al-Shabaab Presence, and Target Groups Report; available at

[accessed 04.07.2019]

უსაფრთხოების თვალსაზრისით არსებული ზოგადი მდგომარეობა სომალიში – მედია საშუალება BBC-ის მიერ 2018 წლის 17 დეკემბერს გამოქვეყნებული სტატიაში მოცემულია რუკა, სადაც, სადაც აღნიშნულია თუ რა ტერიტორიებს აკონტროლებენ ქვეყნის ოფიციალური მთავრობა და ორგანიზაცია ალ-შაბაბი სომალიში. აღსანიშნავია, რომ დედაქალაქი მოგადიშუ სწორედ ალ-შაბაბის აქტივობის არეალში ხვდება.[1]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watch სომალის შესახებ 2019 წელს გამოქვეყნებულ ყოვეწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2018 წელი) წერს, რომ წლის განმავლობაში მიმდინარე  ხშირმა საბრძოლო მოქმედებებმა, სახელმწიფოს მხრიდან დაცვის არარსებობამ და ჰუმანიტარულმა კრიზისმა გამანადგურებელი ზიანი მიაყენა სომალის მოქალაქეებს. იძულებით გადაადგილებულ პირთა რაოდენობამ, რომელთა დიდი ნაწილიც ყოველგვარი დახმარების გარეშე და სერიოზული უფლებადარღვევების რიკის ქვეშ იმყოფება, 2.7 მილიონს მიაღწია.

ისლამისტთა ჯგუფები „ალ-შაბაბი“ (Al-Shabab) საკუთარ კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიაზე მცხოვრებ მოსახლეობას უქვემდებარებდა არასათანადო მოპყრობას, იძულებით გაწვევას და, ასევე, ახორციელებდა მომაკვდინებელ თავდასხმებს მოსახლეობაზე.

გაეროს სომალის ასისტირების მისიის (UNSOM) ინფორმაციით, ოქტომბრის თვის მდგომარეობით სახეზე იყო 982 სამოქალაქო დანაკარგი, რომელთაგან ნახევარზე მეტი ალ-შაბაბის თავდასხმების შედეგად იყო გამოწვეული. კლანებს შორის შიდა დაპირისპირებებს, ასევე, შიდა შეტაკებებს უსაფრთხოების ძალებში და სომალის მთავრობის მიერ ალ-შაბაბის წინააღმდეგ განხორციელებულ სპორადულ თავდასხმებს შედეგად მოჰყვა სამოქალაქო პირების იძულებითი გადაადგილება, დაშავებისა და გარდაცვალების უამრავი ფაქტი.

მიუხედავად იმისა, რომ ფედერალურმა და რეგიონალურმა ორგანოებმა უსაფრთხოების და იუსტიციის კუთხით ფუნქციების განსაზღვრის კუთხით გარკვეული პროგრესული ნაბიჯები გადადგეს, არასტაბილური პოლიტიკური მდგომარეობა არ ქმნიდა მეტად საჭირო რეფორმების დანერგვის საფუძველს. პარლამენტის სპიკერ მოჰამედ ოსმან ჯავარისა და აღმასრულებელ ხელისუფლებას შორის დაპირისპირება საბოლოოდ აღნიშნული პირის გადადგომით დასრულდა.

მთავრობას ჯერ კიდევ არ დაუკომპლექტებია ქვეყნის ისტორიაში პირველი,  ადამიანის უფლებათა დამოუკიდებელი კომისია. ასევე, არ აღინიშნებოდა არანაირი პროგრესი ბოროტმოქმედი უსაფრთხოების ძალების (განსაკუთრებით – დაზვერვის სააგენტოს) წევრების  დასჯის კუთხით. ქვეყანაში კვლავ გრძელდებოდა იძულებით გადაადგილებულ პირთა იძულებითი გამოსახლება.

ალ-შაბაბი აგრძელებდა სერიოზული სამართალდარღვევების ჩადენას, მათ შორის იყო –  ბავშვთა და ზრდასრულთა იძულებითი რეკრუტირება; თვითნებური სიკვდილით დასჯა, განსაკუთრებით, იმ პირთა შემთხვევაში, რომელთაც ბრალი ედებოდათ მთავრობისთვის ჯაშუშობაში; „გადასახადის“ იძულების წესით გამოძალვა და ა.შ. დედაქალაქ მოგადიშუში ტერორისტული ჯგუფი ხელნაკეთი ასაფეთქებელი მოწყობილობების თუ თვითმკვლელი პირების მეშვეობით თავს ესხმოდა სამოქალაქო პირებსა და ინფრასტრუქტურას, ასევე, აწარმოებდა ქალაქის დისტანციურ დაბომბვას, რასაც ასობით სამოქალაქო დანაკარგი მოყვა. ამას გარდა, ალ-შაბაბი ბლოკადას უქვემდებარებდა სამთავრობო ქალაქებს და თავს ესხმოდა იმ სამოქალაქო პირებს, რომლებიც ბლოკადის გარღვევას ცდილობდნენ.[2]

უსაფრთხოების კუთხით სიტუაცია მოგადიშუში და აღნიშნულ ქალაქში ალ-შაბაბის აქტივობები

ნორვეგიის წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის ცენტრი – Landinfo 2018 წლის ივლისში გამოქვეყნებულ სპეციალურ ანგარიშში სახელწოდებით „უსაფრთხოების კუთხით გამოწვევები მოგადიშუში“ წერს, რომ არ არსებობს ოფიციალური სტატისტიკა იმის შესახებ, თუ სტატისტიკურად რამდენი უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტი მოხდა მოგადიშუში. თუმცა, ორგანიზაცია ACLED გააჩნია სხვადასხვა წყაროებიდან შეგროვებული მონაცემთა ბაზა, რომლის მიხედვითაც, 2017 წელს კონკრეტულად ქალაქ მოგადიშუში 678 ინციდენტს ქონდა ადგილი, რომელთაგან 313 სამხედრო ხასიათის იყო, 321 წარმოადგენდა თავდასხმას სამოქალაქო პირებზე, ხოლო 44 – სხვა ტიპის. აღნიშნულ შემთხვევებს შედეგად 1004 სამოქალაქო პირისა და 366 სამხედროს სიცოცხლე ემსხვერპლა.

რაც შეეხება უშუალოდ სამოქალაქო პირებზე განხორციელებულ თავდასხმებს, 115 ინციდენტის შემთხვევაში ინიციატორი იყო ალ-შაბაბი, 51 – სამთავრობო ძალები, ხოლო 155 – სხვა .სამთავრობო ძალების ინციდენტებს შედეგად 52, ხოლო ალ-შაბაბის თავდასხმებს 809 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა.

ანგარიშის მიხედვით, მართალია, ალ-შაბაბს მოგადიშუში შესამჩნევი გავლენა არ გააჩნია, თუმცა, აღნიშნული ორგანიზაცია ფარული მხარდამჭერების, აგენტების, ინფორმატორების და მისდამი სიმპათიით განწყობილი პირების საშუალებით კვლავ აგრძელებს თავდასხმების მოწყობას. ACLED-ის ინფორმაციით, 2017 წელს მოგადიშუში მომხდარ ძალადობრივ ინციდენტთა თითქმის ნახევარზე (344 ჯამური 678-იდან) პასუხისმგებელი სწორედ ალ-შაბაბი იყო. აღნიშნულ ინციდენტთა მესამედი ანუ 115, წარმოადგენდა უშუალოდ სამოქალაქო პირების წინააღმდეგ მიმართულ თავდასხმებს. ამ მხრივ აღსანიშნავია 2017 წლის 14 ოქტომბრის ინციდენტი, როდესაც მოგადიშუს ერთ-ერთ ყველაზე გადატვირთულ ქუჩაზე ასაფეთქებელი ნივთიერებით დატვირთული სატვირთო მანქანა აფეთქდა, რასაც ჯამში 512 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა.[3]

უკანაკსნელი პერიდოში მომხდარ ინციდენტებს ეხმარება მედია საშუალება BBC , რომელიც 2019 წლის 1 მარტს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ „გასულ ხუთშაბათს ალ-შაბაბის წევრები თავდასხმა მოაწყვეს მოგადიშუს ერთ-ერთ უბანში, რასაც 20 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა. შემდგომ, მათ დაიკავეს ერთ-ერთი მიმდებარე შენობა და აიყვანეს მძევლები, რომელთაც გავრცელებული ცნობების მიხედვით, „ცოცხალ ფარად“ იყენებდნენ. 22 საათიანი ოპერაციის შემდეგ, სპეც. დანიშნულების რაზმა სამივე თავდამსხმელის ლიკვიდაცია მოახდინა.[4]

ქალებისა და გოგონების იძულებითი ქორწინების საფრთხე

რაც შეეხება საკითხს, არსებობს  თუ არა ალ-შაბაბის მხრიდან ქალებზე იძულებითი ქორიწინების საფრთხე, ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი სომალიში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2018 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2017 წელი) წერს, რომ ალ-შაბაბი საკუთარ კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიაზე მცხოვრებ ქალებსა და გოგონებს უქვემდებარებდა სექსუალური ხასიათის ძალადობას, მათ შორის – იძულებით ქორწინებას. აღნიშნული ტერორისტული ორგანიზაცია მათ აიძულებდა, დაქორწინებულიყვნენ  ჯგუფის წევრი მებრძოლებზე და აღნიშნული მეთოდი გამოიყენებოდა, როგორც ახალი წევრების სამხედრო გაწვევის ერთ-ერთი ფორმა. ცენტრალური და რეგიონული მთავრობა ვერ ახერხებდა, გოგონების ადრეულ ასაკში ან იძულებითი ქორწინების შემთხვევების აღკვეთა/პრევენციას.[5]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom House სომალის შესახებ 2018 წელს გამოქვეყნებულ ყოვეწლიურ ანგარიშში წერს, რომ  ადრეულ ასაკში ქორწინება გავრცელებულია. ამას გარდა, ორგანიზაცია ალ-შაბაბი აიძულებს ქალებს და გოგონებს, დაქორწინდნენ ჯგუფის წევრებზე.[6]

გაეროს ჰუმანიტარულ საკითხთა კოორდინირების სააგენტოც (UNOCHA) 2018 წლის ნოემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში, სადაც საუბარია სომალიში არსებულ ჰუმანიტარულ საჭიროებებზე, აღნიშნავს, რომ ქვეყანაში ზოგადად, გოგონები იმყოფებიან ადრეულ ასაკში ან იძულებითი ქორწინების რისკის წინაშე.[7]

[1] BBC – article “Al-Shabab in Somalia: Air strikes kill 62 militants, US says” of 27 December 2018 available at https://www.bbc.com/news/world-africa-46592101 [accessed 7 March 2019]

[2] Human Rights Watch – World Report 2019  Somalia – available at https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/somalia [accessed 10 March 2019]

[3] Landinfo – Somalia: Security challenges in Mogadishu – available at

[accessed 10 March 2019]

[4] BBC – Somali forces end day-long Mogadishu siege 1 March 2019, available at https://www.bbc.com/news/world-africa-47412700 [accessed 10 March 2019]

[5] USDOS – SOMALIA 2017 HUMAN RIGHTS REPORT available at

[accessed 10 March 2019]

[6] Freedom House – Freedom on the Net 2018 – Somalia available at

[accessed 10 March 2019]

[7] UNOCHA – Report on Humanitarian Needs Somalia – available at

[accessed 10 march 2019]

საერთაშორისო კვლევითი ორგანიზაცია ARC-ის („Asylum Research Consultancy“) 2018 წლის ანგარიშში სომალის შესახებ მითითებულია ავსტრალიის საგარეო ურთიერთობებისა და ვაჭრობის სამინისტროს (DFAT) 2017 წლის ინფორმაცია სომალის შესახებ, რომლის მიხედვითაც, პრაქტიკაში სომალიში არსებულ სიტუაციას უსაფრთხოებისა და სამართლის კუთხით, არ შეუძლია უზრუნველყოს ეფექტიანი დაცვა საზოგადოების უმრავლესობისთვის და ზოგ შემთხვევაში ისეთი აქტორები, როგორიცაა სომალის ეროვნული არმია (SNA) და პოლიცია არღვევენ ადამიანის უფლებებს. ხელისუფლებას არ აქვს საკმარისი კონტროლი უსაფრთხოების ძალებზე და სომალიში ფართოდაა გავრცელებული დაუსჯელობა და კორუფცია. დასაცავად, კლანების უმრავლესობა იყენებს თავიანთ მილიციასა და სხვა კლანებთან ალიანსებს. DFAT-ის ინფორმაციით, შეიარაღებული ძალები და პოლიცია (ეროვნული და რეგიონული) სომალიში ძირითადად არის არაეფექტიანი, ცუდად გადამზადებული და კორუფციის მიმართ მიდრეკილი. წყაროს მიხედვით, პოლიციელები ხშირად იკავებენ თავიანთ პოსტებს კლანებთან კავშირების საფუძველზე და მიდრეკილები არიან იყვნენ უფრო ლოიალურები თავიანთი კლანის ან ოჯახის წევრების მიმართ, ვიდრე მთავრობის მიმართ.[1]

ARC-ის აღნიშნულ ანგარიშში ასევე აღნიშნულია გაეროს 2017 წლის სექტემბრის ანგარიში სომალიში ადამიანის უფლებების შესახებ, რომლის მიხედვითაც სომალიში აუცილებელია შესაძლებლობების ზრდა სასამართლოსა და კანონის უზენაესობის კუთხით მომუშავე სპეციალისტებისთვის.[2]

ორგანიზაცია „Human Rights Watch“-მა 2017 წლის მაისში განაცხადა, რომ პოლიცია კვლავ განაგრძობს სომალის ყველაზე მოწყვლადი მოქალაქეების უფლებების დარღვევას. ორგანიზაციისთვის უაღრესად მნიშვნელოვანია სომალიში კომპეტენტური და სანდო პოლიციის ჩამოყალიბება, რომელსაც შესაძლებლობა ექნება უზრუნველყოს ძირითადი უსაფრთხოება და დახმარება, მათ შორის ყველაზე მოწყვლადი მოქალაქეებისთვისაც.[3]

2017 წლის რეკომენდაციებში, გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესმა კომისარმა აღნიშნა, რომ საჭიროა უზრუნველყოფილი იყოს შესაბამისი, დამოუკიდებელი, მიუკერძოებელი და ეფექტიანი საგამოძიებო და სასამართლო საქმის წარმოება სომალიში აფრიკის კავშირის მისიის (AMISOM) და სხვა საერთაშორისო შენაერთების წინააღმდეგ წარდგენილი ბრალდებების მიმართ, დააკავოს დამნაშავეები და დაზარალებულებისთვის უზრუნველყოს ადეკვატური დახმარება და ეფექტიანი დაცვა.[4]

გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრის 2016 წლის პოზიციის ფურცელში სამხრეთ და ცენტრალურ სომალიში დაბრუნების შესახებ, აღნიშნულია, რომ პოლიცია და უსაფრთხოების ძალები ნაკლებად უნარიანები არიან. ხელისუფლება ვერ ინარჩუნებს ეფექტიან კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე. კანონის აღმასრულებელი ინსტიტუტები ვერ უზრუნველყოფენ ძალადობის ინციდენტების პრევენციასა და გამოძიებას. მთელ ქვეყანაში არ ფუნქციონირებს სასამართლო სისტემა.[5]

გაერთიანებული სამეფოს მიერ 2017 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში სამხრეთ და ცენტრალურ სომალიში უმრავლესობის კლანებისა და უმცირესობის ჯგუფების შესახებ, აღნიშნულია, რომ სტრუქტურული სისუსტე შეინიშნება სამხრეთ და ცენტრალურ სომალიში (მოგადიშუს ჩათვლით) უშიშროების ძალებში, მათ შორის, შეინიშნება უდისციპლინობა, სუსტი მეთაურობა და დაუსჯელობა ადამიანის უფლებების დარღვევებისთვის. ამასთან ერთად, უფუნქციო სასამართლო სისტემა დაკავებისთვის, გამოძიებისთვის და სასჯელისთვის იმ ქმედებაზე, რომელიც უტოლდება დევნას ან სერიოზულ ზიანს, ასევე ფართოდ გავრცელებული კორუფცია სახელმწიფო ინსტიტუტებში ნიშნავს, რომ ზოგადად, უმრავლესობის კლანებისა და უმცირესობის ჯგუფის წევრებს, რომლებიც არიან რისკის ქვეშ, არ აქვთ შესაძლებლობა ჰქონდეთ წვდომა სახელმწიფოს მხრიდან ეფექტიან დაცვაზე. აღნიშნული ანგარიშის მიხედვით, კლანისგან დაცვის მიღების მნიშვნელობა შემცირებულია, განსაკუთრებით მოგადიშუში, თუმცა, ამ მხრივ სიტუაცია განსხვავდება კლანებისა და არეალების მიხედვით. წარსულში ნებისმიერი დევნა ან ეფექტიანი დაცვის ნაკლებობა შეიძლება მიანიშნებდეს, რომ ეფექტიანი დაცვა არ იქნება ხელმისაწვდომი მომავალშიც. აღნიშნული ანგარიშის მიხედვით, ამ მხრივ მტკიცების ტვირთი ეკისრება პიროვნებას, რომელმაც უნდა აჩვენოს, რომ მისთვის არ არის ხელმისაწვდომი დაცვა.[6]

აღნიშნულ ანგარიშში ასევე მოყვანილია „Bertelsmann Stiftung’s Transformation Index“-ის (BTI) 2016 წლის ანგარიში სომალის შესახებ, რომლის მიხედვითაც სომალიში არ არსებობს უნიტარული სასამართლო სისტემა და ის ეყრდნობა სეკულარული კანონების კომბინაციას, ტრადიციულ სამართალს (xeer) და შარიათის კანონებს. ტრადიციული სამართლის მიხედვით, კლანებში უხუცესები კონფლიქტში არიან  შუამავლები, რომლებიც აწარმოებენ სამშვიდობო მოლაპარაკებებს და თუ საჭიროა თანხმდებიან ფულად კომპენსაციებზე კლანებს შიგნით და კლანებს შორის. ისლამური სამართალი არეგულირებს საოჯახო და პირად თემებს (ქორწინება, განქორწინება, მემკვიდრეობა). უკანასკნელ წლებში ქალაქებში გავლენა მოიპოვა შარიათის კანონებმა, თუმცა, შარიათის სასამართლოები არ არიან თავისუფლები ტომობრივი პოლიტიკისგან და სასამართლოს გადაწყვეტილებებზე ხშირად გავლენა აქვს კლანებს.[7]

გაერთიანებული სამეფოს აღნიშნულ ანგარიშში ასევე მოცემულია EASO-ის 2016 წლის ანგარიში სომალიში უსაფრთხოების მხრივ არსებული სიტუაციის შესახებ, რომლის მიხედვითაც სასამართლო სისტემა წარმოადგენს სახელმწიფოს კანონმდებლობის, კლანზე დაფუძნებული ჩვეულებითი სამართლისა (xeer) და ისლამური სამართლის ნაზავს. კონფლიქტებისა და დანაშაულების უმრავლესობა ირჩევა კლანზე დაფუძნებული ჩვეულებითი სამართლის (xeer) მიხედვით, რომლის მიხედვითაც მნიშვნელოვანია ფულადი კომპენსაცია (diya). ანგარიშის მიხედვით, მთავარ გამოწვევას წარმოადგენს კვალიფიკაციური კადრების ნაკლებობა და დაგროვილი საქმეების მენეჯმენტი. ალ-შაბააბის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე არ ფუნქციონირებს ფორმალური სასამართლო სისტემა, აღნიშნულ ადგილებში მოქმედებს შარიათის კანონების მკაცრი ინტერპრეტაცია.[8]

გაერთიანებული სამეფოს ამავე ანგარიშში აღნიშნულია ამერიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის 2017 წლის ანგარიში, რომლის მიხედვითაც სასამართლო სისტემა დამოუკიდებელია მთავრობის საკანონმდებლო და აღმასრულებელი შტოებისგან, თუმცა, ქვეყნის მასშტაბით სასამართლო სისტემა კვლავ უფუნქციოა. ზოგიერთ რეგიონში დაფუძნებულია ადგილობრივი სასამართლოები, რომელიც დამოკიდებულია ადგილობრივ დომინანტურ კლანზე. ზოგ ადგილებში ეფუძნებიან ტრადიციული და ჩვეულებითი სამართლის, შარიათისა და ოფიციალური კანონმდებლობის კომბინაციას. სასამართლო სისტემა განიცდის ზეგავლენას და შეინიშნება კორუფცია, ასევე ზეწოლა კლანებზე დაფუძნებული პოლიტიკის მხრიდან.[9]

რაც შეეხება ქალების მდგომარეობას, სომალიში ქალები ცხოვრობენ პატრიარქალურ სისტემაში, სადაც არსებობს რიგი დისკრიმინაციული სტრუქტურები მათ წინააღმდეგ. კლანისგან დაცვის მიღების ფარგლებში, ქალები ფართოდ არიან დამოკიდებულები მამრობითი სქესის პირებთან არსებულ კონტაქტებზე, რომლებიც წარმოადგენენ მათ ჩვეულებითი სამართლის (xeer) მოლაპარაკებების დროს, რადგან ქალები მოკლებულნი არიან ამ ტიპის მოლაპარაკებებში გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას. ქალები, რომლებიც ცხოვრობენ თავიანთი კლანების გეოგრაფიულ არეალებში, როგორც წესი უზრუნველყოფილნი არიან თავიანთი კლანის მიერ დაცვაზე წვდომით, თუმცა, დაცვის ხარისხი განსხვავდება და დამოკიდებულია ასევე იმაზე, თუ რომელ კლანს მიეკუთვნება პიროვნება. ქალები სუსტი კლანებიდან, რომლებიც ცხოვრობენ ლტოლვილთა ბანაკებში ძირითადად არიან მოწყვლადები და განიცდიან დაცვის ნაკლებობას ძალადობის, მათ შორის სექსუალური ძალადობის შემთხვევებში.[10]

დამატებითი კომენტარი: წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის საერთაშორისო მონაცემთა ბაზებში, ასევე ისეთ ანგარიშებში, რომელსაც პერიოდულად აქვეყნებს გაერთიანებული სამეფო, ამერიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი; EASO; Amnesty International; Human Rights Watch და სხვა საერთაშორისო კვლევითი ორგანიზაციები, წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ ვერ მოიძებნა ინფორმაცია კონკრეტულად სომალეს ტომის წარმომადგენელ პირებს, მათ შორის ქალებს აქვთ თუ არა შესაძლებლობა ისარგებლონ სამართალდამცავებისა და სასამართლოს მხრიდან ეფექტიანი დაცვით. ყველა აღნიშნული წყაროს ანგარიშებში საუბარია ზოგადად ეფექტიანი დაცვის ხელმისაწვდომობაზე და არ არის კონკრეტულად გამოყოფილი სომალეს ტომის წარმომადგენლებისთვის, მათ შორის ქალებისთვის ეფექტიანი დაცვის ხელმისაწვდომობა.

[1] Asylum Research Consultancy (ARC), Situation in South and Central Somalia (including Mogadishu), 25 January 2018, available at:

[accessed 22 May 2018]

[2] Ibid

[3] Ibid

[4] UN Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR), Protection of Civilians: Building the Foundation for Peace, Security and Human Rights in Somalia, December 2017, available at:

[accessed 22 May 2018]

[5] United Kingdom: Home Office, Country Policy and Information Note Somalia: Majority clans and minority groups in south and central Somalia, June 2017, v 2.0, available at:

[accessed 23 May 2018]

[6]  Ibid

[7] United Kingdom: Home Office, Country Policy and Information Note Somalia: Majority clans and minority groups in south and central Somalia, June 2017, v 2.0, available at:

[accessed 23 May 2018]

[8] Ibid

[9] Ibid

[10] Lifo: Somalia: kvinnors position i klansystemet, April, 2018, available at:

[accessed 23 May 2018]