გენერალ-მაიორი აბდუხალიმ ნაზარზოდა, რომელიც ცნობილია როგორც ხოჯი ხალიმი, ერთერთია იმ მცირე ჯგუფიდან, ვინც ყოფილი გაერთიანებული ტაჯიკური ოპოზიციის წევრი იყო და შემდეგ დიდი ხნის განმავლობაში მოახერხა ტაჯიკეთის რესპუბლიკის ხელისუფლებაში მუშაობა. ნაზარზოდას არ დაუმთავრებია სამხედრო სასწავლებელი, ის ტაჯიკეთის სამოქალაქო ომის წლებში ბოევიკი იყო.

ნაზარზოდა დაიბადა მუშათა ოჯახში, 1964 წელს რუდაკის რაიონში და გაიზარდა დუშანბეში, კარატეგინის ქუჩაზე. 1981 წელს დაამთავრა დუშანბეს #63 სკოლა და 1983 წლამდე მუშაობდა წინდების ფაბრიკაში. 1983-1985 წლებში მსახურობდა საბჭოთა კავშირის შეიარაღებულ ძალებში. 1985-1986 წლებში სარემონტო-სამშენებლო განყოფილებაში, ხოლო 1986-1992 წლებში ერთერთი საწყობის გამგედ მუშაობდა.

1997 წლის 7 სექტემბერს დაინიშნა სამხედრო ნაწილის #31001 მეთაურად და ამის შემდეგ იკავებდა სხვადასხვა თანამდებობას თავდაცვის სამინისტროს სტრუქტურებში. 2005-2007 წლებში ტაჯიკეთის შეიარაღებული ძალების ქვეითი ჯარის მეთაურის მოადგილის პოსტს იკავებდა. 2006-2009 წლებში სწავლობდა ტაჯიკეთის ეროვნულ უნივერსიტეტში. 2007-2014 წლებში სამხედრო და სამხედრო ძალების უსაფრთხოების განყოფილების უფროსი იყო. 2014 წლის იანვარში დაინიშნა ტაჯიკეთის თავდაცვის მინისტრის მოადგილედ.

ნაზარზოდას სახელმა პირველად 1992 წელს გაიჟღერა. შახიდონისა და ოზოდის მოედნებზე მიმდინარე მიტინგების პარალელურად, მან ორგანიზება გაუწია დუშანბელი ახალგაზრდების მიტინგს სადბარგას რაიონში, სადრიდინუ აინის ძეგლთან. შახიდონის მოედანზე მოპოვებული გამარჯვების შემდეგ, ნაზარზოდამ ისლამის წმინდა ადგილები მოილოცა და ამის შემდეგ ცნობილი გახდა ხოჯი ხალიმის სახელით.

მისი ყოფილი თანამებრძოლები ამტკიცებენ, რომ ხოჯი ხალიმი მეთაურობდა დაჯგუფებას, რომლის შემადგენლობაში დუშანბეში, კარატეგინის ქაუჩს მცხოვრებლები შედიოდნენ. ის მონაწილეობდა საბრძოლო მოქმედებებში ვახშის ხეობაში და მეთაურობდა დუშანბეს დაცვას ეროვნული ფრონტის ბოევიკების წინააღმდეგ. ხოჯი ხალიმი მონადირე იყო და 1992 წელს სანადირო თოფით იბრძოდა და ძალიან სწრაფად იხვეჭდა ავტორიტეტს. ხელისუფლებაში ემომალი რახმონის მოსვლის შემდეგ, ნაზარზოდა ყაზახეთში გაიქცა და ბიზნეს საქმიანობით დაკავდა. 1997 წელს, სამშვიდობო შეთანხმების ხელმოწერის შემდეგ, დაბრუნდა დუშანბეში და ეროვნული შერიგების კომისიას, რომელსაც საიდ აბდულო ნური ხელმძღვანელობდა, საჩუქრად გადასცა ჯიპის ტიპის 10 ავტომობილი.

ხოჯი ხალიმმა გაერთიანებული ტაჯიკური ოპოზიციის ყოფილი ბოევიკებისგან ჩამოყალიბებული 25-ე ბატალიონის მეთაურად დაინიშნა. მას მაშინვე მიანიჭეს პოლკოვნიკის წოდება. მის დანიშვნას განსხვავებული გამოხმაურება მოჰყვა ყოფილი გაერთიანებული ტაჯიკური ოპოზიციის ბოევიკებს შორის. ბევრი მიიჩნევდა ნაზარზოდას მეთაურად დანიშვნას არასწორად, რადგან ნაზარზოდა 5 წლის განმავლობაში იყო ქვეყნიდან გაქცეული. ხოჯი ხალიმს, როგორც მისი თანამებრძოლები ამბობენ, არ ჰქონდა სამხედრო განათლება და დიდი საბრძოლო გამოცდილებითაც არ გამოირჩეოდა, მაგრამ მას მოლაპარაკებების ძალიან კარგი ნიჭი აღმოაჩნდა და ამის დამსახურებით, ბევრთან დამეგობრდა და ბევრი ოპოზიციონერი თავის მხარეს გადაიყვანა. ბევრი სხვა ოპოზიციონერისგან განსხვავებით, ვინც ან დააპატიმრეს ან მოკლეს, ნაზარზოდა დიდი ხნის განმავლობაში იყო ხელისუფლებაში და მაღალ თანამდებობებსაც იკავებდა. 25-ე ბატალიონი, მოგვიანებით დაიშალა და შეუერთდა თავდაცვის სამინისტროს, როგორც სამხედრო ნაწილი 31001, რის შემდეგაც ნაზარზოდა თავდაცვის სამინისტროში დარჩა.

2007 წელს ნაზარზოდამ დაამთავრა რუსეთის ფედერაციის საერთო სამხედრო აკადემია. მოგვიანებით მიიღო გენერალ-მაიორის წოდება და 2014 წლის იანვარში ტაჯიკეთის თავდაცვის მინისტრის მოადგილედ დაინიშნა.[1]

2015 წლის 4 სექტემბერს შეიარაღებული ჯგუფი თავს დაესხა შინაგან საქმეთა სამინისტროს შენობებს და ხელში ჩაიგდო დიდი ოდენობით იარაღი, რის შემდეგაც მათ მოაწყვეს თავდასხმები რიგ სახელმწიფო შენობებზე ვახდატში (20 კმ დუშანბედან). ოფიციალური მონაცემებით, მაშინ 8 პოლიციელი და 9 თავდამსხმელი დაიღუპა. უსაფრთხოების ძალებმა თავდასხმებში მაშინ თავდაცვის მინისტრის მოადგილე აბდულხალიმ ნაზარზოდა დაადანაშაულა და პრეიზდენტმა ემომალი რაჰმონამ ის თანამდებობიდან გადააყენა. ტაჯიკეთის შინაგან საქმეთა სამინისტრომ გამოაცხადა, რომ სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობაში პარტია ისლამის აღორძინების პარტიაც მონაწილეობდა. შედეგად, პარტიის 13 ხელმძღვანელი პირი დააპატიმრეს; თავად გენერალი ნაზარზოდა 2015 წლის 16 სექტემბერს მოკლეს.[2]

[1] მედია საშუალება „რადიო თავისუფლება“; მეამბოხე გენერალი. ვინ იყო აბდუხალიმ ნაზარზოდა? გამოქვეყნებულია 2015 წლის 7 სექტემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://rus.azattyk.org/a/27231216.html [ნანახია 2021 წლის 19 ოქტომბერს]

[2] მედია საშუალება „ანადოლუ“; ტაჯიკეთის ისლამის აღორძნების პარტია კანონგარეშედაა გამოცხადებული; გამოქვეყნებულია 2015 წლის 29 სექტემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.aa.com.tr/ru/%D0%BC%D0%B8%D1%80/%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%8F-%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D0%B2%D0%BE%D0%B7%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D1%82%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0-%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0-%D0%B2%D0%BD%D0%B5-%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B0/364721 [ნანახია 2021 წლის 13 ოქტომბერს]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ტაჯიკეთის შესახებ წერს, ქვეყნის მოსახლეობა დაახლოებით 8.9 მილიონია. ადგილობრივი წყაროების ინფორმაციით, მოსახლეობის 90 პროცენტი მუსლიმია, რომელთა უმეტესობა სუნიტური ისლამის მიმდევარია (ჰანაფის სკოლა). მუსლიმთა დაახლოებით 4 პროცენტი შიიტია, რომელთა უმრავლესობა გორნო-ბადახშანის ავტონომიურ რეგიონში ცხოვრობს, ქვეყნის აღმოსავლეთ ნაწილში. უმსხვილესი ქრისტიანული ჯგუფი რუსი მართლმადიდებლები არიან. ტაჯიკეთში ცხოვრობენ, ასევე, ევანგელისტ ქრისტიანთა, ბაპტისტთა, კათოლიკთა, იეჰოვას მოწმეთა და სხვა მიმდინარეობების მცირე ჯგუფები.

ტაჯიკეთის კონსტიტუცია აწესებს უფლებას, ინდივიდუალურად ან ჯგუფის მიერ, ხალხმა აღასრულოს ნებისმიერი რელიგია ან იყო არელიგიური, ასევე, მონაწილეობა მიიღოს რელიგიურ ცერემონიებსა და დღესასწაულებში. კონსტიტუცია ამბობს, რომ რელიგიური ასოციაციები და სახელმწიფო განცალკევებული უნდა იყოს და არ უნდა ერეოდნენ ერთმანეთის საქმეში. კანონმდებლობა ზღუდავს ისლამურ ლოცვას კონკრეტულ ადგილებში, არეგულირებს მეჩეთების ადგილმდებარეობის რეგისტრაციას და უკრძალავს 18 წლამდე პირებს საჯარო რელიგიურ რიტუალებში მონაწილეობას. რელიგიის, ტრადიციების, დღესასწაულებისა და ცერემონიების სამთავრობო კომიტეტი ფართო მანდატით სარგებლობს და მისი მანდატის ქვეშაა რელიგიური ასოციაციების რეგისტრაცია, სალოცავების მშენებლობის, რელიგიურ სწავლებებში ბავშთა ჩართულობის და რელიგიური ლიტერატურის გავრცელების საკითხები.

მთავრობა კვლავ განაგრძობს ისეთი ქმედებების გატარებას, რაც დააბრკოლებს ისეთ რელიგიურ ორგანიზაციებში პირთა გაწევრიანებას, რომელთაც თავად მიიჩნევს ექსტრემისტულად, მაგალითად „მუსლიმთა საძმო“. აკრძალული ექსტრემისტული ორგანიზაციის წევრობის გამო, პატიმრობაში რჩება დაახლოებით 20 იმამი სუგჰდის რეგიონიდან.[1]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ტაჯიკეთის შესახებ წერს, რომ 2020 წლის 2 იანვარს ტაჯიკეთში ძალაში შევიდა კანონი ექსტრემიზმთან ბრძოლის შესახებ, რამაც ხელისუფლებას დამატებითი საშუალება მისცა, გამოხატვის თავისუფლება შეზღუდოს. კანონის ამოქმედებიდან მოყოლებული, წლის ბოლომდე, 113 პირი დააპატიმრეს ქვეყნის მასშტაბით; მათ შორის იყვნენ უნივერსიტეტის თანამშრომლები, სტუდენტები, მეწარმეები და საჯარო სექტორში დასაქმებულები; ყველა მათგანს ბრალად ედებოდა ტაჯიკეთში აკრძალული მოძრაობის „მუსლიმთა საძმო“ წევრობა.[2]

მედია საშუალება „რადიო თავისუფლება“ 2021 წლის 21 აპრილს გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში წერდა, რომ დუშანბეს შოჰმანსურის რაიონის მეჩეთის იმამი აბდულჰაქ ობიდოვი ექსტრემიზმის ბრალდებით დააკავეს მას შემდეგ, რაც სასულიერო პირმა ერთერთი მუსლიმი სასულიერო პირი „ქვეყნის ერთერთ დიდებულ ლიდერად“ მოიხსენია. იმამს ბრალი დასდეს სალაფიტური ისლამის მიმდევრობაში, რაც ტაჯიკეთში ექსტრემისტულ მიმდინარეობად მიიჩნევა და აკრძალულია.[3] იმამი ორ თვეში გაათავისუფლეს. ქალაქ ვაჰდათის პოლიციის ოფიცერმა „რადიო თავისუფლებას“ აცნობა, რომ აბდულჰაქ ობიდოვმა საპატიმრო დატოვა. საპატიმრო დატოვეს ასევე მასთან ერთად დაკავებულმა ორმა პირმაც, აზიზ ტურკოვმა და აჰმადხოჯა ტაბაროვმა. მედია საშუალების ანონიმური წყაროს ინფორმაციით, ობიდოვს იმამის მოვალეობები ჩამოართვეს. უცნობია, მას ბრალდებები მოუხსნეს თუ სისხლის სამართლის საქმისწარმოება კვლავ გაგრძელდა.[4]

მედია საშუალება „რადიო თავისუფლება“ 2021 წლის 16 ივნისს გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში წერს, რომ ტაჯიკეთის 18 მოქალაქის მიმართ დახურული სასამართლო პროცესი დაიწყო. 18-ვე პირი ეჭვმიტანილია აკრძალული „სალაფია მოძრაობის“ წევრობაში. სტატიაში ნათქვამია, რომ სხვა რაიმე ინფორმაცია ან დაკავებულების ან წაყენებული ბრალის შესახებ საჯაროდ არ ვრცელდება. სასამართლო პროცესი დაიწყო ორი თვის შემდეგ, რაც ქვეყნის უზენაესმა სასამართლომ დაახლოებით 120 პირს გამოუტანა სასჯელი კიდევ ერთი აკრძალული მოძრაობის „მუსლიმთა საძმო“ წევრობის გამო.[5]

ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „ფორუმი 18“ 2021 წლის 30 ივლისს გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში წერს, რომ ტაჯიკეთში უკვე დიდი ხნის განმავლობაში მიმდინარე კამპანია ჰიჯაბის წინააღმდეგ, კიდევ უფრო გაძლიერდა. წყაროების ცნობით, როდესაც პოლიციელები ან სხვა ოფიციალური პირები ქუჩში ხედავენ მუსლიმ ქალს, რომელიც ჰიჯაბს ატარებს, აჩერებენ მას და აიძულებენ ჰიჯაბი მოიხსნას. მათ, ვინც ჰიჯაბის მოხსნაზე უარს იტყვის, უხეშად ელაპარაკებიან და ავიწროვებენ. დუშანბეს შოჰმანსურის პოლიციის განყოფილების უფროსის მოადგილემ, ვისმა დაქვემდებარებულებმაც დააკავეს ქალი, რომელიც ჰიჯაბს ატარებდა, უარი თქვა, რაიმე განმარტება გაეკეთება მომხდართან დაკავშირებით. წყაროს ცნობით, ქალი, რომელიც ჰიჯაბს ატარებდა, ასევე არ შეუშვეს სკოლაში, სადაც მშობელთა შეკრება იმართებოდა.[6]

ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „ფორუმი 18“ 2021 წლის 10 აგვისტოს გავრცელებულ ინფორმაციაში წერს, რომ ტაჯიკეთის საიდუმლო პოლიციამ დააპატიმრა იმამი მაჰმადსოდუკ საიდოვი, რომელმაც პარასკევის ლოცვისას უარი თქვა, სახელმწიფოს მიერ მიწოდებული ქადაგების წაკითხვაზე და საკუთარი სიტყვებით იქადაგა. სასამართლომ მას 5 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯა. ორგანიზაციის ცნობით, ასევე დააპატიმრეს ორი პირი, რომლებიც იმავე მეჩეთში დადიოდნენ. აბდუგაფორ რაჯაბოვსა და ასლამხორ კარიმოვს 5-5 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიესაჯათ რელიგიურ ექსტრემისტულ ორგანიზაციის საქმიანობაში ჩართულობის ბრალდებით. ადგილობრივ მოსახლეობაზე დარყდნობით, ორგანიზაცია წერს, რომ რაჯაბოვისა და კარიმოვის დაპატიმრება ისლამის აღორძინების პარტიასთანაა დაკავშირებული.[7]

[1] USDOS – US Department of State: 2020 Report on International Religious Freedom: Tajikistan, 12 May 2021

 (accessed on 15 October 2021)

[2] HRW – Human Rights Watch: World Report 2021 – Tajikistan, 13 January 2021

 (accessed on 15 October 2021)

[3] RFE/RL – Radio Free Europe/Radio Liberty: Tajik Imam Detained On Extremism Charges After Speech At Funeral, 22 April 2021

 (accessed on 15 October 2021)

[4] RFE/RL – Radio Free Europe/Radio Liberty: Tajik Authorities Release Imam Detained On Extremism Charges, 22 June 2021

 (accessed on 15 October 2021)

[5] RFE/RL – Radio Free Europe/Radio Liberty: After Clampdown On ‘Muslim Brotherhood,’ Tajikistan Goes After Alleged Salafiya Members, 16 June 2021

 (accessed on 15 October 2021)

[6] Forum 18: Male police continue targeting women wearing hijabs, 30 July 2021

 (accessed on 15 October 2021)

[7] Forum 18: Imam jailed for preaching his own sermon, 10 August 2021

 (accessed on 13 October 2021)

ტაჯიკეთის ისლამის აღორძინების პარტია სათავეებს 1970-იანი წლებიდან იღებს. ოფიციალურად პარტია 1991 წლის 26 ოქტომბრის ყრილობაზე დაფუძნდა. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, 2015 წლის 29 სექტემბრამდე, ტაჯიკეთის ისლამის აღორძინების პარტია იყო ერთადერთი ისლამური პარტია, რომელიც ოფიციალურად და კანონიერად არსებობდა ყოფილი პოსტ საბჭოთა ქვეყნების ტერიტორიებზე. პარტია საიდ აბდულო ნურიმ დააფუძნა. პარტიის იდეოლოგია არის ისლამიზმი, სოციალური კონსერვატიზმი და ისლამური დემოკრატია. საუკეთესო წლებში პარტიის წევრთა რაოდენობა 40 ათასს აღწევდა. 2006 წლიდან პარტიის ლიდერი მუხიდდინ კაბირია. მისი წინამორბედები იყვნენ: საიდ აბდულო ნური 1993 – 2006 წლებში და მუჰამადშარიფ ჰიზმატზოდა 1991 – 1993 წლებში. სათავო ოფისი ტაჯიკეთის დედაქალაქში, დუშანბეში მდებარეობდა. პარტიის დევიზი „შახადისა“ (რწმენა ალაჰისა და მისი მოციქულის მიმართ) და „ტაკბირის“ (ღმერთის დიდება ისლამში სიტყვებით – „ალლაჰ აქბარ“) წარმოთქმა იყო. ისლამის აღორძნების პარტია ტაჯიკეთის მეორე, მესამე და მეოთხე მოწვევის პარლამენტებში ორ-ორი დეპუტატით იყო წარმოდგენილი. პარტიის ოფიციალური ინტერნეტ გვერდის მისამართია: www.nahzat.org.

2000 წელს ისლამის აღორძინების პარტიამ ხელისუფლება საერთო შეთანხმების დარღვევაში დაადანაშაულა, 2003 წელს კი საკონსტიტუციო ცვლილებების წინააღმდეგ გამოვიდა. აღნიშნული ცვლილებები პრეზიდენტ ემომალი რაჰმონს კიდევ ერთხელ პრეზიდენტად არჩევის უფლებას აძლევდა. ხელისუფლებასა და ოპოზიციას შორის ურთიერთობის დაძაბვამ, პარტიის აქტივისტების მიმართ დევნის ხასიათი მიიღო. 2003 წლის ოქტომბერში დააპატიმრეს და ხანგრძლივი ვადით პატიმრობა მიუსაჯეს საიდ აბდულო ნურის მოადგილე შამსუდინ შამსუდინოვი.

მოგვიანებით, ისლამის აღორძინების პარტია, ყოფილი თავდაცვის მინისტრის ნაზარზოდას მხრიდან სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობაში, ერთერთ მონაწილედ გამოაცხადეს და 2015 წლის სექტემბერში ტაჯიკეთის უზენაესმა სასამართლომ ისლამის აღორძინების პარტია ტერორისტულ ორგანიზაციად გამოაცხადა და მისი საქმიანობა ტაჯიკეთის ტერიტორიაზე აიკრძალა. პარტია, ასევე, შეიყვანეს შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაციის რეგიონული ანტიტერორისტული სტრუქტურების ტერორისტული, ექსტრემისტული და სეპარატისტული ორგანიზაციების სიაში.[1]

სასამართლომ, ასევე, აკრძალა პარტიასთან დაკავშირებული ნებისმიერი ინფორმაციის პუბლიკაცია და აკრძალა თავად პარტიის ბეჭდვითი საქმიანობა (პარტია ბეჭდავდა გაზეთს „ნაჩოტი“). პარტიის წევრებს ბრალად დასდეს დანაშაულებრივი საზოგადოების წევრობა, რომელთა მიზანი მძიმე და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულების ჩადენაა.

2015 წლის 4 სექტემბერს შეიარაღებული ჯგუფი თავს დაესხა შინაგან საქმეთა სამინისტროს შენობებს და ხელში ჩაიგდო დიდი ოდენობით იარაღი, რის შემდეგაც მათ მოაწყვეს თავდასხმები რიგ სახელმწიფო შენობებზე ვახდატში (20 კმ დუშანბედან). ოფიციალური მონაცემებით, მაშინ 8 პოლიციელი და 9 თავდამსხმელი დაიღუპა. უსაფრთხოების ძალებმა თავდასხმებში მაშინ თავდაცვის მინისტრის მოადგილე აბდულხალიმ ნაზარზოდა დაადანაშაულა და პრეიზდენტმა ემომალი რაჰმონამ ის თანამდებობიდან გადააყენა. ტაჯიკეთის შინაგან საქმეთა სამინისტრომ გამოაცხადა, რომ სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობაში პარტია ისლამის აღორძინების პარტიაც მონაწილეობდა. შედეგად, პარტიის 13 ხელმძღვანელი პირი დააპატიმრეს; თავად გენერალი ნაზარზოდა 2015 წლის 16 სექტემბერს მოკლეს.[2]

გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისარი 2021 წლის 24 აგვისტოს ანგარიშში წერს, რომ ტაჯიკეთში გავრცელებულია არასამართლიანი სასამართლოები, მათ შორის მიკერძოებული დამოკიდებულება პროკურატურის სასარგებლოდ. უხეშად ირღვევა უდანაშაულობის პრეზუმფცია და გამამართლებელი განაჩენების რაოდენობა უკიდურესად დაბალია. გამოხატვის თავისუფლების საკითხებში სპეციალური მომხსენებლის ინფორმაციით კი ისლამის აღორძინების პარტიის წევრებისა და მათი ადვოკატების სასამართლო პროცესები ვერ აკმაყოფილებს სამართლიანი სასამართლოს სტანდარტებს და აღნიშნული პროცესები უნდა ანულირდეს.[3]

ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „ფორუმი 18“ 2021 წლის 10 აგვისტოს გავრცელებულ ინფორმაციაში წერს, რომ ტაჯიკეთის საიდუმლო პოლიციამ დააპატიმრა იმამი მაჰმადსოდუკ საიდოვი, რომელმაც პარასკევის ლოცვისას უარი თქვა, სახელმწიფოს მიერ მიწოდებული ქადაგების წაკითხვაზე და საკუთარი სიტყვებით იქადაგა. სასამართლომ მას 5 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯა. ორგანიზაციის ცნობით, ასევე დააპატიმრეს ორი პირი, რომლებიც იმავე მეჩეთში დადიოდნენ. აბდუგაფორ რაჯაბოვსა და ასლამხორ კარიმოვს 5-5 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიესაჯათ რელიგიურ ექსტრემისტულ ორგანიზაციის საქმიანობაში ჩართულობის ბრალდებით. ადგილობრივ მოსახლეობაზე დარყდნობით, ორგანიზაცია წერს, რომ რაჯაბოვისა და კარიმოვის დაპატიმრება ისლამის აღორძინების პარტიასთანაა დაკავშირებული.[4]

მედია საშუალება „რადიო თავისუფლება“ 2021 წლის 9 ივნისს წერდა, რომ ტაჯიკეთის მთავრობის კრიტიკოსები განიცდიან ზეწოლას რუსეთში და ისინი იძლებითი გაუჩინარებების მსხვერპლები არიან. გაუჩნარების შემდეგ კი ისინი პირდაპირ ტაჯიკეთის ციხეებში ჩნდებიან. ამავე სტატიის მიხედვით, მოსკოვში მყოფი ტაჯიკი სტუდენტი სუჰრობ იაჰონი ამტკიცებდა, რომ ტაჯიკეთში მისი ოჯახის წევრები დაიბარეს, რათა განეხილათ ის საქმიანობა, რასაც ის რუსეთში ეწეოდა. იაჰონის თქმით, მას მოსთხოვეს სოციალური მედიიდან წაეშალა ფოტოები, რომლებზეც ის აღბეჭდილი იყო ტაჯიკი ემიგრანტების ჯგუფის ერთერთ ლიდერთან იზატ ამონთან (2021 წელს რუსეთმა ის ტაჯიკეთში გააძევა) და აკრძალული ისლამის აღორძნების პარტიის ყოფილ წევრთან ერთად.[5]

მედია საშუალება „რადიო თავისუფლება“ 2021 წლის 2 ივნისს წერდა, რომ აკრძალული ისლამის აღორძინების პარტიის ყოფილი წევრი ექსტრემისტული ორგანიზაციის წევრობისთვის გაასამართლეს და 5 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯეს. მირზო ჰოიმუჰამადი, ასევე ცნობილი როგორც მირზოქულ ჰოიმატოვი პარტიის ხუჯანდის ფილიალის უფროსის მოადგილე იყო. როგორც დაპატიმრებულის ნათესავები ამტკიცებენ, ჰოიმუჰამადმა ყველანაირი პოლიტიკური აქტივობა შეწყვიტა 2015 წელს და ის რუსეთში, ტიუმენში ექიმად მუშაობდა. ასევე, მისი ნათესავების თქმით, ჰოიმუჰამადი ტაჯიკეთში თებერვალში ჩავიდა და მას მაშნვე აუკრძალეს ქვეყნის დატოვება და 22 მაისს დააპატიმრეს. სტატიაში აღნიშნულია, რომ ისლამის აღორძნების პარტიის ათობით წევრი და მხარდამჭერი გაასამართლეს და ბევრ მათგანს პატიმრობა მიუსაჯეს.[6]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ტაჯიკეთის შესახებ წერს, რომ ისლამის აღორძინების პარტიის პატიმრობაშ მყოფი წევრის, რაჰმატულო რაჯაბის ჯანმრთელობის მდგომარეობა კრიტიკული იყო. რაჰმატულოს შვილის, შუხრატის ინფორმაციით, მამამისს მაღალი სიცხე ჰქონდა და ის საპატიმროში სამედიცინო დახმარებას ვერ იღებდა.[7]

მედია საშუალება „ინტერფაქსი“ 2021 წლის 9 თებერვალს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერდა, რომ ტაჯიკეთის ხელისუფლებამ ისლამის აღორძნების პარტიის ლიდერის მუჰამედ კაბირის საქმეს გრიფით საიდუმლო დაადო. კაბირი ტაჯიკეთიდან 2015 წელს გაიქცა. 2018 წელს კი მის წინააღმდეგ დახურული სასამართლო პროცესი დაიწყო. მედიის ცნობით, კაბირის დაუსწრებლად მიესაჯა პატიმრობა, თუმცა მოსამართლემ ჟურნალისტებს არ უთხრა, რამდენი წლით პატიმრობა მიესაჯა კაბირის, რადგან საქმე გასაიდუმლოებულია.[8]

[1] პოლიტიკური პარტიის „ისლამის აღორძნების პარტია“ ოფიციალური ინტერნეტ გვერდი; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://ru.nahzat.org/ [ნანახია 2021 წლის 13 ოქტომბერს]

[2] მედია საშუალება „ანადოლუ“; ტაჯიკეთის ისლამის აღორძნების პარტია კანონგარეშედაა გამოცხადებული; გამოქვეყნებულია 2015 წლის 29 სექტემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.aa.com.tr/ru/%D0%BC%D0%B8%D1%80/%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%8F-%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D0%B2%D0%BE%D0%B7%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D1%82%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0-%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0-%D0%B2%D0%BD%D0%B5-%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%B0/364721 [ნანახია 2021 წლის 13 ოქტომბერს]

[3] HRC – UN Human Rights Council (formerly UN Commission on Human Rights): Compilation on Tajikistan; Report of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights [A/HRC/WG.6/39/TJK/2], 24 August 2021

 (accessed on 13 October 2021)

[4] Forum 18: Imam jailed for preaching his own sermon, 10 August 2021

 (accessed on 13 October 2021)

[5] RFE/RL – Radio Free Europe/Radio Liberty: Whereabouts Unknown: Tajik Government Critics Face Pressure, Forced Disappearances In Russia, 9 June 2021

 (accessed on 13 October 2021)

[6] RFE/RL – Radio Free Europe/Radio Liberty: Former Member Of Banned Tajik Opposition Party Jailed On Extremism Charge, 2 June 2021

 (accessed on 13 October 2021)

[7] USDOS – US Department of State: 2020 Country Report on Human Rights Practices: Tajikistan, 30 March 2021

 (accessed on 13 October 2021)

[8] მედია საშუალება „ინტერფაქსი“; ტაჯიკეთმა ოპოზიციური პარტიის ლიდერის განაჩენი გაასაიდუმლოვა; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 9 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.interfax.ru/world/750039 [ნანახია 2021 წლის 13 ოქტომბერს]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ტაჯიკეთის შესახებ წერს, რომ ტაჯიკეთი ავტორიტარული ქვეყანაა, სადაც პოლიტიკური დომინაცია პრეზიდენტ ემომალი რაჰმანისა და მისი მხარდამჭერების ხელშია 1992 წლიდან. ქვეყნის კონსტიტუცია ადგენს მრავალპარტიულ პოლიტიკურ სისტემას, მაგრამ მთავრობა ისტორიულად უშლის ხელს პოლიტიკურ პლურალიზმს და ასეთი პრაქტიკა წლიდან წლამდე უცვლელად გრძელდება. 2016 წლის რეფერენდუმით მიღებული საკონსტიტუციო ცვლილებებით, ტაჯიკეთში აიკრძალა რელიგიური ნიშნით პოლიტიკური პარტიების დაფუძნება და გაუქმდა შეზღუდვები საპრეზიდენტო ვადებზე, რამაც პრეზიდენტ რაჰმონს საშუალება მისცა, მართოს განუსაზღვრელი ვადით. რუსტამ ემომალი, დედაქალაქ დუშანბეს 33 წლის მერი და პრეზიდენტის უფროსი ვაჟი, 2020 წლის 17 აპრილს პარლამენტის ზედა პალატის სპიკერად დაინიშნა, რამაც განსაზღვრა მისი, როგორც მემკვიდრის როლი. 2020 წელს ჩატარდა როგორც საპარლამენტო, ასევე საპრეზიდენტო არჩევნები. ემომალი რაჰმონი ხელახლა იქნა არჩეული ტაჯიკეთის პრეზიდენტად მომდევნო 7 წლით. ორივე არჩევნები შეფასდა, როგორც დაბალი ჩართულობის და რეალური არჩევანის ნაკლებობის მქონე პროცესი. არა ძალოვანი სახელმწიფო ინსტიტუტები მხოლოდ ნაწილობრივ ახორციელებენ ეფექტიან კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე. უსაფრთხოების ძალების წევრები სჩადიან სხვადასხვა სახის დარღვევებს.

ადამიანის უფლებების დარღვევების მნიშვნელოვან ფაქტებს წარმოადგენს გატაცებები და მოქალაქეების იძულებითი რეპატრიაცია უცხო ქვეყნებში, რასაც მათი მხოლოდ ციხეებში გამოჩენა ახლავს თან; იძულებითი გაუჩინარებები და დაკავებულთა მიმართ ძალადობა უსაფრთხოების ძალების მხრიდან; მძიმე და სიცოცხლისთვის საშიში საპატიმრო პირობები; თვითნებური დაკავებები; პოლიტიკური პატიმრების არსებობა; თვითნებური და უკანონო ჩარევა პირად ცხოვრებაში; სერიოზული პრობლემები სასამართლოს დამოუკიდებლობის კუთხით; ცენზურა და ინტერნეტ გვერდების აკრძალვა; შეკრების თავისუფლების შეზღუდვა; არასამთავრობო სექტორის საქმიანობის შემზღუდველი კანონმდებლობა; მკაცრი შეზღუდვები რელიგიის თავისუფლების კუთხით; გადაადგილების თავისუფლების მნიშვნელოვანი შეზღუდვები; ბარიერები პოლიტიკური ჩართულობის წინააღმდეგ, მათ შორის თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების არ არსებობა; კორუფცია და ნეპოტიზმი; ძალადობა სექსუალური უმცირესობების მიმართ და იძულებითი შრომა.

ძალიან ცოტაა იმ შემთვევების რაოდენობა, როდესაც მთავრობის წარმომადგენლები ჩადენილი ადამიანის უფლებების დარღვევებისთვის დაისაჯნენ. როგორც წესი, უსაფრთხოების ძალების და სხვა ინსტიტუტები დაუსჯელად არღვევენ ადამიანის უფლებებს.[1]

საერთაშორისო ადამიანის უფლებების დაცვის ორგანიზაცია „Amnesty International“ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ტაჯიკეთის შესახებ წერს, რომ ხელისუფლება აკონტროლებს მედიას და ინფორმაციის ნაკადს და ზღუდავს გამოხატვის თავისუფლებას. სასამართლოები იყენებენ კონტრ-ტერორისტულ კანონმდებლობას და ზღუდავენ წვდომას საერთაშორისო მედიაზე. საერთაშორისო მონეტარული ფონდის შეფასებით, ქვეყანა მძიმე მდგომარეობაშია კოვიდ პანდემიის გამო. ფულადი გზავნილები, რაც ქვეყნის მშპ-ის მესამედს შეადგენს, თითქმის განახევრდა, რამაც საკვების დეფიციტი გამოიწვია. პრეზიდენტი ემომალი რაჰმონი კი უკონკურენტოდ იქნა არჩეული ხელახალი 7 წლის ვადით.[2]

საერთაშორისო ადამიანის უფლებების დამცველი ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ტაჯიკეთის შესახებ წერს, რომ 2020 წელს ხელისუფლება განაგრძობდა მთავრობის კრიტიკოსების, მათ შორის ოპოზიციური აქტივისტებისა და ჟურნალისტების დაპატიმრებებს ხანგრძლივი ვადით და პოლიტიკურად მოტივირებული საფუძლებით. ხელისუფლებამ, ასევე, გააძლიერა საზღვარგარეთ მყოფი მშვიდობიანი დისიდენტების ოჯახის წევრების შევიწროვება. მთავრობა მკაცრად ზღუდავს გამოხატვის, შეკრების და რელიგიის თავისუფლებას; მათ შორის, აწესებს მკაცრ ცენზურას ინტერნეტ რესურსზე.[3]

საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლისა და ადამიანის უფლებების ჟენევის აკადემიის პროექტის „კანონის უზენაესობა შეიარაღებულ კონფლიქტებში“ (RULAC) მიხედვით, ტაჯიკეთის სახელმწიფოს ტერიტორიაზე ადგილი არ აქვს საერთაშორისო ხასიათის ან შიგა შეიარაღებულ კონფლიქტს. ასევე, ტაჯიკეთი არ არის ჩართული საერთაშორისო ან სხვა სახის შეირაღებულ კონფლიქტში რომელიმე სხვა ქვეყნის ტერიტორიაზე.[4]

[1] USDOS – US Department of State: 2020 Country Report on Human Rights Practices: Tajikistan, 30 March 2021

 (accessed on 13 October 2021)

[2] AI – Amnesty International: Amnesty International Report 2020/21; The State of the World’s Human Rights; Tajikistan 2020, 7 April 2021

 (accessed on 13 October 2021)

[3] HRW – Human Rights Watch: World Report 2021 – Tajikistan, 13 January 2021

 (accessed on 13 October 2021)

[4] The Rule of Law in Armed Conflicts project RULAC; Geneva Academy of International Humanitarian Law and Human Rights; Tajikistan; available at: https://www.rulac.org/browse/map [accessed on 13 October 2021]

„ჯგუფი 24“ ტაჯიკური ოპოზიციური მოძრაობაა, რომელიც, ტაჯიკეთში მათ მიმართ არსებული რეპრესიების გამო, ძირითადად საზღვარგარეთ არის წარმოდგენილი. მოძრაობა 2012 წელს ტაჯიკმა ბიზნესმენმა და პოლიტიკოსმა უმარალი ქუვატოვმა მოსკოვში დააფუძნა, მას შემდეგ, რაც მან ტაჯიკეთი დატოვა. „ჯგუფი 24“ აპროტესტებს ქვეყნის მმართველობის სისტემას და პრეზიდენტს ადანაშაულებს კორუფციასა და ნეპოტიზმში. 2014 წლის ოქტომბერში უმარალი ქუვატოვი ტაჯიკეთის დედაქალაქში, დუშანბეში მშვიდობიანი საპროტესტო აქციის ჩატარებისკენ მოუწოდებდა. აქციის პრევენციისთვის ხელისუფლებამ შეზღუდა სატელეფონო კავშირი და დაბლოკა ასობით ვებ-გვერდი, მათ შორის საერთაშორისო და რუსულ-ენოვანი სოციალური ქსელები.[1] დედაქალაქში ასევე გაიზარდა სამართალდამცავთა რაოდენობა. შედეგად, საპროტესტო აქცია აღარ ჩატარდა. 2014 წლის ოქტომბერშივე, ტაჯიკეთის უზენაესმა სასამართლომ „ჯგუფი 24“ ექსტრემიზმში დაადანაშაულა და კანონგარეშე გამოაცხადა. ჯგუფის პირველი ლიდერი უმარალი ქუვატოვი 2015 წლის 6 მარტს თურქეთში მოკლეს.[2] მის მკვლელობამდე ტაჯიკეთის სასამართლომ ჯგუფის წევრებს, ძალაუფლების ხელში ჩაგდების მცდელობის ბრალდებით, 17-წლიანი პატიმრობა მიუსაჯა. პრეზიდენტის ოპონენტებმა ხელისუფლება ქუვატოვის მკვლელობის ორგანიზებაში დაადანაშაულეს.[3] ქუვატოვის მკვლელობის შემდეგ, ჯგუფმა ახალ ლიდერად შაროფიდინ გადოევი აირჩია.[4]

დაახლოებით ერთი წლის შემდეგ, 2016 წლის 31 იანვარს ჯგუფმა პოლიტიკური კომიტეტის ყოველწლიური სხდომა გამართა და პოლიტიკური მოძრაობის თავმჯდომარედ სუჰრობ ზაფარი, მის მოადგილედ კი ჰუსეინ აშუროვი აირჩია. ზოგიერთი ტაჯიკი აქტივისტი ხანგრძლივი ვადით დააპატიმრეს ქუვატოვის ჯგუფთან სავარაუდო კავშირის გამო. 2015 წლის მარტში სამი პირი ჩასვეს ციხეში 16-17 წლის ვადით; მათ ბრალად „ჯგუფი 24“-თან კავშირი დასდეს. 2015 წლის აპრილში კიდევ 2 პირი დააკავეს ტაჯიკეთში „ჯგუფი 24“-ის აქტივობების ორგანიზების ბრალდებით და 3 წლით პატიმრობა მიუსაჯეს.[5]

2016 წლის 23 თებერვალს რადიო თავისუფლება აქვეყნებს სტატიას, სადაც ნათქვამია, რომ ტაჯიკური ოპოზიციური მოძრაობის „ჯგუფი 24“ წევრი შაბნამ ჰუდოიდოდოვა ბელარუსის ციხიდან გაათავისუფლეს, სადაც ის 8 თვის განმავლობაში იმყოფებოდა. მინსკში მოქმედი ადამიანის უფლებათა დაცვის ორგანიზაცია რადიო თავისუფლებას აწვდის ინფორმაციას, რომ ჰუდოიდოდოვა გაათავისუფლეს 22 თებერვალს, მას შემდეგ, რაც მას ლტოლვილის სტატუსი მიანიჭეს.[6]

„Amnesty International“ თავის 2017/18 წლების ანგარიშში ტაჯიკეთის შესახებ წერს, რომ აკრძალული ოპოზიციური ჯგუფების, როგორებიცაა ტაჯიკეთის ისლამური აღორძინების პარტია და ჯგუფი 24, ათობით წევრი და ასოცირებული პირი ეძებს საზღვარგარეთ თავშესაფარს. პარტიისა და ჯგუფის აქტივისტები საზღვარგარეთ მართავენ მშვიდობიან საპროტესტო აქციებს, საერთაშორისო და შეხვედრებსა და კონფერენციებს და ამის გამო, პოლიცია და უსაფრთხოების სამსახური აკავებს, აპატიმრებს და ხშირად ცემს ტაჯიკეთში დარჩენილ მათ ნათესავებს, მათ შორის მოხუცებსა და ბავშვებს.[7]

„Human Rights Watch“ თავის 2018 წლის ანგარიშში ტაჯიკეთის შესახებ წერს, რომ ხელისუფლება თვითნებურად აკავებს და აპატიმრებს „ჯგუფი 24“-ის წევრების და ჯგუფთან ასოცირებული პირების ნათესავებს ტაჯიკეთში. ანგარიშში ნათქვამია, რომ ხელისუფლება რეგულარულად ავიწროვებს საზღვარგარეთ მყოფი ოპოზიციისა და კრიტიკოსების ნათესავებს ტაჯიკეთში. 2017 წლის იანვარში, ხალტონის პროვინციის მცხოვრები საიდ ზიოიევი დააპატიმრეს და 2014 წლის ნოემბერში, რუსეთის ქალაქ ეკატერინბურგში, „ჯგუფი 24“-ის შეხვედრაში მონაწილეობის გამო 7 წლით პატიმრობა მიუსაჯეს.[8] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი 2018 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ტაჯიკეთის შესახებ წერს, რომ საიდ ზიოიევის ადვოკატი აცხადებდა, რომ ვიდეო, რომლის საფუძველზეც განაჩენი იქნა გამოტანილი, 2014 წლის 30 სექტემბერს იყო გადაღებული, როდესაც „ჯგუფი 24“ ჯერ კიდევ არ იყო გამოცხადებული კანონგარეშედ. მიუხედავად ამისა, ზიოიევი სისხლის სამართლის კოდექსის ორი მუხლით გაასამართლეს. გადაწყვეტილება მან უზენაეს სასამართლოში გაასაჩივრა, მაგრამ გადაწყვეტილება ჯერ-ჯერობით მიღებული არ არის.[9]

რადიო თავისუფლება 2018 წლის 10 აპრილის სტატიაში წერს, რომ ტაჯიკეთის ხელისუფლებამ თურქეთს დაკავებული ოპოზიციური პოლიტიკოსების ექსტრადირების თხოვნით მიმართა. სტამბოლში, 2018 წლის 19 მარტს „ჯგუფი 24“-ის ლიდერი სუჰრობი ზაფარი და ორგანიზაციის კიდევ ერთი წევრი ნასიმ შარიფოვი დააკავეს. 23 მარტს, „Human Rights Watch“-ის მკვლევარის ინფორმაციით, თურქეთის საკონსტიტუციო სასამართლომ დაკავებულების შესაძლო ექსტრადირება იმ მიზეზით გადადო, რომ ისინი ტაჯიკეთში შესაძლოა წამების მსხვერპლნი გამხდარიყვნენ. თურქეთში ტაჯიკეთის საელჩოსა და ტაჯიკეთის შინაგან საქმეთა სამინისტროს ოფიციალური პირები რადიო თავისუფლებასთან საუბარში აცხადებდნენ, რომ მათ არ ჰქონდათ არანაირი ინფორმაცია არავითარი ორი პოლიტიკოსის შესახებ.[10]

[1] Radio Liberty / Radio Free Europe; SMS services down in Tajikistan after protest calls; 10 October, 2014; available at: https://www.rferl.org/a/tajikistan-sms-internet-group-24-quvatov-phone-message-blockage-dushanbe/26630390.html [accessed 1 August 2018]

[2] BBC; Tajik opposition leader Kuvatov shot dead in Turkey; 1 March, 2015; available at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-31760810 [accessed 1 August 2018]

[3] Radio Liberty / Radio Free Europe; Tajik activists jailed for ties to banned opposition group; 9 April, 2015; available at: https://www.rferl.org/a/tajikisatn-jails-two-activists-group-24-quvatov/26946831.html [accessed 1 August 2018]

[4] Radio Liberty / Radio Free Europe; Tajik opposition group 24 news leaders after Quvatov’s Assassination; 12 March, 2015; available at: https://www.rferl.org/a/tajikistan-group-24-quvatov-leadership-new-exile/26898048.html [accessed 1 August 2018]

[5] Radio Liberty / Radio Free Europe; Tajik activists jailed for ties to banned opposition group; 9 April, 2015; available at: https://www.rferl.org/a/tajikisatn-jails-two-activists-group-24-quvatov/26946831.html [accessed 1 August 2018]

[6] Radio Free Europe/Radio Liberty, Tajik opposition activist released from custody in Belarus, 23 February 2016, available at:

[accessed 1 August 2018]

[7] Amnesty International, Amnesty International Report 2017/18 – Tajikistan, 22 February 2018, available at:

[accessed 1 August 2018]

[8] Human Rights Watch, World Report 2018 – Tajikistan, 18 January 2018, available at:

[accessed 1 August 2018]

[9] USDOS – US Department of State: Country Report on Human Rights Practices 2017 – Tajikistan, 20 April 2018

 (accessed on 1 August 2018)

[10] Radio Free Europe/Radio Liberty, Tajikistan seeks extradition of two opposition politicians from Turkey, 10 April 2018, available at:

[accessed 1 August 2018]