საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ ეროვნული პრევენციული მექანიზმის [წამების საწინააღმდეგო ორგანო] 2021 წლის ანგარიშის მიხედვით, 2020 წელს წამების 63 შემთხვევა დაფიქსირდა და 13 პირს მიესაჯა სასჯელის სხვადასხვა ზომა. იგივე წყარო, ასევე, საუბრობს დაკავების დაწესებულებებში არსებულ არასახარბიელო ვითარებაზე; კერძოდ, არასათანადო გათბობაზე ზამთვის პერიოდში, არასათანადო საკვებსა და სამედიცინო პერსონალის ნაკლებობაზე [სამედიცინო პერსონალი კვლავ პენიტენციური ადმინისტრაციის მიერ ინიშნება].

2021 წლის 15 ოქტომბერს, ოსკემენის სასამართლომ, ციხის 7 ბადრაგი დამნაშავედ ცნო და 5-დან 10-წლამდე ვადით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯა. ბადრაგები დამნაშავედ ცნეს 25 წლის ანდრეი კონდრატენკოს წამებაში, რასაც მისი გარდაცვალება მოჰყვა. კონდრატენკო 2019 წლის 18 ივლისს საპატიმრო დაწესებულებაში გარდაიცვალა. მოწმის მიერ მიცემული ჩვენების თანახმად, ბადრაგი მას არ აძლევდა ძილის საშუალებას და პერიოდულად, წყალში აყოფინებდა თავს. მოწმის ჩვენების მიხედვით, ბადრაგმა აიძულა სხვა პატიმრები, კონდრატენკოს გვამი საპატიმროში გადაეტანათ და თვითმკვლელობის ინსცენირება მოეწყოთ.[1]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ წინასწარი დაკავების და საპატიმრო დაწესებულებებში არსებული პირობები მძიმეა. წლიდან წლამდე იზრდება თვითმკვლელობის მცდელობები პატიმრებს შორის. მინიმუმ ერთი პატიმარი გარდაიცვალა 2021 წელს თვითმკვლელობის შედეგად და რამდენიმე სხვა პატიმარმა მიიყენა თვითდაზიანებები საპატიმრო პირობების გაპროტესტებისას. ამავე ანგარიშის მიხედვით, პოლიცია რეგულარულად იყენებს გადამეტებულ ძალას დაკავების დროს და აღიარებითი ჩვენების მიღების მიზნით წამება ფართოდაა გავრცელებული.[2]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ წამება და არასათანადო მოპყრობა ყაზახეთში ხშირად დაუსჯელად ხდება. 2021 წლის იანვარი-მაისის პერიოდში, ციხის ადმინისტრაციის მიერ წამების ბრალდების 120 რეგისტრირებული ფაქტიდან, არცერთი შემთხვევა არ მივიდა სასამართლომდე. ანგარიშის მიხედვით, 68 წლის პოეტი და დისიდენტი არონ ატაბეკი, რომელიც 2006 წელს ალმატის არეულობების ორგანიზებაში დაადანაშაულეს და 18 წლით პატიმრობა მიუსაჯეს, ჯანრთელობის მდგომარეობის გაუარესების შემდეგ, ჰოსპიტალში გადაიყვანეს. მისი ჰოსპიტალში გადაყვანა მოხდა მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ის ეროვნული პრევენციული მექანიზმის წარმომადგენლებმა მოინახულეს და განაცხადეს, რომ ატაბეკის ჯანმრთელობის მდგომარეობა ძალიან მძიმე იყო. ამის შემდეგ, ატაბეკი შეიწყალეს და ჯანმრთელობის მდგომარეობის საფუძვლით გაათავისუფლეს. გათავისუფლებიდან რამდენიმე კვირაში, ის ალმატის საავადმყოფოში გარდაიცვალა.[3]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი 2022 წლის ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ ქვეყნის კანონმდებლობა კრძალავს წამების გამოყენებას; თუმცა, უფლებადამცველები აღნიშნავენ, რომ წამების განმარტება ეროვნულ დონეზე არ შეესაბამება გაეროს წამების საწინააღმდეგო კონვენციით დადგენილ განმარტებას. ყაზახეთში, სპეციალური კანონით, შეიქმნა ეროვნული პრევენციული მექანიზმი წამების წინააღმდეგ; და ის მთავრობის ადამიანის უფლებათა ომბუდსმენის ოფისის ნაწილია. ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციების ინფორმაციით, 2021 წლის განმავლობაში ძალაუფლების გადამეტების 200 იციდენტზე მეტი აღიწერა. აღნიშნული ქმედებებისთვის ციხის ოფიცრების პასუხისგებაში მიცემის ფაქტები იშვიათია და ხშირად ოფიცრები მსუბუქ სასჯელს იღებენ.

ანგარიშს მიხედვით, საპატიმრო დაწესებულებებში არსებული პირობები, ზოგადად, მძიმე და ხანდახან სიცოცხლისთვის საშიშია; ასევე, დაწესებულებები ვერ აკმაყოფილებს საერთაშორისოდ აღიარებულ სტანდარტებს ჯანდაცვის კუთხით. პატიმრების ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები, ხშირ შემთვევებში, უყურადღებოდ რჩება; ან საპატიმრო პირობები აღნიშნულ პრობლემებს აუარესებს. ციხეებში სამედიცინო პერსონალის ნაკლებობაა. ეროვნული პრევენციული მექანიზმის ინფორმაციით, საპატიმროებში ცუდი ვითარებაა ჯანდაცვისა და სანიტარული კუთხით, ასევე სამედიცინო მომსახურების კუთხით, მათ შორის იმ პატიმრების მიმართ, ვინც დაავადებულია აივ ინფექცია / შიდსით, ტუბერკულოზით და დიაბეტით. ეროვნული პრევენციული მექანიზმის ინფორმაციით, ასევე ადგილი აქვს დისკრიმინაციულ მოპყრობას მოწყვლადი პატიმრების მიმართ, მათ შორის შშმ პატიმრებისა და აივ ინფექცია / შიდსით დაავადებული პატიმრების მიმართ.

2021 წლის 19 ივლისს მანგისტაუს რეგიონის ციხის ნაწილი ჩამოინგრა, რის შედეგადაც 3 პატიმარი დაიღუპა და 8 პატიმარი დაშავდა. ქვეყნის მთავრობამ სპეციალური საგამოძიებო კომისია შექმნა ინციდენტის გამოსაკვლევად. ეროვნული პრევენციული მექანიზმის ინფორმაციით, ბოლო ვიზიტისას, მათ ციხი ადმინისტრაცია გააფრთხილეს შენობის ავარიულობის შესახებ, თუმცა მათი რეკომენდაციის გათვალისწინება არ მომხდარა.

კოვიდ პანდემიის დროს აქტივისტები განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებდნენ ჯანდაცვის კუთხით არსებულ ვითარებაზე ციხეებსა და დაკავების ცენტრებში. პანდემიამ კიდევ უფრო გამოააშკარავა ციხეებში არსებული ცუდი ვითარება ჯანდაცვისა და სანიტარული კუთხით; კერძოდ, იმ პატიმრებს შორის, ვინც ისედაც მოწყვლადი იყო ინფექციის მიმართ. პატიმართა უფლებების დამცველი აქტივისტების ინფორმაციით, ხელისუფლებამ კოვიდ პანდემია გამოიყენა ციხეებში სამედიცინო კუთხით მოპყრობის შესახებ ინფორმაციაზე წვდომის შესაზღუდად. შსს-ის ბრძანებით, შეიზღუდა პირადი შეხვედრები პატიმრებსა და მათ ნათესავებს შორის. აღსანიშნავია, რომ პირადი შეხვედრების აკრძალვის საკომპენსაციოდ, გაიზარდა პატიმართა სატელეფონო ზარების რაოდენობა და პატიმრებს საშუალება მიეცათ, ნათესავებთან ონლაინ შეხვედრები გაემართათ.

ეროვნული პრევენციული მექანიზმის ინფორმაციით, ციხეებში ადგილი აქვს ინფრასტრუქტურული ხასიათის პრობლემებსაც. ასევე, ციხეებში მედიკამენტებისა და სამედიცინო პერსონალის ნაკლებობაა. პატიმრები და ყოფილი პატიმრები, ასევე, საუბრობენ, ვადაგასული საკვების არსებობის შესახებ. მთავრობა არ აქვეყნებს სტატისტიკურ მონაცემებს თვითმკვლელობების და თვითმკვლელობის მცდელობის ფაქტების შესახებ. ყაზახეთის საპატიმრო დაწესებულებებში არ უშვებენ საერთაშორისო დამოუკიდებელ დამკვირვებლებს და ციხეებში ვიზიტებს ახორციელებს ციხეების მონიტორინგის კომისია, რომელიც სამოქალაქო საზოგადოების წევრებისგან შედგება. წყაროები აღნიშნავენ, რომ აღნიშნულ კომისიას ექმნება ბევრი ადმინისტრაციული ბარიერი და ის ისედაც ნაკლებად ეფექტურია, რადგან არ აქვს აღსრულების ძალაუფლება, ხოლო ციხეების ადმინისტრაცია და ზოგადად იუსტიციის სექტორი არ არის რეფორმებით დაინტერესებული.[4]

[1] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ყაზახეთში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 29 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 29 ივლისს]

[2] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“; ყოველწლიური ანგარიში პოლიტიკური უფლებებისა და სამოქალაქო თავისუფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ ყაზახეთში; 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 28 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 29 ივლისს]

[3] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ყაზახეთში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 13 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 29 ივლისს]

[4] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში ადმაიანის უფლებების დაცვის პტრაქტიკის შესახებ ყაზახეთში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 12 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 29 ივლისს]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ 2022 წლის 2 იანვარს, დასავლეთ ყაზახეთის ქალაქ ზანაოენში საპროტესტო აქციები დაიწყო. მშვიდობიანი დემონსტრანტები საწვავზე ფასების ზრდას აპროტესტებდნენ. პროტესტი მალე მოედო სხვა ქალაქებს და ეკონომიკურ მოთხოვნებთან ერთად, გაჩნდა პოლიტიკური მოთხოვნები. 2022 წლის 5 იანვარს, სამართალდამცველებმა, დემონსტრაციების დასაშლელად, ცრემლსადენი აირი და სინათლისა და ხმაურის ყუმბარები [Stun Grenade] გამოიყენეს. ამავე დროს, დაუდგენელმა პირებმა [სამოქალაქო ტანსაცმელში] ქალაქ ალმატში პოლიციის ოფიცრებსა და საჯარო შენობებზე თავდასხმები და მაღაზიების ძარცვა დაიწყეს. ყაზახეთის პრეზიდენტმა გადააყენა მთავრობა, შეზღუდა ინტერნეტზე წვდომა, გამოაცხადა საგანგებო მდგომარეობა და სამხედრო დახმარება სთხოვა „კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციას“, რომელსაც რუსეთის ფედერაცია უძღვება.[1]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Jamestown Foundation“ 2022 წლის 20 იანვარს გამოქვეყნებულ სტატიაში ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ 2022 წლის 2 იანვარს, ყაზახეთში უპრეცედენტო არეულობები დაიწყო. მასობრივი მშვიდობიანი დემონსტრაციები ყაზახეთის ქალაქ ზანაოენში, 2 იანვარს დაიწყო; მოსახლეობამ საწვავზე ფასის გაორმაგება (60-დან 120 ტენგემდე [0,14$ – 0,28$]) გააპროტესტა. ფასების ზრდა გამოიწვია ხელისუფლების გეგმამ,  საწვავის მარკეტის სრული ლიბერალიზება მოეხდინა. ყაზახეთის პრეზიდენტმა რეგიონს, სადაც საპროტესტო მუხტმა იფეთქა, სუბსიდირებული ფასი [50 ტენგეს ოდენობით] შესთავაზა. მოსახლეობაში პროტესტმა არ იკლო და პირიქით, უფრო ძალადობივი ფორმა მიიღო, რამაც შედეგად სამართალდამცველებთან შეტაკებები გამოიწვია. პარალელურად, დემონსტრანტებმა სხვა მოთხოვნების გაჟღერებაც დაიწყეს, მათ შორის პოლიტიკური ხასიათის [მთავრობის გადადგომა, პარლამენტის დაშლა, გუბერნატორების პირდაპირი წესით არჩევა და ა.შ.]. შეტაკებები პოლიციასთან განსაკუთრებით ძალადობრივ ხასიათს ატარებდა ქალაქ ალმატში, სადაც ხალხმა ქალაქის მთავრობის შენობა და პრეზიდენტის ყოფილი რეზიდენცია დაწვა.

2022 წლის 6 იანვარს, ყაზახეთის პრეზიდენტმა [კასიმ-ზომარტ ტოკაევი] სატელევიზიო მიმართვა გაავრცელა და განაცხადა, რომ „ბანდიტებისა“ და „ტერორისტების“ მიმართ მკაცრად იმოქმედებდა. მან ასევე განაცხადა, რომ უსაფრთხოების საბჭოს თავმჯდომარის პოსტს თავად დაიკავებდა [ნაზარბაევის ნაცვლად]. ტოკაევმა, ასევე, „კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციას“ [ორგანიზაციაში შედიან რუსეთი, სომხეთი, ბელარუსი, ყირგიზეთი, ყაზახეთი და ტაჯიკეთი] მოუწოდა, ვითარების დარეგულირების მიზნით, პროცესებში ჩარეულიყო.

ვითარება ყაზახეთში მეტწილად 11 იანვრისთვის დამშვიდდა, როდესაც ტოკაევმა პარლამენტს საჯაროდ მიმართა. სიტყვით გამოსვლაში, პრეზიდენტმა მთავრობის ახალი მეთაურის პოსტზე კანდიდატად ალიხან სმაილოვი [ვიცე-პრემიერი და ფინანსთა მინისტრი] წარადგინა და სოციალურ-ეკონომიკური ვითარების ნორმალიზების ღონისძიებები გამოაცხადა; მათ შორის, ყველა სახის საწვავზე ფასების რეგულაცია.[2]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Jamestown Foundation“ 2022 წლის 21 იანვარს გამოქვეყნებულ სტატიაში ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ 2022 წლის იანვარში განვითარებულ მოვლენებს 225 ადამიანი ემსხვერპლა; მათ შორის უსაფრთხოების ძალების 19 წევრი. სტატიის მიხედვით, ქალაქი ალმატი ყველაზე საშინელი არეულობების მომსწრე გახდა. ადგილი ჰქონდა სამთავრობო და პოლიციის შენობებზე შეიარაღებულ თავდასხმებს, პოლიციის ოფიცრების ცემასა და მკვლელობებს, ბიზნესმენების ძარცვას, ფეთქებადი საშუალებების გამოყენებით თავდასხმებს და აეროპორტის აღებას. განვითარებული მოვლენების ფონზე, ყაზახეთის პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ ქვეყანას „უცხოელი ტერორისტები“ დაესხნენ თავს და უსაფრთხოების ძალებისთვის გასცა ბრძანება, „ესროლათ ლიკვიდაციის მიზნით“.[3]

მედია საშუალება BBC 2022 წლის 21 იანვარს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ დემონსტრაციები ყაზახეთში მალე გადაიზარდა მასობრივ არეულობებში, რასაც ახლდა ძარცვა და საბოლოოდ, მოვლენები შეფასდა, როგორც ყველაზე სისხლიანი არეულობა ყაზახეთის დამოუკიდებლობის 30-წლიანი ისტორიის განმავლობაში. ხელისუფლებას, წესრიგის აღდგენის პროცესში, გადამეტებული ძალის გამოყენებაში ადანაშაულებდნენ. ოფიციალური მონაცემებით, 255 ადამიანი დაიღუპა და ბევრად მეტი დაშავდა. ხელისუფლების განცხადებით, განვითარებული მოვლენების შედეგად 10 ათასამდე პირი დააკავეს. აქტივისტების მტკიცებით კი, ბევრი, დემონსტრაციებში მონაწილეობის ბრალდებით, დაკავების შიშით ცხოვრობს. ყაზახეთის გენერალურმა პროკურატურამ 700-მდე სისხლის სამართლის საქმე აღძრა; მათ შორის, ტერორიზმის, მკვლელობის და ხელისუფლების დამხობის მცდელობის ბრალდებებით. უფლებადამცველი ჯგუფები ამტკიცებენ, რომ ხელისუფლება დევნის ყველას, ვინც საპროტესტო აქციებში მონაწილეობდა, მათ შორის მშვიდობიან დემონსტრანტებს. აკავებენ მათაც, ვინც მხოლოდ სოციალური ქსელით გამოხატავდა დემონსტრანტების მხარდაჭერას. აქტივისტების მტკიცებით, დაკავებულებს ცემენ და აწამებენ. უფლებადამცველების ინფორმაციით, ხელისუფლება ყველას ტერორისტებად მიიჩნევს და არ აღიარებს უდანაშაულობის პრეზუმფციის უფლებას. ხელისუფლება კატეგორიულად უარყოფს რომელიმე დაკავებულის ცემას ან წამებას. ალმატის პოლიციის დეპარტამენტის წარმომადგენლის განცხადებით კი, მათ, ვინც „არ მონაწილეობდა ძალადობაში“, „სანერვიულო არაფერი აქვთ“.[4]

[1] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ყაზახეთში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 13 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 11 აპრილს]

[2] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Jamestown Foundation“; სამოქალაქო დაუმორჩილებლობამ ყაზახეთში ძალადობრივი ხასიათი მიიღო; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 20 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 11 აპრილს]

[3] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Jamestown Foundation“; ყაზახეთის დაუმორჩილებლობის ორი სახე; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 21 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 11 აპრილს]

[4] მედია საშუალება BBC; ყაზახეთის დაუმორჩილებლობა: „თუ კიდევ გააპროტესტებ, მოგკლავთ“; სტატიის ავტორი: აბდუჯალილ აბდურასულოვი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 21 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.bbc.com/news/world-asia-60058972 [ნანახია 2022 წლის 11 აპრილს]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი, რელიგიის თავისუფლების პრაქტიკის თაობაზე, 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ კონსტიტუციის მიხედვით, ყაზახეთი სეკულარული ქვეყანაა და რელიგიის თავისუფლება კონსტიტუციითაა გარანტირებული. ქვეყნიის კონსტიტუციის მიხედვით, ყველა ადამიანს აქვს უფლება ჰქონდეს თავისი რელიგიური  მრწამსი, მიიღოს მონაწილეობა რელიგიურ ღონისძიებებში და გაავრცელოს თავისი რწმენა. მიუხედავად ამისა, პრაქტიკაში აღნიშნული უფლებებით სარგებლობენ მხოლოდ დარეგისტრირებული ან ე.წ. „ტრადიციული“ რელიგიური ჯგუფის წევრები. „ტრადიციულის“ მნიშნელობა ქვეყნის კანონმდებლობით განსაზღვრული არ არის, მაგრამ, როგორც წესი, ითვალისწინებს  სუნიტური ისლამის ჰანაფი სკოლას, რუსულ მართლმადიდებლურ ეკლესიას, კათოლიციზმს, ლუთერანიზმს, იუდაიზმსა და სხვა ისტორიულ ან მსხვილ რელიგიებს.[1]

აშშ-ის კომისია საერთაშორისო რელიგიის თავისუფლების შესახებ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ ქვეყნის მოსახლეობა შეადგენს დაახლოებით 19 მილიონს, საიდანაც დაახლოებით 26 პროცენტს წარმოადგენენ ქრისტიანები (მათ შორის მართლმადიდებლები, პროტესტანტები, კათოლიკეები და იეჰოვას მოწმეები).[2]

ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი  იმავე ანგარიშში წერს, რომ  ქვეყანა განაგრძობს შეზღუდვების დაწესებასა და დამატებითი შემოწმებების ჩატარებას იმ „არატრადიციული“ რელიგიური ჯგუფების მიმართ, რომლებიც მოიცავენ მუსლიმებს, რომლებიც არ არიან ოფიციალურად აღიარებული სუნიტური ისლამის ჰანაფი სკოლის მიმდევრები, და, ასევე, პროტესტანტ ქრისტიანებს. აღნიშნული ანგარიშის მიხედვით 24 სუნიტი მუსლიმი იქნა დაკავებული მათი რელიგიური აქტივობებისა და რწმენის საფუძველზე, ხოლო 3 პროტესტანტ ქრისტიანს დაუსწრებლად მიესაჯა პატიმრობა.[3]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“, 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ ადგილობრივი ოფიციალური პირები განაგრძობენ „არატრადიციული“ რელიგიური ჯგუფების წარმომადგენლების შევიწროებას, მათ შორის პროტესტანტი ქრისტიანების, იეჰოვას მოწმეებისა და იმ მუსლიმების, რომლებიც არ მიჰყვებიან მთავრობის მიერ აღიარებულ ისლამის ვერსიას. ანგარიშში ხაზგასმულია ისიც, რომ მთავრობის მიერ რელიგიურ ჯგუფებზე დაწესებული შეზღუდვები შეკრების თავისუფლებასთან დაკავშირებით, რომლებიც მიმართული უნდა ყოფილიყო კოვიდ-19-ის გავრცელების თავიდან აცილებისკენ, რეალურად, ბაპტისტური კრების პასუხისმგებლობის დაყენების საბაბად იქცა.[4]

გარდა ამისა, აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი თავის ანგარიშში, ადგილობრივ არასამთავრობო ორგანიზაციებზე დაყრდნობით, წერს, რომ ზოგიერთი ქრისტიანული ჯგუფი, მათ შორის ევანგელისტები, ბაპტისტები და იეჰოვას მოწმეები, ჯერ კიდევ დგანან დიდი სოციალური  დაკვირვებისა და დისკრიმინაციის წინაშე. ყაზახეთი ასევე მოხვდა საერთაშორისო ქრისტიანული არასამთავრობო ორგანიზაციის „Open Doors“-ის დაკვირვების ქვეშ მყოფ სახელმწიფოთა სიაში მთავრობის მხრიდან რელიგიურ გამოხატვაზე არსებული კონტროლის გამო. კონტროლის განხორციელება მოიცავს თვალთვალს, ეკლესიის შეხვედრებზე ჩატარებულ რეიდებსა და დაკავებებს. აღნიშნული არასამთავრობო ორგანიზაციის ცნობებზე დაყდნობით, კონვერტირებული ქრისტიანები ყაზახეთში ყველაზე მძიმე დევნას განიცდიან.[5]

წარმოშბის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ საკითხის კვლევის პროცესში შესწავლილ წყაროებზე არსებული ინფორმაციის მიხედვით, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ყაზახეთში ისეთი ქრისტიანული ჯგუფების მიმართ, როგორიც არიან ევანგელისტები, ბაპტისტები და იეჰოვას მოწმეები, აღინიშნება დისკრიმინაციის გარკვეული ნიშნები. ისინი ექვამდებარებიან სახელწმიფოს მხრიდან შევიწროებასა და შემოწმებას. რაც შეეხება ისეთ ქრისტიანულ ჯგუფებს, რომლებიც „ტრადიციულად“ არიან მიჩნეულნი, მათ შორის მართლმადიდებელი ქრისტიანები და კათოლიკეები, მათ მიმართ ზემოაღნიშნული ხასიათის შეზღუდვებს ადგილი არ აქვს; გარდა ამისა, აღსანიშავია, რომ განყოფილების მიერ შესწავლილი წყაროები არაფერს წერენ მართლმადიდებელი ქრისტიანების მიმართ ადამიანის უფლებების მასობრივი დარღვევების, დევნისა ან დისკრიმინაციული მოპყრობის შესახებ.

[1] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ ყაზახეთში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 12 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 6 დეკემბერს]

[2] აშშ-ის კომისია რელიგიის თავისუფლების შესახებ, ყოველწლიური ანგარიში; რეკომენდაცია სპეციალური დაკვირვების ქვეშ მყოფი ქვეყნებისთვის – ყაზახეთი – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის აპრილი, ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 6 დეკემბერს]

[3] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ ყაზახეთში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 12 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 6 დეკემბერს]

 

[4] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“; ყოველწლიური ანგარიში პოლიტიკურ უფლებებსა და სამოქალაქო თავისუფლებებზე ყაზახეთში – 2020 წელი, გამოქვეყნებულია 2021 წლის 3 მარტს, ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 6 დეკემბერს]; აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ ყაზახეთში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 12 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: [ნანახია 2021 წლის 6 დეკემბერს]

[5] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ ყაზახეთში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 12 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 6 დეკემბერს]

 

მუხთარ აბლიაზოვი – მედია საშუალება „რადიო თავისუფლება“ 2021 წლის 3 ივლისს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ მუხთარ აბლიაზოვი ყოფილი ბანკირი და ოპოზიციური პოლიტიკოსია, რომელმაც საფრანგეთისგან ლტოლვილის სტატუსი მიიღო. აბლიაზოვს ყველაზე მდიდარ გაქცეულ თაღლითად მოიხსენიებენ; ის იძებნება ყაზახეთში, რუსეთსა და უკრაინაში და ყაზახური ბანკიდან, საერთო ჯამში, 5 მილიარდამდე აშშ დოლარის მითვისებაშია ბრალდებული. არსებობს ვარაუდი, რომ მის წინააღმდეგ საქმეს ნიუ იორკის ფედერალური სასამართლოც წამოიწყებს. დიდი ბრიტანეთის პოლიტიკოსები კი მისი ბრიტანეთში დაბრუნებას ითხოვენ სასამართლოს გადაწყვეტილების უპატივცემულობის გამო.

სტატიაში ნათქვამია, რომ აბლიაზოვის მიმართ აღძრული საქმეები და თავად აბლიაზოვის პოპულარობა და მხარდამჭერების რაოდენობა ერთნაირად იზრდება. უფლებადამცველი ჯგუფები ყაზახეთში მის ექსტრადიციას ეწინააღმდეგებიან; ამტკიცებენ, რომ მას იქ წამება ელოდება. სხვა არასამთავრობო ორგანიზაციები აცხადებენ, რომ აბლიაზოვი ფართომასშტაბიანი დეზინფორმაციის მსხვერპლია და რომ მის წინააღმდეგ მთელი კამპანია მოიგონა ყაზახეთის ხელისუფლებამ, რადგან მათი ყველაზე აქტიური კრიტიკოსი სწორედ აბლიაზოვია.

მუხთარ აბლიაზოვი რუსეთში სწავლობდა და სტუდენტობის პერიოდიდან მოყოლებული მეგობრობდა ერჟან ტატიშევთან. ე.წ. „პერესტროიკის“ პერიოდში ისინი ერთად დაბრუნდნენ ყაზახეთში და მსხვილი ბიზნესმენები გახდნენ. 2001 წლის ოქტომბერში აბლიაზოვმა პირველად გააკრიტიკა ყაზახეთის ხელისუფლება და სახელმწიფო აპარატი კორუფციაში დაადანაშაულა. 2001 წლის ნოემბერში მისი დახმარებით შეიქმნა ოპოზიციური მოძღაობა „ყაზახეთის დემოკრატიული არჩევანი“. ამჟამად, იგივე დასახელებით, ისევ აბლიაზოვის მიერ, 2017 წელს შექმნილი ორგანიზაცია ყაზახეთში ექსტრემისტულ ორგანიზაციადაა აღიარებული და აკრძალულია. მათ, ვისაც აღნიშნული გაერთიანების მომხრეებად მიიჩნევენ, მასობრივად დევნიან, მათ შორის სამართლებრივად.

მუხთარ აბლიაზოვი პირველად 2002 წელს დააპატიმრეს. მისი თქმით, ის პოლიტიკური ოპოზიციური საქმიანობის გამო დააპატიმრეს. მაშინ, ყაზახეთის ხელისუფლებამ, აბლიაზოვი სამსახურებრივი მოვალეობის ბოროტად გამოყენების, გადასახადებისგან თავის არიდებისა და ფულადი სახსრების მითვისების ბრალდებით დააკავა. ვარაუდობენ, რომ სწორედ ამ დროს გადასცა აბლიაზოვმა თავისი აქტივები ბი-თი-ეი ბანკში ტატიშევს, რათა მათი კონფისკაცია აერიდებინა. ციხის დატოვების შემდეგ, აბლიაზოვმა ყაზახეთიც დატოვა. 2004 წლის 19 დეკემბერს ტატიშევი გარდაიცვალა, რის შემდეგაც აბლიაზოვი ყაზახეთში დაბრუნდა და ბი-თი-ეი ბანკის თავმჯდომარის პოსტი დაიკავა. ტატიშევის ოჯახმა თავი ლონდონს შეაფარა, სადაც 2009 წელს აბლიაზოვიც ჩავიდა და ლტოლვილის სტატუსიც მიიღო. აბლიაზოვი მორიგ დაპატიმრებას უფრთხოდა და ყაზახეთი კიდევ ერთხელ დატოვა. მოგვიანებით, ბი-თი-ეი ბანკმა სარჩელი შეიტანა ლონდონის სასამართლოში და აბლიაზოვი უპრეცედენტოდ დიდი ოდენობის თანხების მითვისებაში დაადანაშაულა. ბანკი ამტკიცებდა, რომ აბლიაზოვმა ფულადი სახრსების მითვისებისთვის საკუთარი სამსახურებრივი პოზიცია გამოიყენა. საერთო ჯამში, ბანკი აბლიაზოვს 3.5 მილიარდი ფუნტის მითვისებაში ადანაშაულებდა და აღნიშნული თანხის დაბრუნებას ითხოვდა. ყაზახეთში აბლიაზოვს დაუსწრებლად მიუსაჯეს 20 წლით თავისუფლების აღკვეთა.

2012 წლის თებერვალში ბრიტანეთის სასამართლომ აბლიაზოვს, სასამართლოს უპატივცემულობისთვის, დაუსწრებლად მიუსაჯა 22 თვით თავისუფლების აღვეთა. მოსამართლეები აბლიაზოვს ადანაშაულებდნენ სასამართლოს მიმართ ცინიკურ და ოპორტუნისტულ დამოკიდებულებაში. აბლიაზოვის განაჩენის მოსასმენადაც არ გამოცხადებულა სასამართლოში, მან ორი დღის ადრე დატოვა დიდი ბრიტანეთი და საფრანგეთში გაიქცა. დიდი ბრიტანეთმა აბლიაზოვი ძებნილად გამოაცხადა. საფრანგეთის პოლიციამ ის ქალაქ კანთან ახლოს, საკუთარ საცხოვრებელში დააპატიმრა.

2014 წელს ბრიტანეთმა აბლიაზოვს აცნობა, რომ მას ლტოლვილის სტატუსს ჩამოართმევდნენ. ბრიტანეთის მაშინდელმა პრემიერმა, დევიდ კემერონმა, ამას ყაზახეთთან დაახლოების ქვაკუთხედი უწოდა. 2015 წელს საფრანგეთის სასამართლომ აბლიაზოვი რუსეთს არ გადასცა, რადგან მიიჩნია, რომ მოთხოვნა პოლიტიკური მოტივებით იყო გაკეთებული. უფლებადამცველები გამოთქვამდნენ შიშს, რომ აბლიაზოვს, ექსტრადიციის შემთხვევაში, წამება ემუქრებოდა. 2017 წელს კი ყაზახეთში განახლდა ტატიშევის მკვლელობის საქმის ძიება. 2018 წელს ტოკმადს დიდი ხნით პატიმრობა მიუსაჯეს, როგორც „შემსრულებელს“, ხოლო აბლიაზოვი დანაშაულის „დამკვეთად“ გამოაცხადეს. მოგვიანებით გამართულ სასამართლო პროცესზე, მას სამუდამო პატიმრობა მიუსაჯეს. თავად აბლიაზოვი ბრლადებას უარყოფს. ტოკმადის მეუღლე ამტკიცებდა, რომ ტოკმადიმ ჩვენება [მათ შორის აბლიაზოვის წინააღმდეგ] წამების ქვეშ მისცა. 2019 წელს ბრიტანეთმა აბლიაზოვის დაკავების ორდერი 2 წლით გაახანგრძლივა. 2020 წლის სექტემბერში კი ყოფილმა ბანკირმა ლტოლვილის სტატუსი უკვე საფრანგეთისგან მიიღო. საფრანგეთის სასამართლო თავის დადგენილებაში წერდა, რომ აბლიაზოვს პოლიტიკური მოტივებით დევნა ემუქრებოდა.[1]

მედია საშუალება „კურსივი“ 2021 წლის 18 აგვისტოს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ ყაზახეთმა აბლიაზოვის მიერ მითვისებული 2 მილიარდი აშშ დოლარი დაიბრუნა. სტატიის მიხედვით, აბლიაზოვისა და მისი თანამზრახველების მიერ მითვისებული თანხა ყაზახეთში დაბრუნდა. ყაზახეთის ანტიკორუფციული სამსახურის განცხადებით, ძებნაშ მყოფი 11 პირი ყაზახეთში ნებაყოფლობით დაბრუნდა, ხოლო აბლიაზოვის 6 თანამზრახველი ექსტრადიციის საშუალებით დააბრუნეს ქვეყანაში. „ამ დროისთვის ძებნაში რჩება 14 პირი, რომლებიც ეჭვმიტანილნი არიან ბი-თი-ეი ბანკის ფულადი სახსრების მითვისებასა და გათეთრებაში, მათ შორის საზღვარგარეთ. მათი ადგილდებარეობის დადგენისა და ყაზახეთში ექსტრადიციის მიმართულებით მუშაობა გრძელდება“, – ნათქვამი იყო სამსახურის განცხადებაში.[2]

„ცისფერი ბუშტების“ მიტინგები – ყაზახეთში ექსტრემისტულად გამოცხადებული და აკრძალული პარტია „ყაზახეთის დემოკრატიული არჩევანი“ პერიოდულად ატარებს საპროტესტო აქციებს სხვადასხვა მოთხოვნით. 2018 წელს პარტიამ გამართა აქციები აუტიზმით დაავადებული ბავშვების, ასევე უფასო განათლების მხარდასაჭერად. სხვადასხვა რელიგიურ დღესასწაულზე პარტიის აქტივისტები ქუჩებში ცისფერი ბუშტებით გადაადგილდებოდნენ. 2018 წლის 10 მაისს, ყაზახეთში ევროპარლამენტარების ვიზიტისას, სხვადასხვა ქალაქში [მათ შორის აქტობეში] გაიმართა საპროტესტო აქციები ლოზუნგით – თავისუფლება პოლიტპატიმრებს და არა წამებას.[3]

მედია საშუალება „რადიო თავისუფლება“ 2018 წლის 31 მარტს გამოქვეყნებულ სტატიაში „ცისფერმა ბუშტებმა ასტანა აანერვიულა“ წერს, რომ მუხთარ აბლიაზოვმა სოციალური პლატფორმის „Youtube“ მეშვეობით, მომხრეებს მიმართა და მოუწოდა, ნოვრუზის დღესასწაულზე ქუჩაში ცისფერი ბუშტებით გამოსულიყვნენ. როგორც წყაროები აცხადებენ, აბლიაზოვს სურდა, საკუთარი მომხრეების სიმრავლის დემონსტრირება მოეხდინა. ნოვრუზის შემდეგ აბლიაზოვმა გამოაქვეყნა რამდენიმე ვიდეო, რომლებიც მისი მტკიცებით, ასახავდა იმას თუ როგორ აჩერებდა პოლიცია მოქალაქეებს და ართმევდა მათ ცისფერ ბუშტებს. სხვადასხვა გამოცემა აბლიაზოვის ამ ნაბიჯს [ცისფერი ბუშტები] გენიალურ სვლად მოიხსენიებდა, რადგან ცისფერი ყაზახეთისთვის მიღებული ფერია; გარდაიმისა, რომ ის პოპულარული ფერია ქვეყანაში, ყაზახეთის დროშაც სწორედ ცისფერია და ამიტომ, ზუსტად ვერავინ იტყვის, იმ ხალხიდან, ვინც ქუჩებში ცისფერი ბუშტებით გადაადგილდებოდა, რამდენი იყო რეალურად აბლიაზოვის მომხრე. მედია საშუალება „დიპლომატი“ წერდა, რომ მართალია, ასტანამ ზუსტად არ იცის, რამდენი მომხრე ჰყავს ოპოზიციას, მაგრამ, როგორც ჩანს, საკმარისად ნერვიულობს, რადგან ქუჩაში ბავშვებს ცისფერ ბუშტებს ხელიდან სტაცებს. მოგვიანებით, შინაგან საქმეთა სამინისტრომ გაავრცელა განცხადება, რომ უწყებაში არ გაცემულა ბრძანება, ნოვრუზის მსვლელობისას, ცისფერი ბუშტებით მოძრავი მოქალაქეების დაკავებისა და მათთვის ბუშტების ჩამორთმევის შესახებ. ინგლისურენოვანი გამოცემა „ევრაზიანეტი“ კი წერდა, რომ აბლიაზოვის მცდელობა, გაიგოს, რამდენი მომხრე ჰყავს ყაზახეთში მტკივნეული თემაა – მედია საშუალებები მის სახელს მაინც არასდროს ახსენებენ; გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც მის მიერ სავარაუდოდ ჩადენილ დანაშაულებზე წერენ, რომელთა შესახებაც ხელისუფლება ყოველთვის დეტალურად საუბრობს. გამოცემის მოსაზრებით, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ აბლიაზოვი ყველაზე ცნობილი პოლიტიკური ფიგურაა, ხოლოდ იმიტომ, რომ ხელისუფლება მისი დემონიზების უსასრულო კამპანიითაა დაკავებული.[4]

მედია საშუალება „რეალური დრო“ 2018 წლის 26 მარტს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ იმ დროს, როდესაც მთელი ცენტრალური აზია ნოვრუზს აღნიშნავდა, ჟურნალისტები ასტანის მთავარ მოედანზე შეესწრნენ, როგორც აკავებდა პოლიცია მოქალაქეებს, ვინც ცისფერი ან ლურჯი ბუშტებით გადაადგილდებოდნენ – პოლიცია აჩერებდა მოქალაქეებს, აჰყავდათ ისინი პოლიციის ავტობუსში, იწერდნენ მათ მონაცემებს და უშვებდნენ. ზოგიერთი პოლიციელი მოქალაქეებს ლურჯ და ცისფერ ბუშტებსაც ართმევდა. პოლიცია განმარტავდა, რომ დღესასწაულებთან დაკავშირებით უსაფრთხოების ზომები იყო გამკაცრებული და მოქალაქეებს მათი ვინაობის შემოწმების მიზნით აჩერებდნენ.[5]

წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ შესწავლილ წყაროებზე მწირია ინფორმაცია უშუალოდ ქალაქ აქტობეში გამართული აქციების შესახებ. სოციალურ პლატფორმაზე „Youtube“ განთავსებულია ორი ვიდეო. ერთი ვიდეო ასახავს 2018 წლის 10 მაისს, ქალაქ აქტობეში, პარტიის „ყაზახეთის დემოკრატიული არჩევანი“ მიერ წამების წინააღმდეგ ორგანიზებულ მიტინგს; ხოლო მეორე ვიდეოზე ასახულია, ქალაქ აქტობეში, ზემოაღნიშნული მიტინგის შემდეგ, პოლიციის მიერ ხალხის დაკავებას.[6]

[1] მედია საშუალება „რადიო თავისუფლება“; ვინ არის აბლიაზოვი?; სტატიის ავტორი: ანნა კლევცოვა; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 3 ივლისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://rus.azattyq.org/a/kto-takoy-ablyazov-i-keruen-saray-iz-penoplasta/31339012.html [ნანახია 2021 წლის 17 ნოემბერს]

[2] მედია საშუალება „კურსივი“; ყაზახეთმა აბლიაზოვის მიერ მითვისებული 2 მილიარდი აშშ დოლარი დაიბრუნა; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 19 აგვისტოს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://kursiv.kz/news/proisshestviya/2021-08/kazakhstan-vernul-pokhischennye-ablyazovym-2-mlrd [ნანახია 2021 წლის 17 ნოემბერს]

[3] პოლიტიკური პარტიის „ყაზახეთის დემოკრატიული არჩევანი“ ოფიციალური ინტერნეტ გვერდი; მიტინგები და აქციები: ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://sites.google.com/view/kazdvk/mitingidvk [ნანახია 2021 წლის 15 ოქტომბერს]

[4] მედია საშუალება „რადიო თავისუფლება“; ცისფერმა ბუშტებმა ასტანა აანერვიულეს; სტატიის ავტორი: ანნა კლევცოვა; გამოქვეყნებულია 2018 წლის 31 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://rus.azattyq.org/a/press-review-ablyazov-blue-balloons/29134908.html [ნანახია 2021 წლის 17 ნოემბერს]

[5] მედია საშუალება „რეალური დრო“; ყაზახეთში, ნოვრუზის დროს, აკავებდნენ ხალხს ციფერი ბუშტებით; სტატიის ავტორი: დმიტრი ბელიაკოვი; გამოქვეყნებულია 2018 წლის 16 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.currenttime.tv/a/29124898.html [ნანახია 2021 წლის 17 ნოემბერს]

[6] სოციალური მედია პლატფორმა „Youtube“; პარტიის ყაზახეთის დემოკრატიული არჩევანი მიტინგი აქტობეში წამების წინააღმდეგ; 10 მაისი, 2018; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.youtube.com/watch?v=aNGB__g0xGk [ნანახია 2021 წლის 17 ნოემბერს]

სოციალური მედია პლატფორმა „Youtube“; მიტინგის შემდგომი დაკავებები აქტობეში. 10 მაისი, 2018; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.youtube.com/watch?v=a64AKVDTHKU [ნანახია 2021 წლის 17 ნოემბერს]

არასამთავრობო ორგანიზაცაია „კონრად ადენაუერის ფონდი“ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ყაზახეთის შესახებ წერდა, რომ ქვეყნის მოსახლოება 18.2 მილიონ პირს შეადგენს. მათი 63.1 % ეთნიკურად ყაზახია; 23.7 % – რუსი; 2.9 % – უზბეკი; 2.1 % – უკრაინელი; 1.4 % – უიღური; 1.3 % – თათარი; 1.1 % – გერმანელი; ხოლო სხვა ეთნიკური ჯგუფები – მოსახლეობის 4.4 %-ს შეადგენენ.[1]

ინფორმაცია ეთნიკურად უიღურების გარეგნული თუ სხვა განმასხვავებელი ნიშნების შესახებ, წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ შესწავლილ წყაროებში, არ იძებნება.

რაც შეეხება მათ მიმართ დამოკიდებულებას, განყოფილების მიერ შესწავლილ წყაროებში, აღნიშნული საკითხის შესახებ ინფორმაცია შედარებით მწირი იყო. ისეთი წამყვანი, ავტორიტეტული სამთავრობო თუ არასამთავრობო ორგანიზაციები, როგორიცაა: ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი; Human Rights Watch; Freedom House; Amnesty International და ა.შ. საკუთარ უახლეს ანგარიშებში ყაზახეთის შესახებ არაფერს წერდნენ ეთნიკურად უიღურების მიმართ არსებული მასობრივი თუ სერიოზული უფლებადარღვევების, ან მათი დევნის შესახებ. [2] [3] [4] [5]

გაეროს „რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ კონვენციის“ ეგიდით დაარსებული რასობრივი დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტი 2019 წლის 9 სექტემბერს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ყაზახეთის შესახებ წერდა, რომ ქვეყანაში მოსახლეობის 1.5 % (დაახლოებით 261.000 პირი) ეთნიკურად უიღურია. ანგარიშის მიხედვით, ქვეყანაში ფუნქციონირებს გაზეთები იუღურულ ენაზე (Avazi); ეთნიკური სკოლები უიღური ბავშვებისთვის; „უიღურთა ეროვნული თეატრი“ და ა.შ.

ანგარიშში საუბარი არ არის ეთნიკურად უიღურ პირთა მიმართ არსებული პრობლემების ან დისკრიმინაციის შესახებ.[6]

Freedom House ყაზახეთის შესახებ 2019 წლის შემაჯამებელ ანგარიშში წერდა, რომ ცნობილი სამოქალაქო აქტივისტი – სერიკჟან ბილაში, რომელიც საჯაროდ აკრიტიკებდა ჩინეთის მთავრობას ეთნიკური ყაზახებისა და უიღურების მიმართ არასათანადო მოპყრობაში, 2019 წლის მარტში დააკავეს და ბრალად ექსტრემისტული მოსაზრებების გავრცელება დასდეს. ბილაში აგვისტოში ალმაატის სასამართლომ გაათავისუფლა მას შემდეგ, რაც დანაშაული აღიარა და პირობა დადო, რომ მსგავს აქტივობებს შეწყვეტდა. მას ასევე 3 თვით აუკრძალეს ქალაქიდან გასვლა.[7]

არასამთაბრობო ორგანიზაცია Institute of War and Peace Reporting 2020 წლის 25 თებერვალს გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ ჩინეთიდან გამოქცეული ეთნიკურად ყაზახი და უიღური პირები, ყაზახეთში დაბრუნებისას თავს უსაფრთხოდ ვერ გრძნობენ. ანგარიშის მიხედვით, ჩინეთში დაახლოებით 1.25 მილიონი ეთნიკურად ყაზახი ცხოვრობს. უკანასკნელ პერიოდში ოფიციალური პეკინის მიერ სადამსჯელო ღონისძიებათა კამპანიის ფარგლებში ათობით ათასი პირის დაკავების შემდგომ, ბევრმა მათგანმა ყაზახეთში გადასვლა გადაწყვიტა. თუმცა, გამომდინარე იქიდან, რომ ყახაზეთი მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული ჩინეთზე როგორც პოლიტიკურად, ასევე – ეკონომიკურად, ოფიციალური ნურ-სულთანი ჯერჯერობით ჩუმად არის და არ გმობს ჩინეთის „სინძიანის უიღურთა ავტონომიურ რესპუბლიკაში“ მუსლიმთა დევნას.

მსოფლიოს უიღურთა კონგრესის ერთ-ერთმა მრჩეველმა – კახარმან კოჟამბერდიმ ინტერვიუსას განაცხადა: „ყაზახეთში ამბობენ, რომ სინძიანში მცხოვრებ უიღურებს პრობლემები არ აქვთ. მიუხედავად იმისა, რომ მათ ამაზე ინფორმაცია აქვთ, ამ პრობლემაზე არავინ არ საუბრობს ღიად. მათ არ სურთ დამატებითი პრობლემები, რადგან ყაზახეთს არ შეუძლია კონკურენცია გაუწიოს ჩინეთს. არ არსებობს ზუსტი ინფორმაცია ქვეყანაში მცხოვრებ იმ უიღურთა რაოდენობაზე, რომელთაც ჩინეთში მობინადრე ნათესავებთან კონტაქტი დაკარგეს“.

ბახარგულ ტოხტახუნოვამ – ყაზახეთში მობინადრე ეთნიკურად უიღურმა პირმა ორგანიზაციას განუცხადა, რომ ხალხს მის თემში ეშინია ჩინეთში მცხოვრებ საკუთარ ნათესავებათან დაკონტაქტება, სინძიანის რეგიონში განვითარებული პროცესების გამო.[8]

არასამთავრობო ორგანიზაცია The Central Asia-Caucasus Analyst (Cacianalyst) 2019 წლის 31 ოქტომბერს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერდა, რომ 21 სექტემბერს, ყაზახეთის ორ მტავარი ქალაქში – ნურ-სულთანსა და ალმაატიში მასშტაბური ანტი-ჩინური ხასიათის საპროტესტო დემონსტრაციები გაიმართა. დემონსტრაციების დროს, უიღური მოქალაქეები შეურთდნენ ყაზახ აქტივისტებს და ერთხმად მოითხოვეს  ყაზახეთის მთავრობის მხრიდან ჩინეთთან დამოკიდებულების გადახედვა. თუმცაღა, ჩინეთის სინძიანის პროვინციაში ეთნიკურად ყაზახი და უიღური პირების მასობრივი დაკავებების საკითხი გადაფარულ იქნა ემოციური ანტი-ჩინური სენტიმენტებით. სტატიის მიხედვით, ოფიციალური ნურ-სულთანის პასუხი სინძიანის ბანაკებზე ჯერჯერობით დუმილია და მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული საპროტესტო დემონსტრაციები ცენტრალური აზიის ქვეყნებში ყველაზე მასშტაბური იყო, დიდი ალბათობით, ამას პოლიტიკაზე მცირე გავლენა ექნება.[9]

მედია საშუალება Eurasia.net 2020 წლის 31 ოქტომბერს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერდა, რომ ყაზახეთის მთავრობამ 4 ეთნიკურად ყაზახს, რომელთაც ჩინეთი-ყაზახეთის საზღვრის უკანონოდ კვეთა ედებოდათ ბრალად, ლტოვლილის სტატუსი მიანიჭა. გამოცემის მიერ აღნიშნული ნაბიჯი შეფასებულია, როგორც პოლიტიკის სერიოზული ცვლილება ჩინეთის სინძიანის პროვინციაში ანტი-ისლამური რეპრესიების მიმართ.

სტატიაში აღნიშნულია, რომ აქამდე ყაზახეთის მთავრობა თავს იკავებდა ოფიციალურ პეკინთან დაპირისპირებისგან, თუმცა, აღნიშნული ფაქტით ეს შეიცვალა. მაგალითად, 2018 წლის აპრილში სინძიანიდან ყაზახეთში გაიქცა ეთნიკურად ყაზახი ქალი საირაგულ საიუთბეი. სამართლებრივი და ბიუროკრატიული არაერთი პროცედურის შემდგომ, მას ყაზახეთში თავშესაფარი არ მიანიჭეს, თუმცა, ნება დართეს, გამგზავრებულიყო შვედეთში. ჩინეთის კომუნისტური პარტიის ყოფილი წევრი საიუთბეი იყო პირველი ადამიანი, რომელმაც  2018 წელს სასამართლოში ჩვენება მისცა სინძიანის პროვინციაში, ასობით ათასი მუსლიმი და თურქი პირების საკონცენტრაციო ბანაკების არსებობის შესახებ.[10]

წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ შესწავლილ წყაროებში, მათ შორის – ავტორიტეტულ სამთავრობო თუ არასამთავრობო ორგანიზაციების ყაზახეთის შესახებ უახლეს ანგარიშებში, სხვა დამატებითი ინფორმაცია ეთნიკურად უიღურების მიმართ არსებული მასობრივი თუ სერიოზული უფლებადარღვევების, ან/და მათი დევნის შესახებ, არ იძებნება.

[1] Konrad Adenauer Stiftung – “LÄNDERBERICHTE 47 RELIGIONSFREIHEIT: KASACHSTAN”; published in 2020; available at

[accessed 28 January 2021]

[2] United States Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Kazakhstan; published in March 2020; available at

[accessed 28 January 2021]

[3] Human Rights Watch – World Report 2021 – Kazakhstan; published in January 2021; available at

[accessed 28 January 2021]

[4] Amnesty International – Human Rights in Eastern Europe and Central Asia – Review of 2019 – Kazakhstan; published in April 2020; available at

[accessed 28 January 2021]

[5] Freedom House – Annual report on political rights and civil liberties in 2019; published on 4 March 2020; available at

[accessed 28 January 2021]

 

[6] United Nations CERD  International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination – Combined eighth to tenth periodic reports submitted by Kazakhstan under article 9 of the Convention, due in 2017; published on 9 September 2019; available at

[accessed 28 January 2021]

[7] Freedom House – Annual report on political rights and civil liberties in 2019; published on 4 March 2020; available at

[accessed 28 January 2021]

[8] Institute of War and Peace Reporting – Ethnic Kazaks Fleeing China Feel Unsafe; published on 25 February 2020; available at

[accessed 28 January 2020]

[9] The Central Asia-Caucasus Analyst (Cacianalyst ) – Article “Kazakh Anti-Chinese Protests and the Issue of Xinjiang Detention Camps”; published on 31 October 2019; available at http://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13593-kazakh-anti-chinese-protests-and-the-issue-of-xinjiang-detention-camps.html [accessed 28 January 2021]

[10] Eurasia.net – article “Kazakhstan: Xinjiang fugitives secure asylum status”; published on 31 October 2020; available at

[accessed 28 January 2021]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი ყაზახეთში ადამიანის უფლებათა დაცვის კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ საპატიმროებში არსებული პირობები, როგორც წესი, იყო მძიმე, ზოგჯერ სიცოცხლისთვის საშიში და არ შეესაბამებოდა საერთაშორისო ჯანდაცვით დადგენილ სტანდარტებს. ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პატიმრები ხშირად მკურნალობას საერთოდ არ ექვემდებარებოდნენ,  ან მათი მდგომარეობა, ციხეში არსებული პირობების გამო, კიდევ უფრო უარესდებოდა. ამას გარდა, საპატიმროებში ფიქსირდებოდა სამედიცინო პერსონალის სერიოზული ნაკლებება.

ქვეყანაში მოქმედი „ეროვნული წამების პრევენციის მექანიზმი“ (NPM) საკუთარ ანგარიშებში აღნიშნავდა, რომ საპატიმროებში შემდეგი უფლებადარღვევები ფიქსირდებოდა: მძიმე პირობები ჯანდაცვისა და სანიტარიის კუთხით, სუსტი სამედიცინო სერვისები, მათ შორის, იმ პატიმრებისთვის, რომელთაც ჰქონდათ აივ-ინფექცია/შიდს-ი, ტუბერკულოზი და დიაბეტი. ამას გარდა, არსებობდა წამების მაღალი რისკი პატიმრის ჩხრეკის, გამოძიების და სხვა საპატიმროში გადაყვანის დროს; პროკურორები სათანადოდ არ იძიებდნენ წამების შესახებ საჩივრებს; პატიმრების კომუნიკაცია ოჯახებთან შეზღუდული იყო; მოწყვლადი ჯგუფების (შშმ პირები, შიდს-ით დაავადებულები და ა.შ.) მიმართ ფიქსირდებოდა დისკრიმინაცია.

ინფრასტრუქტურული პრობლემების გადასაჭრელად, ყაზახეთის მთავრობამ 2019 წელს, დროებით დახურა ყველაზე უარესი პირობების მქონე 4 საპატიმრო, ხოლო 2018-ში – კიდევ 8. როგორც NPM, ასევე – საჯარო მონიტორინგის კომისია, რომლებიც ახორციელებდნენ მონიტორინგს ციხეებში, ავრცელებდნენ ცნობებს საპატიმროებში არსებული ისეთი ინფრასტრუქტურული პრობლემების შესახებ, როგორიცაა: არადამაკმაყოფილებელი ჰიგიენური პირობები; ცუდი საკანალიზაციო სისტემა  და არასანიტარული საწოლები. PMC ცნობით, ზოგიერთ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პატიმარს თვეების განმავლობაში არ გააჩნდა წვდომა შხაპზე. ამას გარდა, იყო სამედიცინო მუშაკებისა და მედიკამენტების ნაკლებება, ასევე – გადაადგილების კუთხით არსებული პრობლემები იმ პატიმართათვის, რომელთაც გააჩნდათ შეზღუდული შესაძლებლობა. ბევრი საპატიმროს შემთხვევაში, NPC-ს მიხედვით, პატიმრებს ეზღუდებოდათ წვდომაგარესამყაროსთან და მათი ცოდნა საკუთარი უფლებების შესახებ, იყო ძალიან მწირი. პატიმრები, ასევე, გამოხატავდნენ შეშფოთებას საჭმლის ხარისხზე და ამბობდნენ, რომ ზოგჯერ, მათ ვადაგასული საკვებით კვებავდნენ.

მთავრობა არ გამოუქვეყნებია სტატისტიკა 2019 წელს ციხეებში პატიმართა გარდაცვალების, მათ მიერ თვითმკვლელობის ან თვითმკვლელობის მცდელობის შემთხვევების შესახებ. PMC ინფორმაციით, ასეთ ფაქტებს ადგილი ჰქონდა. მაგალითად, 17 სექტემბერს, პატიმარმა ევგენი ბელოვმა სცადა თვითმკვლელობა ჩამოხრჩობით, ხოლო 1 კვირის შემდეგ – მინის ნატეხის გამოყენებით. პენიტენციური კომიტეტის სპიკერმა განაცხადა, რომ ბელოვის ეს ქმედებები, სხვა პატიმრებთან კონფლიქტის შედეგი იყო. თუმცა, ბელოვის დედამ მედიას განუცხადა, რომ მისი შვილი ხშირად ჩიოდა ციხის თანამშრომლების მხრიდან მასზე ზეწოლისა და ძალადობის შესახებ.

შესაბამისი სამსახურები არ ატარებდნენ გამოძიებას, რათა სათანადოდ დაესაჯათ სავარაუდო არასათანადო მოპყრობაში ბრალდებული პირები. უფლებადამცველი ორგანიზაციების ცნობით, ციხის ადმინისტრაცია არ იძიებდა პატიმართა საჩივრებს წამების შესახებ და სათანადოდ არ სჯიდა სავარაუდო დამნაშავე თანამშრომლებს. ვრცელდებოდა ცნობები, რომ საპატიმროებში ფიქსირდებოდა ძალადობა და წამება, რომელსაც პატიმრების მიმართ ჩადიოდნენ ე.წ. „ასისტენტ-პატიმრები“; ესენი წარმოადგენდნენ იმ პატიმრებს, რომლებიც ციხის ადმინისტრაციისგან განსაკუთრებულ პრივილეგიებს იღებდნენ, მათ მიერ კონკრეტული ბრძანებების შესრულების სანაცვლოდ.

ანგარიშის მიხედვით, 2018 წელს ომბუდსმენმა მიიღო 148 საჩივარი პირთა წამების, ძალადობისა და სხვა არასათანადო თუ დამამცირებელი მოპყრობის შესახებ. აპრილში მან გამოხატა შეშფოთება ციხეებში წამების და ძალადობის მზარდი შემთხვევების შესახებ. ომბუდსმენმა, ასევე, საჯაროდ გამოაქვეყნა მის მიერ პროკურატურისადმი მიწერილი წერილი, სადაც აკრიტიკებდა აღნიშნული ორგანოს თანამშრომლების მიერ საპატიმროებში წამების შემთხვევების გამოძიების არაეფექტურობას.

ივლისში ვებ-გვერდ Youtube-ზე გავრცელდა ვიდეო, რომელშიც სავარაუდოდ ზარეჩნიის საპატიმროს პერსონალი ფიზიკურად უსწორდებოდა პატიმრებს. ვიდეოს ერთერთ მონაკვეთში, პირები სცემდნენ ადამიანს, რომელიც ჰაერში იყო გამოკიდებული უკან გადაგრეხილი მკლავებით. პრეზიდენტმა ტოკაევმა მალევე საჯაროდ მოუწოდა შესაბამის ორგანოების  საქმის გამოძიებისკენ. აგვისტოში, მედიაში გავრცელებული ცნობებით, აღნიშნულ საქმეზე დააკავეს საპატიმროს 7 თანამშრომელი, ხოლო კიდევ 8 (მათ შორის – ციხის უფროსი) – თანამდებობიდან გაათავისუფლეს. შინაგან საქმეთა მინისტრმა იერლან ტურგუმბაევმა მოინახულა ციხე და განაცხადა: „საპატიმრობში წამება ჩვენი პენიტენციური სისტემის სირცხვილია“.

4 სექტემბერს, პავლოდარის სასამართლომ, პირთა წამებისთვის  თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯა საპატიმროების 13 ყოფილ თანამშრომელს. აღნიშნული საქმე ჯერ კიდევ 2016 წელს დაიწყო, როდესაც პავლოდარის ძიუდოს ფედერაციის ვიცე-პრეზიდენტი საკანში დანით მიყენებული 130 ჭრილობისგან გარდაცვილი იპოვეს. 3-წლიანი გამოძიების შედეგად, გამომძიებლებმა აღმოაჩინეს კიდევ ერთი გარდაცვალებისა და წამების 26 ფაქტის მტკიცებულებები.[1]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom House-ის ყაზახეთში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ 2020 წლის ანგარიშის მიხედვით, საპატიმროებსა და წინასწარი დაკავების იზოლატორებში არსებული ზოგადი პირობები მძიმეა. ამას გარდა, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ 2019 წლის ივლისში, ალმაატის მახლობლად მდებარე ციხის 5 თანამშრომელი დააკავეს და ბრალად წაუყენეს პატიმართა წამება მას შემდეგ, რაც გავრცელდა მათი ქმედების ამსახველი ფოტო-ვიდეო მასალა.[2]

იგივე Freedom House ყაზახეთში დემოკრატიზაციის და კანონის უზენაესობის კუთხით არსებული ვითარების შესახებ 2020 წლის 6 მაისს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ 2015 წლიდან მოყოლებული, ყაზახეთში დაპატიმრებულ პირთა რაოდენობა 21%-ით შემცირდა. თუმცა, მიუხედავად ამისა, ქვეყანაში მოქმედ საპატიმროებსა და დაკავების ცენტრებში, წამების შემთხვევები კვლავაც ფართოდ არის გავრცელებული. მას შემდეგ, რაც გავრცელდა ვიდეო, სადაც ჩანს თუ როგორ აწამებენ პატიმრებს ალმატის რეგიონის ზარეჩნის LA155/8საპატიმროში, ყაზახეთის გენერალურმა პროკურორმა დაიწყო ციხეთა და დაკავების ცენტრების ინსპექტირების კამპანია. კამპანიის ფარგლებში იდენტიფიცირებულ იქნა 2500 კანონდარღვევა, რომელთა შორის იყოს როგორც სათანადო სანიტარული პირობების არარსებობის, ასევე – პატიმართა მიმართ არასათანადო მოპყრობის შემთხვევები. აუდიტმა ასევე აჩვენა, რომ არც ერთ შემოწმებულ კოლონიაში ზოგადი პირობები  არ იყო თავსებადი საერთაშორისო სტანდარტებთან.[3]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watch  ყაზახეთში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ 2020 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ მიმდინარე წელს, რამდენიმე საქმის ფარგლებში, პირთა წამების გამო პოლიციისა და საპატიმროთა თანამშრომლები გაასამართლეს. თუმცა, 2019 წლის პირველ ნახევარში, სამართალდამცავი ორგანოების მიერ წამების შესახებ მიღებული 119 საჩივრიდან, მხოლოდ 13 გადაიგზავნა სასამართლოში. აგვისტოში, ზერეჩნოეს საპატიმროს 7 თანამშრომელი დააპატიმრეს მას შემდეგ, რაც გავრცელდა ვიდეო, სადაც ჩანდა თუ როგორც აწამებდნენ ისინი პატიმრებს. პრეზიდენტმა ტოკაევმა გენერალურ პროკურორს მოუწოდა საქმის „დეტალური გამოძიებისკენ“. თუმცა, უფლებადამცველებმა ოქტომბერში გამოხატეს შეშფოთება იმის შესახებ, რომ მიმდინარე საქმეში დაზარალებულთა ნახევარმა უკან წაიღო ციხის თანაშრომლების წინააღმდეგ ბრალდებები.[4]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“ყაზახეთის შესახებ 2020 წლის ანგარიშში წერს ეჭვმიტანილებისა და პატიმრების მიმართ წამებისა და არასათანადო მოპყრობის ახალი შემთხვევების შესახებ. კერძოდ, კაპჩაგაიში მდებარე საპატიმროს კოლონიის პატიმარმა – ვალერი ცოიმ რამდენჯერმე (23 და 26 აგვისტოს, ასევე – 3 სექტემბერს) განაცხადა, რომ ციხის პერსონალმა ის წამებას დაუქვემდებარა. ცოის მიხედვით, ის ხელკეტებისა და ხის ჯოხების გამოყენებით ცემეს, ხოლო შემდეგ სიტყვიერი შეურაცხყოფა მიაყენეს და დააშინეს, რათა ჩუმად დარჩენილიყო. 1-ელ ოქტომბერს ცოიმ, აღნიშნულის თაობაზე, რეგიონულ პროკურატურაში სარჩელი შეიტანა, რაზეც ალმატის რეგიონის ანტი-კორუფციულმა ბიურომ გამოძიება დაიწყო. პატიმარი მალევე ალმატიში მდებარე წინასწარი დაკავების ცენტრში გადაიყვანეს. საქმე 24 ნოემბერს, სათანადო მტკიცებულებების არარსებობის გამო დაიხურა. ანტი-კორუფციულმა ბიურომ დაასკვნა, რომ 4 სექტემბერს ვალერი ცოიმ თავად იპოვა პოლიციელის ხელკეტი, ხოლო შემდგომ საკუთარ თანამესაკნეს სთხოვა, ეცემა იგი. ცოიმ აღნიშნული გადაწყვეტილება გაასაჩივრა, თუმცა, წლის ბოლოსთვის არსებული მდგომარეობით, მისი საქმეკვლავ განხილვის პროცესში იყო.[5]

„გაეროს კონვენცია წამებისა და სხვა სახის სასტიკი, არაადამიანური ან ღირსების შემლახველი მოპყრობის და დასჯის წინააღმდეგ“ ეგიდით შექმნილი „წამების წინააღმდეგ კომიტეტისადმი“ 2018 წლის 5 დეკემბერს ყაზახეთის მთავრობის მიერ გაგზავნილ მეოთხე პერიოდულ ანგარიშში აღნიშნულია ის ნაბიჯები, რომლებიც ყაზახეთის მთავრობის მიერ იდგმება, რათა სათანადოდ იმპლემენტირებული იყოს კონვენციით გათვალისწინებული სხვადასხვა დებულებები.

ანგარიშის მიხედვით,  2015 წლის იანვრიდან ძალაში შევიდა ახალი რეგულაციები, რომელთა საფუძველზეც, სისხლისსამართლებრივი წესით გასაამართლეს წამებაში ბრალდებული 63 სამართალდამცავი. მათ უმრავლესობას, სასჯელის სახით პატიმრობა მიესაჯა.ამას გარდა, უშუალოდ საპატიმროებთან დაკავშირებით ანგარიშში აღნიშნულია, რომ დაკავებულ პირებს სათანადო წვდომა გააჩნიათ ჯანდაცვაზე, ადექვატურ კვებასა და უნიფორმაზე.

მოქმედი კანონმდებლობით, ყველა დაკავებულ პირს აქვს უფლება მიიღოს სათანადო ჯანდაცვა და მკურნალობა, და რომ აღნიშნული სერვისებით მიღებისას, ისინი სარგებლობენ იგივე სტატუსით, როგორითაც ყაზახეთის მოქალაქეები. აღნიშნულ ჯანდაცვით და სამკურნალო სერვისებს პატიმრებს სამედიცინო დაწესებულებები აწვდიან. ყაზახეთის პენიტენციურ სისტემასგააჩნია 71 სტაციონარული სამედიცინო ერთეული; ღია საპატიმროებში არსებული 14 სამედიცინო ცენტრი და 7 ციხის საავადმყოფო.

რაც შეეხება პატიმრების კვებას, მსოფლიოს ჯანდაცვის ორგანიზაციისა (WHO) და „გაეროს საკვებისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციის“ მიერ გაცემულ რეკომენდაციების ფარგლებში, მოცემული საკითხი ყაზახეთის მთავრობის მიერ გადახედილ იქნა. კერძოდ, აღნიშნული პროცესის ფარგლებში, დაპატიმრებულ პირთა დღიური რაციონი გაიზარდა 15-დან 26 ერთეულამდე. საკვებ ულუფებში დამატებულ იქნა: კარაქი; რძის პროდუქტები; კვერცხი; მშრალი ხილი; ციტრუსი და სხვადასხვა ხილის წვენი. ანგარიშის მიხედვით, როგორც საპატიმროებში, ასევე – წინასწარი დაკავების დაწესებულებებში მყოფ პატიმრებს კვება დღეში სამჯერ მიეწოდებათ, ხოლო სამედიცინო ჩვენებების მქონე პატიმრებს, ექიმის რეკომენდაციის გათვალისწინებით – დღეში ოთხჯერ.

აღნიშნულ დოკუმენტში დაფიქსირებულია უშუალოდ ყაზახეთის მთავრობის ოფიციალური პოზიცია და ის არ შეიცავს „წამების წინააღმდეგ კომიტეტის“ კომენტარებს. ანგარიში კომიტეტს გადაეგზავნა 2018 წლის დეკემბერში, ხოლო მასზე დასკვნითი კომენტარები „წამების წინააღმდეგ კომიტეტს“ ჯერ არ გამოუქვეყნებია.[6]

რადიო თავისუფალი ევროპა/რადიო თავისუფლება (RFE/RL) 2020 წლის 24 ნოემბერს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერდა, რომ ყაზახეთის ცენტრალურ რეგიონ ყარაღანდიში მდებარე მკაცრი რეჟიმის საპატიმროში გამოძიება დაიწყო მას შემდეგ, რაც გავრცელდა ვიდეო, სადაც პირი, რომელსაც თვალები და პირი ამოკერილი აქვს, საპატიმროში წამების შემთხვევებზე საუბრობს.

„ცენტრალური აზიის რეგიონის პენიტენციურმა დეპარტამენტმა“, აღნიშნული ვიდეოს გავრცელებიდან მალევე, გამოძიება დაიწყო. მათი განცხადებით, ისინი ასევე შეისწავლიან კოლონიაში სხვა პატიმრების მიერ გადაღებულ ვიდეობსაც და თუ მათი ბრალდებები დადასტურდება, ყველა პასუხისმგებელი პირი სათანადოდ დაისჯება.

აღნიშნულ ვიდეოში პირი აცხადებს, რომ ბევრ პატიმარს ყოველდღიურად აწამებენ, რის გამოც ისინი (პატიმრები) მიმართავენ ისეთ უკიდურეს ზომებს, როგორიცაა: ხელების დასერვა; თავის ჩამოხრჩობა; საკუთარი სხეულის დასახიჩრება და ა.შ., რათა გამოხატონ პროტესტი, ან დროებით მაინც აირიდონ წამება, სანამ მიღებული დაზიანებების გამო, გარვკეული პერიოდით, საავადმყოფოში იმკურნალებენ. ის მიმართავს ქვეყნის პრეზიდენტს, გენერალურ პროკურორსა და მინისტრებს დახმარებისთვის. პატიმრის განმარტებით, მათი ყოფა იმდენად აუტანელია, რომ თვალებს და პირს იკერავენ, რათა არ ჰქონდეთ საშუალება ციხის პერსონალი დაინახონ, ან მათ გაესაუბრონ.

სტატიაში ასევე აღნიშნულია, რომ უკანასკნელ წლებში, ყაზახეთში პატიმრებმა არაერთხელ მიმართეს ბუნტს, რათა გაეპროტესტებინათ საპატიმროებში არსებული პირობები. ყურადღების მისაქცევად, ბევრი მათგანი საკუთარ სხეულსაც კი ისახიჩრებდა.[7]

იგივე წყარო 2020 წლის 14 სექტემბერს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერდა, რომ ყაზახეთმა 82  პენიტენციურ დაწესებულებაში, ახალი კორონავირუსის გავრცელების პრევენციის მიზნით, „ლოქდაუნი“ გამოაცხადა, რის გამოც პატიმრების ოჯახის წევრებთან კომუნიკაცია მნიშვნელოვნად შეიზღუდა. გამოცემის მიერ გამოკითხული პირი – იულია ილჩენკო (რომლის ქმარიც ერთერთ საპატიმროში იხდის სასჯელს) აცხადებდა, რომ „პატიმრებს არ აძლევენ პირბადეებს და, ასევე, მათი საკნები არ ექვემდებარება დეზინფექციას“. ამას გარდა, მან ასევე აღნიშნა, რომ ყაზახეთის ციხეებში გადავსებულობა მნიშვნელოვანი პრობლემაა და, რომ ზოგჯერ, ერთ საკანს 25 პატიმარიც კი იზიარებს.

სტატიის მიხედვით, უფლებადამცველები აცხადებდნენ, რომ ყაზახეთში, ბევრ საპატიმრო დაწესებულებაში არსებული ზოგადი პირობები პანდემიის დაწყებამდეც არ იყო თავსებადი საერთაშიროსო სტანდარტებთან, ხოლო მას შემდეგ, ბუნებრივია, სიტუაცია კიდევ უფრო გაუარესდა. მათ ასევე დაამატეს, რომ ლოქდაუნის ფარგლებში მიღებული ღონისძიებები არღვევს პატიმართა უფლებებს და მათ ფიზიკურ და მენტალურ ჯანმრთელობას რისკის წინაშე აყენებს.

ორგანიზაციის მიერ გამოკითხული სხვა პირი – ადვოკატი ქუსპანი აცხადებდა, რომ ყაზახეთის ციხეების უმრავლესობაში საკნები ძველი, ბინძური და მცირე ზომისაა, სადაც 4 პირისთვის გათვალისწინებულ საცხოვრებელ ფართს ხშირად 8 ან მეტი პატიმარი იყენებს. ქუსპანი ასევე ამბობდა, რომ საკნებში არ აღწევს არც მზის შუქი და არც სუფთა ჰაერი, ხოლო პატიმრებს ხშირად უწევთ საკვების მიღება ტუალეტების მიმდებარედ, რაც მისი განცხადებით დამამცირებელი და არაჰიგიენურია.

სტატიაში ასევე აღნიშნულია, რომ საპატიმროები ვერ უზრუნველყოფენ პატიმართა წვდომას ისეთ ელემენტარულ ჰიგიენურ საშუალებებზე, როგორიცაა: სუფთა თეთრეული, პირბადეები, სადიზინფექციო საშუალებები და მედიკამენტები, რის გამოც, მათ  აღნიშნულ საშუალებებს ოჯახის წევრები უგზავნიან.[8]

[1] United States Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Kazakhstan; published in March 2020; available at

[accessed 16 December 2020]

[2] Freedom House – Freedom in the World 2020 – Kazakhstan; published in March 2020; available at

[accessed 16 December 2020]

[3] Freedom House – Report on democratisation (electoral process, civil society, independent media, governance) and rule of law (corruption) in 2019 – Kazakhstan; published on 6 May 2020; available at

[accessed 16 December 2020]

[4] Human Rights Watch – World Report 2020 – Kazakhstan; published in January 2020; available at

[accessed 16 December 2020]

[5] Amnesty International – Human Rights in Eastern Europe and Central Asia – Review of 2019 – Kazakhstan; published on 16 April 2020; available at

[accessed 16 December 2020]

[6] United Nations Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment – Fourth periodic report submitted by Kazakhstan under article 19 of the Convention pursuant to the optional reporting procedure, due in 2018* , ** [Date received: 5 December 2018]; available at

[accessed 16 December 2020]

[7] Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL) – article “Kazakh Penitentiary Launches Probe After Inmate Video Alleges Widespread Torture”; published on 24 November 2020; available at

[accessed 16 December 2020]

[8] Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL) – article„Kazakh Prisoners Packed In Cells, Endure ‘Degrading’ Conditions In Coronavirus Lockdown“; published on 14 September 2020; available at https://www.rferl.org/a/kazakh-prisoners-packed-in-cells-endure-degrading-conditions-in-coronavirus-lockdown/30838547.html [accessed 16 December 2020]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია „Freedom House“ 2018 წლის ყოველწლიურ ანგარიშში ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ ქვეყანაში სასამართლო შტო იმყოფება აღმასრულებელი ხელისუფლების პირდაპირი დაქვემდებარების ქვეშ. პრეზიდენტი, უზენაესი იურიდიული საბჭოს რეკომენდაციის საფუძველზე, წარადგენს ან პირდაპირი წესით ნიშნავს მოსამართლეებს, ხოლო თავად საბჭოს ყველა წევრი კი, უშუალოდ პრეზიდენტის მიერ ინიშნება. მოსამართლეები ხშირად ექცევიან პოლიტიკური გავლენის ქვეშ, ამას გარდა, კორუფცია საკმაოდ დიდი პრობლემაა მთლიანი სასამართლო სისტემის მასშტაბით.[1]

„Freedom House“ 2018 წლის ანგარიშში „Nations in Transit“ წერს, რომ ყოვლისმომცველი კორუფცია და მმართველი ელიტის კონტროლი მოსამართლეებზე არის მიზეზი იმისა, რომ სასამართლო სისტემის მიმართ არსებობს ძალიან დაბალი საჯარო მოლოდინი და ნდობა მოქალაქეების მხრიდან.[2]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი ყაზახეთის რესპუბლიკაში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2017 წლის ანგარიშში წერს, რომ ქვეყანაში არ არსებობს დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლო. ის მკაცრადაა შეზღუდული აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ. ამას გარდა, პროკურორებს გააჩნიათ კვაზი-იურიდიული ფუნქციები და აქვთ უფლებამოსილება, შეაჩერონ სასამართლო გადაწყვეტილებები.

კორუფცია აშკარაა სასამართლო სისტემის აბსოლუტურად ყველა საფეხურზე. მიუხედავად იმისა, რომ მოსამართლეები ერთ-ერთი ყველაზე მაღალანაზღაურებადი საჯარო მოხელეები არიან, მათ მიმართ ხშირად ისმოდა ბრალდებები იმის შესახებ, რომ ბევრ სამოქალაქო თუ სისხლის სამართლის საქმეში, იღებდნენ ქრთამს მხარისთვის მისაღები სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანის სანაცვლოდ. მოსამართლის თანამდებობაზე დანიშვნის დროს ადგილი აქვს კორუფციას და მოსამართლედ დანიშვნისთვის, ხშირად საჭირო იყო რამდენიმე საჯარო მოხელის მოსყიდვა.

ბიზნეს სუბიექტები თავს იკავებდნენ სასამართლოში სარჩელის შეტანისგან, გამომდინარე იქიდან, რომ უცხოურ კერძო კომპანიებს, ისტორიულად, ადგილობრივი სასამართლო სისტემის ფარგლებში, აქვთ საქმის მოგების მინიმალური შანსი, როდესაც ისინი უპირისპირდებიან სამთავრობო რეგულაციებს. შესაბამისად, სასამართლო გადაწყვეტილებები მიიჩნევა, როგორც პოლიტიკური ჩარევისა და გავლენის სუბიექტი, სასამართლო სისტემის პოლიტიკაზე დაქვემდებარებიდან გამომდინარე.

რაც შეეხება პროცედურულ ნაწილს, მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით, ყველა ბრალდებულის მიმართ არსებობს უდანაშაულობის პრეზუმცია. როგორც წესი, საქმის განხილვები არის საჯარო, გარდა რამდენიმე გამონაკლისისა.

ასევე, განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულებს განიხილავს 10 ნაფიცი მსაჯულისგან შემდგარი ჯგუფი. მათ მიმართ, აქტივისტების მხრიდან ხშირად ისმოდა ბრალდებები იმის შესახებ, რომ ისინი მიკერძოებულნი იყვნენ ბრალდების მხარის პოზიციისადმი, გამომდინარე მოსამართლეების და პროკურორების მხრიდან მათზე განხორციელებული ზეწოლისა.

დამკვირვებლების ინფორმაციით, ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის პროცესი იყო არათანმიმდევრული და ადგილი ჰქონდა მათ მიმართ მოსამართლეების მხრიდან ზეწოლას. მოსამართლეები, ასევე, იყენებდნენ უფლებას, დაეთხოვათ ნაფიც მსაჯულთა შემადგენლობა მათი მხრიდან ბრძანებისადმი დაუმორჩილებლობისთვის. აღსანიშნავია, რომ ასეთი შემთხვევების დროს, კანონი არ აწესებს მოსამართლის პასუხისმგებლობის საკითხს.

მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფო ვალდებულია, იმ შემთხვევაში, როდესაც პირი არის არასრულწლოვანი, ქმედუუნარო, არ საუბრობს ადგილობრივ ენაზე ან ემუქრება 10 ან მეტი წლით თავისუფლების აღკვეთა, უზრუნველყოს აღნიშნული პირის ადვოკატის მეშვეობით სასამართლოში წარმომადგენლობა, სისხლის სამართლის საქმეთა დაახლოებით 50 პროცენტის მიმდინარეობისას, ეს უფლება არ იყო გარანტირებული. უმეტეს წილად, ამის მიზეზი იყო ის, რომ შესაბამისმა სამთავრობო უწყებებმა ადვოკატებს დროულად არ გადაუხადეს ანაზღაურება.

ადგილობრივი და საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაციები წერდნენ სასამართლო პროცესის მიმდინარეობისას არსებული უამრავი პრობლემის შესახებ. მათ შორის, საპროცესო მოქმედებებზე წვდომის შეუძლებლობის; ბრალდების მხარის ხელში არსებულ მტკიცებულებებზე წვდომის შეუძლებლობის; ხშირი პროცედურული დარღვევებისა და მოსამართლეების მხრიდან წამებით მოპოვებული აღიარებების შემთხვევების გამოუძიებლობის ან არასათანადოდ გამოძიების შესახებ.[3]

[1] Freedom House, Freedom in the World 2018 – Kazakhstan, 1 August 2018, available at:

[accessed 21 September 2018]

[2] Freedom House, Nations in Transit 2018 – Kazakhstan, 11 April 2018, available at:

 [accessed 21 September 2018]

[3] US Department of State – “Annual report on human rights in 2017 – Kazakhstan”, available at

[accessed 21 September 2018]