გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრის ოფისმა 2022 წლის მარტში გამოქვეყნა საკუთარი პოზიცია უკრაინაში დაბრუნებასთან დაკავშირებით. აღნიშნული დოკუმენტის მიხედვით, რუსეთის ფედერაცია რამდენიმე თვის განმავლობაში ახორციელებდა სამხედრო ძალების მობილიზებას უკრაინის საზღვართან. 2022 წლის 21 თებერვალს რუსეთის ფედერაციამ, უკრაინის აღმოსავლეთ რეგიონებში, რუსეთის მიერ მხარდაჭერილი სეპარატისტების თვითგამოცხადებული რესპუბლიკების [დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა და ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა] დამოუკიდებლობა აღიარა. 24 თებერვალს რუსეთის ფედერაციამ გამოაცხადა „სპეციალური სამხედრო ოპერაციის“ დაწყება უკრაინის წინააღმდეგ და რუსეთის შეიარაღებულმა ძალებმა დაიწყეს სამხედრო მოქმედებები უკრაინის ტერიტორიაზე. უკრაინის ხელისუფლებამ საყოველთაო მობილიზაცია და 18-დან 60 წლამდე ასაკის მამაკაცებს ქვეყნის დატოვება აეკრძალათ.[1]

მედია საშუალება „რადიო თავისუფლება“ 2022 წლის 24 თებერვალს გამოქვეყნებულ სტატიაში – „ზელენსკის თქმით, უკრაინამ განიცადა „სერიოზული დანაკარგები“ რუსეთის შეჭრის გამო“ – წერს, რომ რუსეთის ფედერაციის თავდასხმა უკრაინაზე 24 თებერვალს, გამთენიისას დაიწყო. სარაკეტო იერიშები განხორციელდა აეროპორტებსა და სამხედრო ინფრასტრუქტურაზე უკრაინის მინიმუმ 25 ქალაქში. აფეთქებებისა და საგანგაშო საყვირების ხმა ისმოდა დედაქალაქსა და იქ მდებარე ბორისპოლის აეროპორტში; ასევე ხარკივში, კრამატორსკში, დნიპროში, მარიუპოლში, ოდესაში, ზაპორიჟიასა და 20 სხვა ქალაქში.[2]

საბრძოლო მოქმედებების გამძაფრების პარალელურად, იზრდება მსხვერპლი მშვიდობიან მოსახლეობაში. გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ინფორმაციით, 24 თებერვლიდან 12 მარტის ჩათვლით პერიოდში, მშვიდობიან მოსახლეობაში მსხვერპლის რაოდენობამ 1663 შეადგინა [მათ შორის 596 პირი იქნა მოკლული]. წყაროს განმარტებით, რეალური ციფრები გაცილებით მაღალია, რადგან მშვიდობიან მოსახლეობაში მსხვერპლის შესახებ ცნობები მიმდინარე რეჟიმში მუშავდება. უკრაინის ძირითადი ქალაქები, როგორებიცაა ხარკივი (აღმოსავლეთით), მარიუპოლი (სამხრეთ-აღმოსავლეთით), მიკოლაივი (სამხრეთით), სუმი (ჩრდილოეთით) და კიევის შემოგარენი კვლავ სერიოზული დარტყმების ქვეშ იმყოფება. 12 მარტს, იერიშის შედეგად, კიევიდან 32 კილომეტრში მდებარე ვასილკივის აეროპორტი განადგურდა.

13 მარტიდან რუსეთის ფედერაციის შეიარაღებული ძალების სამხედრო იერიშები დასავლეთის მიმართულებით გაფართოვდა და საჰაერო იერიშების ობიექტები ისეთი ქალაქები გახდა, რომლებიც იქამდე სამიზნეს არ წარმოადგენდა. 13 მარტს საჰაერო იერიშები განხორციელდა იავორივზე, ლვივის ოლქში (დასავლეთ უკრაინა), დაახლოებით 40 კილომეტრში ქალაქ ლვივიდან. იმავე დილით, საჰაერო იერიში განხორციელდა ივანო-ფრანკივსკის (დასავლეთ უკრაინა) აეროპორტზე, რის შედეგადაც თითქმის სრულად განადგურდა ინფრასტრუქტურა. ყველაზე მძიმე ვითარება კვლავ აღმოსავლეთ უკრაინაში, დონეცკისა და ლუჰანსკის ოლქებშია, სადაც 12 მარტის მდგომარეობით, მშვიდობიან მოსახლეობაში მსხვერპლის რაოდენობამ 695 შეადგინა. 12 მარტს საჰაერო იერიში განხორციელდა დონეცკის ოლქში, სვიატოჰირსკში მდებარე სამონასტრო თავშესაფარზე, სადაც 500-ზე მეტი იძულებით გადაადგილებული პირი, მათ შორის 200-მდე ბავშვი იმყოფებოდა. უკრაინის ენერგეტიკის მინისტრის განცხადებით, 12 მარტის მდგომარეობით, ბუნებრივი აირი არ მიეწოდებოდა 250 ათასზე მეტ აბონენტს დონეცკის (აღმოსავლეთი), კიევის (ჩრდილოეთი) და ზაპორიზკის (აღმოსავლეთის) ოლქებში. ელექტროენერგიის გარეშე იყო დარჩენილი მილიონამდე მომხმარებელი; მეტწილად ჩერნიჰივსკის (ჩრდილოეთი), დონეცკის (აღმოსავლეთი) და კიევის (ჩრდილოეთი) ოლქებში. ყველაზე მძიმე ჰუმანიტარული ვითარებაა ქალაქ მარიუპოლში, სადაც კონფლიქტი ყველაზე მწვავე ფაზაშია. უკვე ვრცელდება ინფორმაცია სასიცოცხლო მნიშვნელობის მედიკამენტების ნაკლებობის გამო ხალხის გარდაცვალების ფაქტების შესახებ.[3]

ადგილობრივი [უკრაინული] და საერთაშორისო მედია საშუალებების მიერ რეგულარულად ვრცელდება ინფორმაცია უკრაინაში არსებული ვითარების შესახებ. მედია საშუალებების ინფორმაციით, რუსეთის ფედერაციის მხრიდან რეგულარულად ხორციელდება სამხედრო იერიშები როგორც სამხედრო, ასევე სამოქალაქო ობიექტებზე, მათ შორის ისეთ სამოქალაქო ინფრასტრუქტურაზე, სადაც თავს აფარებს მშვიდობიანი მოსახლეობა, მათ შორის ბავშვები. რუსეთის საჰაერო იერიშებს და სხვა სამხედრო მოქმედებებს უკრაინაში ყოველდღიურად ეწირება მშვიდობიანი მოსახლეობა, მათ შორის ბავშვები. მედია საშუალებების ინფორმაციით, უკრაინაში რუსეთის შეიარაღებული ძალების შეჭრის შემდეგ, 150-მდე ბავშვი ემსხვერპლა რუსეთის მოქმედებებს.[4] [5]

საომარო მოქმედებები ძირითადად მიმდინარეობს აღმოსავლეთ უკრაინაში, სამხრეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ უკრაინაში, ჩრდილოეთ და ჩრდილო-აღმოსავლეთ უკრაინაში. დასავლეთ, ჩრდილო-დასავლეთ და სამხრეთ-დასავლეთ უკრაინის ტერიტორიაზე ინტენსიურ საბრძოლო მოქმედებებს ამჟამად ადგილი არ აქვს.

2022 წლის 24 თებერვლის შემდეგ, 2022 წლის 13 მარტის მდგომარეობით, უკრაინა 2.7 მილიონმა დატოვა. უკრაინელი ლტოლვილების ძირითადი ნაკადი [1.7 მილიონი] ლვივის ოლქიდან პოლონეთში გადავიდა. ზაკარპატიის ოლქის გავლით, უკრაინელი ლტოლვილები გადავიდნენ სლოვაკეთში [196 ათასი], უნგრეთსა [246 ათასი] და რუმინეთში [85 ათასი]. ჩერნივცის ოლქის გავლით, უკრაინელი ლტოლვილების ნაწილმა ქვეყანა დატოვა მოლდოვის [105 ათასი] მიმართულებით. ხარკივის ოლქის გავლით, უკრაინელი ლტოლვილები, ასევე, გადავიდნენ რუსეთის ფედერაციაში [106 ათასი] და რივნის ოლქის გავლით – ბელორუსში [ათასზე მეტი].

2022 წლის 24 თებერვლის შემდეგ, 13 მარტის მდგომარეობით, 2 მილიონამდე უკრაინელი იძულებული გახდა, ქვეყნის შიგნით გადაადგილებულიყო. უკრაინელი იძულებით გადაადგილებული პირები ძირითადად დასავლეთ ოლქების მიმართულებით გადაადგილდნენ. ყველაზე დიდი ნაკადები კონცენტრირებულია ზაკარპატიის ოლქში [501 ათასი] და ლვივის ოლქში [387 ათასი]. იძულებით გადაადგილებული პირები, ასევე კონცენტრირებულნი არიან ჩერნივცის ოლქში [220 ათასი], ვოლინის ოლქში [170 ათასი], ოდესის ოლქში [152 ათასი] და ვინიციის ოლქში [158 ათასი]. იძულებით გადაადგილებული პირები, მცირე რაოდენობით, სხვადასხვა ოლქში, ასევე, იმყოფებიან უკრაინის ცენტრალურ ნაწილში [ყველაზე დიდი რაოდენობით დნიპროპეტროვკის ოლქში – 12.7 ათასი] და ასევე მცირე რაოდენობით აღმოსავლეთ უკრაინაში.[1]

გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრის ოფისის შეფასებით, უკრაინა, ქვეყანაში არსებული გარემოებების გათვალისწინებით, ამ ეტაპზე აღარ წარმოადგენს „უსაფრთხო წარმოშობის ქვეყანას“ და სახელმწიფოებმა, ვისაც დარეგულირებული აქვს უსაფრთხო წარმოშობის ქვეყნების ცნება, უკრაინა აღნიშნული სიიდან უნდა ამოიღონ. ხოლო სხვა სახელმწიფოებმა აღნიშნული გარემოება მიიღონ მხედველობაში და გაითვალისწინონ. UNHCR თავის პოზიციაში უკრაინაში დაბრუნების შესახებ წერს, რომ ქვეყანაში არსებული ვითარება ძალადობრივია და გაურკვეველია, რამდენ ხანს შეიძლება შენარჩუნდეს უკრაინაში ასეთი მდგომარეობა. UNHCR მოუწოდებს სახელმწიფოებს, იძულებით არ დააბრუნონ პირები უკრაინაში; მათ შორის ისინიც, ვისაც საერთაშორისო დაცვაზე ადრე ეთქვა უარი. გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრის ოფისის შეფასებით, იძულებითი დაბრუნების აკრძალვა, დღეს არსებულ სიტუაციაში და ვიდრე უკრაინაში უსაფრთხოების კუთხით არსებული ვითარება მნიშვნელოვნად არ გამოსწორდება, წარმოადგენს მინიმალურ სტანდარტს.[2]

[1] გაეროს ჰუმანიტარული მხარდაჭერის კოორდინაციის ოფისი OCHA; უკრაინა: ჰუმანიტარული შედეგები, სიტუაციის ანალიზი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 13 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 22 მარტს]

[2] გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრის ოფისი UNHCR; გლუკის [UNHCR] პოზიცია უკრაინაში დაბრუნების შესახებ; გამოქვეყნებულია 2022 წლის მარტში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 21 მარტს]

[1] გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრის ოფისი UNHCR; გლუკის [UNHCR] პოზიცია უკრაინაში დაბრუნების შესახებ; გამოქვეყნებულია 2022 წლის მარტში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 21 მარტს]

[2] მედია საშუალება „რადიო თავისუფლება“; ზელენსკის თქმით, უკრაინამ განიცადა „სერიოზული დანაკარგები“ რუსეთის შეჭრის გამო; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 24 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 21 მარტს]

[3] გაეროს ჰუმანიტარული მხარდაჭერის კოორდინაციის ოფისი OCHA; უკრაინა: ჰუმანიტარული შედეგები, სიტუაციის ანალიზი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 13 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 22 მარტს]

[4] მედია საშუალება BBC; ომი უკრაინაში – ახალი ამბები მიმდინარე რეჟიმში; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60830013 [ნანახია 2022 წლის 22 მარტს]

[5] მედია საშუალება The Guardian; რუსეთ-უკრაინის ომი: რა ვიცით შეჭრიდან 27-ე დღეს; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 22 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.theguardian.com/world/2022/mar/22/russia-ukraine-war-what-we-know-on-day-27-of-the-invasion [ნანახია 2022 წლის 22 მარტს]

2021 წლის 21 იანვარს მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციამ გამოაქვეყნა ეროვნული მონიტორინგის სისტემის ანგარიში უკრაინაში იძულებით გადადგილებული პირების მდგომარეობის შესახებ. ორგანიზაციამ მონაცემები 2020 წლის აპრილი-ივნისის პერიოდში შეაგროვა და რადგან ამ დროს კორონავირუსის გამო, უკრაინაში საკარანტინო ღონისძებები იყო ძალაში და შეუძლებელი იყო პირისპირ ინტერვიუების ჩატარება, მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციამ მონაცემები სატელეფონო ინტერვიუების გამოყენებით შეაგროვა. გამოქვეყნებულ ანგარიშში ნათქვამია, რომ უკრაინის სოციალური პოლიტიკის სამინისტროს მონაცემებით, 2020 წლის ივლისის მდგომარეობით, ქვეყანაში 1,448,615 რეგისტრირებული იძულებით გადაადგილებული პირია. რეგისტრირებული იძულებით გადაადგილებული პირების თითქმის ნახევარი განსახლებულია დონეცკისა (510,861) და ლუჰანსკის (280,520) რეგიონების უკრაინის მთავრობის მიერ კონტროლირებად ნაწილში. აღნიშნული ორი რეგიონის შემდეგ, დევნილთა ყველაზე დიდ ნაკადს მასპინძლობს ქალაქი კიევი (160,036) და კიევის ოლქი (63,267), ხარკოვის ოლქი (134,335), დნიპროპეტროვსკის ოლქი (71,277) და ზაპოროჟიის ოლქი (56,107).

შრომით ბაზარზე არსებული ვითარება – 2020 წლის ივნისის მდგომარეობით, დასაქმებული იძულებით გადაადგილებულ პირთა რაოდენობა 46%-ია. გამოკითხულ დევნილთა 24% ადასტურებს, რომ, კარანტინის განმავლობაში, ანაზღაურების გარეშე ან ნახევრად ანაზღაურებად შვებულებაშია გაშვებული. ანაზღაურების გარეშე ან ნახევრად ანაზღაურებად შვებულებაში მყოფ დევნილთა შორის საყურადღებო სხვაობაა კაცებსა და ქალებს შორის; აღნიშნულ კატეგორიაში მამაკაცი დევნილების 20%, ხოლო ქალი დევნილების 26%-ია. დასაქმების საერთო მაჩვენებელი უკრაინაში, რომელიც ითვლება 15-დან 70 წლამდე ასაკის მოსახლეობისთვის, 58%-ია. დასაქმების მაჩვენებელი იძულებით გადაადგილებულ პირთა შორის, 20-დან 64 წლამდე ასაკობრივი ჯგუფისთვის 56%-ია; იგივე მაჩვენებელი ქვეყნის საერთო მასშტაბით, იგივე ასაკობრივ ჯგუფში, 67%-ია. 20-64 წლის ასაკობრივი ჯგუფის დასაქმების მაჩვენებელი განსხვავებულია კიევში – 2020 წლის ივნისში დასაქმებული დევნილების რაოდენობა 74%-ია; იგივე მაჩვენებელი 2019 წლის სექტემბერში 90% იყო.

კვლევის პროცესში გამოკითხული დევნილების 46% დასაქმებული იყო ანაზღაურებად სამუშაოზე; გამოკითხულთა 8%-ის თქმით, ისინი იყვნენ უმუშევრები და აქტიურად ეძებდნენ სამსახურს. 24% პენსიაზე იმყოფება და 14% საოჯახო საქმითაა დაკავებული; გამოკითხულთა 4% შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირი, ხოლო 2% სტუდენტია. გამოკითხული იძულებით გადაადგილებული პირების 2% ამბობს, რომ უმუშევარია და სამსახურის ძებნით არაა დაკავებული.

იძულებით გადაადგილებულ პირთა ის ნაწილი, რომელიც უმუშევარია და აქტიურად ეძებს სამსახურს (8%) ამბობს, რომ ძირითადი დაბრკოლება დასაქმების შესაძლებლობების ნაკლებობაა (70%); ისინი ასევე საუბრობენ სხვა შემაფერხებელ გარემოებებზეც – დაბალი ანაზღაურება არსებულ ვაკანსიებზე (62%), კვალიფიკაციის შესაბამისი ვაკანსიების ნაკლებობა (38%), დიდი მანძილი საცხოვრებელ და სამუშაო ადგილებს შორის (16%) და მოუხერხებელი სამუშაო გრაფიკი (15%).

ფინანსური მდგომარეობა და საბაზისო საჭიროებები – 2020 წლის ივნისისთვის, იძულებით გადაადგილებული „ოჯახის უფროსის“ საშუალო თვიური შემოსავალი 3,350 უკრაინული ჰრივნა იყო. უკრაინის სოციალური პოლიტიკის სამინისტროს მიერ დადგენილი საარსებო მინიმუმი კი 3,974 უკრაინული ჰრივნა იყო. გამოკითხული, ნაქირავებ ფართში მცხოვრები, იძულებით გადაადგილებული პირების 27%-მა განაცხადა, რომ ქირის გადახდა აღარ შეეძლო და აქედან გამომდინარე, გასახლება ემუქრებოდა. იძულებით გადაადგილებული პირები კვლავ სახელმწიფო მხარდაჭერაზე არიან დამოკიდებულნი; სახელმწიფოს მიერ დანიშნული დახმარება გამოკითხული იძულებით გადაადგილებული პირების მიერ მეორე ყველაზე ხშირად ნახსენები შემოსავლის წყაროა. სახელმწიფო დახმარების მიმღები დევნილების 35% აცხადებდა, რომ დახმარების მიღების კუთხით პრობლემები შეექმნა კარანტინის პერიოდში. ყველაზე დიდ შიშს წარმოადგენდა სახლიდან გასვლა, ვირუსით დაინფიცირების რისკის გამო (28%). დახმარების მისაღებად სახლიდან გასვლის ეშინოდა ძირითადად 60 წელს ზევით ასაკის დევნილებს.

გამოკითხული იძულებით გადაადგილებული პირების 61 პროცენტი გასული 12 თვის განმავლობაში შემოსავლის წყაროდ ხელფასს აფიქსირებს. სახელმწიფოს მიერ დაწესებული დევნილის დახმარება შემოსავლის წყაროდ მითითებული აქვს გამოკითხულთა 51%-ს. იძლებით გადაადგილებული პირების შემოსახვლის წყაროდ ასევე ასახელებენ ხანგრძლივი სამსახურის პენსიას (39%), სოციალურ დახმარებას (18%), არარეგულარულ შემოსავალს (7%) და სხვა სახის სოციალურ და ჰუმანიტარულ დახმარებებს.

გამოკითხული დევნილების 10% თავის ფინანსურ მდგომარეობას მძიმედ აფასებს – შეზღუდული დანახარჯები საკვებისთვისაც კი; 35% აღნიშნავს, რომ მხოლოდ საკვებისთვის საკმარისი რესურსი აქვს. გამოკითხულთა 41% ამბობს, რომ საკვებისა და ძირითადი საჭიროებებისთვის საკმარისი სახსრები გააჩნია და 10% ამბობს, რომ დამატებით, დანაზოგის შენახვის საშუალებაც აქვს.

2020 წლის ივნისისთვის, გამოკითხული დევნილების მხოლოდ 1%-ს ჰქონდა 1500 უკრაინულ ჰრივნაზე ნაკლები ყოველთვიური შემოსავალი; 2019 წლის ივნისში ასეთი ადამიანების რაოდენობა 2% იყო. გამოკითხული დევნილების 11%-ისთვის შემოსავალი 1500-3000-მდე მერყეობს; 2019 წლის ივნისში ასეთი კატეგორიის რაოდენობა 13% იყო. გამოკითხული დევნილების ძირითადი ნაწილისთვის შემოსავალი 3001-5000 (20%), 5001 – 7000 (22%) და 7001 – 11000 (24%) უკრაინული ჰრივნაა. 2019 წლის ივნისისთვის იგივე მაჩვენებლები, შესაბამისად 20, 19 და 20 პრიცენტი იყო. გამოკითხული დევნილების 22%-ის ყოველთვიური შემოსავალი 11 ათას ჰრივნაზე მეტია; 2019 წლის ივნისისთვის ასეთი კატეგორიის რაოდენობა 26% იყო.

განსახლება და სხვა მთავარი საჭიროებები – იძულებით გადაადგილებული პირების 45% ნაქირავებ ბინაში ცხოვრობს. 10%-ს სახლი აქვს ნაქირავები, ხოლო 5% ერთ ოთახს ქირაობს. საერთო საცხოვრებელში გამოკითხული დევნილების 5%, ხოლო იძულებით გადაადგილებულ პირთა კოლექტიურ ცენტრებში 2% ცხოვრობს. გამოკითხული დევნილების 17% ნათესავებთანაა დასახლებული, ხოლო 11% საკუთრებაში არსებულ სახლებში ცხოვრობს. განსახლებასთან დაკავშირებული საკითხები მთავარ გამოწვევად გამოკითხული დევნილების 38%-ის მიერაა დასახელებული. სხვა მთავარ გამოწვევებად გამოკითხული იძულებით გადაადგილებული პირები ასახელებენ ფულადი დახმარების საჭიროებას (26%), ჰუმანიტარულ დახმარებას (ტანსაცმელი, ჰიგიენის საშუალებები) (12%), ჯანდაცვა და მედიკამენტები (10%) და სხვა.

სერვისებზე წვდომა – კვლევამ აჩვენა, რომ ჯანდაცვის დაწესებულებები მაღალ დონეზეა წარმოდგენილი დიდ და პატარა ქალაქებში მაშინ, როდესაც სოფლებში მსგავსი დაწესებულებები გაცილებით მცირე რაოდენობითაა. გამოკითხული, სოფლად მცხოვრები იძულებით გადაადგილებული პირების მხოლოდ ნახევარი ამბობს, რომ მათ დასახლებაში არის გადაუდებელი დახმარების ცენტრი და აფთიაქი. გამოკითხული დევილების 52% ამბობს, რომ საჯარო ან სხვა სახის ტრანსპორტი მათთვის არ იყო ხელმისაწვდომი, როდესაც ჯანდაცვის დაწესებულებამდე გადაადგილება სჭირდებოდათ.

გამოკითხული დევნილების 94% ამბობს, რომ მათ დასახლებაში არის აფთიაქი, 87% აცხადებს, რომ მათ დასახლებაში არის გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების ცენტრი; 82%-ის თქმით, მათ დასახლებაში ხელმისაწვდომია პირველადი დახმარების კლინიკა და 80% ამბობს, რომ მათ დასახლებაში არის ამბულატორია. გამოკითხული დევნილების 16% ამბობს, რომ კარანტინის დროს მათთვის ხელმისაწვდომი იყო ტრანსპორტი სამედიცინო დაწესებულებამდე. გამოკითხულთა 36% აცხადებს, რომ მათთვის ტრანსპორტი არ იყო ხელმისაწვდომი, ხოლო 41% ამბობს, რომ ასეთი საჭიროება მათ არ ჰქონიათ.

ახალი კორონავირუსის პრევენციის ზომების შესახებ ინფორმირებულობა – ინტერვიუების დროს, იძლებით გადაადგილებულ პირებს კორონავირუსის საწინააღმდეგო პრევენციული ზომების შესახებ დაესვათ კითხვები. გამოკითხულთა 94%-მა იცის, რომ ვირუსისგან თავის დასაცავად პირბადე უნდა ატაროს; 80%-მა ასევე იცის, რომ ხელები ხშირად უნდა დაიბანოს საპნით. იძულებით გადაადგილებული პირებისთვის ცნობილია ხელების სპირტის შემცველი ხსნარით დამუშავების (69%), ხელთათმანების გამოყენების (66%) და დახველება-დაცემინების ჰიგიენის (40%) შესახებ.

იძულებით გადაადგილებულ პირთა გადაადგილების თავისუფლება – 2020 წლის აპრილი-ივნისის პერიოდში გამოკითხულ იძულებით გადაადგილებულ პირთა 82% აღნიშნავდა, რომ განსახლების ადგილი არ შეუცვლიათ უკანასკნელი სამი წლის განმავლობაში. გამოკითხული დევნილების 19% აღნიშნავს, რომ კონფლიქტის დასრულების შემდეგ, საკუთარ საცხოვრებელ ადგილას დაბრუნება სურს; ამასთან, გამოკითხული იძულებით გადაადგილებული პირების 39% ამბობს, რომ კონფლიქტის დასრულების შემდეგაც კი არ სურს თავისი წარმოშობის რეგიონში დაბრუნება. კვლევამ აჩვენა, რომ დევნილები ამჟამინდელი განსხლების ადგილით უფრო მეტად კმაყოფილები არიან, ვიდრე უკმაყოფილოები და გადაადგილებას არ პირებენ. უკრაინის უკიდურეს დასავლეთ რეგიონებში გადაადგილებულ პირთა 57% ამბობს, რომ გადაადგილებას არ აპირებს, 9% ამბობს, რომ კონფლიქტის დასრულების შემდეგ გეგმავს გადაადგილებას, ხოლო 22%-ს უჭირს პასუხის გაცემა. უკრაინის ცენტრალური რეგიონების დასავლეთ ნაწილში გადაადგილებული დევნილების 65% შემდგომ გადაადგილებას არ გეგმავს, 20%-ს კი პასუხის გაცემა უჭირს. ცენტრალური რეგიონების აღმოსავლეთ ნაწილში გადაადგილებული დევნილების 53% არ გეგმავს გადაადგილებას, 10% აცხადებს, რომ გეგმავს გადაადგილდეს კონფლიქტის დასრულების შემდეგ, ხოლო 21%-ს უჭირს პასუხის გაცემა. უკრაინის აღმოსავლეთ რეგიონებში გადაადგილებულ დევნილებში დარჩენის სურვილის შედარებით ნაკლებს აქვს – გამოკითხულთა 41% ამბობს, რომ შემდგომ გადაადგილებას არ გეგმავს, 12% ფიქრობს, რომ გადაადგილდება კონფლიქტის დასრულების შემდეგ, ხოლო 18% – სავარაუდოდ, უახლოეს მომავალში; კითხვაზე პასუხის გაცემა უჭირს 18%-ს. უშუალოდ დონეცკისა და ლუჰანსკის რეგიონის მთავრობის მიერ კონროლირებად ტერიტორიებზე (სადაც იძულებით გადაადგილებულ პირთა ყველაზე დიდი რაოდენობაა კონცენტრირებული) გადაადგილებულ პირთა მხოლოდ 28% ამბობს, რომ შემდეგ გადაადგილებას არ გეგმავს; 26% აცხადებს, რომ გადაადგილდება კონფლიქტის დასრულების შემდეგ, 16% ფიქრობს, რომ სავარაუდოდ, უახლოეს მომავალში შეიცვლის საცხვორებელს, ხოლო კითხვაზე პასუხის გაცემა უჭირს 29%-ს.

ინტეგრაცია ადგილობრივ საზოგადოებასთან – გამოკითხული დევნილების 50% აცხადებს, რომ ისინი ინტეგრირებულნი არიან ადგილობრივ საზოგადოებასთან. იძულებით გადაადგილებული პირების 39% ამბობ, რომ ისინი ნაწილობრივ ინტეგრირებულები არიან. კვლევამ, ასევე, აჩვენა, რომ ის იძულებით გადაადგილებული პირები, ვინც თავს ნაწილობრივ ინტეგრირებულად მიიჩნევს, უფრო ნაკლებადაა დასაქმებული, ვიდრე ის ნაწილი, რომელიც თავს სრულად ინტეგრირებულად მიიჩნევს – 38% და 52% შესაბამისად. კვლევის შედეგები აჩვენებს, რომ ქვეყნის ცენტრალურ და დასავლეთ ნაწილში გადაადგილებული დევნილები უფრო მეტად ინტეგრირებულად გრძნობენ თავს. უკრაინის დასავლეთ რეგიონებში გადაადგილებულ დევნილთა 65% მიიჩევს, რომ სრულად ინტეგრირებულია და მხოლოდ 8% ფიქრობს, რომ არაა ინტეგრირებული ადგილობრივ საზოგადოებაში. ცენტრალურ ნაწილში 66-77% ფიქრობს, რომ სრულად ინტეგრირებულია და 6-11% მიიჩნევს, რომ არ არის ინტეგრირებული ადგილობრივ საზოგადოებაში. უკრაინის აღმოსავლეთ რეგიონებში კი მხოლოდ 35% მიიჩნევს, რომინტეგრირებულია სრულად. უშუალოდ დონეცკისა და ლუჰანსკის მთავრობის მიერ კონტროლირებად ტერიტორებზე გადაადგილებულ დევნილთა 46% მიიჩნევს, რომ სრულად ინტეგრირებულია ადგილობრივ საზოგადოებასთან.

ხელისუფლების მიერ არაკონტროლირებად ტერიტორიაზე დაბრუნებულები – მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციის სატელეფონო გამოკითხვისას, რესპოდენტთა 20%-მა დაადასტურა, რომ მთავრობის მიერ არაკონტროლირებად ტერიტორიაზე დაბრუნდა. ძირითადად, გამოკითხული დაბრუყნებულები უფრო ხანდაზმულები არიან, ვიდრე დევნილობაში მყოფნი. დაბრუნებულთა შორის 60 წლის უფრო ზევით ასაკის დევნილების რაოდენობა 65%-ია. დაბრუნებული დევნილების 19%-ის ყოველთვიური შემოსავალი 3 ათას უკრაინულ ჰრივნაზე დაბალია.[1]

გაეროს ჰუმანიტარული დახმარების კოორდინაციის ოფისი 2021 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშში უკრაინაში არსებული ვითარების შესახებ წერს, რომ ქვეყანაში თითქმის 3.5 მილიონი ადამიანი საჭიროებს სხვადასხვა სახის დახმარებას. ჰუმანიტარული მხარდაჭერის 2021 წლის გეგმა მიზნად ისახავს კონფლიქტის შედეგად დაზარალებული, 2 მილიონამდე ყველაზე მოწყვლადი ხალხის მხარდაჭერას – დაახლოებით 800 ათას ადამიანი დონეცკისა და ლუჰანსკის ხელისუფლების მიერ არა-კონტროლირებად ტერიტორიებზე და 1.1 მილიონი ადამიანი ხელისუფლების მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებზე. უკრაინის ჰუმანიტარული მხარდაჭერის 2021 წლის გეგმის დოკუმენტის მიხედვით, ჰუმანიტარული საზოგადოება უკრაინაში კვლავ იმუშავებს, რათა უზრუნველყოფილი იყოს ხალხის წვდომა ძირითად სერვისებზე და გაძლიერდეს როგორც კონფლიქტის, ასევე კორონაირუსის შედეგად დაზარალებულთა დაცვა.[2]

[1] International Organization for Migration; Ukraine – National Monitoring System Report on the Situation of Internally Displaced Persons (March 2020); published: 21 January, 2021; available at: https://displacement.iom.int/reports/ukraine-%E2%80%94-national-monitoring-system-report-situation-internally-displaced-persons-march [accessed 01 February 2021]

[2] Relief web; OCHA Ukraine Situation Report, 25 January 2021; 25 January, 2021; available at: https://reliefweb.int/report/ukraine/ocha-ukraine-situation-report-25-january-2021-enruuk [accessed 02.02.2021]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი უკრაინაში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ საპატიმროებსა და დაკავების ცენტრებში არსებული პირობები კვლავ რჩებოდა მძიმედ, არ იყო თავსებადი საერთაშორისო სტანდარტებთან და, ზოგჯერ, საფრთხეს უქმნიდა პატიმრების სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას. ფიზიკური ძალადობა, შესაბამისი სამედიცინო სერვისებისა და კვების უკმარისობა, ცუდი სანიტარული პირობები და ადექვატური განათების არარსებობა კვლავაც პრობლემად რჩებოდა. გადავსებულობა ისევ აქტუალურ საკითხს წარმოადგენდა, თუმცა, უფლებადამცველი ორგანიზაციები აღნიშნავდნენ, რომ 2016 წელს გატარებული რეფორმების შედეგად, ვითარება ამ კუთხით, შედარებით გამოსწორდა.

ანგარიშის მიხედვით, ასევე პრობლემას წარმოადგენდა ციხის პერსონალის მხრიდან განხორიცელებული ფიზიკური ძალადობის ფაქტები. მაგალითად, მარტში, #26 საპატიმროში ვიზიტისას, არასამთავრობო ორგანიზაცია “Kharkiv Human Rights Protection Group”-ის წარმომადგენლებს პატიმრებმა განუცხადეს, რომ ციხის ადმინისტრაციამ, იმისთვის, რომ თავიდან აერიდებინა სავარაუდო ბუნტი, გამოიძახა სპეც. დანიშნულების რაზმი და მასობრივ ცემას დაუქვემდებარა ისინი. ექსპერტებმა 7 პატიმრის სხეულზე სერიოზული ფიზიკური დაზიანების კვალი დაადასტურეს. 8 სხვა პატიმარი, ინციდენტის შემდგომ, გადაიყვანეს Kryvy Rih-ის საპატიმროში, ხოლო მანამდე, მათივე განცხადებით, აღნიშნული პატიმრები ციხის პერსონალმა დაუქვემდებარა ცემას. საპატიმროს ადმინისტრაციის განცხადებით, პატიმრებმა ჯანმრთელობის დაზიანები თავად, განზრახ მიიყენეს.

გარდა ამისა, ვრცელდებოდა ცნობები უშუალოდ პატიმრებს შორის ერთმანეთზე ძალადობის ფაქტებზეც. მაგალითად, პრესის მიერ მარტში გავრცელებული ცნობების თანახმად, ბერდიანსკის ციხეში ერთმა პატიმარმა მეორე გააუპატიურა, სავარაუდოდ, ციხის ადმინისტრაციის მითითების შესაბამისად. მსხვერპლი,  სავარაუდოდ, 23 წლის სამხედრო მოსამსახურე იყო, რომელიც საპატიმროში პოსტის ნებართვვის გარეშე მიტოვებისთვის იხდიდა სასჯელს. ციხის ადმინისტრაცია კატეგორიულად უარყოფდა, რომ დანაშაული მათი მითითების საფუძველზე მოხდა. პოლიციამ დაიწყო გამოძიება, მაგრამ ოქტომბრის თვის მდგომარეობით, არავინ დაუკავებიათ. პრესის მიხედვით, ადგილობრივი პროკურორი და პოლიციის წარმომადგენლები რამდენჯერმე შეხვდნენ მსხვერპლს და მისგან სავარაუდოდ ითხოვნდნენ ხელის მოწერას კონკრეტულ დოკუმენტზე, სადაც აღნიშნული იქნებოდა, რომ ის მომხდარ შემთხვევაზე პასუხისმგებლობას საპატიმროს ადმინისტრაციას არ აკისრებდა.  ადგილობრივი უფლებადამცველი ორგანიზაციების მიხედვით, აღნიშნულ საპატიმროზე წარსულში ვრცელდებოდა ცნობები სავარაუდო წამების შესახებ.

ანგარიშის მიხედვით, დაკავების დაწესებულებათა უმრავლესობა იყო მოძველებული და საჭიროებდა რემონტს. დაკავებულები აცხადებდნენ, რომ მათ საკნებში ვენტილაციის კუთხით საკმაოდ მძიმე პირობები იყო, ასევე – ფიქსირდებოდა მწერების ჭარბი რაოდენობა. პოლიციის დროებით და წინასწარი დაკავების ცენტრებში, საპატიმრო დაწესებულებებთან შედარებით, ზოგადი პირობები უფრო ცუდი იყო. ზოგიერთ შემთხვევაში, არ არსებობდა ადექვატური სანიტარული პირობები და შესაბამისი სამედიცინო სერვისები. საკუთარ 2017 წლის ანგარიშში, „ევროსაბჭოს წამების პრევენციის კომიტეტი“ (CPT) გამოხატავდა შეშფოთებას იმაზე, რომ წინასწარი დაკავების ცენტრებში მყოფ პატიმრებს, ზოგადად, არ ჰქონდათ საკნის-გარეთ აქტივობებზე წვდომა, გარდა ეზოში დღეში ერთსაათიანი ვარჯიშისა.

ფიქსირდებოდა პრობლემები საჭმლის ხარისხის კუთხითაც. მიუხედავად იმისა, რომ პატიმრები იღებდნენ დღეში სამჯერად კვებას, ბევრგან აღნიშნული საკვები ფასდებოდა, როგორც „საჭმელად უვარგისი“. პატიმრებში ხშირად გამოკიდებულნი იყვნენ იმ დამატებით საკვებზე, რომელსაც ოჯახებიდან გზავნილების სახით იღებდნენ. CPT აღნიშნავდა, რომ ზოგიერთ წინასწარი დაკავების ცენტრში, დაკავებულებს არ ჰქონდათ მდგრადი წვდომა საკვებსა და სასმელ წყალზე. ამას გარდა, UN SRT-ის მიხედვით, ჰიგიენის პროდუქტების უმრავლესობა, მათ შორის – ტუალეტის ქაღალდი, საპონი და ა.შ. პატიმრებს არ მიეწოდებოდათ და ისინი, ამ კუთხით, დამოკიდებულნი იყვნენ ოჯახებსა და ჰუმანიტარულ ორგანიზაციებზე.

გაერო და სხვა სადამკვირვებლო საერთაშორისო ორგანიზაციები ყურადღებას ამახვილებდნენ ჯანდაცვითი სერვისების მიწოდების კუთხით არსებულ სისტემურ პრობლემებზე. CPT მიხედვით, დღის წესრიგში იდგა ისეთი პრობლემები, როგორიცაა: კონფიდენციალურობის პრინციპის უგულებელყოფა; დაზიანებების არასათანადო და არაადექვატური აღწერა და შესაბამისი დარგის სამედიცინო სპეციალისტებზე (მათ შორის, გინეკოლოგებსა და ფსიქიატრებზე) არასათანადო წვდომა. დეფიციტი იყო თითქმის ყველა ტიპის მედიკამენტზე და პატიმრები იძულებულნი იყვნენ, ამ ასპექტში, თავიდან ბოლომდე ოჯახებზე ყოფილიყვნენ დამოკიდებულნი. საპატიმროებში მოქმედ სამედიცინო დაწესებულებებში პირობები იყო ცუდი და არაჰიგიენური. ბიუროკრატიული და ფინანსური ხასიათის საკითხები აფერხებდა პატიმართა დროულ გადაყვანას საქალაქო საავადმყოფოებში, რასაც შედეგად მათი გახანგრძლივებული ტრავმა და დაგვიანებული დიაგნოზი სდევდა თან.

ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ უკრაინაში პატიმრებსა და დაკავებულებს შეუძლიათ პატიმრობის პირობების შესახებ საჩივრებით მიმართონ სახალხო დამცველს. მიუხედავად ამისა, უფლებადამცველი ორგანიზაციები აცხადებდნენ, რომ ციხის ადმინისტრაცია ან ცენზურას უქვემდებარებდა აღნიშნულ საჩივრებს, ან ცდილობდა დაერწმუნებინა პატიმრები, არ გამოეყენებინათ აღნიშნული მექანიზმი. ფიქსირდებოდა საჩივრების ავტორი პატიმრების მიმართ სასჯელის დაკისრების და დევნის ფაქტებიც. უფლებადამცველი ჯგუფები ასევე აღნიშნავდნენ, რომ კანონისმიერი ნორმები ყოველთვის არ უზრუნველყოფნდნენ საჩივრების კონფიდენციალურობას, რაც პრობლემას წარმოადგენდა.

მიუხედავად იმისა, რომ საპატიმროების ადმინისტრაცია ზოგადად, ნებას რთავდა პატიმრებს, მიეღოთ ვიზიტორები, პატიმართა უფლებადამცველი ორგანიზაციები აღნიშნავდნენ, რომ ზოგიერთ ოჯახს ამ კანონიერი უფლების გამოყენებისთვის ქრთამის გადახდა უწევდა.

მთავრობა, ზოგადად, ნებას რთავდა ისეთ უფლებადამცველ ორგანიზაციებს, როგორიცაა – CPT, HRMMU და ომბუდსმენის ოფისი, დამოუკიდებელი სამონიტორინგო საქმიანობა ეწარმოებინათ საპატიმროებსა და დაკავების ცენტრებში.[1]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom House უკრაინის შესახებ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ბევრ საპატიმროში არსებული პირობები არაჰიგიენური და ჯანმრთელობისთვის საშიში იყო.[2]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Kharkiv Human Rights Protection group 2020 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ უკრაინის ზოგიერთ პენიტენციურ დაწესებულებაში პატიმრებს არ გააჩნდათ საკმარისი რაოდენობის საწოლები, რის გამოც, იძულებულნი იყვნენ, ცვლებში ეძინათ.  აღნიშნული პრაქტიკა ფართოდ იყო გავრცელებული წინასწარი დაკავების იზოლატორებშიც, სადაც დაკავებულები ასევე უჩიოდნენ განათებისა და სუფთა ჰაერის ნაკლებებობასაც. ამ კუთხით, განსაკუთრებით პრობლემატურია ე.წ. „ტრანზიტული საკნები“, სადაც ერთი ციხიდან მეორეში გადასაყვანი პატიმრები დროებით არიან განთავსებულნი.

ფიზიკური პირობები პენიტენციურ დაწესებულებათა უმრავლესობის შემთხვევაში არადამაკმაყოფილებელია, რაც ძირითადად განპირობებული იყო ისეთი ფაქტორებით, როგორიცაა – საცხოვრებელი ფართის სიმცირე; მძიმე სანიტარული პირობები; სარდაფებში განთავსებული საკნები; განათების და ტემპერატურის კონტროლის კუთხით არსებული პრობლემები; შეზღუდული წვდომა სუფთა ჰაერსა და სასმელ წყალზე და ა.შ. როგორც წესი, ადექვატური საპატიმრო პირობები ხელმისაწვდომი იყო მხოლოდ არასრულწლოვანთათვის; ქალებისთვის და პრივილეგირებული პირებისთვის.

უკრაინის წინააღმდეგ მიმართულ იმ საქმეებში, სადაც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ მე-3 მუხლის (წამების აკრძალვა) დააადგინა, საქმე ეხებოდა საპატიმრო დაწესებულებებში ისეთ სამართალდარღვევებს, როგორიცაა: გადავსებულობა; არაადექვატური სანიტარული და ჰიგიენური პირობები; არასაკმარისი განათება და ვენტილაცია; საკნებში მწერებისა და ობის არსებობა; შხაპზე შეზღუდული წვდომა; შეზღუდული დღის გასეირნება; საკვების დაბალი ხარისხი და ა.შ. აღნიშნული დარღვევები დადგინდა უკრაინის არაერთ რეგიონში მდებარე მრავალ დაწესებულებაში.

ანგარიშის მიხედვით, პატიმრებისთვის განკუთვნილი საკვები სტანდარტები არ იყო თავსებადი ჯანდაცვის სამინისტროსა და „ევროპის საპატიმროთა წესებით“ დადგენილ სტანდარტებთან. საპატიმროთა უმრავლესობის შემთხვევაში, საჭმელს გააჩნდა ცუდი ორგანოლეპტიკური თვისებები; მზა საკვებში არ იყო საკმარისი რაოდენობის ხორცი; ცუდი შესანახი პირობების შედეგად გაფუჭებული საკვები მარაგები მაინც გამოიყენებოდა და ა.შ. ასევე, იყო პრობლემები ციხეებში საკვების დისტრიბუციის თვალსაზრისითაც.

ანგარიშში ასევე აღნიშნუალი, რომ 2018 წელს მიიღეს კანონი პენეტენციური სიტემის ოპტიმიზაციის შესახებ, რომელის ფარგლებშიც, 17 პენიტენციური დაწესებულება დროებით დაიხურა. დახურული ციხეები შეირჩა არა იმ პრინციპით, თუ რამდენად საჭიროებდა შენობა და იქ არსებული ფიზიკური პირობები ოპტიმიზაციისა და რემონტს, არამედ – საპატიმროში არსებულ პატიმართა რაოდენობით. მაგალითად, დაიხურა შოსტიკივსკას N66 ციხე, რომელიც ახალი გარემონტებული იყო და იქ არსებული პირობები სტანდარტებს აკმაყოფილებდა. ხოლო უკრაინაში მოქმედი ბევრი, გაცილებით ცუდი პირობების მქონე საპატიმრო კვლავ აგრძელებს ფუნქციონირებას. [3]

უკრაინის პარლამენტის ადამიანის უფლებათა კომისარის ოფისი საკუთარ 2020 წლის ანგარიშში წერდა, რომ 2018-2020 წლებში, უკრაინის საპატიმროებში კომისიის მიერ განხორიცელებულმა სამონიტორინგო ვიზიტებმა აჩვენა, რომ ადგილი ჰქონდა ისეთ დარღვევებს, როგორიცაა, მაგალითად – პატიმრების მიმართ არალეგალური ფიზიკური ძალის გამოყენება.

2019 წლის დეკემბერში, კროპივნიცკის წინასწარი დაკავების ცენტრში მორიგი სამონიტორინგო ვიზიტისას, კომისიამ მიიღო არაერთი საჩივარი წამებისა და არასათანადო მოპყრობის შესახებ. ციხის ადმინისტრაცია ცდილობდა, დაემალა ჯანმრთელობა დაზიანებულ პატიმართა რეალური რაოდენობა და ასევე, არ აწვიდა მათ შესაბამის სამედიცინო დამხარებას. საბოლოოდ, გაირკვა, რომ ნაცემი იყო 82 დაკავებული და მხოლოდ კომისიის ჩარევის შემდგომ აღუდგათ მათ წვდომა შესაბამის სამედიცინო და იურიდიულ სერვისებზე. წამებისა და არასათანადო მოპყრობის ფაქტები (22 შემთხვევა) გამოვლინდა ოლექსიევკას N 25 გამოსასწაორებელ კოლონიაშიც. ორივე ზემოხსენებული შემთხვევის ფაქტზე, უკრაინის გამოძიების სახელმწიფო ბიურომ გამოძიება დაიწყო.

2018 წლის განმავლობასი, კომისიამ მოქალაქეებისგან მიიღო 1666 საჩივარი პენიტენციურ დაწესებულებებში უფლებადარღვევების შესახებ. 2019 წელს კი ეს რიცხი 1775-მდე გაიზარდა, რომელთაგანაც 1023 ციხეში არაადექვატურ პირობებს ეხებოდა, ხოლო 43 კი – სავარაუდო წამებას.

წინასწარი დაკავების ცენტრებში სამონიტორინგო ვიზიტისას, ფიქსირდებოდა ისეთი დარღვევები, როგორიცაა – პატიმრებისთვის არაადექვატური საცხოვრებელი პირობები; პატიმრებს არ გააჩნდათ ინდივიდუალური საწოლები; საკანთა უმრავლესობა იყო გადავსებული და დაკავებულები იძულებულნი იყვნენ, დაეძინათ ცვლებში. პატიმრების განაწილებისას, ციხის ადმინისტრაცია არ ითვალისწინებდა საკნების ფართობს, რის შედეგადაც, ირღვეოდა პატიმრების უფლებები.

ვიზიტების უმრავლესობისას, გამოვლენილ იქნა, რომ საკნებში არსებული ელექტრო-ენერგიის გაყვანილობა პოტენციურად საშიში იყო პატიმრების სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის, ასევე – არღვევდა უკრაინაში მოქმედ კანონს სახანძრო უსაფრთხოების შესახებ.

ამას გარდა, უკრაინის საპტიმროებში, ადგილი ჰქონდა დაკავებული შ.შ.მ. პირების უფლებების დარღვევასაც. კერძოდ, ციხეების ადმინისტრაცია არ უქმნიდა მათ საერთაშორისო და ეროვნული სტანდარტებით გათვალისწინებულ და აუცილებელ საცხოვრებელ პირობებს.[4]

[1] United States Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Ukraine; published in March 2020; available at

[accessed 29 September 2020]

[2] Freedom House – “Freedom in the World 2020 – Ukraine”; published in March 2020; available at

[accessed 29 September 2020]

[3] Kharkiv Human Rights Protection group – Seventh Periodic Report of Ukraine on Implementation of the Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment; published in January 2020; available at

[accessed 30 September 2020]

[4] The Ukrainian Parliament Commissioner for Human Rights – “Information of the Ukrainian Parliament Commissioner for Human Rights, acting as a national preventive mechanism, on the implementation in Ukraine of the UN Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (submitted in the context of the seventh periodic report of Ukraine on the implementation of the Convention at the 70th session of the Committee against Torture )“; published in 2020; available at

[accessed 30 September 2020]

ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC –  „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts) მიხედვით, დღევანდელი მდგომარეობით,  2014 წლიდან მოყოლებული, უკრაინაში ფიქსირდება არა-საერთაშორისო ხასიათის შეიარაღებული კონფლიქტი უკრაინის ხელისუფლებასა და თვითაღიარებულ „დონეცკისა და ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკებს“ შორის. ამას გარდა, ქვეყნის კონკრეტული ნაწილი, კერძოდ – ყირიმის ავტონომიური რესპუბლიკა და ქალაქი სევასტოპოლი, რუსეთის მიერ არის ოკუპირებული.[1]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი უკრაინაში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ გავრცელებული ცნობების თანახმად, რუსეთის მხარდაჭერილი ძალები დონბასის რეგიონში ჩადიოდნენ ისეთ სერიოზულ უფლებათა დარღვევებს, როგორიცაა – სამოქალაქო პირთა მკვლელობა; გატაცებისა და იძულებითი გაუჩინარებების შემთხვევები; წამება; უკანონო დაკავება; გენდერული დანაშაული; მკაცრი და სიცოცხლისთვის საშიში საპატიმრო პირობები; პოლიტიკური პატიმრები; სასამართლო დამოუკიდებლობების არარსებობა; გამოხატვის თავისუფლების, პრესისა და ინტერნეტის კუთხით არსებული უმკაცრესი შეზღუდვები; შეკრებისა და მშვიდობიანი მანიფესტაციის უფლების შეზღუდვა და ა.შ.

გაეროს ადამიანის უფლებათა კომისრის სამონიტორინგო მისიის (HRMMU) მიხედვით, კონფლიქტის დაწყებიდან მოყოლებული, 3 მილიონზე მეტმა ადამიანმა დატოვა დონეცკისა და ლუჰანსკის ოლქები. მათ განცხადებით, მიმდინარე შეიარაღებული მოქმედებები კვლავ მნიშვნელოვან გავლენას ახდენდა კონფლიქტის ზონაში მცხოვრები 3.9 მილიონი პირის  ყოველდღიურ ცხოვრებაზე. მათ შორის, რუტინულად საფრთხე ემუქრებოდა მათ სიცოცხლეს, ხოლო მათი ქონება და კრიტიკულად მნიშვნელოვანი სამოქალაქო ინფრასტრუქტურა, ნადგურდებოდა.

იმავე HRMMU-ს მიხედვით,  კონფლიქტის დაწყებიდან დონბასის რეგიონში მოკლეს 13.000-ზე მეტი პირი, მათ შორის – სამოქალაქო პირები, სამხედროები და შეიარაღებული ჯგუფების წევრები. 2019 წლის აგვისტოს მონაცემებით, მიმდინარე წელს (2019) ორგანიზაციამ აღრიცხა 18 სამოქალაქო პირის სიკვდილი.

რაც შეეხება უშუალოდ უკრაინაში დევნილთა მდგომარეობას, ანგარიშის მიხედვით სექტემბრის მდგომარეობით, უკრაინის სოციალურ საკითხთა სამინისტროს რეგისტრირებული ყავდა 1.4 მილიონი იძულებით გადაადგილებული პირი. ზოგიერთი არასამთავრობო ორგანიზაციის მიხედვით, აღნიშნული რიცხვი შედარებით დაბალი იყო, რადგან პირთა ნაწილი, რეგისტრაციის შემდგომ, საკუთარ საცხოვრებელს დაუბრუნდა. დევნილთა უდიდესი ნაწილი ცხოვრობდა კონფლიქტის მიმდებარე ზონებში, კერძოდ – დონეცკისა და ლუჰანსკის ოლქების სამთავრობო ძალების მიერ კონტროლირებად ნაწილებში; ასევე – ხარკოვში, დნიპროპეტროვსკში და ზაპოროჟიის ოლქში.

მთავრობა სოციალური შეღავათებს აძლევდა მხოლოდ იმ პირებს, რომლებიც რეგისტრირებულნი იყვნენ, როგორც იძულებით გადაადგილებული პირები. იმისთვის, რომ თავიდან აეცილებინათ თაღლითობა, სამთავრობო ინსტიტუციები ზღუდავდნენ პენსიებისა და სხვა სარგებლის გაცემას იმ პირებზე, რომლებზეც არ იყო დადასტურებული, რომ ბინადრობდნენ მთავრობის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე. HRMMU-ს მიხედვით, მთავრობა ზემოხსენებულ დადასტურების (ვერიფიკაციის) პროცედურას ფართოდ იყენებდა, რის გამოც იჩაგრებოდა პირთა გარკვეულ სეგმენტი, განსაკუთრებით – მოხუცები და შშმ პირები, რადგან მათი შეზღუდული უნარები გადაადგილების კუთხით ართულებდა მათ მიერ ვერიფიკაციის სტანდარტების დაკმაყოფილებას. მთავრობა, ზოგჯერ, აუქმებდა გადახდებს ყოველგვარი შეტყობინების გარეშე და დევნილები აცხადებდნენ, რომ მათი აღდგენისას გარკვეულ პრობლემებს აწყდებოდნენ.

ქვეყანაში მოქმედ ჰუმანიტარულ ორგანიზაციებს კარგი წვდომა გააჩნდათ იმ რეგიონებზე, რომლებიც სამთავრობო კონტროლს ექვემდებარებოდნენ.

დევნილები ვერ ახერხებდნენ ადგილობრივი თვითმართველობის არჩევნებში და საპარლამენტო არჩევნებისას, მაჟორიტარულ ოლქებში ხმის მიცემას, თუკი არ იქნებოდნენ რეგისტრირებულნი ახალ მისამართზე.

HRMMU-ს მიხედვით, იძულებით გადაადგილებულ პირთა ინტეგრაცია წარმოადგენდა პრობლემას, რადგან ამ კუთხით არ არსებობდა სამთავრობო სტრატეგია და შესაბამისი ფინანსური რესურსები, რის გამოც დევნილები მარგინალიზებულ მდგომარეობაში რჩებოდნენ. არასამთავრობო ორგანიზაციები, აცხადებდნენ, რომ დევნილები ასევე ექვემდებარებოდნენ დისკრიმინაციას დასაქმების კუთხით, ასევე – განათლების, ჯანდაცვისა და საჭირო დოკუმენტაციის მოპოვების კუთხით. მართალია, კანონის თანახმად მთავრობის ვალდებული იყო, იძულებით გადაადგილებულ პირთა საცხოვრებლით უზრუნველყოფა, თუმცა, შესაბამისი ორგანოები ამ კუთხით არ დგამდნენ ეფექტურ ნაბიჯებს. სამუშაო ადგილების სიმცირე და ზოგადად სუსტი ეკონომიკა განსაკუთრებულ გავლენას ახდენდა დევნილებზე, აიძულებდა რა მათ ეცხოვრათ არაადექვატურ საცხოვრებლებში, მაგალითად, კოლექტიურ ცენტრებსა და დროებით საცხოვრებლებში. სხვა დევნილები ცხოვრობდნენ მასპინძელ ოჯახებში, მოხალისეებთან ან კერძო საცხოვრებლებში, რომელთაც ქირაობდნენ. ზოგიერთი დევნილს, განსაკუთრებით კი იმათ, რომლებიც ბინადრობდნენ დონეცკისა და ლუჰანსკის ოლქების სამთავრობო კონტროლს დაქვემდებარებულ ნაწილებში, არ გააჩნდათ ადეკვატური წვდომა სანიტარულ საშუალებებზე, თავშესაფარსა თუ სასმელ წყალზე.[2]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Amnesty International უკრაინის შესახებ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი  – 2019 წელი) წერდა, რომ აღმოსავლეთ უკრაინაში რუსეთის მხარდაჭერილი სეპარატისტების მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიები კვლავ რჩებოდა სამოქალაქო აქტივისტებისა და სხვა ჰუმანიტარული აქტორების წვდომის მიღმა. იმ პირებს შორის, რომლებიც სეპარატისტებმა გაათავისუფლეს და გაუშვეს მთავრობის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე, იყვნენ უფლებადამცველები; ჟურნალისტები და ბლოგერები, რომლებიც დაკავებულები იყვნენ საკუთარი საქმიანობის გამო, რაც ხშირად იქ მოქმედი რეჟიმის კრიტიკასაც მოიცავდა. მაგალითად, სტანისლავ ასეიევს ოქტომბერში 15 წლის ვადით თავისუფლების აღკვეთა მიესაჯა „ჯაშუშობისთვის“. აღნიშნული პირების განცხადებით, დონბასში ნებისმიერი ტიპის ქმედებას, რაც არ არის თავსებადი მოქმედ რეჟიმთან, შესაძლებელია მოჰყვეს ისეთი ტიპის სადამსჯელო ღონისძიებები, როგორიცაა – დაპატიმრება, დაკითხვა, წამება და სხვა ტიპის არასათანადო მოპყრობა. როგორც წესი, საპატიმრო პირობები მკაცრი და აუტანელია.  ბევრ ყოფილ პატიმარს აღენიშნებოდა ფსიქიკური ტრავმა. მათ მიერ მოყოლილ შემაშფოთებელ ამბებს შორის, ასევე იყო სექსუალური ექსპლუატაციისა და სექსუალური ძალადობის შემთხვევები, მათ შორის – სისტემატიური გაუპატიურებები, რომელთაც დაკავებისას უქვემდებარებდნენ არა მარტო ქალებს, არამედ – მამაკაცებსაც.[3]

Freedom House უკრაინის შესახებ 2020 წელს გამოქვეყნებული ანგარიშის (საანგარიშო პერიოდი -2019 წელი) მიხედვით, იძულებით გადაადგილებული პირები, რომელთა რიცხვის 1.5 მილიონზე მეტს აღწევდა, აწყდებოდნენ კონკრეტულ სამართლებრივ და პრაქტიკული ხასიათის ბარიერებს არჩევნებში მონაწილეობის კუთხით. ამას გარდა, ანგარიშის მიხედვით, აღნიშნული დევნილები განსაკუთრებით მოწყვლად კატეგორიას წარმოადგენდნენ სექსუალური ტრეფიკინგისა და იძულებითი შრომის კუთხით.[4]

[1] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts; available at http://www.rulac.org/browse/map [accessed 20 July 2020]

[2] United States Department of State – C ountry Report on Human Rights Practices 2019 – Ukraine; published in March 2020; available at

[accessed 20 July 2020]

[3] Amnesty International  – Human Rights in Eastern Europe and Central Asia – Review of 2019 – Ukraine [EUR 01/1355/2020]; published in April 2020; available at

[accessed 21 July 2020]

[4] Freedom House – Freedom in the World 2020 – Ukraine; published in March 2020; available at

[accessed 21 July 2020]

ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი 2018 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი 2017 წელი) უკრაინის შესახებ წერს, რომ ქვეყნის მთავრობა თანამშრომლობს გაეროს ლტოლვილთა უმაღლეს კომისარიატთან და სხვა ჰუმანიტარულ ორგანიზაციებთან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, ლტოლვილთა, დაბრუნებულ ლტოლვილთა, თავშესაფრის მაძიებელთა და მოქალაქეობის არ მქონე პირთა დაცვისა და დახმარების უზრუნველსაყოფად.

მთავრობა იძულებით გადაადგილებულ პირებს სოციალურ დახმარებას უხდის. აღნიშნულ დახმარებას იღებენ მხოლოდ ის პირები, ვინც რეგისტრირებულები არიან დევნილებად. კანონის თანახმად, დევნილები ყოველთვიურად იღებენ 880 გრივნას (32 აშშ დოლარი) ბავშვებისთვის და შშმ პირებისთვის და 440 გრივნას (16 აშშ დოლარი) შრომისუნარიანი პირებისთვის. საერთო ჯამში, ოჯახს მაქსიმუმ შეუძლია მიიღოს 2 400 გრივნა (89 აშშ დოლარი) თვეში. კანონის თანახმად, მთავრობა ვალდებულია დევნილები უზრუნველყოს განსახლებით, თუმცა აღნიშნული მიმართულებით ეფექტიანი ნაბიჯების გადადგმა არ ხდება. ჰუმანიტარული დახმარების ჯგუფებს აქვთ კარგი ხელმისაწვდომობა მთავრობის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებზე.

სოციალური პოლიტიკის სამინისტრო აჩერებს შემწეობების გაცემის პროცესს იმ დევნილებისთვის, რომლებიც 2 თვეზე მეტი ხნით გადიან უკრაინის ხელისუფლების მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიებიდან. შემწეობის აღდგენა ხდება პირის მთავრობის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე ყოფნის დადასტურების შემდეგ. შემწეობის შეჩერების პროცესი შეეხო ბევრ დევნილს, როგორც მთავრობის მიერ კონტროლირებად ასევე რუსეთის მიერ მართული ძალების მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე. განსაკუთრებით მოწყვლადი ამ პროცესის მიმართ აღმოჩნდნენ მოხუცები და შშმ პირები, რომელთაც გადაადგილების შეზღუდული რესურსის გამო, უჭირდათ თავიანთი საცხოვრებელი ადგილის დადასტურება.

მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციის მიერ ჩატარებული კვლევის შედეგების მიხედვით, დევნილთა 59% მთავრობისგან მიღებულ დახმარებაზეა დამოკიდებული და სოციალური შემწეობა მათი შემოსავლის მთავარი წყაროა. გამოკითხულ დევნილთა 20% აღნიშნავდა, რომ მათთვის სოციალური შემწეობის გაცემა შეუჩერებიათ.

დევნილთა ინტეგრაციის პროცესი კვლავ შეფერხებით მიმდინარეობს, რაც გამოწვეულია სამთავრობო სტრატეგიის ნაკლებობითა და ფინანსური რესურსების არ არსებობით. აღნიშნული, თავის მხრივ, იწვევს დევნილთა ეკონომიკურ და სოციალურ მარგინალიზაციას. არა სამთავრობო ორგანიზაციების შესაძლებლობები, დაეხმარონ დევნილებს, შეზღუდულია. გაეროს სააგენტოების ინფორმაციით, დევნილების ნაკადებმა გაზარდა დაძაბულობა რესურსებისთვის ბრძოლის გამო. კრიტიკოსები დასავლეთში გადაადგილებულ პირებს სამხედრო სამსახურისთვის თავის არიდებას ედავებიან; კიევსა და ლვოვში იზრდება კონკურენცია განსახლების, დასაქმებისა და საგანმანათლებლო შესაძლებლობებისთვის. სამუშაო ადგილების დეფიციტი და ზოგადად სუსტი ეკონომიკა განსაკუთრებით გავლენას ახდენს დევნილებზე და აიძულებს მათ უმეტესობას იცხოვრონ არა ადეკვატური განსახლების პირობებში, როგორიცაა კოლექტიური ცენტრები და სხვა დროებითი საცხოვრისები. სხვა დევნილები რჩებიან მასპინძელ ოჯახებში, მოხალისეებთან და კერძო საცხოვრებლებში, სადაც ხანდახან, ასევე ცუდი პირობებია.

დევნილთა ნაწილს, განსაკუთრებით დონეცკისა და ლუჰანსკის მთავრობის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე, არ აქვთ შესაბამისი სანიტარული პირობები, თავშესაფარი და წვდომა სასმელ წყალზე. დევნილები კვლავ აწყდებიან პრობლემებს განათლების, ჯანდაცვის და დოკუმენტაციაზე წვდომის კუთხით. არა სამთავრობო ორგანიზაციები დასაქმებისას დევნილთა მიმართ დისკრიმინაციაზეც საუბრობენ.[1]

2019 წლის 21 იანვრის მდგომარეობით, უკრაინის სოციალური პოლიტიკის სამინისტროს ინფორმაციით, უკრაინაში 1 355 375 იძულებით გადაადგილებული პირია. საერთაშორისო ჰუმანიტარული ორგანიზაციები მათ დასახმარებლად 2019 წელს 165 მილიონ აშშ დოლარამდე დახმარების მოზიდვის აუცილებლობაზე საუბრობენ. ჰუმანიტარული დახმარების კოორდინირება ხდება ექვსი ჯგუფის მეშვეობით: თავშესაფრისა და არა საკვები ნივთებით დახმარების ჯგუფი; დაცვის ჯგუფი; ჯანდაცვისა და კვების ჯგუფი; განათლების ჯგუფი; წყლის, სანიტარიისა და ჰიგიენის ჯგუფი და სურსათის უსაფრთხოებისა და შემოსავლის წყაროების ჯგუფი. აღნიშნულ ჯგუფებში გაერთიანებული ორგანიზაციები ერთობლივად ახდენენ სიტუაციის ანალიზს და კოორდინირებულად გეგმავენ ჰუმანიტარული მხარდაჭერის პროგრამებს. კონფლიქტის შედეგად დაზარალებული პირებისთვის ხდება საკვები და არა საკვები ნივთების, თავშესაფრისთვის საჭირო მოწყობილობების, სამედიცინო, ფსიქო-სოციალური დახმარების, საგანმანათლებლო და ჰიგიენური კომპლექტების დარიგება. გარდა ამისა, ხდება სასმელი წყლითა და ნაღდი ფულით დახმარების გაწევაც. სხვა ჰუმანიტარული დახმარება გულისხმობს ფერმერული საქმიანობის ხელშეწყობას, ნაღმებისგან ტერიტორიების გასუფთავებასა და ნაღმების მიმართულებით არსებული რისკების შესახებ ცნობიერების ამაღლებას.[2]

მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაცია 2019 წლის იანვრის ანგარიშში წერს უკრაინაში იძულებით გადაადგილებულ პირთათვის ორგანიზაციის მიერ გაწეული დახმარების შესახებ. 2019 წლის 23 იანვრის მდგომარეობით, მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციამ ჰუმანიტარული დახმარება გაუწია 300 ათასამდე დევნილს, 15 ათასზე მეტ დევნილს დაეხმარა შემოსავლის წყაროების გაჩენის კუთხით და 4 500-ზე მეტ იძულებით გადაადგილებულ პირს დაეხმარა თემის განვითარების პროექტებით. აღნიშნული დახმარება ორგანიზაციამ განახორციელა მთელი ქვეყნის მასშტაბით.[3]

[1] USDOS – US Department of State: Country Report on Human Rights Practices 2017 – Ukraine, 20 April 2018

 [accessed on 20 February 2019]

[2] UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs OCHA; Situation Report: Ukraine – 18 February 2019; available at: https://reliefweb.int/report/ukraine/situation-report-ukraine-18-feb-2019 [accessed 20 February 2019]

[3] International Organization for Migration; IOM’s assistance to Conflict-Affected People in Ukraine – Monthly Report (January 2019); 31 January, 2019; available at: https://reliefweb.int/report/ukraine/iom-s-assistance-conflict-affected-people-ukraine-monthly-report-january-2019 [accessed 20 February 2019]

მედია საშუალება „თავისუფალი ევროპა/ რადიო თავისუფლება“ (RFFE/RL) 2018 წლის 17 ივლისს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ უკრაინის თავდაცვის სამინისტროს განცხადებით, ქვეყნის აღმოსავლეთი რეგიონებში მომხდარი შეიარაღებული შეტაკებების შედეგად ერთი ჯარისკაცია გარდაცვლილი. განცხადებაში ნათქვამია, რომ 17 ივლისს, რუსეთის მიერ მხარდაჭერილმა სეპარატისტებმა ავტომატებისა და ნაღმტყორცნების მეშვეობით ორი თავდასხმა განახორციელეს. რამდენიმე საათით ადრე, სამინისტრომ ასევე გაავრცელა კიდევ ერთი განცხადება, სადაც აღნიშნული იყო, რომ სეპარატისტებმა უკანასკნელი 24 საათის განმავლობაში 19-ჯერ დაარღვიეს შეთანხმება ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ.

სეპარატისტები კი, თავის მხრივ, უკრაინის მთავრობას ადანაშაულებდნენ ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმების 7-ჯერ დარღვევაში, რასაც შედეგად 1 სამოქალაქო პირის დაშავება მოჰყვა.[1]

მედია საშუალება „თავისუფალი ევროპა/ რადიო თავისუფლება“ (RFFE/RL) 2018 წლის 15 აგვისტოს სტატიაში წერს, რომ უკრაინის თავდაცვის სამინისტრომ გაავრცელა მიმართვა, რომლის მიხედვითაც სეპარატისტებმა უკანასკნელი 24 საათის განმავლობაში 46-ჯერ დაარღვიეს შეთანხმება ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ და გამოიყენეს არტილერია, ტყვიამფრქვევები და ნაღმტყროცნები.[2]

RFFE/RL 2018 წლის 20 აგვისტოს გამოშვების ერთ-ერთ სტატიაში წერს, რომ აღმოსავლეთი უკრაინის ქალაქ ხარკოვში, ქალაქის მერიის შენობასთან ახლოს მომხდარი სროლების შედეგად, ერთი შეიარაღებული თავდამსხმელი და ერთი პოლიცილი დაიღუპნენ. უკრაინის ეროვნული პოლიციის ოფიციალურ განცხაებაში ნათქვამია, რომ ღამით, უცნობმა შეიარაღებულმა პირმა ცეცხლი გაუხსნა პოლიციელთა ჯგუფს. პოლიციელებმა, თავის მხრივ საპასუხო ცეცლი გახსნეს და თავდამსხმელის ლიკვიდირება მოახდინეს. სროლების შედეგად დაშავდა ერთი უსაფრთხოების თანამშრომელი, ხოლო დაჭრილი პოლიციელი, რომელიც საავადმყოფიში გადაიყვანეს, იმავე დღეს გარდაიცვალა.[3]

RFFE/RL 2018 წლის 23 აგვისტოს სტატიაში წერს, რომ აღმოსავლეთი უკარაინის ლუგანსკის რეგიონში მიმდინარე შეიარაღებული დაპირისპირების შედეგად, 5 უკრანიელი მებრძოლი გარდაიცვალა, ხოლო 7 – დაშავდა. უკრაინის თავდაცვის სამინისტროს განცხადებით, სამხედროთა რაოდენობის კუთხით აღნიშნული დანაკარგი ყველაზე მასშტაბურია უკანასკნელი თვეების განმავლობაში.  ორივე მხარე, უკრაინის მთავრობა და სეპარატისტები, ერთმანეთს ადანაშაულებდნენ ცეცხლის გახსნაში.

2014 წლის აპრილიდან მოყოლებული, უკრაინის სამხედრო ძალებსა და დონეცკის და ლუგანკის რეგიონებში კონტროლის მქონე სეპარატისტებს შორის მიმდინარე შეიარაღებული კონფლიქტის შედეგად, ჯამში, 10.300-ზე მეტი პირი იქნა მოკლული.[4]

ახალი ამბების სააგენტო Reuters 2018 წლის 11 ნოემბერს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ აღმოსავლეთი უკრაინის დონეცკისა და ლუგანსკის რეგიონებში, რომლებსაც სეპარატისტი აჯანყებულები აკონტროლებენ, არჩევნები იმართება.

უკრაინამ და მისმა მოკავშირეებმა დაგმეს აღნიშნული ქმედება და განაცხადეს, რომ არჩევნების ჩატარება ეწინააღმდეგება 2015 წლის მინსკის შეთანხმების ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ. ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა კი, ამომრჩევლებს არჩევნების ბოიკოტისკენ მოუწოდა.

დონეცკის რეგიონის მმართველი ხელმძღვანელი, დენის პუშილინი, მონაწილეობას მიიღებს მომდევონო კვირას გასამართ არჩევნებში. მისი წინამორბედი – ალეკსანდრ ზახარჩენკო აგვისტოს ბოლოს აფეთქების შედეგად გარდაიცვალა. [5]

[1] Radio Free Europe/Radio Liberty, One government soldier reported killed in eastern Ukraine, 17 July 2018, available at: https://www.refworld.org/docid/5bc051364.html [accessed 19 December 2018]

[2] Radio Free Europe/Radio Liberty, Kyiv says Ukrainian soldier killed in east, 15 August 2018, available at: https://www.refworld.org/docid/5bc05293a.html [accessed 19 December 2018]

[3] Radio Free Europe/Radio Liberty, Ukrainian police officer, attacker killed in Kharkiv shootout, 20 August 2018, available at: https://www.refworld.org/docid/5bc052db4.html [accessed 19 December 2018]

[4] Radio Free Europe/Radio Liberty, Five Ukrainian soldiers killed in fighting in bloodiest day in months, 23 August 2018, available at: https://www.refworld.org/docid/5bc052e66.html [accessed 19 December 2018]

[5] Reuters – “Separatist-held regions hold elections in eastern Ukraine”; available at https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-donetsk-election/separatist-held-regions-hold-elections-in-eastern-ukraine-idUSKCN1NG045 [accessed 19 December 2018]

კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საკითხების საბჭო 2016 წლის სპეციალური ანგარიშში წერს, რომ „მარჯვენა სექტორი“ (Pravyi Sektor) არის უკრაინაში მოქმედი  მცირე, რადიკალური ულტრა-მემარჯვენე იდეოლოგიის მქონე „გასამხედროებული“ ჯგუფი. ჯგუფი დაფუძნდა 2013 წელს, მომდევნო წელს დარეგისტრირდა, როგორც პოლიტიკური პარტია და საპარლამენტო არჩევნებში მოიპოვა ჯამურ ხმათა 2 პროცენტი, რის შედეგადაც მიიღო ერთი მანდატი პარლამენტში. პარტიის იმდროინდელმა ლიდერმა – დმიტრი იაროშმა ასევე მონაწილეობა მიიღო 2014 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებში, სადაც ხმათა 1 პროცენტი მიიღო. ანგარიშის მიხედვით, „მარჯვენა სექტორის“ იდეოლოგია დაფუძნებულია ულტრანაციონალისტურ ღირებულებებზე.[1]

4 საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია: Freedom House, Human Rights Watch, Amnesty International და Front Line Defenders უკრაინის შინაგან საქმეთა სამინისტროსადმი მიმართულ, 2018 წლის 13 ივნისით დათარიღებულ ერთობლივ საჯარო წერილში მოუწოდებენ ქვეყნის შინაგან საქმეთა მინისტრსა და გენერალურ პროკურორს, მოახდინონ სათანადო რეაგირება კონკრეტული ჯგუფების მხრიდან რადიკალური ძალადობის აღკვეთისა და დამნაშავეთა დასჯის კუთხით. კერძოდ, ორგანიზაციების განცხადებით, 2018 წლის დასაწყისიდან მოყოლებული, მათ აღრიცხეს ისეთი რადიკალური დაჯგუფებების, როგორიცაა – „C14”; „მარჯვენა სექტორი“; „Traditsii i Poryadok“; „Karpatska Sich“ მხრიდან კონკრეტულ პირებზე ძალადობრივი თავდასხმის, მუქარის და დაშინების 25-მდე ფაქტი. შემთხვევების უმრავლესობა მოხდა კიევში, ვიზიცაში, უჟგოროდსა და ივანო-ფრანკოვსკიში. თავდასხმის ობიექტებს წარმოადგენდნენ ლგბტი აქტივისტები, ქალთა უფლებების აქტივისტები, ჟურნალისტები და უფლებადამცველები.

უმრავლეს შემთხვევაში, ინციდენტებზე სამართალდამცავი ორგანოების მხრიდან არ ყოფილა სათანადო რეაგირება და, შესაბამისად, სისხლის სამართლის საქმის აღძვრა სავარაუდოდ დამნაშავე რადიკალური ჯგუფის წარმომადგენლების მიმართ არ მომხდარა. ხოლო იმ იშვიათ შემთხვევებში, როდესაც დაიწყო სათანადო გამოძიება, ვერ იქნა პოზიტიური შედეგი მიღწეული და ვერ მოხდა დამნაშავეების იდენტიფიცირება, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში, ისინი, სოციალური მედიის საშუალებით, ღიად და საჯაროდ იღებდნენ პასუხისმგებლობას აღნიშნულ თავდასხმებზე. ქვემოთ აღწერილ, სულ მცირე ორი ასეთი ინციდენტის დროს, დანაშაულის ჩადენისას ადგილზე მყოფი სამართალდამცავების მხრიდან არ დაფიქსირებულა სათანადო რეაგირება დანაშაულის აღკვეთის მიზნით.

უფრო კონკრეტულად, ქალთა საერთაშორისო დღეს – 8 მარტს, კიევში, რადიკალური ჯგუფების წარმომადგენლები თავს დაესხნენ და ფიზიკური შეურაცხყოფა მიაყენეს აქტივისტებს. თავდასხმისას მათ ასევე გამოიყენეს წიწაკის სპრეი. შემთხვევის ადგილზე მობილიზებული პოლიციელები უბრალოდ უყურებდნენ ამ ყველაფერს და არაფერი იღონეს დანაშაულის აღსაკვეთად და დამნაშავეების დასაკავებლად. უფრო მეტიც, პოლიციის წარმომადგენლებმა ადმინისტრაციული სარჩელი წარუდგინეს ერთერთ დაზარალებულ აქტივისტს, თუმცა, თავდამსხმელების მიმართ არანაირი ბრალი არ წარუდგენიათ. ქალთა უფლებების აქტივისტებს, იმავე დღეს, მშვიდობიანი დემონსტრაციის მიმდინარეობისას, ასევე თავს დაესხნენ უჟგოროდსა და ლვოვში.

20 აპრილს, C14-ის დაახლოებით ხუთი წარმომადგენელი, მოქმედებდნენ რა, როგორც  ჰოლოსეევსკის დასახლების მუნიციპალური პატრულის თანამშრომლები, თავს დაესხა ბოშათა დასახლებას კიევში. ფართოდ გავრცელებულ ვიდეოში ჩანს, თუ როგორ ედევნებიან შენიღბული თავდამსხმელები ქალებსა და ბავშვებს ქვებისა და წიწაკის სპრეის გამოყენებით მას შემდეგ, რაც გადაწვეს მათი კარვები. აღნიშნულ შემთხვევასთან დაკავშირებით აღიძრა სისხლის სამართლის ორი საქმე, თუმცა, ორგანიზაციების განცხადებით, შედეგი მათთვის დღემდე არაა ცნობილი.

10 მაისს, რადიკალური ჯგუფების 30 წარმომადგენელმა ძალადობრივი გზით ხელი შეუშალა Amnesty International-ის მიერ ორგანიზებული ღონისძიების ჩატარებას, რომლის ფარგლებშიც უნდა განეხილათ რუსეთსა და უკრაინაში ლგბტი პირების მიმართ განხორციელებული ადამიანის უფლებათა დარღვევის ფაქტები. თავდამსხმელებმა გადაკეტეს ქუჩის შესასვლელი და სიკვდილით ემუქრებოდნენ ორგანიზატორებსა და მონაწილეებს. ადგილზე მყოფმა პაჩერსკის საოლქო პოლიციის წარმომადგენლებმა უარი განაცხადეს ჩარევაზე და Amnesty International-ის პერსონალის მიმართ ჰომოფობიური კომენტარებიც გააკეთეს. საბოლოოდ, კიევის საქალაქო საპატრულო პოლიციის ჩარევის შემდეგ, მოხდა ღონისძიების მონაწილეების ევაკუაცია. მას შემდეგ, Amnesty International-მა პოლიციაში აღნიშნული შემთხვევის გამო რამდენიმე საჩივარი შეიტანა, თუმცა მათ რეაგირება არ მოჰყოლია.

19 მაისს, 50-მდე რადიკალური დაჯგუფებების წევრმა პირმა ძალადობრივი გზით ხელი შეუშალა თანასწორობის ფესტივალს ჩერნივიციში. მათგან რამდენიმე მოწმეების მიერ იდენტიფიცირებულ იქნა, როგორც წინა 8 მარტისა და 10 მაისის ინციდენტებში მონაწილე პირები. პოლიციის წარმომადგენლებმა, იმ წინაპირობით, რომ შენობაში იყო ბომბი, მოახდინეს შეკრებილების ევაკუაცია შენობის გარეთ, სადაც მათ თავდამსხმელებმა დაუშინეს მძიმე ობიექტები, მათ შორის – ჩაქუჩები. დღემდე, არ არის ინფორმაცია, დაიწყო თუ არა გამოძიება აღნიშნულ ინციდენტზე.

ორგანიზაციები მოუწოდებენ უკრაინის შინაგან საქმეთა სამინისტროს, დროულად გამოიძიოს აღნიშნული ინციდენტები და დასაჯოს დამნაშავეები. ასევე, უკრაინის პოლიციამ უზრუნველყოს რადიკალური ჯგუფების მხრიდან ეთნიკურ უმცირესობებზე, ლგბტი პირებსა და ადამიანის უფლებადამცველებზე ძალადობრივი თავდასხმისა და მუქარის ფაქტების პრევენცია.[2]

მედია გამოცემა The Washington Post 2017 წლის 15 ივნისის სტატიაში წერს უკრაინაში მოქმედი ულტრა-მემარჯვენე ჯგუფებისა და მათი აქტივობების შესახებ. გაზეთის ინფორმაციით, ბოლო დროის განმავლობაში, ულტრა-მემარჯვენე და ნეო-ნაცისტური ჯგუფები თავს დაესხნენ ან ძალადობრივი გზით ხელი შეუშალეს: ხელოვნების ნიმუშების გამოფენას, ანტი-ფაშისტურ დემონსტრაციებს, ღონისძიებას „უკრაინელები ირჩევენ მშვიდობას“, ლგბტი ღონისძიებებს, მედია ორგანიზაციებს, სასამართლო პროცესებს და მეორე მსოფლიო ომის დასრულების აღმნიშვნელ „გამარჯვების დღის მარშს“.[3]

[1] Canada: Immigration and Refugee Board of Canada, Ukraine: Information on the Right Sector, including affiliated groups and activities; involvement in eastern Ukraine; relations with authorities (2013-July 2016), 22 July 2016, UKR105554.E, available at:

[accessed 24 October 2018]

[2] Freedom House – “Joint Letter: Urgent Need for Ukrainian Authorities to End Impunity for Radical Violence”, 13 June 2018, available at https://freedomhouse.org/article/joint-letter-urgent-need-ukrainian-authorities-end-impunity-radical-violence [accessed 25 October 2018]

[3] The Washington Post, article “Ukraine’s ultra-right militias are challenging the government to a showdown” of 15 June 2017, available at https://www.washingtonpost.com/news/democracy-post/wp/2017/06/15/ukraines-ultra-right-militias-are-challenging-the-government-to-a-showdown/?utm_term=.8058d3f18963 [accessed 25 October 2018]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი 2017 წლის სექტემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში – „უკრაინა: ყირიმი, დონეცკი და ლუგანსკი“ – წერს, რომ როგორც გაეროს ადამიანის უფლებათა კომისარი 2017 წლის თებერვლის განცხადებაში აღნიშნავს, ბევრი იძულებით გადაადგილებული პირი კვლავ აწყდება ბიუროკრატიულ დაბრკოლებებს და დისკრიმინაციას სხვადასხვა კანონის გამო, რომელიც კონფლიქტის დაწყების შემდეგაა მიღებული. დევნილები პოლიტიკური უფლებების გარეშე არიან დარჩენილები; მათ რეგულარულად ამოწმებს ხელისუფლება და ისინი განიცდიან არაპროპორციულ სირთულეებს საჯარო სერვისებზე წვდომის კუთხით; ყოველივე ამის გამო, დევნილები დგანან რისკის წინაშე, გახდნენ მარგინალიზებულები საზოგადოებაში, რაც კიდევ უფრო გააღრმავებს მათ დამოკიდებულებას საგარეო დახმარებაზე. სამი წლის გასვლის შემდეგაც კი, ხელისუფლება იბრძვის, რათა შექმნას ყოველმხრივი და მდგრადი სტრატეგია დევნილებისთვის, მათ შორის მათი სოციალურ-ეკონომიკური ინტეგრაციის კუთხით; განსაკუთრებით იმის ფონზე, რომ კონფლიქტს დასასრული არ უჩანს. მიუხედავად სირთულეებისა, იძულებით გადაადგილებული პირების 88% ამბობს, რომ ნაწილობრივ ან სრულადაა ინტეგრირებული ადგილობრივ საზოგადოებაში.

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი 2016 წლის ანგარიშში წერს, რომ იყო შემთხვევები, როდესაც მთავრობის წარმომადგენლები გამოხატავდნენ დისკრიმინაციულ ხედვებს იძულებით გადაადგილებული პირების მიმართ. 2016 წლის 23 სექტემბერს შინაგან საქმეთა მინისტრმა ავაკოვმა საჯაროდ დააკავშირა ერთმანეთთან კრიმინალის ზრდა და დევნილთა დიდი ნაკადები. არასამთავრობო ორგანიზაციები ავრცელებდნენ ინფორმაციას დევნილთა დისკრიმინაციის შესახებ დასაქმებისას. ზოგიერთი დევნილი, განსაკუთრებით დონეცკსა და ლუგანსკში მთავრობის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე მცხოვრები, განიცდის სანიტარიის, თავშესაფრის და სასმელი წყლის ნაკლებობას. დევნილებს კვლავ უჭირთ მიიღონ განათლება, სამედიცინო დახმარება და საჭირო დოკუმენტები.

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი იგივე ანგარიშში გაეროს სააგენტოებზე დაყრდნობით წერს, რომ დევნილების ნაკადებმა გაზარდა დაძაბულობა რესურსებისთვის ბრძოლის გამო. კრიტიკოსები დასავლეთში გადაადგილებულ პირებს სამხედრო სამსახურისთვის თავის არიდებას ედავებიან, როდესაც იზრდება კონკურენცია განსახლების, დასაქმებისა და საგანმანათლებლო შესაძლებლობებისთვის კიევსა და ლვოვში.

ავსტრიის ფაქტების მოძიების ჯგუფის უკრაინაში ვიზიტის ანგარიშში, რომელიც 2017 წლის მაისში გამოქვეყნდა, საუბარია მასპინძელი საზოგადოების დამოკიდებულებაზე იძულებით გადაადგილებული პირების მიმართ. ანგარიშში ნათქვამია, რომ ინფორმაცია აღნიშნულ თემაზე წინააღმდეგობრივია. ერთი მხრივ, ისინი გამოხატავენ ნეიტრალურ და მეგობრულ დამოკიდებულებას და იძულებით გადაადგილებულ პირთა მძიმე მდგომარეობის გაცნობიერებას და აცხადებენ მათი დახმარებისთვის მზადყოფნას. მეორე მხრივ, არის მტკიცებულებები დევნილთა მიმართ როგორც დისკრიმინაციის ფაქტების, ასევე ცრურწმენებისა და ნეგატიური სტერეოტიპების; ასევე ჩანს ფარული და პოტენციური სოციალური კონფლიქტის ნიშნები. რაც უფრო ახლოს ცხოვრობს ხალხი კონფლიქტის ზონასთან, უფრო კარგად ესმით იძულებით გადაადგილებული პირების. ზოგადად, დევნილების მიმართ დამოკიდებულება ძირითადად პოზიტიურია, თუმცა ასეთი სიტუაცია თანდათანობით იცვლება. ვინიცაში იყო ერთეული ინციდენტები ყირიმელ თათრებთან მიმართებაში, მაგრამ ეს არაა ზოგადი ტენდენცია. უკრაინელები კვლავ ძალიან ეხმარებიან იძლებით გადაადგილებულ პირებს. სამოქალაქო საზოგადოება უკრაინაში ძალიან ძლიერია და ის, ზოგადად, ზრუნავს დევნილებზე.

იგივე ანგარიშში ნათქვამია, რომ გამოკითხული მოსახლეობის ნახევარზე მეტი დაიქირავებდა სამსახურში იძულებით გადაადგილებულ პირებს ან მიაქირავებდა მათ სახლში. გამოკითხულთა ნახევარზე მეტის თქმით, ისინი პირადად აიყვანდნენ დევნილებს სახლის სარემონტო სამუშაოებზე ან ძიძად. აღნიშნული, თავის მხრივ, ნიშნავს, რომ დაახლოებით ნახევარი სხვაგვარად ფიქრობს და ასე არ მოიქცეოდა. კითხვაზე თუ რატომ არ აიყვანდნენ სამსახურში დევნილებს ან არ მიაქირავებდნენ მათ ბინას, პასუხი ძირითადად იყო შიში და უნდობლობა უცხო პირების მიმართ. პირადი შეხედულებები ასევ თამაშობენ ნეგატიურ როლს. მოსახლეობის 70%-ს არ უგრძვნია დევნილთა ჩამოვლის გავლენა საზოგადოებაზე. 64% მიიჩნევს რომ კრიმინალი არ შეცვლილა და არც სოციალური დაძაბულობის გაზრდილა ან შემცირებულა. ერთი მეოთხედს სმენია კონკურენციის შესახებ ადგილობრივ მოსახლეობასა და დევნილებს შორის ისეთ საკითხებში, როგორიცაა განსახლება, დასაქმება, ადგილები სკოლებსა და ბაღებში; თუმცა ძალიან ცოტას გამოუცდია ასეთი პრაქტიკა საკუთარ თავზე. 81%-ს არ სმენია თავიანთ ქალაქში ადგილობრივ მოსახლეობასა და დევნილებს შორის კონფლიქტის შესახებ; 11% ახერხებს ერთეული ინდივიდუალური შემთხვევის გახსენებას. საერთო ჯამში, ძირითადად, ადგილობრივ საზოგადოებას არ უგრძვნია არც ინფრასტრუქტურული და არც საბაზრო დატვირთვა დევნილების ჩამოსვლის შემდეგ. ისინი არც იმას ფიქრობენ, რომ მათი ცხოვრება მნიშვნელოვნად გაუარესდა ან რაიმე ფუნდამენტური ცვლილება მოხდა დევნილების გადმოსახლების შემდეგ. განსაკურებით დიდი რაოდენობა დევნილებისა კონცენტრირდა აღმოსავლეთში და კიევში. დაახლოებით მესამედი ამ არეალში მაცხოვრებლებისა აღნიშნავს დევნილების გავლენას მათ საზოგადოებაზე.

ავსტრიის ფაქტების მოძიების ჯგუფის ანგარიშში ასევე ნათქვამია, რომ ენის საკითხი საერთოდ არ დგას. მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციის ინფორმაციით, რუსულად მოლაპარაკეთა შევიწროვებას ადგილი არ აქვს არანაირ ვითარებაში. ანგარიშში ასევე ნათქვამია, რომ დევნილები დასავლეთ უკრაინაში შედარებით უკეთ არიან ინტეგრირებულები და საჭიროებენ ნაკლებ კოორდინაციას სახელმწიფოსგან.[1]

[1] United Kingdom: Home Office, Country Policy and Information Note – Ukraine: Crimea, Donetsk and Luhansk, September 2017, v 3.0, available at:

[accessed 28 May 2018]