ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC – „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts) მიხედვით, 2014 წლის იანვრიდან მოყოლებული, ერაყი აწარმოებს არა-საერთაშორისო ხასიათის, შიდა ტიპის შეიარაღებულ კონფლიქტს დაჯგუფება „ისლამური სახელმწიფოს“ წინააღმდეგ. ამას გარდა, ქვეყანა ასევე ჩაბმულია საერთაშორისო ხასიათის კონფლიქტში თურქეთთან, რადგან ამ უკანასკნელმა ერაყის ჩრდილოეთში, ქურთი შეიარაღებული ჯგუფების წინააღმდეგ ერაყის მთავრობის ნებართვის გარეშე იერიში მიიტანა.[1]

ჟურნალისტი და მკვლევარი ჯოელ უინგი 2008 წლიდან მოყოლებული აწარმოებს ონლაინ-ბლოგს, სადაც ყოველკვირეული პერიოდულობით თავსდება ინფორმაცია ერაყში უსაფრთხოების კუთხით არსებულ სიტუაციაზე და ქვეყანაში მიმდინარე აქტუალურ პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ თუ სხვა საკითხებზე.  2020 წლის 1 მაისს გამოქვეყნებულ ანგარიშში მოცემულია შკალა, სადაც აღწერილია მთლიანი ერაყის მასშტაბით,  უკანაკნელი 2 წლის განმავლობაში დაფიქსირებული უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტები.

შკალის მიხედვით, 2020 წლის დასაწყისში, ერაყში უსაფრთხოების კუთხით არსებული სიტუაცია, გასულ თვეებთან  შედარებით, გაცილებით მშვიდი იყო. ავტორის მიხედვით, გასული წლის ოქტომბერსა და ნოემბერში დაფიქსირებული რეკორდულად დაბალი ძალადობის მაჩვენებელი (68 და 51 ინციდენტი) განპირობებული იყო იმით, რომ „ისლამური სახელმწიფო“ (რომელიც ერაყში დესტაბილიზაციის მთავარი გამომწვევია) მიმდინარე ანტისამთავრობო დემონსტრაციების პერიოდში, არ აქტიურობდა. ეს კი იმით აიხსნება, რომ დაჯგუფება არ აძლევს ოფიციალურ ბაღდადს საშულებას, ყურადღება დემონსტრანტთა მოთხოვნებიდან უსაფრთხოების საკითხებზე გადაიტანოს[2]. სიტუაცია შენარჩუნდა თებერვლის და მარტის თვეებშიც, თუმცა, აპრილის თვეში ადგილი ჰქონდა ძალადობის შედარებით მაღალ მაჩვენებელს. სულ დაფიქსირდა 110 ინციდენტი, რომელთაგან 108-ის ინიციატორი „ისლამური სახელმწიფო“ იყო, ხოლო დანარჩენი 2 კი – პრო-ირანული ჯგუფების მიერ იყო პროვოცირებული.  ძალადობის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა დიალას და კირკუკის პროვინციებში (შესაბამისად, 42 და 24 ინციდენტი). ქვეყნის მასშტაბით ძალადობას 81 ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ხოლო 163 – დაშავდა. საინტერესოა, რომ მთელი აპრილის თვის განმავლობაში, დედაქალაქ ბაღდადში არც ერთი უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტი არ დაფიქსირებულა.[3]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი ერაყში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერს, რომ ერაყი არის პარლამენტარული ტიპის რესპუბლიკა, სადაც 2018 წელს ჩატარებული არჩევნები, მიუხედავად იმისა, რომ ექსცესების გარეშე არ ჩავლილა, მეტ-ნაკლებად თავსებადი იყო თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების საერთაშორისო სტანდარტებთან და უზრუნველყო ხელისუფლების მშვიდობიანი გადაბარება. ახლადარჩეული პრემიერი – აბილ აბდ ალ-მაჰდი 2019 წლის 1 დეკემბერს, ქვეყანაში მიმდინარე მასშტაბური დემონსტრაციების საპასუხოდ, თანამდებობიდან გადადგა.

ანგარიშის მიხედვით, ქვეყანაში საშინაო უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელი არაერთი ორგანო თუ დაჯგუფება მოქმედებს. გვხვდება ერაყის სამთავრობო უსაფრთხოების ძალები, რომელიც კომპეტენციების მიხედვით გაყოფილია შესაბამის ორგანოებში და ყველა მათგანი ექვემდებარება პრემიერ-მინისტრსა და ერაყის ცენტრალურ ხელისუფლებას. ამას გარდა, ერაყში ასევე არსებობს ე.წ. „სახალხო სამობილიზაციო ძალები“ (Popular Mobilization Forces (PMF))  – სახელწიფოს მიერ მხარდაჭერილი სამხედრო ორგანიზაცია, რომელიც 60-მდე შეიარაღებულ ჯგუფად არის დაყოფილი. მათი უმრავლესობა არის შიიტი არაბი. კანონის მიხედვით, ყველა PMF პასუხისმგებელია ერაყის პრემიერ-მინისტრის წინაშე, თუმცა, პრაქტიკაში, ზოგიერთი დანაყოფი ირანსა და ირანის რევოლუციური გუშაგების კორპუსს ექვემდებარებოდა. ქურთისტანის რეგიონში, ერაყის კონსტიტუციის თანახმად, „ქურთისტანის რეგიონალურ მთავრობა“ -ს გააჩნია საკუთარი უსაფრთხოების აპარატი და ჯარი. თუმცა, ამას გარდა, ორი წამყვანი პოლიტიკური პარტია – ქურთისტანის დემოკრატიული პარტია (KDP) და „ქურთისტანის პატრიოტთა გაერთიანება“ (PUK) ინარჩუნებდნენ საკუთარ, დამოუკიდებელ სამხედრო ფრთებს – ე.წ. „პეშმერგა“ ერთეულებს. ანგარიშის მიხედვით, ერაყის სამოქალაქო სამსახურები, ზოგჯერ, ვერ ინარჩუნებდნენ ეფექტურ კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე. აღნიშნული, განსაკუთრებით სახეზე იყო ირანთან ასოცირებული PMF დაჯგუფებების შემთხვევაში.

ქვეყანაში, ოქტომბრის დასაწყისიდან, ფიქსირდებოდა მასშტაბური საპროტესტო დემონსტრაციები, ძირითადად, ბაღდადსა და სხვა შიიტურ რეგიონებში. დემონსტრანტები მოითხოვდნენ მთავრობის რესტრუქტურიზაციას და კორუფციის აღმოფხვრას. სამოქალაქო სამსახურებმა მალევე  დაკარგეს კონტროლი სიტუაციაზე და, შედეგად, უსაფრთხოების ძალებმა და, ასევე – PMF ერთეულებმა დაიწყეს დემონსტრაციების ძალადობრივი გზით დაშლა. მათ შორის, გამოყენებული იყო რეალური ამუნიცია. მთავრობის მიერ გავრცელებული ინფორმაციით, 17 დეკემბრის მდგომარეობით, დემონსტრაციების დარბევის დროს, 479-ზე მეტი სამოქალაქო პირი გარდაიცვალა, ხოლო სულ მცირე 20 000 – დაშავდა.

მიმდინარე საანგარიშო პერიოდში დაფიქსირებულ მნიშვნელოვან უფლებათა დარღვევებს შორის იყო: უკანონო და თვითნებური მკვლელობის შემთხვევები; პირთა იძულებითი გაუჩინარება; წამება; თვითნებური დაკავების შემთხვევები; მძიმე და სიცოცხლისთვის საშიში საპატიმრო პირობები;  პირად ცხოვრებაში უკანონო ჩარევა; აზრის გამოხატვის, პრესის და ინტერნეტის თავისუფლების კუთხით არსებული შეზღუდვები, მათ შორის – ცენზურა და ჟურნალისტების მიმართ ძალადობა; შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების შეზღუდვა; მნიშვნელოვანი ჩარევა შეკრებისა და მშვიდობიანი დემონსტრაციის უფლებაში; იძულებით გადაადგილებულ პირთა და „ისლამურ სახელმწიფოსთან“ სავარაუდოდ ასოცირებულ პირთა მიმართ მუქარა; ფართოდ გავრცელებული სამთავრობო კორუფცია; ზოგიერთი ელემენტის, მათ შორის – „ქურთისტანის მუშათა პარტიის“ (PKK) და ირანისადმი ლოიალურად განწყობილი PMF ერთეულების მიერ ბავშვთა იძულებითი რეკრუტირება; ლგბტი პირთა მიმართ მიზანმიმართული ძალადობა და ა.შ.

მთავრობა, მართალია, იძიებდა აღნიშნული სამართალდარღვევის შემთხვევებს, თუმცა, იშვიათად თუ აყენებდა დამნაშავე პირების პასუხისმგებლობის საკითხს. დაუსჯელობის სინდრომი ხშირი იყო როგორც სამთავრობო, ასევე – უსაფრთხოების ძალების რიგებში.

ანგარიშის თანახმად, მიუხედავად იმისა, რომ “ისლამური სახელმწიფოს“ გავლენა უკანასკნელ პერიოდში ძლიერ დასუსტდა, ტერორისტული ორგანიზაცია კვლავ აგრძელებდა სერიოზული დანაშაულების, მათ შორის – მკვლელობების, ჩადენას.[4]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Amnesty International ერაყის შესახებ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ოქტომბრის თვიდან მოყოლებული, ერაყის უსაფრთხოების ძალები, მათ შორის – ე.წ. „სახალხო სამობილიზაციო ერთეულები“ (Popular Mobilization Units (PMU)) იყენებდნენ გადამეტებულ ძალას მთელი ქვეყნის მასშტაბით მიმდინარე საპროტესტო დემონსტრაციების ჩახშობის დროს. აღნიშნულ ძალადობას 500-ზე მეტი დემონსტრანტის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო ათასობით – დაშავდა. ბევრი მოკლული გარდაცვლილი იყო ცეცხლსასროლი იარაღიდან რეალური ტყვიების გასროლით, რაც აკრძალულია. დემონსტრაციებთან დაკავშირებულ სხვადასხვა სპექტრის წარმომადგენელი პირების, მათ შორის – დემონსტრანტთა ადვოკატების, დაშავებულთა მკურნალი ექიმების და პროტესტების საკითხზე მომუშავე ჟურნალისტების მიმართ, უსაფრთხოების ძალების მხრიდან, ადგილი ჰქონდა დაკავებების, გატაცებების, გაუჩინარებებისა და სხვა დაშინების მეთოდების გამოყენებას. ერაყის შესაბამისმა სამსახურებმა, გარკვეული პერიოდით დაბლოკეს წვდომა ინტერნეტზე, რათა არ გავრცელებულიყო დემონსტრანტთა მიმართ გადამეტებული ძალადობის ამსახველი ფოტო-ვიდეო მასალა. ქვეყანაში კვლავ რჩებოდა დაახლოებით 1.55 მილიონი იძულებით გადაადგილებული პირი, რომლებიც გადაადგილების თავისუფლების კუთხით უმკაცრეს შეზღუდვებს აწყდებოდნენ. ანბარისა და ნინევის პროვინციებში, დროებითი ბანაკების რღვევამ ზოგიერთი ოჯახი მეორადი ტიპის იძულებით გადაადგილებასაც კი დაუქვემდებარა. „ისლამური სახელმწიფოს“ მიერ დაკავებული ტერიტორიებიდან გამოქცეული ათასობით მამაკაცი და ბიჭი დაკარგულად ითვლებოდა,  რაც სავარაუდოდ, უსაფრთხოების ძალებისა და  „სახალხო სამობილიზაციო ერთეულები“ მხრიდან მათ იძულებით გაუჩინარებას უკავშირდებოდა. ქვეყანაში ფართოდ გავრცელებული ცნობების მიხედვით, როგორც ცენტრალური ერაყის, ასევე – ქურთისტანის რეგიონალური მთავრობა, იყენებდა წამებას თუ სხვა ტიპის არასათანადო მოპყრობას დაკავებულთა მიმართ, განსაკუთრებით იმ პირთა შემთხვევაში, რომელთა მიმართ არსებობდა ვარაუდები მათი „ისლამურ სახელმწიფოსთან“ კავშირის შესახებ. ერაყის სასამართლოები კვლავ აგრძელებდნენ სიკვდილით დასჯის სასჯელების გამოტანას მსჯავრდებულთა მიმართ. ქვეყანაში კვლავ ოპერირებდა ტერორისტული დაჯგუფება „ისლამური სახელმწიფო“, რომელიც ხშირად სამიზნედ აქცევდა სამოქალაქო მოსახლეობას, ბომბების საშუალებით თავს ესხმოდა ქალაქებს და კლავდა ადგილობრივი თემის ლიდერებს.[5]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watch-ის ერაყის შესახებ 2020 წლის ანგარიშის მიხედვითაც,  ბაღდადსა და სამხრეთი ერაყის ბევრ ქალაქში, ოქტომბერ-ნოემბერში დაწყებულ პროტესტებს მთავრობა ძალის გამოყენებით ახშობდა, რასაც ასობით ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა. დეკემბერის დასაწყისის მდგომარეობით, გარდაცვლილი იყო სულ მცირე 350 დემონსტრანტი. აქციების დაშლისას, უსაფრთხოების ძალები იყენებდნენ რეალურ ტყვიებს და ცრემლსადენი გაზის კარტრიჯებს.  ქვეყანაში ფიქსირდებოდა მნიშვნელოვანი დარღვევები გამოხატვის და შეკრების თავისუფლებების, ასევე – ქალთა უფლებების კუთხით. მთავრობა კვლავ აქტიურად იყენებდა სიკვდილით დასჯას. მასშტაბური პროტესტების საპასუხოდ, 29 ნოემბერს ქვეყნის პრემიერ-მინისტრი – ადილ აბდ ალ-მაჰდი, თანამდებობიდან გადადგა.[6]

[1] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts; available at http://www.rulac.org/browse/map [accessed 17 May 2020]

 

[2] Joel Wing – Blog “Musings on Iraq” – article „Violence Continues Its Up And Down Pattern In Iraq“; published in February 2020; available at http://musingsoniraq.blogspot.com/2020/02/violence-continues-its-up-and-down.html [accessed 17 May 2020]

[3] Joel Wing – Blog “Musings on Iraq” – article “Spike In Violence In April 2020 But Can It Be Sustained?’; published on 1 May 2020; available at http://musingsoniraq.blogspot.com/2020/05/spike-in-violence-in-april-202-but-can.html [accessed 17 May 2020]

[4] United State Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Iraq; published in March 2020; available at

[accessed 17 May 2020]

[5] Amnesty International – Human rights in the Middle East and North Africa: Review of 2019; Iraq; published in February 2020; available at

[accessed 17 May 2020]

[6] Human Rights Watch – World Report 2020 – Iraq; published in January 2020; available at

[accessed 18 May 2020]

გაერთიანებული სამეფოს საგარეო საქმეთა და თანამეგობრობის ოფისმა 2020 წლის 5 მაისს გამოაქვეყნა განახლებული რუქა, სადაც აღწერილია მოგზაურთათვის სომალიში მოგზაურობის მიზანშეწონილობასთან დაკავშირებული რჩევები. რუქაზე წითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ საერთოდ არ იმოგზაურონ;  ყვითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ იმოგზაურონ მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის შემთხვევაში; მწვანე ფრად აღნიშნულია ზონა, სადაც მოგზაურობა ნებადართულია რჩევების გათვალისწინებით.

ოფისი მოუწოდებს ბრიტანელ მოქალაქეებს, კატეგორიულად შეიკავონ თავი სომალის  ნებისმიერ რეგიონში, მათ შორის – სომალილენდში, მოგზაურობისგან. აღნიშნულიდან გამონაკლისს წარმოადგენს მხოლოდ 2 ქალაქი – ჰარგეიისა და ბარბერა, სადაც მოგზაურობა მხოლოდ გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში არის მიზანშეწონილი. სახელმძღვანელო პრინციპების მიხედვით, სომალიში ხშირად ფიქსირდება ტერორისტული თავდასხმები და სხვა ტიპის აქტები. ამას გარდა, ტერორისტული დაჯგუფებები ხშირად იტაცებენ ადამიანებს და განსაკუთრებით ემუქრებიან „დასავლელებს“ და „დასავლეთთან“ ასოცირებულ ორგანიზაციებში მომუშავე პირებს. ტერორისტული თავდასხმის განსაკუთრებით მაღალი ალბათობაა დედაქალაქ მოგადიშუში, ხოლო დაჯგუფებები მთელი ქვეყნის, მათ შორის – სომალილინედის, მასშტაბით აგრძელებენ დასავლეთის წარმომადგენლებზე თავდასხმას. როგორც წესი, აღნიშნული თავდასხმები განურჩეველი ხასიათისაა და ეწყობა მასობრივი თავშეყრის ადგილებში; მნიშვნელოვანი სამთავრობო ღონისძიებების დროს და ისეთ ლოკაციებზე, რომლებსაც უცხოელები ხშირად სტუმრობენ. ამას გარდა, სომალის როგორც შიდა, ასევე – მიმდებარე საერთაშორისო წყლებში, საკმაოდ მაღალია სანაოსნო დანაშაულის რისკი.[1]

ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC –  „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts) მიხედვით, სომალიში ფიქსირდება რამდენიმე არა საერთაშორისო ხასიათის, შიდა ტიპის შეიარაღებული კონფლიქტი, რომელსაც ქვეყნის მთავრობა სხვადასხვა ისლამისტური შეიარაღებული ჯგუფების წინააღმდეგ აწარმოებს. აღნიშნულ ჯგუფებიდან, ყველაზე მეტად გამორჩეულია ტერორისტული დაჯგუფება -„ალ შაბააბი“.[2]

ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნისა და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტირების ცენტრმა 2020 წლის 19 აპრილს გამოაქვეყნა სპეციალური ანგარიში სომალიში უსაფრთოხების კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ. ანგარიშის მიხედვით, რომელიც რამდენიმე საერთაშორისო წყაროს მიერ შეგროვებულ ინფორმაციას ეყრდნობა (გაეროს უსაფრთხოების საბჭო და ICG), მთლიანად 2019 წლის განმავლობაში და 2020 წლის დასაწყისში (თებერვლის თვის ჩათვლით), სომალიში უსაფრთხოების კუთხით სიტუაცია კვლავაც არასტაბილური იყო. ქვეყანაში ფიქსირდებოდა ტერორისტული ორგანიზაცია “ალ-შაბააბის“ მხრიდან განხორციელებული ძალადობრივი თავდასხმები, რასაც ხშირად თან ახლდა მსხვერპლი სამოქალაქო სექტორში. ამას გარდა, სომალის უსაფრთხოების ძალები, რომელსაც აშშ უჭერს მხარს, ასევე, ახორციელებდნენ სამხედრო ოპერაციებს (მათ შორის – საავიაციო დარტყმებს) ზემოხსენებული დაჯგუფების და, ასევე -„ისლამური სახელმწიფო – სომალის“ წევრების წინააღმდეგ, რაც, ასევე, იწვევდა სამოქალაქო დანაკარგებს. უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტები ფიქსირდებოდა მთელი ქვეყნის მასშტაბით, მათ შორის – სომალილენდსა და პუნტლენდში.[3]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი სომალიში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ სომალი არის ფედერალური მოწყობის რესპუბლიკა, რომელსაც 2017 წელს არჩეული პრეზიდენტი მოჰამედ აბდულლაჰი მოჰამედ „ფარმააჯო“ ხელმძღვანელობს. სომალის საერთაშორისოდ აღიარებულ საზღვრებში მდებარეობს თვითგამოცხადებული სომალილენდის რესპუბლიკა ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთში და პუნტლანდის ავტონომიური ერთეული ჩრდილო-აღმოსავლეთში, რომელთაც საკუთარი მთავრობები და იურისდიქცია გააჩნიათ.

სომალის კონსტიტუციის მიხედვით, ქვეყნაში უსაფრთხოებასა და საზოგადოებრივ წესრიგზე პასუხისმგებელია ორგანოა სომალის ეროვნული არმია, რომლის ყველაზე დიდი გამოწვევა, ამ ეტაპზე, ტერორისტული დაჯგუფება „ალ-შაბააბის“ წინააღმდეგ ბრძოლაა. აღნიშნული სამხედრო ოპერაციები, ქვეყნის უმრავლეს რეგიონში აქტიურად მიმდინარეობს. ანგარიშის მიხედვით, სომალის სამოქალაქო ინსტიტუტები, ზოგჯერ, ვერ ინარჩუნებდნენ ეფექტურ კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე.

მიმდინარე საანგარიშო პერიოდში, ქვეყნის მასშტაბით დაფიქსირებულ სერიოზულ უფლებათა დარღვევათა შორის იყო: სომალის ფედერალური სამთავრობო ძალების, კლანების, დაჯგუფება „ალ-შაბააბის“ ან სხვა დაუდგენელ პირთა ან ჯგუფთა მიერ სამოქალაქო პირების უკანონო ან თვითნებური მკვლელობის შემთხვევები; პირთა წამება და სხვა ტიპის არასათანადო და დამამცირებელი მოპყრობა ზემოხსენებული ელემენტების მხრიდან; „ალ-შაბააბის“ მიერ განხორციელებული იძულებითი გაუჩინარების შემთხვევები; თვითნებური ან პოლიტიკურად მოტივირებული დაკავებები, მათ შორის – ჟურნალისტების მიმართ; მკაცრი და სიცოცხლისთვის საშიში საპატიმრო პირობები; პოლიტიკური პატიმრები; პირად ცხოვრებაში უკანონო ჩარევა; სასამართლოს დამოუკიდებლობის კუთხით არსებული სერიოზული პრობლემები; გამოხატვის თავისუფლების ყველაზე მძიმეს ფორმის შეზღუდვები, მათ შორის – მუქარა, ძალადობრივი მუქარა, ცენზურა, ჟურნალისტთა დაკავება და ა.შ.; ფედერალური სამთავრობო ძალების, კლანების, დაჯგუფებები: „ალ-შაბააბის“ და Ahlu Sunna Wal Jama (ASWJ) -ს მიერ ბავშვთა იძულებითი რეკრუტირება და მათი საომარ მოქმედებებში ჩართვა; ქალთა და გოგონათა მიმართ ძალადობა, რომელიც, ნაწილობრივ, მთავრობის უმოქმედობით იყო წახალისებული; სრულწლოვანთა და ბავშვთა იძულებითი შრომა და ა.შ.

დაუსჯელობა რუტინული ხასიათის იყო და ნორმად აღიქმებოდა. მთავრობო თითქმის არ დგამდა არანაირ ნაბიჯს, რომ დაესაჯა სამართალდამრღვევი პირები, რომელთაგან ბევრი სამხედრო ან პოლიციის რიგებიდან იყო.

ანგარიშის მიხედვით, სამთავრობო ძალებს, კლანურ შეიარაღებულ ჯგუფებს, „სომალიში აფრიკის კავშირის მისიის“ (African Union Mission in Somalia (AMISOM)) ძალებსა და „ალ-შაბააბს“ შორის მიმდინარე შეიარაღებულმა კონფლიქტმა მნიშვნელოვნად დააზარალა სამოქალაქო მოსახლეობა, გამოიწვა რა ბევრი მათგანის სიკვდილი; დაშავება ან იძულებითი გადაადგილება. კლანურ შეიარაღებულ ჯგუფები და „ალ-შაბააბი“ აგრძელებდნენ განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულების ჩადენას მთელი ქვეყნის მასშტაბით. ამ კუთხით, განსაკუთრებით აქტიური მაინც „ალ-შაბააბი“ იყო, რომლის წევრებიც აწყობდნენ ტერორისტულ თავდასხმებს სამოქალაქო პირებზე და, ასევე, სჩადიოდნენ ისეთი ტიპის აქტებს, როგორიცაა: მკვლელობები; პირთა გაუჩინარებები; წამება;  გაუპატიურება; არასამთავრობო ორგანიზაციების და გაეროს თანამშრომლებზე თავდასხმა და ა.შ. „ალ-შაბააბი“-ის წევრები, ასევე, ზღუდავდნენ წვდომას ჰუმანიტარულ ტვირთზე, იყენებდნენ ბავშვ ჯარისკაცებს და აწესებდნენ შეზღუდვებს გამოხატვის, შეკრების, პრესისა და გადაადგილების კუთხით. „სომალიში აფრიკის კავშირის მისიის“ (African Union Mission in Somalia (AMISOM)) ძალების ზოგიერთ ქმედებას, ასევე შედეგად ახლდა სამოქალაქო პირთა სიკვდილი.[4]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watch სომალის შესახებ 2020 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ქვეყანაში მიმდინარე სერიოზულმა კონფლიქტმა; სახელმწიფოს მხრიდან დაცვის არარსებობამ დ ჰუმანიტარულმა კრიზისმა სომალელი სამოქალაქო პირები მნიშვნელოვნად დააზიანა. სხვადასხვა გათვლებით, ქვეყანაში არის იძულებით გადაადგილებული 2.6 მილიონი პირი.

„გაეროს სომალის მხარდაჭერის მისიის“ (UNSOM) მიხედვით, ნოემბრის თვის მონაცემებით, ქვეყანაში ფიქსირდებოდა  1 154  სამოქალაქო დანაკარგი. აღნიშნული რიცხვის 67 % მოდიოდა ისლამისტური შეიარაღებული დაჯგუფება „ალ-შაბააბის“ მიერ განხორციელებულ განურჩეველ ან გამიზნულ თავდასხმებზე. კლანებსა და უსაფრთხოების ძალების შიგნით არსებული ძალადობა; შურისძიების მიზნით მკვლელობები; ალ-შაბააბის წინააღმდეგ ფედერალური მთავრობის, „სომალიში აფრიკის კავშირის მისიის“ (African Union Mission in Somalia (AMISOM)) ძალებისა და სხვა უცხოური შეიარაღებული ძალების მიერ განხორციელებული სამხედრო ოპერაციები, ასევე, იწვევდა სამოქალაქო პირთა სიკვდილს, დაშავებას ან იძულებით გადაადგილებას.

ფედერალური და რეგიონალური მთავრობები, განსაკუთრებით – სომალილენდში, კვლავ განაგრძობდნენ გამოხატვისა და მედიის თავისუფლების კუთხით შეზღუდვების დაწესებას, მათ შორის – არ ერიდებოდნენ ჟურნალისტთა და სხვა კრიტიკულად განწყობილ პირთა დევნას, მათ თვითნებურ დაკავებას და მედია საშუალებების დროებით დახურვას. ზოგადად, კიდევ უფრო დამძიმდა ურთიერთობები ფედერალურ მთავრობასა და ფედერაციის წევრ შტატებს შორის.

იანვარში, მას შემდეგ რაც სომალი გახდა გაეროს ადამიანის უფლებათა საბჭოს წევრი,  ფედერალურმა მთავრობამ ქვეყნიდან გააძევა სომალიში გაეროს წარმომადგენლობის უფროსი – ნიკოლას ჰაისომი, რასაც საფუძვლად დაუდო ჰაისომის ღია წერილი, სადაც ის სომალიში, ქალაქ ბაიდოაში, მთავრობის მოქმედებების შედეგად დამდგარ უფლებათა დარღვევებზე საუბრობდა. ფედერალურმა მთავრობამ, ასევე, თანამდებობებზე დაამტკიცა რამდენიმე ისეთი პირი, რომელთა მიმართ არსებობდა ბრალდებები სერიოზულ უფლებათა დარღვევებში მონაწილეობის შესახებ.

გარდა ამისა, ანგარიშში დადებითად არის შეფასებული სომალის მიერ გაეროს შშმ პირთა უფლებების შესახებ კონვენციის რატიფიცირება და მთავრობის მიერ ბავშვთა უფლებების კომიტეტისადმი წარდგენილი რიგით პირველი ანგარიში.[5]

საერთაშორისო არასამთვრობო ორგანიზაცია Amnesty International-ის სომალის შესახებ 2020 წლის ანგარიშის მიხედვით, ქვეყანაში მიმდინარე შეიარაღებული კონფლიქტის შედეგად, დაიღუპა და დაშავდა 1000 სამოქალაქო პირზე მეტი. სომალის მთავრობა მასშტაბურ სადამსჯელო ღონისძიებებს ახორციელებდა მისდამი კრიტიკულად განწყობილ პირთა, ჟურნალისტებისა და პოლიტიკური ოპონენტების წინააღმდეგ, მათ შორის – ფიზიკური ძალის გამოყენებით შლიდა დემონსტრაციებს, რასაც ზოგჯერ, თან ახლდა პირთა გარდაცვალების შემთხვევები. ჟურნალისტთა მიმართ შეზღუდვებს, ასევე, ხელს უწყობდა ტერორისტული ორგანიზაცია „ალ-შაბააბის“ წევრთა ქმედებები. ქვეყანაში ფართოდ იყო გავრცელებული ქალთა და გოგონათა მიმართ ძალადობა. კონფლიქტის, გვალვისა და ნიაღვრების შედეგად იძულებით გადაადგილებულ პირთა მაჩვენებელმა 300 000 მიაღწია. სერიოზული უფლებათა დარღვევების ჩამდენ პირთათვის დაუსჯელობა ფართოდ გავრცელებული და რუტინული ხასიათის იყო.[6]

[1] United Kingdom Foreign and Commonwealth Office – Foreign travel advice Somalia; published on 5 May 2020; available at https://www.gov.uk/foreign-travel-advice/somalia [accessed 10 May 2020]

[2] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts; available at http://www.rulac.org/browse/map [accessed 10 May 2020]

[3] ACCORD – Security Situation in Somalia; published in April 2020; available at https://www.ecoi.net/en/countries/somalia/featured-topics/security-situation/ [accessed 11 May 2020]

[4] United State Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Somalia; published in March 2020; available at

[accessed 11 May 2020]

[5] Human Rights Watch – World Report 2020 – Somalia; published in January 2020; available at

[accessed 12 May 2020]

[6] Amnesty International – “Human Rights in Africa: Review of 2019 – Somalia”; published in April 2020; available at

[accessed 12 May 2020]

გაერთიანებული სამეფოს საგარეო საქმეთა და თანამეგობრობის ოფისმა 2020 წლის 2 მაისს  გამოაქვეყნა განახლებული რუქა, სადაც აღწერილია მოგზაურთათვის სირიაში მოგზაურობის მიზანშეწონილობასთან დაკავშირებული რჩევები. რუქაზე წითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ საერთოდ არ იმოგზაურონ;  ყვითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ იმოგზაურონ მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის შემთხვევაში; მწვანე ფრად აღნიშნულია ზონა, სადაც მოგზაურობა ნებადართულია რჩევების გათვალისწინებით.

ოფისი მოუწოდებს ბრიტანელ მოქალაქეებს, კატეგორიულად შეიკავონ თავი სირიის ნებისმიერ ნაწილში მოგზაურობისგან. ქვეყანაში სიტუაცია, მიმდინარე შეიარაღებული კონფლიქტის ფონზე, კვლავ რჩება განსაკუთრებით სახიფათო. სირიის მმართველი რეჟიმი ვერ ახორციელებს ეფექტურ კონტროლს ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე, განსაკუთრებით – ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, სადაც კონფლიქტმა განსაკუთრებით მაღალი სამოქალაქო დანაკარგები და პირთა იძლებით გადაადგილება გამოიწვია. ტერორისტული ორგანიზაცია „დაეში“ იგივე „ისლამური სახელმწიფო“ კვლავაც აქტიურად ოპერირებს და ახორციელებს შეიარაღებულ თავდასხმებს, განსაკუთრებით –  ქვეყნის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში. გარდა დაეში-სა, სირიაშია ასევე აქტიური არაერთი სხვა ტერორისტული დაჯგუფება.[1]

ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC –  „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts) მიხედვით, სირიის ტერიტორიაზე რამდენიმე არა-საერთაშორისო ხასიათის, შიდა შეიარაღებული კონფლიქტი ფიქსირდება.  სირიის სამთავრობო რეჟიმი და მისი მოკავშირეები ებრძვიან აჯანყებულთა რამდენიმე დაჯგუფებას. ამას გარდა, მთავრობა პარალელურ კონფლიქტს ახორციელებს სხვადასხვა არა-სახელმწიფოებრივი აქტორის, მათ შორის – „ისლამური სახელმწიფოს“; Hay’at Tahrir al-Sham, Ahrar al-Sham და“ სირიის დემოკრატიული ძალები“. ამას გარდა, ქვეყანაში ასევე ოპერირებს საერთაშორისო სამხედრო კოალიცია აშშ-ის მეთაურობით, რომელიც ებრძვის „ისლამურ სახელმწიფოს“. ბოლოს, სირიის საზღვრებს შიგნით, სამხედრო ოპერაციების ახორციელებს თურქული მხარეც, რომლის მოწინააღმდეგეები „ისლამური სახელმწიფო“ და ქურთული შეიარაღებული ჯგუფები არიან.[2]

ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაცია “სირიის ადამიანის უფლებათა კომიტეტი“ (Syrian Human Rights Committee) ქვეყანაში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ რიგით მე-18 ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ სირიაში უკვე მერვე წელია, რაც ფიქსირდება განურჩეველი ძალადობა და სერიოზული უფლებათა დარღვევები, თუმცა, უნდა ითქვას, რომ წინა წლებთან შედარებით, მათი ინტენსივობა შემცირა. ეს, გარკვეულწილად, განპირობებული იყო ქვეყნის ბევრ რეგიონში შეიარაღებული შეტაკებების შეწყვეტით, რადგან კონფლიქტმა, ძირითადად, სირიის ჩრდილოეთსა და ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში გადაინაცვლა.

ბოლო 8 წლის განმავლობაში, სირიაში დაფიქსირებულმა მიმდინარე კრიზისმა საშიში ფენომენი შექმნა – ქვეყანაში მომხდარი საშინელი დანაშაულები და დარღვევები ნორმალურად ითვლება და ყოველ წელს უფრო ნაკლებ ყურადღებას იზიდავს საერთაშორისო სპექტრიდან. კონკრეტულ პირთა მიმართ ჩადენილი დანაშაული აღარ გამოდის სააშკარაოზე, რადგან ასეთი შემთხვევები უკვე რუტინაა და მხარეები ამ ფაქტს მიეჩვივნენ.

ორგანიზაციამ მიმდინარე წლის განმავლობაში აღწერა 3 522 გარდაცვლილი, რაც წინა წელს დაფიქსირებული ანალოგიური მაჩვენებლის ნახევარია. მსხვერპლთა 60 % მხოლოდ იდლიბისა და ალეპოს პროვინციებზე მოდის, 25 % კი – რაქქას, დეირ ე-ზორისა და ალ-ჰასაკეჰის რეგიონებზე.

ქვეყანაში ძალადობის მაჩვენებელმა პიკს მაისსა და ივლისში მიაღწია, როდესაც დაფიქსირდა, შესაბამისად 471 და 456 გარდაცვლილი. მსხვერპლის აღნიშნული მატება, ძირითადად, განპირობებული იყო სირიის მმართველის რეჟიმის ძალების მიერ იდლიბზე განხორციელებული მასშტაბური სამხედრო კამპანიით, რომელიც 2019 წლის თებერვალში დაიწყო და წლის ბოლომდე, სხვადასხვა დოზით გრძელდებოდა.

ანგარიშში საუბარია სხვადასხვა სექტორის, მათ შორის – სამედიცინო, მედია, საგანმანათლებლო და არასამთავრობო სექტორის  მუშაკების მიმართ განხორციელებულ დანაშაულებზე, რაც გამოიხატებოდა სხვადასხვა ტიპის ძალადობით, თავდასხმებით, მუქარით, მკვლელობებით, აფეთქებებით და ა.შ. ასევე, ფიქსირდებოდა არაერთი ძალადობრივი თავდასხმა რელიგიურ უმცირესობებსა და მათ სალოცავ ადგილებზე.[3]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Amnesty International სირიის შესახებ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ქვეყანაში შეიარაღებული კონფლიქტი კვლავაც აქტიურად გრძელდებოდა და მისი მონაწილე ყველა მხარე, ყოველგვარი პასუხისმგებლობის გარეშე, ჩადიოდა საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლით აკრძალულ არაერთ დანაშაულს, მათ შორის – ომის დანაშაულს. როგორც სამთავრობო, ასევე მოკავშირეების ძალები ახორციელებდნენ განურჩეველ და პირდაპირ თავდასხმებს  სამოქალაქო მოსახლეობასა და სამოქალაქო ობიექტებზე, რასაც იდლიბსა და ჩრდილო-დასავლეთ სირიაში ასობით ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო ბევრი – დაშავდა. სამთავრობო ძალების კვლავაც უზღუდავდნენ საკუთარ კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიაზე მცხოვრებ მოსახლეობას ჰუმანიტარულ და სამედიცინო დახმარებაზე წვდომას. უსაფრთხოების ძალები თვითნებურად აპატიმრებდნენ მოქალაქეებსა და მთავრობასთან შერიგებულ ყოფილ მებრძოლებს და, ასევე, აგრძელებდნენ ათობით ათასი მშვიდობიანი აქტივისტის, ჰუმანიტარული მუშაკის, ადვოკატისა თუ ჟურნალისტის დაკავებას. ზოგიერთი მათგანი, ასევე, ექვემდებარებოდა იძულებით გაუჩინარებას, წამებასა თუ სხვა ტიპის არასათანადო მოპყრობას, რასაც ზოგჯერ დაკავებულთა სიკვდილი სდევდა თან. თურქეთთან ასოცირებულ სხვადასხვა შეიარაღებული ჯგუფები აფრინში მცხოვრებ სამოქალაქო პირებს უქვემდებარებდნენ მრავალი ტიპის უფლებათა დარღვევას, მათ შორის – კონფისკაციას და ქონების ძარცვას, თვითნებურ დაკავებას და ა.შ. იმავე რეგიონში, თვითნებურ დაკავებებს ასევე ახორციელებდა მოქმედი „ავტონომიური მთავრობა“. აშშ-ის მეთაურობით მოქმედმა სამხედრო კოალიციამ ვერ მოახერხა, გამოეძიებინა 2017 წელს რაქქაში დაბომბვების კამპანიის შედეგად გამოწვეული არაერთი სამოქალაქო პირის სიკვდილის შემთხვევები. სირიის ჩრდილო-დასავლეთსა და ჩრდილო-აღმოსავლეთში განხორციელებულმა სამხედრო ოპერაციებმა გამოიწვია ჯამში 900000-მდე ადამიანის იძულებითი გადაადგილება.[4]

Human Rights Watch სირიაში ადამიანის უფლებების კუთხით მდგომარეობის შესახებ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ 2019 წელს სირიაში მიმდინარე მოვლენებმა ცხადყო, რომ მიმდინარე კონფლიქტის დროს ადამიანის უფლებათა სერიოზული მასობრივი დარღვევები არა გამონაკლისი, არამედ – რუტინული ხასიათის იყო. სირია-რუსეთის სამხედრო ალიანსმა აპრილში განაახლა სამხედრო ოპერაციები იდლიბზე, რომლის დროსაც გამოყენებული იქნა აკრძალული იარაღი და განურჩეველი თავდასხმები. დაპყრობილ ტერიტორიებზე გრძელდებოდა ქონების კონფისკაციის, სახლების მასობრივი ნგრევისა და თვითნებური დაკავებების შემთხვევები. გაეროს ჰუმანიტარულ საკითხთა კოორდინირების ოფისის (UNOCHA) ინფორმაციით, სირიაში ჰუმანიტარულ დახმარებასა და დაცვას საჭიროებდა 11.7 მილიონი ადამიანი.

მთავრობის წინააღმდეგ მებრძოლი შეიარაღებული ჯგუფები ასევე სჩადიოდნენ სერიოზულ სამართალდარღვევებს, მათ შორის – თვითნებურ დაკავებებსა და განურჩეველ თავდასხმებს იმ დასახლებულ ობიექტებზე, რომლებიც სამთავრობო კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიაზე მდებარეობდა. ჩრდილო-აღმოსავლეთ სირიაში აშშ-ის მეთაურობით მოქმედი სამხედრო კოალიციისა და მისი ადგილობრივი მოკავშირის – „სირიის დემოკრატიული ძალების“ ქმედებებს შედეგად  მოჰყვა არაერთი ადამიანის სიცოცხლის მოსპობა და ქონების განადგურება.

„ისლამური სახელმწიფოს“ წევრების მიერ გატაცებული ათასობით ადამიანის ხვედრი კვლავ უცნობი იყო, რადგან არც ქურთული ორგანოები, ასევე,  აშშ-ის მეთაურობით მოქმედი სამხედრო კოალიცია ან სირიის მთავრობა, არანაირ ნაბიჯს არ დგამდა ამ კუთხით. [5]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი სირიაში ადამიანის უფლებების კუთხით მდგომარეობის შესახებ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ  სირიის მმართველი რეჟიმისა და მისი მომხრე ძალებმა აპრილში წამოიწყეს მასობრივი საჰაერო და სამხედრო ოპერაცია ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთი ტერიტორიების ხელახლა დასაპყრობად, რასაც შედეგად ათასობით სამოქალაქო პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო ასობით ათასი – იძულებით გადაადგილდა. ოპერაციის დროს გამოყენებული იქნა მძიმე და ქიმიური იარაღი, რამაც კიდევ უფრო დაამძიმა სიტუაცია და გაანადგურა სამოქალაქო ინფრასტრუქტურა. რუსეთისა და სირიის საჰაერო დარტყმებმა, გავრცელებული ცნობებით, მნიშვნელოვნად დააზიანა სხვადასხვა სამოქალაქო სამიზნეები – საავადმყოფოები; სკოლები; მარკეტები და ფერმები. გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის (UNHCR) თანახმად, დეკემბერში არსებული სიტუაციით, სირიაში იმყოფებოდა 6.2 მილიონი იძლებით გადაადგილებული პირი, რომელთაგან 2.5 მილიონი ბავშვი იყო. ამას გარდა, ორგანიზაციის მიერ ასევე აღრიცხული იყო 5.6 მილიონი სირიელი ლტოლვილი.

მიმდინარე წელს დაფიქსირებულ მნიშვნელოვან უფლებათა დარღვევებს შორის იყო: რეჟიმის მიერ განხორციელებული უკანონო და თვითნებური მკვლელობები, ჩადენილი, მათ შორის – ქიმიური იარაღის გამოყენებით; იძულებითი გაუჩინარებისა და წამების შემთხვევები; თვითნებური დაკავებები; მკაცრი და სიცოცხლისთვის საშიში საპატიმრო პირობები; პოლიტიკური პატიმრები; პირად ცხოვრებაში უკანონო ჩარევა; გამოხატვის თავისუფლების კუთხით დაწესებული მკაცრი შეზღუდვები, მათ შორის – ჟურნალისტების მიმართ ძალადობა, პრესაზე და ინტერნეტზე წვდომის შეზღუდვა; ცენზურა; შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების მნიშვნელოვანი შეზღუდვა; გადაადგილების თავისუფლების შეუსაბამო შეზღუდვები; ფართოდ გავრცელებული და ელიტური კორუფცია; რეჟიმისა და სხვა აქტორების მიერ ბავშვთა იძულებითი რეკრუტირება და მათი საომარ მოქმედებებში ჩართვა; ტრეფიკინგი; ლგბტი თემის მიმართ ძალადობა და ა.შ.

რეჟიმი არ დგამდა არანაირ ნაბიჯს, რათა გამოეძიებინა და დაესაჯა აღნიშნულ სამართალდარღვევებში დამნაშავე პირები. დაუსჯელობის სინდრომი ღრმად იყო გამჯდარი სამთავრობო ჩინოვნიკთა რიგებში, მათ შორისო – უსაფრთხოების ძალებში. რეჟიმთან ასოცირებული გასამხედროებული ჯგუფები ჩადიოდნენ მრავალ უფლებათა დარღვევებს, მათ შორის – მასობრივ და განურჩეველ მკვლელობებს; მოქალაქეთა გატაცებას; ფიზიკურ ძალადობას; სექსუალური ხასიათის ძალადობას. რუსეთის სამხედრო ძალების მიერ განხორციელებულ საჰაერო დაბომბვებს, რომლებიც მიჩნეულ იქნა, როგორც – განურჩეველი, შედეგად სამოქალაქო პირების სიცოცხლის მოსპობა მოჰყვა. ამას გარდა, აღნიშნულმა ავია-დარტყმებმა გაანადგურა საავადმყოფოები; თავშესაფრები; სახლები და სხვა სამოქალაქო ობიექტები.

შეიარაღებული ოპოზიციური ჯგუფების კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიაზე, უსაფრთხოების კუთხით არასტაბილური სიტუაციის გამო, სერიოზული უფლებათა დაღვევები, კერძოდ – მკვლელობები და ექსტრემალური ფიზიკური ძალადობის შემთხვევები, ფიქსირდებოდა. შეიარაღებული ტერორისტული ჯგუფები, მათ შორის – „ალ ქაედასთან“ ასოცირებული Hayat Tahrir al-Sham (HTS) ასევე ჩადიოდნენ არაერთ დანაშაულს, მათ შორის – მასობრივ ხოცვას; უკანონო მკვლელობებს; გატაცებებს; უკანონო დაკავებას; ექსტრემალური ფიზიკური ძალადობას და ა.შ. მიუხედავად იმისა, „ისლამური სახელმწიფო“ ტერიტორიული კუთხით დამარცხებული იყო, მისი წევრები კვლავაც აგრძელებდნენ გატაცებებს, მკვლელობებსა, რელიგიური უმცირესობის წევრებზე თავდასხმებსა და დაბომბვებს. ისინი ასევე უქვემდებარებდნენ ქალებს რუტინულ გაუპატიურებას, იძლებით ქორწინებასა და სექსუალური ხასიათის ტრეფიკინგს.

სირიის დემოკრატიული ძალების ზოგიერთი ელემენტი, ასევე – სირიელ ქურთთა, არაბთა თურქმენთა და სხვა უმცირესობათა კოალიციის წევრები, გავრცელებული ცნობებით, ზოგჯერ ჩადიოდნენ ისეთ დარღვევებს, როგორიცაა – კორუფცია; პირთა გადაადგილების უკანონო შეზღუდვა; სამოქალაქო პირთა უკანონო დაკავება და ასევე თავდასხმები, რასაც თან ახლდა მსხვერპლი სამოქალაქო სექტორში.[6]

[1] United Kingdom Foreign and Commonwealth Office – Foreign travel advice Syria; published on 2 May 2020; available at https://www.gov.uk/foreign-travel-advice/syria [accessed 5 May 2020]

[2] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts; available at http://www.rulac.org/browse/map [accessed 5 May 2020]

 

[3] Syrian Human Rights Committee – The 18 th Annual Report on Human Rights situation in Syria (2019); published in January 2020; available at

[accessed 5 May 2020]

[4] Amnesty International – Human rights in the Middle East and North Africa: Review of 2019 – Syria; published in February 2020; available at

[accessed 6 May 2020]

[5] Human Rights Watch – World Report 2020 – Syria; published in January 2020; available at

[accessed 6 May 2020]

[6] United States Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Syria; published in March 2020; available at

[accessed 6 May 2020]

გაერთიანებული სამეფოს საგარეო საქმეთა და თანამეგობრობის ოფისმა 2020 წლის 21  აპრილს გამოაქვეყნა განახლებული რუქა, სადაც აღწერილია მოგზაურთათვის ავღანეთში მოგზაურობის მიზანშეწონილობასთან დაკავშირებული რჩევები. რუქაზე წითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ საერთოდ არ იმოგზაურონ;  ყვითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ იმოგზაურონ მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის შემთხვევაში; მწვანე ფრად აღნიშნულია ზონა, სადაც მოგზაურობა ნებადართულია რჩევების გათვალისწინებით.

როგორც რუქაზე ჩანს, მხოლოდ რამდენიმე ადგილია (ქაბულის გაძლიერებული უსაფრთხოების ზონა; ქაბულის საერთაშორისო აეროპორტი; პანჯშირის პროვინცია და ქალაქი ბამიანი) ისეთი, სადაც, რეკომენდაციების თანახმად, მოქალაქეებს მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის დროს შეუძლიათ მოგზაურობა. ოფისი მოუწოდებს ბრიტანელ მოგზაურებს, უსაფრთხოების კუთხით არსებული მძიმე და საშიში სიტუაციის გამო, კატეგორიულად შეიკავონ თავი ავღანეთის სხვა ნაწილებში მოგზაურობისგან.[1]

ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC – „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts) მიხედვით, ავღანეთში უკვე რამდენიმე ათწლეულია, რაც შეიარაღებული კონფლიქტები არ წყდება. ქვეყნის მთავრობა, რომელსაც მხარს შეერთებული შტატები უჭერს, აგრძელებს შიდა ტიპის კონფლიქტს ავღანური თალიბანისა და სხვა შეიარაღებული ჯგუფების, მათ შორის – ახლადდაფუძნებული ტერორისტული ორგანიზაცია – „ისლამური სახელმწიფოს ხორასნის ფრთის“ წინააღმდეგ.[2]

„გაეროს ავღანეთის მხარდაჭერის მისიის“ (UNAMA) 2019 წლის შემაჯამებელი ანგარიშში, რომელიც შეიარაღებული კონფლიქტის ფარგლებში სამოქალაქო პირთა დაცვას ეხება, მოცემულია რუქა ავღანეთში მიმდინარე წელს მომხდარი უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტების სიხშირისა და შედეგად დამდგარი სამოქალაქო მსხვერპლის შესახებ.

რუქის მიხედვით, ტენდენცია შენარჩუნებულია და 2019 წელსაც, ყველაზე მეტი დანაკარგი ქაბულის პროვინციაშია (1563). ასევე საკმაოდ დიდი მსხვერპლი ფიქსირდება ნანგარჰარის პროვინციაში (1070 გარდაცვლილი). ამას გარდა, დანაკარგების საკმაოდ მაღალი მაჩვენებლით, ასევე გამოირჩეოდა ჰელმანდის, ღაზნისა და ფერიაბის პროვინციებში. რუქის მიხედვით, ავღანეთის აბსოლუტურად ყველა პროვინციაში ფიქსირდებოდა უსაფრთხოების კუთხით არსებული ინციდენტები, რომელთაც, თითქმის ყოველთვის, სამოქალაქო მსხვერპლი ახლდა თან.

ანგარიშის მიხედვით, ავღანეთში უკვე ბოლო 10 წელია, რაც ყოველ წელს სამოქალაქო დანაკარგები 10 000-ს აჭარბებს. 2019 წელს, UNAMA-მ აღწერა 10 392 სამოქალაქო დანაკარგი (3 403 გარდაცვლილი და 6 989 დაშავებული), რაც 5 %-ით ნაკლებია წინა წლის მაჩვენებელზე და 2013 წლიდან მოყოლებული ყველაზე დაბალია. აღნიშნული კლება, განპირობებულია ტერორისტული ორგანიზაცია „ისლამური სახელმწიფოს ხორასნისა და ლევანტეს პროვინციის“ (ISIL-KP) ქმედებების შემცირებით.  ანგარიშის მიხედვით, ავღანეთში მიმდინარე შეიარაღებული კონფლიქტის შედეგები, სამწუხაროდ, არამარტო სამოქალაქო დანაკარგებზე აისახება, არამედ მნიშვნელოვნად აზიანებს პირთა და მათი ოჯახების ფიზიკურ, მენტალურ, სოციალურ და ეკონომიკურ ყოფას.[3]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი ავღანეთში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ავღანეთი არის ისლამური რესპუბლიკა, რომელსაც გააჩნია პირდაპირი წესით არჩეული პრეზიდენტი, ორპალატიანი პარლამენტი და სასამართლო ფრთა. მიუხედავად ამისა, შეიარაღებული არასახელმწიფო აქტორები, ზოგჯერ, აკონტროლებდნენ ქვეყნის ზოგიერთ ნაწილს.

ქვეყანაში წესრიგის დაცვასა და მოქალაქეთა უსაფრთხოებას უზრუნველყოფს 3 კონკრეტული სამინისტრო: შინაგან საქმეთა სამინისტრო, თავდაცვის სამინისტრო და ეროვნული უსაფრთხოების დირექტორატი. თუმცა, ავღანეთის ზოგიერთი რეგიონი ექცეოდა სამთავრობო კონტროლის ფარგლებს მიღმა და იქ ისეთი ანტი-სახელმწიფოებრივი ძალები, როგორიც არის, მაგალითად – თალიბანი, საკუთარ კანონებსა და მმართველობას აღასრულებდნენ. ზოგადად, ქვეყნის სამოქალაქო ინსტიტუტები ინარჩუნებდნენ ეფექტურ კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე, თუმცა, ზოგიერთ შემთხვევაში, აღნიშნული უსაფრთხოების ძალების წევრები დამოუკიდებლად მოქმედებდნენ.

მიმდინარე საანგარიშო პერიოდში დაფიქსირებულ ადამიანის უფლებათა მნიშვნელოვან დარღვევებს შორის იყო: ტერორისტების მიერ განხორციელებული მკვლელობები; უსაფრთხოების ძალების მიერ კანონგარეშე ჩადენილი მკვლელობები; ორივე მხარის მიერ პირთა იძულებითი გაუჩინარების, თვითნებური დაკავებისა და სავარაუდო წამების არაერთი შემთხვევა; ფართოდ გავრცელებული სამთავრობო კორუფცია; ქალთა წინააღმდეგ მიმართული ძალადობრივი დანაშაულების დროს არასათანადო გამოძიება და დამნაშავეთა დაუსჯელობა;  ბავშვთა იძულებითი რეკრუტირება და მათი სამხედრო მოქმედებებში ჩართვა;  ასევე – ბავშვთა მიმართ სექსუალური ხასიათის დანაშაული, განხორციელებული, მათ შორის – უსაფრთხოების ძალების და საგანმანათლებლო სისტემის მუშაკების მიერ; უსაფრთხოების ძალების მიერ ლგბტი თემის წარმომადგენელთა მიმართ ძალადობა და ა.შ.

ქვეყანაში კანონის უზენაესობის კუთხით სიტუაცია უკიდურესად მძიმე იყო; ხოლო უფლებათა სერიოზული დარღვევებისთვის პირთა დაუსჯელობა – რუტინული. მთავრობა შეგნებულად არ უქვემდებარებდა სამართლებრივ დევნას აღნიშნულ პირებს, რომელთა შორის სამთავრობო ჩინოვნიკები და უსაფრთხოების ძალების წარმომადგენლებიც ხვდებოდნენ.

ანტი-სამთავრობო შეიარაღებული ჯგუფები კვლავ აგრძელებდნენ თავდასხმებს იმ რელიგიურ ლიდერებზე, რომლებიც თალიბანის საწინააღმდეგო განცხადებებს აკეთებდნენ. წლის განმავლობაში ბევრი პრო-სამთავრობო მუსლიმი მოძღვარი მოკლეს, თუმცა, უმრავლეს შემთხვევაში, მომხდარზე პასუხისმგებლობა არცერთ ჯგუფს არ აუღია. თალიბანი და „ისლამური სახელმწიფოს ხორასნის პროვინცია“ (ISIS-K) იყენებდნენ ბავშვ ჯარისკაცებს, როგორც თვითმკვლელ იარაღს. სხვა ანტი-სამთავრობო ჯგუფები თავს ესხმოდნენ; ემუქრებოდნენ; ძარცვავდნენ და იტაცებდნენ საჯარო მოხელეებს; უცხოელებს; არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებს და სხვა სამოქალაქო პირებს. გაეროს ავღანეთის მხარდაჭერის მისიის (UNAMA) მონაცემებით, 2019 წლის პირველი 9 თვის განმავლობაში, 8 239 სამოქალაქო პირის დანაკარგი დაფიქსირდა, რომელთაგან 62% ზემოხსენებული ტერორისტული ჯგუფების ქმედებებს ემსხვერპლა.[4]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Amnesty International ავღანეთის შესახებ 2020 წლის ანგარიშში წერდა, რომ ქვეყანაში არსებული მიმდინარე კონფლიქტის გამო, სამოქალაქო მოსახლეობის მიმართ ადგილი ჰქონდა ადამიანის უფლებების მასშტაბურ დარღვევებს და საერთაშორისო სამართლებრივი ხასიათის დანაშაულებს. ზემოხსენებულ კონფლიქტთან დაკავშირებული ძალადობის შედეგად, დაიღუპა და დაშავდა ათასობით ადამიანი; ხოლო პირთა იძულებითი გადაადგილების მაჩვენებელმა ასობით ათასს მიაღწია. ამას გარდა, ქვეყანაში ადგილი ჰქონდა უფლებადამცველების დაშინების; დაკავების; მკვლელობისა და მუქარის არაერთ შემთხვევას; ევროპული და მეზობელი ქვეყნები აგრძელებდნენ ავღანელი თავშესაფრის მაძიებლების იძულებით დაბრუნებას; ქალთა მიმართ გენდერული მოტივით ძალადობა კვლავ სახეზე იყო, რასაც ხელს უწყობდა მავნებლური ტრადიციების არსებობა და კანონის უზენაესობის კუთხით არსებული არამყარი სიტუაცია. განსაკუთრებით გართულდა ჟურნალისტთა საქმიანობა, რადგან მათ მიმართ, სხვადასხვა შეიარაღებული ჯგუფების (მათ შორის, პრო-სამთავრობო და უსაფრთხოების ძალების) მხრიდან, ფიქსირდებოდა თავდასხმები და რეპრესალიები. სულ მცირე 5 ჟურნალისტი დაიღუპა თალიბანის ან სხვა შეიარაღებული ჯგუფის თავდასხმების შედეგად.[5]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watch ავღანეთის შესახებ 2020 წლის ყოველწლიური ანგარიშის მიხედვით, ერთის მხრივ, ავღანეთის და აშშ-ის სამთავრობო ძალებს, ხოლო მეორეს მხრივ – თალიბანსა და სხვა შეიარაღებულ ჯგუფებს შორის სამხედრო ოპერაციები კიდევ უფრო გააქტიურდა 2019 წელს, რასაც შედეგად, 30 სექტემბერის მონაცემებით,  8 000-ზე მეტი ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა. 2019 წლის პირველი 6 თვის განმავლობაში, სამთავრობო ძალების ოპერაციების (ძირითადად, აშშ-ის საჰაერო დაბომბვების) შედეგად დამდგარა სამოქალაქო დანაკარგმა გადააჭარბა იმავე პერიოდში თალიბანის თავდასხმების შედეგად დაღუპული სამოქალაქო პირების რაოდენობას. თალიბანი კვლავ აგრძელებდა ასობით თავდასხმის მოწყობას ავღანეთის სამთავრობო და აშშ-ის სამხედრო სამიზნეების წინააღმდეგ, რასაც, ასევე, თან ახლდა სამოქალაქო მსხვერპლი.

წლის განმავლობაში, ავღანური ქალთა უფლებების დამცველი ჯგუფები და სხვა სამოქალაქო აქტივისტები ითხოვდნენ ეთნიკურ ავღანთა მეტ ჩართულობას ისეთ საკითხებზე მოლაპარაკებებში, როგორიცაა – ადამიანის უფლებათა დაცვა და გენდერული თანასწორობის კონსტიტუციური გარანტიები .

15 მაისს, პარლამენტის ახალი შემადგენლობა დამტკიცდა, მიუხედავად იმისა, რომ არსებობდა არჩევნების გაყალბების სერიოზული ვარაუდები. თალიბანი იყენებდა თვითნაკეთ ასაფეთქებელ მოწყობილობებსა (IED) და თვითმკვლელი ტერორისტების თავდასხმებს პოლიტიკური აქციებისა და დემონსტრაციების დროს, რასაც მთელი ქვეყნის მასშტაბით ასობით ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა.

ავღანეთის მთავრობამ გადადგა გარკვეული პოზიტიური ნაბიჯები დაკავების ცენტრებში წამების შემთხვევების შემცირების კუთხით, თუმცა, უსაფრთხოების ძალებისა და სამთავრობო ჩინოვნიკების მიერ კონკრეტული უფლებათა დარღვევების (მათ შორის – სექსუალური ხასიათის დანაშაულის) ჩადენის დროს, დაუსჯელობა კვლავ აქტუალურ პრობლემად რჩებოდა.[6]

[1] United Kingdom Foreign and Commonwealth Office – Foreign travel advice Afghanistan; published on 21 April 2020; available at https://www.gov.uk/foreign-travel-advice/afghanistan [accessed 26 April 2020]

[2] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts; available at http://www.rulac.org/browse/map [accessed 26 April 2020]

[3] UNAMA – Afghanistan – Protection of Civilians in Armed Conflict 2019; published in February 2020; available at

[accessed 27 April 2020]

[4] United State Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Afghanistan; published on 11 March 2020; available at

[accessed 28 April 2020]

[5] Amnesty International – Human Rights in Asia-Pacific; Review of 2019 – Afghanistan; published on 30 January 2020; available at

[accessed 28 April 2020]

[6] Human Rights Watch – World Report 2020 – Afghanistan; published on 14 January 2020; available at

[accessed 29 April 2020]

გაერთიანებული სამეფოს საგარეო საქმეთა და თანამეგობრობის ოფისმა 2020 წლის 9 აპრილს გამოაქვეყნა განახლებული რუქა, სადაც აღწერილია მოგზაურთათვის ნიგერიაში მოგზაურობის მიზანშეწონილობასთან დაკავშირებული რჩევები. რუქაზე წითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ საერთოდ არ იმოგზაურონ;  ყვითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ იმოგზაურონ მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის შემთხვევაში; მწვანე ფრად აღნიშნულია ზონა, სადაც მოგზაურობა ნებადართულია რჩევების გათვალისწინებით.

ოფისი მოუწოდებს ბრიტანეთის მოქალაქეებს, კატეგორიულად შეიკავონ თავი ბორნოს, იობეს, ადამავას, გომბეს შტატებში, ასევე – ზამფარას შტატში, ნიგერის საზღვართან მდებარე 20 კილომეტრიან ზონაში. დანარჩენი ნიგერიის ტერიტორიაზე, მოგზაურობა ნებადართულია მხოლოდ უკიდურესი აუცილებლობის შემთხვევაში.[1]

ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC –  „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts) მიხედვით, დღევანდელი მდგომარეობით, ნიგერიაში ფიქსირდება 2 ცალკეული შიდა, არა-საერთაშორისო ხასიათის კონფლიქტი. კერძოდ, ქვეყნის ხელისუფლება ებრძვის ორ შეიარაღებულ ჯგუფს – „ბოკო ჰარამსა“ და „დასავლეთი აფრიკის პროვინციის ისლამურ სახელმწიფოს“ (ISWAP).[2]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი ნიგერიაში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერს, რომ ნიგერია არის ფედერალური რესპუბლიკა, რომელიც შედგება 36 შტატისა და ფედერალური დედაქალაქისგან. თებერვალში ჩატარებულ არჩევნებზე, რომელიც სამონიტორინგო ორგანიზაციების უმრავლესობის შეფასებით – იყო თავისუფალი , პრეზიდენტი მუჰამმადუ ბუჰარი მეორე ვადით იქნა არჩეული.

ანგარიშის მიხედვით, ნიგერიის პოლიცია არის ძირითადი სამართალდამცავი ორგანო შტატებში, სხვა ფედერალურ ინსტიტუტებთან ერთად. თუმცა, ზოგიერთ შემთხვევაში, სამოქალაქო უწყებები ვერ ინარჩუნებდნენ ეფექტურ კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე. ქვეყნის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, კვლავ გრძელდებოდა ისეთი ტერორისტული ჯგუფების თავდასხმები, როგორიცაა „ბოკო ჰარამი“ და „დასავლეთ აფრიკის ისლამური სახელმწიფო“ (ISIS-WA). ისინი თავს ესხმოდნენ როგორც სამთავრობო, ასევე – სამოქალაქო სამიზნეებს, რასაც შედეგად ათასობით ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაზიანება, ქონების განადგურება, ორ მილიონზე მეტი ადამიანის იძულებითი შიდა გადაადგილება და, ასევე – ნიგერიის საზღვრებს გარეთ, მეზობელ სახელმწიფოებში 243 875 ნიგერიელი ლტოლვილების მოხვედრა, მოჰყვა.

მიმდინარე საანგარიშო პერიოდში, ადამიანის უფლებების კუთხით, მნიშვნელოვან უფლებათა დარღვევებს შორის იყო: უკანონო და თვითნებური მკვლელობები, მათ შორის – კანონგარეშე მკვლელობები; იძულებითი გაუჩინარებისა, წამებისა და თვითნებური დაკავების შემთხვევები, რომელსაც ახორციელებდნენ როგორც ტერორისტული ორგანიზაციები, ასევე – ნიგერიის მთავრობა; მძიმე დას სიცოცხლისთვის საშიში საპატიმრო პირობები; მოქალაქეთა პირად ცხოვრებაში უკანონო ჩარევა; ძალადობა და დაპატიმრებების შემთხვევები ჟურნალისტთა მიმართ; სერიოზული შეზღუდვები შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების კუთხით, განსაკუთრებით – ლგბტი თემისა და რელიგიური უმცირესობების შემთხვევაში; ფართოდ გავრცელებული კორუფცია; ძალადობა ლგბტი პირების მიმართ და ა.შ. ნიგერიის მთავრობა, ზოგჯერ, დგამდა სათანადო ნაბიჯებს აღნიშნულ სამართალდარღვევებში დამნაშავეების დასასჯელად, თუმცა, აღნიშნული იშვიათ შემთხვევას წარმოადგენდა. დაუსჯელობა მნიშვნელოვან პრობლემად რჩებოდა ყველა სახელისუფლებო დონეზე. უსაფრთხოების ძალების წევრები, რომელთა მიმართაც არსებობდა ბრალდებები სერიოზული უფლებათა დარღვევების შესახებ, ხშირად არანაირ პასუხისმგებლობას არ ექვემდებარებოდნენ.

უფლებათადამცველი ორგანიზაციების ცნობით, ბორნოს შტატის მთავრობის მიერ მხარდაჭერილი „Civilian Joint Task Force“ (CJTF) – არასამთავრობო თავდაცვითი შეიარაღებული ჯგუფი, რომელიც ზოგჯერ ნიგერიის სამხედრო ძალებთან ერთად კოორდინირებულ სამხედრო მოქმედებებს ასრულებდა,  ზოგჯერ ჩადიოდა სერიოზულ სამართალდარღვევებს. შტატის მთავრობა, იშვიათად თუ იძიებდა აღნიშნულ საქმეებს და, ხშირად, თვალს ხუჭავდა ზემოხსენებული ჯგუფის წევრების მიერ ჩადენილ გადაცდომებზე, მათ შორის – ბავშვთა იძულებითი რეკრუტირების შემთხვევებზე. ამას გარდა, „ბოკო ჰარამიც“ აქტიურად იყენებდა იძულებით გაწვეულ ბავშვებს და რთავდა მათ შეიარაღებულ მოქმედებებში. გრძელდებოდა მოქალაქეთა გატაცებების შემთხვევები აღნიშნული ტერორისტული ორგანიზაციისა და  „დასავლეთი აფრიკის პროვინციის ისლამურ სახელმწიფოს“ (ISWAP) წევრების მიერ. ორივე ჯგუფი გოგონებსა და ქალებს უქვემდებარებდა ისეთი ტიპის სექსუალურ და გენდერულ ძალადობას, როგორიცაა – იძულებითი ქორწინებები; სექსუალური მონობა და გაუპატიურება. ნიგერიის მთავრობა, მართალია, იძიებდა აღნიშნული ჯგუფების მიერ განხორციელებულ თავდასხმებს და სისხლისსამართლებრივ დევნას უქვემდებარებდა მათ წევრებს, თუმცა, ეჭვმიტანილთა უმრავლესობა, ხშირად ყოველგვარი ბრალდების გარეშე რჩებოდა სამხედრო დაკავების ცენტრებში.[3]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watch ნიგერიის შესახებ 2020 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ მიუხედავად ფედერალური მთავრობის დაპირებისა  უსაფრთხოების კუთხით ზომები გამკაცრების შეხახებ, ნიგერიაში არასტაბილურობის ატმოსფერო კვლავ შენარჩუნდა 2019 წლის განმავლობაში. მაისში, მოქმედმა პრეზიდენტმა მუჰამმადუ ბუჰარიმ გაიმარჯვა არჩევნებში, რომლის მიმდინარეობისასაც, პოლიტიკურ ძალადობას 11 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა.

ანგარიშის მიხედვით, ქვეყნის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, ტერორისტულ ორგანიზაცია „ბოკო ჰარამთან“ მიმდინარე შეიარაღებული კამპანიის დაწყებიდან 10 წელი გავიდა. აღნიშნული დაპირისპირება დღესაც აქტიურად გრძელდება და მხოლოდ 2019 წელს, 640 სამოქალაქო პირის სიცოცხლე შეიწირა. გაეროს ჰუმანიტარულ საკითხთა კოორდინირების ოფისის ინფორმაციით, 2009 წლიდან მოყოლებული, ბოკო ჰარამთან არსებულ კონფლიქტს 27 000 ადამიანი   ემსხვერპლა.  ქვეყნის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში,  ჰუმანიტარული დახმარების გარეშე 827 000 ადამიანია დარჩენილი.

ამას გარდა, ნიგერიის სხვა შტატებში ფიქსირდება ფართოდ გავრცელებული გატაცებების შემთხვევები; ძარცვა და მეცხვარეებსა და ფერმერებს შორის განახლებული სასიკვდილო ხასიათის ძალადობა.  ქვეყანაში, ასევე, გაუარესდა სიტუაცია გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლებების კუთხით, გახშირდა რა მშვიდობიანი დემონსტრაციების დარბევის, აქტივისტების დაკავებისა და მედიაზე რეპრესიების ფაქტები.[4]

Amnesty International-ის ნიგერიის შესახებ 2020 წლის ყოველწლიური ანგარიშის მიხედვით, ქვეყანაში „ბოკო ჰარამის“ თავდასხმები გრძელდებოდა, რასაც შედეგად ასობით ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა. კერძოდ, გასული წლის განმავლობაში დაფიქსირდა 31 ძალადობრივი თავდასხმა, რასაც 378 სამოქალაქო პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა. ჯგუფის წევრებმა ასევე, მოკლეს 16 გატაცებული პირიც. ამას გარდა,  ნიგერიის არმიის, პოლიციისა და სახელმწიფო უსაფრთხოების ძალების წევრები კვლავ აგრძელებდნენ დაკავებულთა წამებას. ზოგიერთ შტატში ფიქსირდებოდა თემებს შორის ძალადობრივი დაპირისპირებები. შეკრების, მანიფესტაციისა და გამოხატვის თავისუფლებების კუთხით სიტუაცია მკვეთრად იყო გაუარესებული. ხელისუფლება, ზოგიერთ შემთხვევაში, ასევე, უგულებელყოფდა სასამართლო გადაწყვეტილებებსაც.[5]

[1] United Kingdom Foreign and Commonwealth Office – Foreign travel advice Nigeria; published in April 2020; available at https://www.gov.uk/foreign-travel-advice/nigeria [accessed 14 April 2020]

[2] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts; available at http://www.rulac.org/browse/map [accessed 14 April 2020]

[3] United States Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Nigeria; published in March 2020; available at

[accessed 15 April 2020]

[4] Human Rights Watch – World Report 2020 – Nigeria; published in January 2020; available at

[accessed 15 April 2020]

[5] Amnesty International – Human Rights in Africa: Review of 2019 – Nigeria [AFR 01/1352/2020]; published in April 2020; available at

[accessed 15 April 2020]

ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC – „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts) მიხედვით, დღევანდელი მდგომარეობით, პალესტინის ზოგიერთი ტერიტორია, კერძოდ – დასავლეთ სანაპირო, აღმოსავლეთი იერუსალიმი და ღაზას სექტორი – ისრაელის სამხედრო ოკუპაციის ქვეშაა.[1]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი დასავლეთ სანაპიროსა და ღაზას სექტორში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ პალესტინის სახელმწიფოს ძირითადი კანონის თანახმად, ქვეყანას უნდა ჰყავდეს არჩეული პრეზიდენტი და საკანონმდებლო საბჭო. თუმცა, დასავლეთ სანაპიროსა და ღაზას სექტორში არჩევნები 2006 წლის შემდეგ არ ჩატარებულა.  მაჰმუდ აბასი, რომელსაც თანამდებობაზე ყოფნის ვადა 2009 წელს გაუვიდა, კვლავ ინარჩუნებს პრეზიდენტის პოსტს. ქვეყნის საკანონმდებლო ორგანო 2007 წლიდან აღარ ფუნქციონირებს, რაზეც პრეზიდენტმა 2018 წლის სექტემბერში განაცხადა, რომ უახლოეს 6 თვეში ორგანიზება გაეწეოდა საკანონმდებლო საბჭოს არჩევნების ჩატარებას, თუმცა, წლის ბოლოსთვის არსებული მდგომარეობით, აღნიშნული არ განხორციელებულა.

რაც შეეხება უსაფრთხოების კუთხით არსებულ ვითარებას,  პალესტინის სახელმწიფოს უსაფრთხოების ძალების 6 დანაყოფი მოქმედებდა დასავლეთი სანაპიროს ტერიტორიაზე, რისი წყალობითაც, პალესტინის სახელმწიფოს სამოქალაქო ინსტიტუციები ინარჩუნებდნენ ეფექტურ კონტროლზე უსაფრთხოების კუთხით არსებულ სიტუაციაზე. ღაზას სექტორში, ეფექტურ კონტროლს ახორციელებდა ტერორისტული ორგანიზაცია ჰამასი, რომლის უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელი ორგანოს აპარატი, დასავლეთი სანაპიროში არსებული სტრუქტურის მსგავსი იყო. ზოგიერთ შემთხვევაში, ჰამასის დე ფაქტო „სამოქალაქო“ ინსტიტუციები აკონტროლებდნენ ორგანიზაციის სამხედრო ფრთას, რათა ჩაეხშოთ შიდა განხეთქილება. ამას გარდა, ისრაელი ინარჩუნებდა დასავლეთ სანაპიროში სამხედრო კონტიგენტს, რომელზეც ეფექტურ კონტროლს ისრაელის სამოქალაქო სამსახურები ახორციელებდნენ.

დასავლეთ სანაპიროს პალესტინელი მოსახლეობა ძირითადად კონცენტრირებულია ე.წ. ზონა A-ში, რომლის უსაფრთხოებაზეც, ოსლოს მოლაპარაკებების თანახმად, ფორმალურად პალესტინის სახელმწიფოა პასუხისმგებელი. თუმცა, მიუხედავად ამისა, ზოგიერთ შემთხვევაში, აქ ისრაელის უსაფრთხოების ძალები პალესტინის შესაბამის ორგანოებთან შეუთანხმებლად აწარმოებდნენ სამხედრო ოპერაციას. ზონა B პალესტინა-ისრაელის საერთო კონტროლსაა დაქვემდებარებული, ხოლო ზონა C-ს უსაფრთხოებაზე თავიდან ბოლომდე ისრაელია პასუხისმგებელი.

რაც შეეხება ადამიანის უფლებების კუთხით არსებულს ვითარებას, ანგარიშის მიხედვით, პალესტინის სახელმწიფოსთან მიმართებით, მნიშვნელოვანი უფლებათა დარღვევები იყო: სახელმწიფო სამსახურების მიერ უკანონო და თვითნებური მკვლელობების, ასევე – წამებისა და უკანონო დაკავების შემთხვევები; პოლიტიკური ოპონენტების დევნა და დაკავება; სასამართლოს დამოუკიდებლობასთან დაკავშირებით არსებული სერიოზული პრობლემები; აზრის გამოხატვის, ინტერნეტისა და პრესის თავისუფლების კუთხით არსებული შეზღუდვები; ჟურნალისტების უკანონო დაკავება; მათ მიმართ მუქარა და ცენზურა; პირად ცხოვრებაში უკანონო ჩარევა; მშვიდობიანი შეკრების და მანიფესტაციის უფლების სერიოზული შეზღუდვები; კორუფცია; ანტი-სემიტიზმით მოტივირებული ძალადობა ან ძალადობის მუქარა; ძალადობა ლგბტი თემის მიმართ და ა.შ.

ისრაელის უსაფრთოხების ძალების ქმედებებთან მიმართებით, ჩადენილ უფლებათა დარღვევებს შორის იყო: უკანონო და თვითნებური მკვლელობები; ასევე, სამხედრო ოკუპაციის დროს განხორციელებული სამხედრო ოპერაციებისას, არასათანადო და არაპროპორციული ძალის გამოყენების შედეგად დამდგარი მსხვერპლი პალესტინელ მოსახლეობაში; წამება; თვითნებური დაკავება; პირად ცხოვრებაში უკანონო ჩარევა; აზრის გამოხატვის, ინტერნეტისა და პრესის თავისუფლების კუთხით არსებული გადაცდომები, მათ შორის – ჟურნალისტების უკანონო დაკავება; მათ მიმართ მუქარა და ცენზურა; მშვიდობიანი შეკრების და მანიფესტაციის უფლების სერიოზული შეზღუდვები; არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობის უხეში შეზღუდვები და გადაადგილების თავისუფლების კუთხით არსებული მკაცრი შეზღუდვები.

რაც შეეხება ორგანიზაცია ჰამასის ქმედებების შედეგად დამდგარ სამართალდარღვევებს – ჰამასის სამსახურების მიერ უკანონო და თვითნებური მკვლელობების, ასევე – წამებისა და უკანონო დაკავების შემთხვევები; პოლიტიკური პატიმრები; აზრის გამოხატვის, ინტერნეტისა და პრესის თავისუფლების კუთხით არსებული გადაცდომები, მათ შორის – ჟურნალისტების უკანონო დაკავება; მათ მიმართ მუქარა და ცენზურა; მშვიდობიანი შეკრების და მანიფესტაციის უფლების სერიოზული შეზღუდვები; კორუფცია; ანტი-სემიტიზმით მოტივირებული ძალადობა ან ძალადობის მუქარა; ბავშვთა უკანონო რეკრუტირება და მათი სამხედრო მოქმედებებში ჩართვა;  ძალადობა ლგბტი თემის მიმართ და ა.შ.

ანგარიშში, ასევე მოყვანილია პალესტინელი სამოქალაქო პირების მიერ განხორციელებული  უკანონო ან თვითნებური მკვლელობის 5 შემთხვევა, ასევე –  ანტი-სემიტიზმით მოტივირებული ძალადობა ან ძალადობის მუქარა. ამას გარდა, დაფიქსირებულია ისრაელი სამოქალაქო პირების მიერ დასავლეთი სანაპიროს ტერიტორიაზე პალესტინელი პირების უკანონო ან თვითნებური მკვლელობის 2 შემთხვევა.

პალესტინის სახელმწიფო, ზოგიერთ შემთხვევაში, ცდილობდა, სათანადო პასუხი გაეცა აღნიშნული სამართალდარღვევებისთვის და დაესაჯა დამნაშავე პირები, თუმცა, ზოგიერთი ცნობით, მთავრობის რამდენიმე ჩინოვნიკი აკეთებდა ძალადობის წამახალისებელ განცხადებებს, რაც უარყოფითად მოქმედებდა მიმდინარე საგამოძიებო და დისციპლინარულ მოქმედებებზე. იგივე შეიძლება ითქვას ისრაელის ხელისუფლებაზეც, რომელიც ასევე დგამდა გარკვეულ პოზიტიურ ნაბიჯებს დაუსჯელობის კუთხით, თუმცა, გავრცელებული ცნობებით, როგორც წესი, აღნიშნული ნაბიჯები არ იყო ადექვატური. რაც შეეხება ჰამასს და მისი წევრების მიერ ჩადენილ უფლებათა დარღვევებს, სამწუხაროდ, ღაზას სექტორში არ არსებობდა არანაირი ინსტიტუცია, რომელიც მათი პასუხისმგებლობის საკითხს დააყენებდა.[2]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Amnesty International პალესტინის სახელმწიფოს შესახებ 2020 წლის ანგარიშში ვკითხულობთ, რომ პალესტინური მთავრობა დასავლეთი სანაპიროში და ჰამასის დე ფაქტო ადმინისტრაცია – ღაზას სექტორში, თვითნებურად აკავებდნენ ათობით მშვიდობიან დემონსტრანტს. დასავლეთი სანაპიროს ხელისუფლება კვლავ აგრძელებდა სადამსჯელო ღონისძიებათა კამპანიას ინტერნეტში აზრის გამოხატვის თავისუფლების წინააღმდეგ, ბლოკავდა რა ათობით ვებ-გვერდს. ასევე, ღაზას სექტორში მმართველი ძალა, საპროტესტო დემონსტრაციების დაშლისას, იყენებდა გადამეტებულ ძალას. ორივე რეგიონის შემთხვევაში, ფიქსირდებოდა წამებისა და დაკავებული პირების არასათანადო მოპყრობის შემთხვევები.  ქალების მიმართ კვლავ გრძელდებოდა ძალადობა და დისკრიმინაცია – კერძოდ, გასულ წელს, სულ მცირე 24 ქალი შეეწირა ე.წ. „ღირსების მკვლელობებს“. ამას გარდა, დაფიქსირდა ლგბტი თემის წარმომადგენლთა თვითნებური დაკავების და არასათანადო მოპყრობის 8 შემთხვევა. ღაზას სექტორში, პალესტინური ხელისუფლების მიერ მიღებული სადამსჯელო ღონისძიებები, კიდევ უფრო ამძიმებდა არსებულ ჰუმანიტარულ კრიზისს. ასევე, შეიარაღებულო ჯგუფები, ზოგჯერ, ახორციელებდნენ განურჩეველ და უმისამართო დაბომბვას ისრაელის ტერიტორიაზე, რასაც 4 ისრაელელი სამოქალაქო პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა.[3]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watch ისრაელისა და  პალესტინის სახელმწიფოს შესახებ 2020 წლის ანგარიშში წერდა, რომ ისრაელის მთავრობა კვლავ აგრძელებდა მძიმე და დისკრიმინაციული შეზღუდვების დაწესებას  პალესტინელებისთვის, ზღუდავდა რა ხალხისა და საქონლის გადაადგილების ღაზის სექტორიდან და, ასევე, ხელს უწყობდა დასავლეთი სანაპიროს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ებრაელი მოქალაქეების დასახლებას, რაც აკრძალულია საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლით. ისრაელის მიერ ღაზის სექტორის 12 წლიანი ჩაკეტვა, რასაც კიდევ უფრო ამძიმებს ეგვიპტის მიერ დაწესებული შეზღუდვები საზღვართან, მნიშვნელოვნად ზღუდავს იქ მცხოვრები დაახლოებით 2 მილიონი პალესტინელის უფლებებს, კერძოდ – საგანმანათლებლო, ეკონომიკური, ჯანდაცვის, სასმელ წყალსა და ელექტროენერგიაზე  წვდომის კუთხით. ღაზის მოსახლეობის 80 % დამოკიდებულია ჰუმანიტარულ დახმარებაზე.

ისრაელი-ღაზას საზღვარზე, ისრაელის მხარეს განთავსებული სამხედრო დანაყოფები ისროდნენ რეალურ ტყვიებს ღაზას ტერიტორიაზე დემონსტრანტების წინააღმდეგ, ემორჩილებოდნენ რა მთავრობის მხრიდან მიღებულ ბრძანებას ცეცხლის გახსნის შესახებ, რაც ეწინააღმდეგებოდა ადამიანის უფლებათა  საერთაშორისო  სტანდარტებს. აღნიშნული სროლების შედეგად, პალესტინური არასამთავრობო ჯგუფის – ალ-მეზანის მიხედვით, დაიღუპა 34 პალესტინელი. ღაზას ჯანდაცვის სამინისტროს ცნობით კი, 2019 წლის ოქტომბრის თვის მდგომარეობით – დაშავდა 1883 პირი.

ამას გარდა, ანგარიშის თანახმად, ღაზას სექტორში ებრაულ და პალესტინურ შეიარაღებულ ჯგუფებს შორის დაპირისპირებებს, სამოქალაქო პირების სიცოცხლე ეწირებოდა. მაგალითად,  მაისში, ისრაელის მიერ განხორციელებულ საჰაერო დაბომბვებს 25 პალესტინელის სიცოცხლე ემსხვერპლა, რომელთაგანაც 13 სამოქალაქო იყო. ამის საპირისპიროდ, პალესტინურმა ჯგუფებმა ისრაელში სამოქალაქო შენობების მიმართულებით გაისროლეს 690 უმართავი რაკეტა,  რის შედეგადაც გარდაიცვალა 4 ებრაელი და 2 პალესტინელი სამოქალაქო პირი.

ანგარიშში, ასევე, საუბარია ისრაელის მიერ დასავლეთი სანაპიროს ოკუპირებულ ნაწილში, ისრაელის მოქალაქეებზე ბინადრობის ნებართვების გაცემის ზრდაზე წინა წელთან შედარებით (5995 ნებართვა). ამის საპირისპიროდ, ისრაელის ხელისუფლებამ დაანგრია 504 პალესტინელის სახლი და სხვა ტიპის სტრუქტურა, რადგან მათ უმრავლესობას სამშენებლო ნებართვა არ გააჩნდა. აღსანიშნავია, რომ პალესტინელი პირებისთვის, ისრაელის მხრიდან აღნიშნული ნებართვის მოპოვება თითქმის შეუძლებელია. ზემოხსენებული ნგრევების შედეგად, უსახლკაროდ დარჩა და, შედეგად, იძულებით გადაადგილდა 642 პირი, რაც ზრდაა წინა წლის მაჩვენებელთან შედარებით (472).

ანგარიშის მიხედვით, როგორც პალესტინის სახელმწიფოს მთავრობა დასავლეთ სანაპიროში, ასევე – ჰამასის ხელისუფლება ღაზას სექტორში, აპატიმრებდა ოპოზიციის მომხრეებს და მისდამი კრიტიკულად განწყობილ პირებს, ვრცელდებოდა ცნობები დაკავებულთა წამების შესახებაც.[4]

[1] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts; available at http://www.rulac.org/browse/map [accessed 9 April 2020]

[2] United States Department of State – 2019 Country Reports on Human Rights Practices: West Bank and Gaza; published in March 2020; available at

[accessed 9 April 2020]

[3] Amnesty International  -Human rights in the Middle East and North Africa: Review of 2019; Palestine (State of); published in February 2020; available at

[accessed 9 April 2020]

[4] Human Rights Watch – World Report 2020 – Israel and Palestine; published in January 2020; available at

[accessed 9 April 2020]

საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „Amnesty International“ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში იემენის შესახებ წერს, რომ იემენში კონფლიქტი გრძელდება ახალი და განახლებული საბრძოლო კერებით ადენში, დჰალეში, ჰაიაჰში, სადასა და ტაიზში, პროვინციებში, რომლებიც გადაჭიმულია ქვეყნის სამხრეთიდან ჩრდილოეთის მიმართულებით. საერთაშორისოდ აღიარებული მთავრობა და პრეზიდენტი აბდ რაბუ მანსურ ჰადი საუდის არაბეთისა და არაბთა გაერთიანებული საამიროების ხელმძღვანელობით მოქმედი კოალიციის მხარდაჭერით სარგებლობს, თუმცა, ამავდროულად, მისი ძალაუფლება გამოწვევების წინაშეა ქვეყნის სამხრეთ ნაწილში, სადაც სეპარატისტული ძალები, არაბთა გაერთიანებული საამიროების მხარდაჭერილი სამხრეთის გარდამავალი საბჭო და მისი სამხედრო ფრთა – უსაფრთხოების ქამარი, გასული წლის აგვისტოდან მოყოლებული, ეფექტურად აკონტროლებენ ადენს, აბიანს და შაბვას. რამდენიმედღიანი შეტაკებები პრეზიდენტის მომხრე ძალებსა და უსაფრთხოების ქამრის ძალებს შორის გამოიწვია პრეზიდენტის სასახლესთან 2019 წლის 7 აგვისტოს მომხდარმა ინციდენტმა. პრეზიდენტის სასახლესთან ატყდა სროლა მაშინ, როდესაც ათასობით ადამიანი ამბოხებული ჰუტების მიერ სამხედრო აღლუმზე განხორციელებული ავია იერიშების შედეგად დაღუპული სამხედროების დაკრძალვის ცერემონიას ესწრებოდა. ამბოხებული ჰუტები აკონტროლებენ დედაქალაქ სანას და იემენის ჩრდილოეთის დიდ ნაწილს.

2019 წლის ოქტომბერში არაბთა გაერთიანებულმა საამიროებმა განაცხადეს, რომ ჯარები გაყავდათ ადენიდან. განცხადებაში ნათქვამი იყო, რომ მათ თავიანთი როლი ადენის გათავისუფლებასა და სტაბილურობის უზრუნველყოფაში უკვე შეასრულეს. ამასთან, მათი თქმით, ტერორისტულ ორგანიზაციებთან საბრძოლველად, ისინი წარმომადგენლობას ტოვებდნენ რამდენიმე პროვინციაში. საუდის არაბეთი საკუთარ თავზე იღებს იემენის სამხრეთში ყველა კოალიციური ძალის და იემენის დასავლეთში მიმდინარე სამხედრო ოპერაციების კონტროლს.

კონფლიქტში ჩართული ყველა მხარე უხეშად არღვევს საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის ნორმებს. ჰუტების ძალები, რომლებიც ქვეყნის დიდ ნაწილს აკონტროლებენ, ახორციელებენ განურჩეველ ავია იერიშებს საცხოვრებელ ტერიტორიებზე იემენში და ასევე განურჩევ სარაკეტო იერიშებს საუდის არაბეთის მიმართულებით. კოალიციური ძალები კვლავ ბომბავენ სამოქალაქო ინფრასტრუქტურას და ახორციელებენ განურჩეველ თავდასხმებს, რაც იწვევს ასობით სამოქალაქო პირის სიკვდილის თუ დაშავებას. კონფლიქტის მონაწილე ყველა მხარე ზღუდავს გამოხატვის თავისუფლებას, მიმართავს რა თვითნებურ დაკავებებს, იძულებით გაუჩინარებებს, წამებას და სხვა არა-ადამიანურ მოპყრობას. სამიზნეებს, მათ შორის, წარმოადგენენ ჟურნალისტები, ადამიანის უფლებათა აქტივისტები და ბაჰაიზმის მიმდევარი საზოგადოება. ბავშვებზე სექსუალური ძალადობა დაუსჯელად ხდება. კონფლიქტს კვლავ მძიმე გავლენა აქვს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებზე. გაჭიანურებული კონფლიქტი კიდევ უფრო ამწვავებს ქალთა და გოგონათა მიმართ არსებულ დისკრიმინაციულ გარემოს.[1]

საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში იემენის შესახებ წერს, რომ ქვეყანაში მიმდინარე კონფლიქტი იწვევს ყველაზე მასშტაბურ ჰუმანიტარულ კრიზისს მსოფლიოში. მონაწილეები მხარეების მიერ ათასობით მშვიდობიანი იემენელი მოკლული ან დაშავებულია. „Yemen Data Project“-ის მონაცემებით, 2015 წლის შემდეგ, 18 ათასამდე სამოქალაქო პირია მოკლული ან დაშავებული; საჰაერო თავდასხმების შედეგად მოკლულთა მეოთხედი ქალი და ბავშვია. 20 მილიონზე მეტი ადამიანი იემენში მოწყვლადია სურსათის უსაფრთხოების კუთხით. მათგან 10 მილიონი შიმშილის საფრთხის წინაშეა. ქვეყნის ეკონომიკა, რომელიც კონფლიქტამდეც მძიმე მდგომარეობაში იყო, განსაკუთრებით დაზიანებულია კონფლიქტის შედეგად. ასობით ათასი ოჯახი მდგრადი შემოსავლის წყაროს გარეშეა დარჩენილი და ბევრი საჯარო მოხელე, უკვე წლებია, რეგულარულად ვერ იღებს ყოველთვიურ ანაზღაურებას. ქვეყნის მოშლილი ეკონომიკა ამწვავებს ჰუმანიტარულ კრიზისს.[2]

საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „კონფლიქტურ პირობებში მყოფი სამოქალაქო პირების ცენტრი“ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში იემენის შესახებ წერს, რომ წლების განმავლობაში მიმდინარე კონფლიქტის შედეგად, მშვიდობიანი მოსახლეობა იბრძვის გადარჩენისთვის, ისინი მუდმივად აწყდებიან სიკვდილს, დაზიანებებსა თუ საკუთარი სახლების განადგურებას საჰაერო იერიშების, დაბომბვების, სნაიპერების თავდასხმების, ნაღმებისა თუ იძულებითი გაუჩინარებებისა და წამების შედეგად. საომარი მოქმედებები მძიმე დარტყმას აყენებს ქვეყნის ეკონომიკას და ამწვავებს ჰუმანიტარულ მდგომარეობას ქვეყანაში. გაეროს მტკიცებით, იემენში, მოსახლების თითქმის 80% საჭიროებს მხარდაჭერას და დაცვას; ამასთან, იემენის ორი მესამედი უკვე შიმშილის ზღვარზეა. 2019 წლის ნოემბრის მონაცემებით, 3.3 მილიონი პირი კვლავ იძულებით გადაადგილებულია. ACLED-ის მონაცემებით, 2015 წლიდან მოყოლებული, პირდაპირ ძალადობას 100 ათასი ადამიანი ემსხვერპლა. დიდია არაპირდაპირი ფატალური შედეგების რიცხვი, რომელსაც კონფლიქტის თანმდევი შიმშილობა და დაავადებები იწვევს.

როგორც ჰუტი ამბოხებულები, ასევე ხელისუფლების მომხრე ძალები იყენებენ აალებად იარაღს, რომელიც ეფექტურია ფართო ტერიტორიაზე. ისინი აზიანებენ სახლებს, სამედიცინო დაწესებულებებს, სკოლებს და სხვა სამოქალაქო ინფრასტრუქტურას, რაც ბევრი ადამიანის იძულებით გადაადგილებას, ასევე, სიკვდილსა და დაშავებებს იწვევს.[3]

2019 წლის ივნისის მდგომარეობით იემენში არსებული ფრონტის ხაზები.

2019 წლის ივნისის მდგომარეობით იემენში არსებული მთავარი საბრძოლო ფრონტები.[4]

[1] AI – Amnesty International: Human rights in the Middle East and North Africa: Review of 2019; Yemen, 18 February 2020

 (accessed on 10 March 2020)

[2] HRW – Human Rights Watch: World Report 2020 – Yemen, 14 January 2020

 (accessed on 10 March 2020)

[3] Center for Civilians in Conflict (formerly: CIVIC – Campaign for Innocent Victims in Conflict): “We did not know if we would die from Bullets or Hunger”; Civilian Harm and Local Protection Measures in Yemen, January 2020

 (accessed on 10 March 2020)

[4] European Council on Foreign Relations; Mapping Yemen Conflict; available at: https://www.ecfr.eu/mena/yemen# [accessed 10 March 2020]

ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკა – საერთაშორისო უფლებადამცველი ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2020 წლის ინვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშში ირანის ისლამური რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ 2019 წლის განმავლობაში ირანში ათობით ადამიანის უფლებათა დამცველს და მშვიდობიან დემონსტრანტს მრავალწლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს. რეპრესიების გამტარებელი შიგა უსაფრთხოების სააგენტოები, კერძოდ ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსი კვლავ ავიწროვებდა სამოქალაქო აქტივისტებს, აკავებდა და გავრცელებული ინფორმაციით, აწამებდა დაკავების იზოლატორებში. აშშ-ის მიერ დაწესებული სანქციები დიდ გავლენას ახდენს ქვეყნის ეკონომიკაზე და ირანელთა საბაზისო მედიკამენტებზე წვდომაზე. ხელისუფლება მკაცრად ახშობს მშვიდობიან აქციებს, მათ შორის დასაქმებასთან დაკავშირებულ პროტესტს.

უფლებადამცველი ჯგუფების ინფორმაციით, 2019 წლის პირველი ნოემბრის მონაცემებით, ირანში სიკვდილით დასაჯეს 227 ადამიანი. 2017 წელს იგივე მაჩვენებელი 253 იყო. წყაროების მტკიცებით, ბოლო ორი წლის განმავლობაში სიკვდილით დასჯის მაჩვენებლის შემცირება გამოიწვია ნარკოტიკებთან დაკავშირებულ კანონმდებლობაში ცვლილებებმა.

ირანელი ქალები კვლავ განიცდიან დისკრიმინაციას ისეთ საკითხებთან დაკავშირებით, როგორიცაა ქორწინება, განქორწინება, მემკვიდრეობა და ბავშვზე მეურვეობა. ირანის კანონმდებლობა კვლავ უზღუდავს რელიგიის თავისუფლებას ბაჰაიზმის მიმდევრებს. ხელისუფლება ასევე დისკრიმინაციულია რელიგიური უმცირესობების, მათ შორის სუნიტი მუსლიმების და აზერი, ქურთი, არაბი და ბალუჩი ეთნიკური უმცირესობის მიმართ; უზღუდავს რა მათ კულტურულ და პოლიტიკურ საქმიანობას.[1]

2019 წლის ნოემბრის საპროტესტო აქციები – 2019 წლის ნოემბრის შუა რიცხვებში, ირანში მთავრობის მიერ საწვავის გაძვირებას საპროტესტო აქციები მოჰყვა. დემონსტრაციები ქვეყნის რამდენიმე ქალაქში გაიმართა. სირჟანში აქციის მონაწილეებმა ნავთობის საცავის დაწვა სცადეს, თუმცა სამართალდამცველებმა ამის საშუალება არ მისცეს. ირანის ხელისუფლებამ საწვავის გაძვირების გადაწყვეტილება 15 ნოემბერს მიიღო. კერძოდ, ხელისუფლებამ დააწესა, რომ ერთმა მანქანამ თვეში 60 ლიტრ საწვავზე მეტი არ უნდა მოიხმაროს. მანამდე დაშვებული რაოდენობა 250 ლიტრს შეადგენდა. საწვავის ღირებულება კი 50%-ით გაიზარდა. ქვეყნის პრეზიდენტ ჰასან როუჰანის თქმით, ცვლილებების მიზეზი დაბალი შემოსავლის მქონე მოსახლეობის მხარდაჭერა იყო.[2]

საპროტესტო აქციებმა ქვეყნის 21 ქალაქი მოიცვა. აქციების დროს სამართალდამცველებმა ძალა გამოიყენეს. მედიის ინფორმაციით, აქციების დროს 100-ზე მეტი ადამიანი დაიღუპა. ირანის ხელისუფლების ცნობით, ქვეყნის მასშტაბით 1000-ზე მეტი ადამიანი დააკავეს. 19 ნოემბრის მდგომარეობით, ხელისუფლების შეფასებით, ვითარება ნორმალიზებული იყო.[3]

ირანის პრეზიდენტმა ჰასან როუჰანიმ აქციების ორგანიზებაში აშშ და ისრაელი დაადანაშაულა. მისი თქმით, არეულობა დასრულდა და ქვეყანამ მორიგი გამოცდა წარმატებით ჩააბარა. პრეზიდენტმა აღნიშნა, რომ მთავრობის მხარდამჭერი სპონტანური აქციები, რომლებიც რამდენიმე ქალაქში გაიმართა, ირანელი ხალხის სიძლიერის ნიშანია.[4]

2019 წლის დეკემბრის პირველ რიცხვებში თეირანმა საპროტესტო აქციებზე მსხვერპლის შესახებ ინფორმაცია დაადასტურა. ირანული სახელმწიფო ტელევიზიის ეთერში გასულ სიუჟეტში ნათქვამი იყო, რომ პოლიციელებმა კრიმინალები და მეამბოხეები მოკლეს. შინაგან საქმეთა მინისტრის აბდულრეზა რაჰმანი ფაზლის განცხადებით, საპროტესტო აქციებში 200 ათასი ადამიანი მონაწილეობდა და დემონსტრანტებმა 731 ბანკი, 70 ბენზინგასამართი სადგური და 140 საჯარო დაწესებულება დაწვეს. პროტესტების შედეგად გარდაცვლილთა რიცხვი ფაზლის არ დაუსახელებია. „Amnesty International“-ის მონაცემებით, საპროტესტო აქციების დროს სულ მცირე 208 ადამიანი დაიღუპა, თუმცა არაა გამორიცხული, რომ გარდაცვლილთა რიცხვი 400-ს აღემატებოდეს.[5]

ამერიკის შეერთებულ შტატებთან ურთიერთობის გამწვავება – 2019 წლის 31 დეკემბერს, ბაღდადში, აშშ-ის მიერ ერაყში საბრძოლო დაჯგუფება „ქატაიბ ჰეზბოლას“ ობიექტებზე მიტანილი იერიშის გამო, დაწყებული საპროტესტო აქციის მონაწილეებმა აშშ-ის საელჩოზე თავდასხმა განახორციელეს. აშშ-ის საჰაერო ძალებმა სირიასა და ერაყში დაჯგუფება „ქატაიბ ჰეზბოლას“ ობიექტებზე იერიში 2019 წლის 29 დეკემბერს მიიტანეს. „ქატაიბ ჰეზბოლა“ შიიტი მუსლიმების საბრძოლო დაჯგუფებაა, რომელსაც ირანი უჭერს მხარს. ის 2007 წელს დაარსდა. აშშ-მა ბაღდადში მოქალაქეებისთვის საკონსულო მომსახურება შეაჩერა. ამერიკის მოქალაქეებს ურჩია, საელჩოში მისვლისგან თავი შეიკავონ. პარალელურად, პროტესტის მონაწილეები, რომლებიც საელჩოს გარეთ იყვნენ შეკრებილნი, ტერიტორიიდან გაიყვანეს.[6]

2020 წლის 2 იანვარს, ერაყში, ბაღდადის აეროპორტის მახლობლად, აშშ-ის სარაკეტო დარტყმას ირანის ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსის სპეცდანიშნულების რაზმის „ალ-ქუდსის“ ლიდერი, გენერალი ყასემ სულეიმანი ემსხვერპლა. ინფორმაცია აშშ-ის თავდაცვის სამინისტრომ გაავრცელა. „აშშ-ის პრეზიდენტის, დონალდ ტრამპის ბრძანებით, ჩვენმა სამხედროებმა უცხოეთში მყოფი ამერიკელების დასაცავად ქმედითი თავდაცვითი ზომები მიიღეს და გენერალი ყასემ სულეიმანი მოკლეს. დაჯგუფება „ალ-ქუდსი“, რომელსაც ის ხელმძღვანელობდა, აშშ-ში ტერორისტული ორგანიზაციების სიაში იყო შეყვანილი. გენერალი სულეიმანი ამერიკელ დიპლომატებზე და ერაყსა და მთელ რეგიონში მყოფ სამხედროებზე თავდასხმებს გეგმავდა. „ალ-ქუდსი“ პასუხისმგებელია ასობით ამერიკელი და კოალიციური ჯარის სამხედროს სიკვდილზე“, – განაცხადეს პენტაგონში. გარდა ამისა, სარაკეტო დარტყმას ემსხვერპლა შიიტური შეიარაღებული დაჯგუფება „ქატაიბ ჰეზბოლას“ ლიდერი აბუ მაჰდი ალ-მუჰანდისი.[7]

გენერალ ყასემ სულეიმანის მკვლელობის შემდეგ ირანში სამდღიანი გლოვა გამოცხადდა და ისლამური სახელმწიფოს სულიერი ლიდერი აიათოლა ალი ხამენეი აშშ-ს სასტიკი შურისძიებით დაემუქრა. ერაყის პრემიერმა აშშ ქვეყნის სუვერენიტეტისა და ერაყში აშშ-ის სამხედროების ყოფნის შეთანხმების პირობების დარღვევაში დაადანაშაულა.[8]

აშშ-მა თავის მოქალაქეებს ერაყის დაუყოვნებლივ დატოვება ურჩია[9] და რეგიონში დამატებით 3000 სამხედროს გაგზავნის შესახებ განაცხადა.[10]

5 იანვარს, ბაღდადში აშშ-ის საელჩოსთან რაკეტა აფეთქდა. ქალაქის ცენტრში, „მწვანე ზონაში“ რამდენიმე რაკეტა ჩამოვარდა. აფეთქებები ქალაქიდან 80 კილომეტრში, ბალადის სამხედრო ბაზაზეც მოხდა, სადაც ამერიკელი ჯარისკაცები არიან განთავსებული. მომხდარი ერაყის სამხედრო მეთაურობამაც დაადასტურა. თავდასხმას მსხვერპლი არ მოჰყოლია, თუმცა მედიის ცნობით, დაიჭრა 5 ადამიანი.[11]

6 იანვარს ირანის ისლამურმა რესპუბლიკამ 2015 წელს დადებული ბირთვული შეთანხმება სრულად დატოვა. ოფიციალური თეირანის განცხადებით, ირანი შეთანხმებით დაწესებულ შეზღუდვებს აღარ დაემორჩილება.[12] ერაყის პარლამენტმა კი მიიღო რეზოლუცია, რომელიც უცხო ქვეყნების სამხედროებს ქვეყნის დატოვებას აიძულებს.[13] აშშ-ის პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ ერაყიდან სამხედროებს არ გაიყვანს და ბაღდადს სანქციების დაწესებით დაემუქრა. „ერაყში ძალიან ძვირადღირებული სამხედრო-საჰაერო ბაზა გვაქვს. მის მშენებლობაზე აშშ-ის ბიუჯეტიდან არაერთი მილიარდი დოლარი დაიხარჯა. ჩვენ არსად წავალთ, თუ ამ ფულს არ გადაიხდიან. თუ წასვლას გვთხოვენ და ჩვენ ამას ორმხრივი შეთანხმების გარეშე ვიზამთ, ერაყს ისეთ სანქციებს დავუწესებთ, როგორიც მათ მანამდე არასდროს უნახავთ. ასეთი სანქციები ირანისთვისაც კი არ დაგვიწესებია“, – განაცხადა ტრამპმა.[14]

7 იანვარს ირანის ისლამური რესპუბლიკის პარლამენტმა აშშ-ის არმიისა და პენტაგონის ტერორისტულ ორგანიზაციებად გამოცხადებას მხარი ერთხმად დაუჭირა.[15]

8 იანვარს ირანმა ერაყში ამერიკულ სამხედრო ბაზაზე სარაკეტო იერიში მიიტანა. მედიაში იერიშის ამსახველი ვიდეო კადრები გავრცელდა. სარაკეტო დარტყმის სამიზნე ერაყის ჩრდილოეთით მდებარე „აინ ალ-ასადის“ ბაზა გახდა. პენტაგონის ცნობით, თავდასხმა 2 ობიექტზე განხორციელდა. ირანში განაცხადეს, რომ იერიში გენერალ სოლეიმანის მკვლელობის გამო შურისძიებაა და აშშ-ს საპასუხო ნაბიჯებისგან თავის შეკავებისკენ მოუწოდეს.[16] ოფიციალურმა ბაღდადმა ირანის მიერ განხორციელებული იერიში გააკრიტიკა და ირანი ერაყის სუვერენიტეტის დარღვევაში დაადანაშაულა.[17]

9 იანვარს, ერაყში, ბაღდადის „მწვანე ზონასთან“ სამი რაკეტა ჩამოვარდა. ერთერთი რაკეტა ამერიკის საელჩოს შენობის სიახლოვეს დაეცა, თუმცა ინციდენტს მსხვერპლი არ მოჰყოლია. „მწვანე ზონაში“ სამთავრობო შენობები და დიპლომატიური მისიებია განთავსებული.[18]

12 იანვარს, ერაყში, ბალადის ავიაბაზაზე, სადაც ამერიკელი სამხედროებიც არიან განლაგებულები, 7 ბომბი ჩამოვარდა. შედეგად ოთხი ერაყელი ჯარისკაცი დაიჭრა. ბომბები ბაზაზე არსებულ ასაფრენ ბილიკს დაეცა, რომელიც ბაღდადის ჩრდილოეთ 80 კილომეტრში მდებარეობს.[19]

14 იანვარს, ერაყში მდებარე ამერიკულ სამხედრო ბაზაზე სარაკეტო იერიში მიიტანეს. ტაჯის ბაზა ბაღდადიდან 30 კილომეტრის მოშორებით მდებარეობს. დაღუპულთა ან დაშავებულთა შესახებ ინფორმაცია არ გავრცელებულა. ამასთან, მომხდარზე პასუხისმგებლობა არავის აუღია.[20]

11 იანვარს ირანმა უკრაინული ავია ლაინერის შეცდომით ჩამოგდება აღიარა. უკრაინის საერთაშორისო ავიახაზების კუთვნილი ბოინგი აფრენიდან მალევე ჩამოვარდა. ბორტზე ეკიპაჟის წევრები და 180 მგზავრი იმყოფებოდა. ყველა მათგანი გარდაიცვალა. რამდენიმე დღეში ირანმა აღიარა, რომ უკრაინული თვითმფრინავი შეცდომით ჩამოაგდო. შეიარაღებული ძალების მიერ გავრცელებულ განცხადებაში ნათქვამი იყო, რომ თვითმფრინავი სამხედრო ობიექტებთან ახლოს მიფრინავდა და ის „ადამიანური შეცდომის“ შედეგად ჩამოაგდეს. ირანულმა მხარემ პირობა დადო, რომ ყველა დამნაშავე კანონის წინაშე აგებს პასუხს.[21]

ირანის მიერ უკრაინული ლაინერის ჩამოგდების აღიარების შემდეგ თეირანში საპროტესტო აქციები დაიწყო. აქციის მონაწილეებმა მთავრობის საწინააღმდეგო ლოზუნგები გააჟღერებს და გენერალ ყასემ სულეიმანის ფოტოები დახიეს. ისინი ქვეყნის უზენაესის სასულიერო ლიდერის აიათოლა ხამენეის გადადგომას ითხოვენ. დემონსტრაციაში ათასამდე ადამიანი მონაწილეობდა. თეირანში საპროტესტო აქციები რამდენიმე უნივერსიტეტის სტუდენტებმა მოაწყვეს. მომიტინგეები გამოვიდნენ ლოზუნგებით: „ჩვენი ტელევიზია სამარცხვინოა“, „ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსი მკვლელობებზეა პასუხისმგებელი“, „ისინი იტყუებიან, რომ ჩვენი მტერი ამერიკაა, ჩვენი მტერი აქ არის“. გავრცელდა რამდენიმე ვიდეორგოლი, სადაც ჩანს, რომ აქციის მონაწილეები ცდილობენ მიწაზე დახატულ აშშ-ისა და ისრაელის დროშებს ფეხი არ დააბიჯონ. დემონსტრანტები ყველას, ვინც დროშებს აბიჯებდა უყვიროდნენ „სირცხვილია“. გავრცელებული ინფორმაციით, დემონსტრაციები ქალაქ ისპაჰანშიც გაიმართა. აქციებს აშშ-ის პრეზიდენტი დონალდ ტრამპიც გამოეხმაურა. „ირანის ლიდერებს – ნუ მოკლავთ დემონსტრანტებს. თქვენ უკვე ათასობით ადამიანი მოკალით ან დააპატიმრეთ და მსოფლიო გიყურებთ. რაც უფრო მნიშვნელოვანია, აშშ გიყურებთ. ჩართეთ ინტერნეტი და ჟურნალისტებს თავისუფლად მუშაობის უფლება მიეცით. შეწყვიტეთ დიდებული ირანელი ადამიანების დახოცვა“, – დაწერა ტრამპმა Twitter-ზე. თეირანში უკრაინული ავიახაზების თვითმფრინავი ჩამოვარდა, რასაც 180-მდე მგზავრი ემსხვერპლა. 11 იანვარს ირანმა განაცხადა, რომ ავიალაინერი შეცდომით ჩამოაგდო. პრეზიდენტმა ჰასან როუჰანიმ კი მომხდარი უპატიებელი ადამიანური შეცდომით ახსნა. თვითმფრინავის ჩამოგდებაზე პასუხისმგებლობა ელიტურმა სამხედრო ქვედანაყოფმა „ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსმა“ აიღო. ამის შემდეგ თეირანში აიათოლა ალი ხამენეის გადადგომის მოთხოვნით საპროტესტო აქციები დაიწყო. აქციაში მონაწილეობის გამო პოლიციამ ირანში დიდი ბრიტანეთის ელჩი რამდენიმე საათით დააკავა.[22]

[1] HRW – Human Rights Watch: World Report 2020 – Iran, 14 January 2020

 (accessed on 31 January 2020)

[2] DW; Iran: Deadly protests erupt over shock fuel price hike; 16 November, 2019; available at: https://www.dw.com/en/iran-deadly-protests-erupt-over-shock-fuel-price-hike/a-51275142

[3] Amnesty International; Iran: More than 100 protesters believed to be killed as top officials give green lights to crush protests; 19 November, 2019; available at: https://www.amnesty.org/en/latest/news/2019/11/iran-more-than-100-protesters-believed-to-be-killed-as-top-officials-give-green-light-to-crush-protests/

[4] Reuters; Iran’s Rouhani claims victory over unrest; 20 November, 2019; available at: https://www.reuters.com/article/us-iran-gasoline-protests/irans-rouhani-claims-victory-over-unrest-and-blames-foreigners-idUSKBN1XU0YW

[5] BBC; Iran protests: State TV acknowledges death during unrest; 3 December, 2019; available at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50643445

[6] Reuters; US embassy suspends consular operations; 1^st January, 2020; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-security-usa-diplomacy/u-s-embassy-suspends-consular-operations-idUSKBN1Z01XJ?il=0

[7] US Department of Defense; Statement by the Department of Defense; 2 January, 2020; available at: https://www.defense.gov/Newsroom/Releases/Release/Article/2049534/statement-by-the-department-of-defense/

[8] Reuters; US says terminated top Iran general to thwart attack on Americans; By Ahmed Rasheed, Ahmed Aboulenein, Idrees Ali; 3 January, 2020; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-security-blast/iran-vows-revenge-after-u-s-kills-top-iranian-commander-soleimani-idUSKBN1Z11K8?il=0

[9] US Embassy and Consulates in Iraq; Security alert – US embassy Baghdad, Iraq; 3 January, 2020; available at: https://iq.usembassy.gov/security-alert-u-s-embassy-baghdad-iraq-january-3-2020/

[10] CNN; US to deploy thousands of additional troops to Middle East following Soleimani killing; 3 January, 2020; available at: https://edition.cnn.com/middleeast/live-news/baghdad-airport-strike-live-intl-hnk/h_e91f3c68f7d8beba7983b7556454b8d4

[11] BBC; Qasem Soleimani: Blasts hit Baghdad area as Iraqis mourn Iranian general; 5 January, 2020; available at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50995792

[12] AP; Blowback: Iran abandons nuclear limits after IS killing; By Nasser Karimi, Jon Gamdrell and Zeina Karam; 6 January, 2020; available at: https://apnews.com/e043255bd33ab318f71d1947716a5b94

[13] BBC; Qasem Soleimani: Iraqi MPs back call to expel US troops; 5 January, 2020; available at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50998065

[14] NY Times; Trump threatens Iranian cultural sites, and warns of sanctions on Iraq; 5 January, 2020; available at: https://www.nytimes.com/2020/01/05/us/politics/trump-iran-cultural-sites.html

[15] Tehran Times; Majlis designates Pentagon, all its affiliates as terrorists; 7 January, 2020; available at: https://www.tehrantimes.com/news/443873/Majlis-designates-Pentagon-all-its-affiliates-as-terrorists

[16] იმედის ახალი ამბები; ირანმა ერაყში ამერიკულ ბაზაზე სარაკეტო იერიში მიიტანა; 8 იანვარი, 2020; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://imedinews.ge/ge/msoflio/125117/iranma-erakshi-amerikul-bazaze-saraketo-ierishi-miitana

[17] იმედის ახალი ამბები; ბაღდადმა ირანი საკუთარი სუვერენიტეტის დარღვევაში დაადანაშაულა; 8 იანვარი, 2020; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://imedinews.ge/ge/msoflio/125166/bagdadma-irani-sakutari-suverenitetis-dargvevashi-daadanashaula

[18] CNN; Small rockets land near Baghdad’s heavily fortified Green Zone; By Kareem Khadder, Ryan Browne and Barbara Starr; 9 January, 2020; available at: https://edition.cnn.com/2020/01/08/politics/rockets-land-in-green-zone/index.html

[19] Reuters; Four wounded in attack on Iraqi military base that houses US forces; 12 January, 2020; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-security-base/mortar-bombs-strike-iraqi-military-base-of-balad-four-wounded-military-sources-idUSKBN1ZB0I0

[20] Reuters; Rockets target Taji military base north of Baghdad – statement; 14 January, 2020; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-security/rockets-target-taji-military-base-north-of-baghdad-statement-idUSKBN1ZD2I2

[21] AP; Under pressure, Iran admits it shot down jetliner by mistake; By Nasser Karimi and Joseph Krauss; 12 January, 2020; available at: https://apnews.com/21f4a92a2dfbc38581719664bdf6f38e

[22] Reuters; “Our enemy is here”: Iran protesters demand that leaders quit after plane downed; By Parisa Hafezi; 12 January, 2020; available at: https://www.reuters.com/article/us-iran-crash/protests-erupt-again-in-iran-after-military-admits-it-hit-plane-idUSKBN1ZA0X6?feedType=RSS&feedName=topNews

საპროტესტო აქციები – საპროტესტო აქციები ერაყში 2019 წლის 1-ელ ოქტომბერს დაიწყო. მოსახლეობა უმუშევრობას და კორუფციას აპროტესტებდა. ანტისამთავრობო აქციების დროს დემონსტრანტებსა და პოლიციას შორის შეტაკების შედეგად 5 ადამიანი დაიღუპა. დაპირისპირება ბაღდადში მოხდა, როდესაც დემონსტრანტები გადაკეტილ ტაჰრირის მოედანზე შესვლას ცდილობდნენ. ქვეყნის მთავრობამ მომხდარის გამო მწუხარება გამოთქვა და დაპირისპირებაში პროვოკატორები დაადანაშაულა.

ერაყის დედაქალაქში ანტისამთავრობო აქციების დროს დემონსტრანტების და პოლიციის შეტაკების მეორე დღეს კომენდანტის საათი ამოქმედდა. შეზღუდვას იქამდე უნდა ემოქმედა, ვიდრე ახალი ზომების შესახებ არ გახდებოდა ცნობილი. კომენდანტის საათი, ბაღდადის გარდა, ერაყის კიდევ სამ ქალაქში გამოცხადდა. მთელი ქვეყნის მასშტაბით ანტისამთავრობო აქციები იმართებოდა. დემონსტრანტები სამუშაო ადგილების სიმცირეს, კორუფციასა და ეკონომიკურ პრობლემებს აპროტესტებდნენ. 2 ოქტომბრის მონაცემებით, ანტისამთავრობო აქციების დროს დემონსტრანტების და პოლიციის შეტაკების შედეგად 5 ადამიანი დაიღუპა. 3 ოქტომბრის ღამეს შეტაკებების შედეგად კიდევ 11 ადამიანი დაიღუპა, მათ შორის ერთი პოლიციელი.[1]

5 ოქტომბრისთვის ერაყში ანტისამთავრობო გამოსვლების შედეგად დაღუპულთა რიცხვი 100-მდე გაიზარდა, დაშავებულთა რაოდენობა კი 3 000-ს აღემატება. ბაღდადში დიდი მოედნების ჩაკეტვის მიუხედავად, დემონსტრანტებსა და პოლიციას შორის შეტაკებები მაინც გრძელდებოდა. აქციები ქვეყნის სხვა ქალაქებშიც მიმდინარეობდა. მთავრობამ ქვეყნის ტერიტორიის 75%-ს ინტერნეტი გაუთიშა. სატელევიზიო მიმართვაში ერაყის პრემიერმა ადელ აბდულ მადიმ აღნიშნა, რომ მოსახლეობის ესმის, მაგრამ ქვეყანაში არსებული პრობლემების „ჯადოსნური გადაწყვეტა“ არ არსებობს.[2]

ერაყის სამთავრობო კომიტეტმა, რომელიც ქვეყანაში არეულობის დროს დემონსტრანტების დაღუპვის ფაქტებს იძიებდა, ანგარიში ოქტომბრის შუა რიცხვებში გამოაქვეყნა. გამოცემის ინფორმაციით, ანგარიშის თანახმად, ფატალური შემთხვევების 70% თავსა და გულმკერდის არეში განხორციელებულმა გასროლებმა გამოიწვია. ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ სამართალდამცველებმა გადამეტებული ძალა გამოიყენეს, რაზეც პასუხისმგებლობას მათ უშუალო ხელმძღვანელობას აკისრებენ. „კომიტეტმა დაადგინა, რომ ოფიცრებმა და მეთაურებმა ქვეშევრდომებზე კონტროლი დაკარგეს, რამაც ქაოსი გამოიწვია. სამართალდამცველებს ხელისუფლებისგან დემონსტრანტების მიმართ ცეცხლის გახსნის ბრძანება არ მიუღიათ“, – ნათქვამია ანგარიშში. საპროტესტო აქციები ერაყში 1-ელ ოქტომბერს დაიწყო. მოსახლეობა უმუშევრობის მაღალ მაჩვენებელს და საჯარო უწყებებში კორუფციას აპროტესტებდა. ბოლო მონაცემებით, არეულობის დროს 149 დემონსტრანტი და 8 სამართალდამცველი დაიღუპა. მათი სიკვდილის მიზეზის დასადგენად ქვეყნის პრემიერმინისტრ ადელ აბდულ მადის ბრძანებით კომისია შეიქმნა.[3]

სამკვირიანი პაუზის შემდეგ, 25 ოქტომბერს, ანტისამთავრობო აქციები განახლდა. ერაყის პოლიციამ აქციის მონაწილეების წინააღმდეგ ცრემლსადენი გაზი გამოიყენა, ჰაერში კი გამაფრთხილებელი გასროლა განახორციელა. 30-ზე მეტი დემონსტრანტი საავადმყოფოში გადაიყვანეს.[4] მოგვიანებით, დემონსტრანტებსა და პოლიციას შორის შეტაკებები დაიწყო, რასაც სულ მცირე 40 ადამიანი ემსხვერპლა და 2 ათასამდე დაშავდა. დაღუპულთა შორის 2 სამართალდამცველი იყო. არსებული ინფორმაციით, შეტაკებები პოლიციასა და დემონსტრანტებს შორის მას შემდეგ დაიწყო, რაც აქციის მონაწილეებმა სამთავრობო შენობებში შეჭრა სცადეს.[5] აქციის მონაწილეები სამუშაო ადგილებს ითხოვენ და კორუფციას აპროტესტებენ. ერაყის მთავრობა და გაერო მხარეებს თავშეკავებისკენ მოუწოდებდნენ.[6] 27 ოქტომბერს გავრცელებული ინფორმაციით, ერაყის პრემიერმა ადელ აბდელ მაჰდიმ სპეცრაზმს ბაღდადის ქუჩებში მიმდინარე ანტისამთავრობო დემონსტრაციების დაშლა დაავალა. ელიტური კონტრტერორისტული სპეცრაზმის მეთაურმა პრემიერისგან მანიფესტანტების დაშლისთვის „ყველა აუცილებელი ზომის“ მიღების შესახებ დავალება მიიღო.[7] 29 ოქტომბერს, მედიაში გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, ქალაქ ქერბალაში, უსაფრთხოების ძალებმა დემონსტრანტებს ცეცხლი გაუხსნეს, რის შედეგადაც სულ მცირე 14 ადამიანი დაიღუპა და 800-ზე მეტი დაშავდა.[8]

31 ოქტომბერს ერაყის პრეზიდენტის მიერ გავრცელებული ინფორმაციით, საპროტესტო აქციების საპასუხოდ, პრემიერი მხოლოდ იმ შემთხვევაში გადადგება თუ პარლამენტი მისი შემცვლელის კანდიდატურაზე შეთანხმდება, რათა საკონსტიტუციო ვაკუუმი თავიდან იქნას აცილებული. მისივე თქმით, ახალი არჩევნები მხოლოდ მაშინ გაიმართება, რაც ახალი საარჩევნო კანონი დამტკიცდება. ერაყში ანტისამთავრობო დემონსტრაციები 1-ელ ოქტომბერს დაიწყო. მოსახლეობა უმუშევრობასა და კორუფციას აპროტესტებს. ოქტომბრის ბოლო კვირის განმავლობაში, არეულობის შედეგად, ქვეყნის მასშტაბით 200-ზე მეტი ადამიანი დაიღუპა და 5 ათასზე მეტი დაშავდა.[9]

პირველ ნოემბერს, ერაყში სადამ ჰუსეინის გადაყენების შემდეგ ყველაზე ხალხმრავალი აქცია გაიმართა. ათობით ათასი ერაყელი ბაღდადის ცენტრში შეიკრიბა და ქვეყნის პოლიტიკური ელიტის გადაყენება მოითხოვა. პოლიციამ მომიტინგეთა წინააღმდეგ რეზინის ტყვიები და ცრემლმდენი გაზი გამოიყენა. ერაყის ადამიანის უფლებათა კომისიის ინფორმაციით, ერთ მომიტინგე ქალს ცრემლმდენი გაზის ქილა თავში მოხვდა და ის საავადმყოფოში გარდაიცვალა. სხვადასხვა სიმძიმის დაზიანებები 155-მა ადამიანმა მიიღო.[10]

მომდევნო დღეებში ანტისამთავრობო დემონსტრაციების მონაწილეებმა ბაღდადისკენ მისასვლელი გზები გადაკეტეს. აქციის ეპიცენტრი ტაჰრირის მოედანზე იყო. არ მუშაობდა სახელმწიფო დაწესებულებები, რადგან მომიტინგეებმა მათთან მისასვლელი გზები დაბლოკეს. აქციაში სტუდენტებიც მონაწილეობდნენ, რომლებიც სასწავლებლებში მჯდომარე აქციას მართავდნენ.[11]

3 ნოემბრის ღამეს დემონსტრანტებმა ქალაქ ქარბალაში ირანის საკონსულოზე თავდასხმა სცადეს. აქციის მონაწილეებს ცეცხლსასროლი იარაღიდან გაუხსნეს ცეცხლი. ინციდენტის შედეგად სამი ადამიანი დაიღუპა. დემონსტრანტები ირანისგან ერაყის შიდა საქმეებში ჩარევის შეწყვეტას მოითხოვდნენ. მათ საკონსულოს შენობის ღობეზე გადაძრომა სცადეს. გავრცელებული ინფორმაციით, მათ ცეცხლი უსაფრთხოების ძალებმა გაუხსნეს, თუმცა ასევე ვრცელდება ცნობა შეიარაღებული პირის შესახებ, რომელმაც მომიტინგეების წინააღმდეგ სროლა დაიწყო.[12]

16 ნოემბერს, ბაღდადის ცენტრში დანაღმული ავტომობილი აფეთქდა. ინციდენტის შედეგად 6 ადამიანი დაიღუპა და 30 დაშავდა. აფეთქება ღამით, ტაჰრირის მოედანთან მოხდა, სადაც რამდენიმე კვირის განმავლობაში საპროტესტო აქციის მონაწილეები იყვნენ შეკრებილნი. მომხდარზე პასუხისმგებლობა არცერთ დაჯგუფებას არ აუღია.[13]

მომდევნო დღეებში ერაყის რამდენიმე ქალაქში ანტი-სამთავრობო აქციები განახლდა. საპროტესტო აქციები გაიმართა ბაღდადში, კუტში, ნეჯეფში, დივანიაში, ნასირიასა და ბასრაში. აქციებში ათობით ათასი ადამიანი ჩაერთო. ისინი ხიდების დაკავებასა და ავტომაგისტრალების გადაკეტვას ცდილობდნენ.[14]

აქციების განახლებას შეტაკებები მოჰყვა. მორიგ შეტაკებებს ერაყში სულ მცირე სამი ადამიანი ემსხვერპლა, 20-ზე მეტი კი დაშავდა. მედიის ცნობით, პოლიციამ ბაღდადში დემონსტრანტების წინააღმდეგ საბრძოლო ტყვიები გამოიყენა. ამ დროისთვის არსებული მონაცემებით, ქვეყანაში შეტაკებების შედეგად უკვე 300-ზე მეტი ადამიანი იყო დაღუპული.[15]

24 ნოემბერს, ერაყში ანტისამთავრობო დემონსტრაციების მსვლელობისას პოლიციამ რამდენიმე ქალაქში აქციების მონაწილეებს ცეცხლი გაუხსნა. ინციდენტის შედეგად 5 ადამიანი დაიღუპა, 100-ზე მეტი კი დაშავდა.[16] ერაყის ქალაქ ნაჯაფში დემონსტრანტები ირანის საკონსულოს თავს დაესხნენ და შენობას ცეცხლი წაუკიდეს. საკონსულოს თანამშრომლებმა შენობის დატოვება დემონსტრანტების შეჭრამდე მოასწრეს. ბოლო ერთი თვის განმავლობაში ეს ერაყში ირანის საკონსულოზე თავდასხმის მეორე შემთხვევაა.[17] ერაყში დემონსტრანტების ირანის საკონსულოზე თავდასხმის შემდეგ, უსაფრთხოების ძალებმა სულ ცოტა 30-ზე მეტი დემონსტრანტი მოკლეს. გასულ თვეში დაწყებული ანტისამთავრობო დემონსტრაციების შემდეგ 28 ნოემბერი ყველაზე სისხლიანი იყო. სულ ცოტა ოცი ადამიანი დაიღუპა, ქალაქ ნასირიას სამხრეთით აქციის მონაწილეების მიერ დაკავებული ხიდის გაწმენდის დროს. სამართალდამცველებმა ოთხი მომიტინგე მოკლეს ქვეყნის დედაქალაქ ბაღდადში მდინარე ტიგროსთან ახლოს, სადაც უსაფრთხოების ძალებმა ასევე რეზინის ტყვიები გამოიყენეს.[18]

ორი თვის განმავლობაში ერაყში მიმდინარე ანტისამთავრობო პროტესტების ფონზე გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ქვეყნის პრემიერი ადელ აბდულ მაჰდი თანამდებობიდან გადადგებოდა. ერაყელი შიიტების უზენაესმა სასულიერო ლიდერმა, 88 წლის აიათოლა ალი ალ-სისტანიმ განაცხადა, რომ პარლამენტმა, რომელმაც აბდულ მაჰდის ძალაუფლება ჩააბარა, თავისი გადაწყვეტილება უნდა შეცვალოს. „მთავრობის მეთაურის თანამდებობიდან წასვლის შესახებ განცხადებით პარლამენტს უახლოეს მომავალში მივმართავ“, – ნათქვამი იყო მაჰდის განცხადებაში.[19]

ერაყის პარლამენტმა დააკმაყოფილა პრემიერის ადელ აბდელ მაჰდის თხოვნა და ის თანამდებობიდან გადააყენა. პარლამენტის სპიკერის მუჰამედ ალ-ჰალბუსის განცხადებით, კონსტიტუციის მიხედვით, პრეზიდენტს მთავრობის ჩამოყალიბება იმ პარტიული ბლოკის კანდიდატისთვის უნდა დაევალებინა, რომელიც პარლამენტში მანდატების უმრავლესობას აკონტროლებს.[20]

2020 წლის 20 იანვარს ბაღდადსა და ბასრაში საპროტესტო აქციების განახლებას მსხვერპლი მოჰყვა. სამართალდამცველებმა ცრემლსადენი გაზი და საბრძოლო ტყვიები მას შემდეგ გამოიყენეს, რაც ჩახერგილი გზების გაწმენდისას დემონსტრანტებმა მათ ქვები და ე.წ. მოლოტოვის კოქტეილები დაუშინეს. ხელისუფლების წინააღმდეგ პროტესტი მომდევნო დღეებშიც გაგრძელდა. ბაღდადში აქციის მონაწილეებმა პოლიციას ქვები ესროლეს. სამართალდამცველებმა დემონსტრანტებს ცრემლმდენი გაზით და რეზინის ტყვიებით უპასუხეს. საერთო ჯამში, აქციების განახლების შემდეგ, დემონსტრაციებზე 7 ადამიანი დაიღუპა, მათ შორის ორი პოლიციელია. კიდევ ათობით დემონსტრანტი კი დაშავდა.[21] [22]

აშშ-ირანის კრიზისი და გავლენა ერაყში უსაფრთხოების კუთხით არსებულ ვითარებაზე – 2019 წლის  31 დეკემბერს, ბაღდადში, აშშ-ის მიერ ერაყში საბრძოლო დაჯგუფება „ქატაიბ ჰეზბოლას“ ობიექტებზე მიტანილი იერიშის გამო დაწყებული საპროტესტო აქციის მონაწილეები, აშშ-ის საელჩოში შეიჭრნენ. დემონსტრანტებმა ერთერთ საგუშაგო კოშკს ცეცხლი წაუკიდეს, ამერიკელმა ჯარისკაცებმა კი ხალხის დასაშლელად ცრემლმდენი გაზი გამოიყენეს. მანამდე აშშ-ის ქმედებები ერაყის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ დაგმო, ირანმა კი, რომელიც „ქატაიბ ჰეზბოლას“ უჭერს მხარს, თავდასხმას „ტერორიზმის ნათელი მაგალითი“ უწოდა. აშშ-ის საჰაერო ძალებმა სირიასა და ერაყში დაჯგუფება ქატაიბ ჰეზბოლას“ ობიექტებზე იერიში 29 დეკემბერს მიიტანეს. „ქატაიბ ჰეზბოლა“ შიიტი მუსლიმების საბრძოლო დაჯგუფებაა, რომელსაც ირანი უჭერს მხარს. ის 2007 წელს შეიქმნა.[23]

ვაშინგტონის განცხადებით, ისინი არ აპირებდნენ საელჩოს ევაკუაციას, პირიქით, შტატებმა რეგიონში დამატებითი სამხედრო ძალის გაგზავნა გადაწყვიტა. აშშ-ის პრეზიდენტმა დონალდ ტრამპმა საელჩოზე თავდასხმაში ირანი დაადანაშაულა. „ირანმა ამერიკელი კონტრაქტორი მოკლა, ბევრი დაჭრა. ჩვენ მტკიცედ ვუპასუხეთ და ყოველთვის ასე მოვიქცევით. ახლა კი ირანმა ერაყში აშშ-ის საელჩოზე თავდასხმის ორგანიზება განახორციელა. ისინი სრულად აგებენ პასუხს“, – დაწერა ტრამპმა.[24]

2020 წლის პირველ იანვარს აშშ-მა ბაღდადში მოქალაქეებისთვის საკონსულო მომსახურება შეაჩერა. ამერიკის მოქალაქეებს ურჩევდნენ, საელჩოში მისვლისგან თავი შეეკავებინათ. პარალელურად, პროტესტის მონაწილეები, რომლებიც საელჩოს გარეთ იყვნენ შეკრებილნი, ტერიტორიიდან გაიყვანეს.[25]

2 იანვარს, ერაყში, ბაღდადის აეროპორტის მახლობლად, აშშ-ის სარაკეტო დარტყმას ირანის ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსის სპეცდანიშნულების რაზმის „ალ-ქუდსის“ ლიდერი, გენერალი ყასემ სულეიმანი ემსხვერპლა. ინფორმაცია აშშ-ის თავდაცვის სამინისტრომ გაავრცელა. „აშშ-ის პრეზიდენტის, დონალდ ტრამპის ბრძანებით, ჩვენმა სამხედროებმა უცხოეთში მყოფი ამერიკელების დასაცავად ქმედითი თავდაცვითი ზომები მიიღეს და გენერალი ყასემ სულეიმანი მოკლეს. დაჯგუფება „ალ-ქუდსი“, რომელსაც ის ხელმძღვანელობდა, აშშ-ში ტერორისტული ორგანიზაციების სიაში იყო შეყვანილი. გენერალი სულეიმანი ამერიკელ დიპლომატებზე და ერაყსა და მთელ რეგიონში მყოფ სამხედროებზე თავდასხმებს გეგმავდა. „ალ-ქუდსი“ პასუხისმგებელია ასობით ამერიკელი და კოალიციური ჯარის სამხედროს სიკვდილზე“, – განაცხადეს პენტაგონში. გარდა ამისა, სარაკეტო დარტყმას ემსხვერპლა შიიტური შეიარაღებული დაჯგუფება „ქატაიბ ჰეზბოლას“ ლიდერი აბუ მაჰდი ალ-მუჰანდისი.[26]

გენერალ ყასემ სულეიმანის მკვლელობის შემდეგ ირანში სამდღიანი გლოვა გამოცხადდა და ისლამური სახელმწიფოს სულიერი ლიდერი აიათოლა ალი ხამენეი აშშ-ს სასტიკი შურისძიებით დაემუქრა. ერაყის პრემიერმა აშშ ქვეყნის სუვერენიტეტისა და ერაყში აშშ-ის სამხედროების ყოფნის შეთანხმების პირობების დარღვევაში დაადანაშაულა.[27]

აშშ-მა თავის მოქალაქეებს ერაყის დაუყოვნებლივ დატოვება ურჩია[28] და რეგიონში დამატებით 3000 სამხედროს გაგზავნის შესახებ განაცხადა.[29]

5 იანვარს, ბაღდადში, აშშ-ის საელჩოსთან რაკეტა აფეთქდა. ქალაქის ცენტრში, „მწვანე ზონაში“ რამდენიმე რაკეტა ჩამოვარდა. აფეთქებები ქალაქიდან 80 კილომეტრში, ბალადის სამხედრო ბაზაზეც მოხდა, სადაც ამერიკელი ჯარისკაცები არიან განთავსებული. მომხდარი ერაყის სამხედრო მეთაურობამაც დაადასტურა. თავდასხმას მსხვერპლი არ მოჰყოლია, თუმცა მედიის ცნობით, დაიჭრა 5 ადამიანი.[30]

6 იანვარს, ირანის ისლამურმა რესპუბლიკამ 2015 წელს დადებული ბირთვული შეთანხმება სრულად დატოვა. ოფიციალური თეირანის განცხადებით, ირანი შეთანხმებით დაწესებულ შეზღუდვებს აღარ დაემორჩილება.[31] ერაყის პარლამენტმა კი მიიღო რეზოლუცია, რომელიც უცხო ქვეყნების სამხედროებს ქვეყნის დატოვებას აიძულებს.[32] აშშ-ის პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ ერაყიდან სამხედროებს არ გაიყვანს და ბაღდადს სანქციების დაწესებით დაემუქრა. „ერაყში ძალიან ძვირადღირებული სამხედრო-საჰაერო ბაზა გვაქვს. მის მშენებლობაზე აშშ-ის ბიუჯეტიდან არაერთი მილიარდი დოლარი დაიხარჯა. ჩვენ არსად წავალთ, თუ ამ ფულს არ გადაიხდიან. თუ წასვლას გვთხოვენ და ჩვენ ამას ორმხრივი შეთანხმების გარეშე ვიზამთ, ერაყს ისეთ სანქციებს დავუწესებთ, როგორიც მათ მანამდე არასდროს უნახავთ. ასეთი სანქციები ირანისთვისაც კი არ დაგვიწესებია“, – განაცხადა ტრამპმა.[33]

7 იანვარს, ერაყის მთავრობამ თავისი ტერიტორიიდან უცხოური არმიის გაყვანისთვის მზადება დაიწყო. ქვეყნის შინაგანი ძალების ხელმძღვანელის აბდელ კარიმ ხალიფას თქმით, საერთაშორისო კოალიციის სამხედროებს ხმელეთსა და ჰაერში გადაადგილება შეეზღუდათ. მისივე განმარტებით, საერთაშორისო კოალიციის ძალების მომავალი ფუნქციები მხოლოდ კონსულტაციები, იარაღის მიწოდება და ერაყული ძალების გაწვრთნა იქნება.[34] ირანის ისლამური რესპუბლიკის პარლამენტმა აშშ-ის არმიისა და პენტაგონის ტერორისტულ ორგანიზაციებად გამოცხადებას მხარი ერთხმად დაუჭირა.[35]

9 იანვარს, ბაღდადის „მწვანე ზონასთან“ სამი რაკეტა ჩამოვარდა. ერთერთი რაკეტა ამერიკის საელჩოს შენობის სიახლოვეს დაეცა, თუმცა ინციდენტს მსხვერპლი არ მოჰყოლია. „მწვანე ზონაში“ სამთავრობო შენობები და დიპლომატიური მისიებია განთავსებული.[36]

12 იანვარს, ერაყში, ბალადის ავიაბაზაზე, სადაც ამერიკელი სამხედროებიც არიან განლაგებულები, 7 ბომბი ჩამოვარდა. შედეგად ოთხი ერაყელი ჯარისკაცი დაიჭრა. ბომბები ბაზაზე არსებულ ასაფრენ ბილიკს დაეცა, რომელიც ბაღდადის ჩრდილოეთ 80 კილომეტრში მდებარეობს.[37]

ერაყში რუსეთის სახელმწიფო არხის სააგენტოს „Ruptly“ ოპერატორი სააფ გალი მოკლეს. ოპერატორი დემონსტრაციის შემდეგ მოკლეს, რომელსაც ის ადგილობრივი ტელეკომპანიისთვის აშუქებდა.[38]

14 იანვარს, ერაყში მდებარე ამერიკულ სამხედრო ბაზაზე სარაკეტო იერიში მიიტანეს. ტაჯის ბაზა ბაღდადიდან 30 კილომეტრის მოშორებით მდებარეობს. დაღუპულთა ან დაშავებულთა შესახებ ინფორმაცია არ გავრცელებულა. ამასთან, მომხდარზე პასუხისმგებლობა არავის აუღია.[39]

[1] BBC; Iraq protests: Curfew imposed in Baghdad amid widespread unrest; 3 October, 2019; available at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-49909774

[2] BBC; Iraq protests: Death toll nears 100 as unrest enters fifth day; 5 October, 2019; available at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-49946325?fbclid=IwAR3LGh2s3QVjeSGbiBf3Lq16qXtMdC_IDxYpyYJhMiSbENTVQWUTkB5u-ww

[3] Iraqi security forces killed 149 protesters, most by shot to head, chest: government inquiry; By Ahmed Rashed, Ahmed Aboulenein; 22 October, 2019; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-protests/iraqi-security-forces-killed-149-protesters-most-by-shots-to-head-chest-government-inquiry-idUSKBN1X116T

[4] ABC News; Protests rattle the postwar order in Lebanon and Iraq; 26 October, 2019; available at: https://abcnews.go.com/International/wireStory/iraqi-police-fire-tear-gas-protesters-hit-baghdad-66519866

[5] Reuters; At least 40 killed as fresh protests engulf Iraq; 25 October, 2019; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-protests/at-least-27-killed-as-fresh-protests-engulf-iraq-idUSKBN1X32SV

[6] BBC; Iraq protests: 40 dead as mass unrest descends into violence; 25 October, 2019; available at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50181212

[7] Reuters; Iraqi PM orders deployment of elite troops to end Baghdad protests – sources; 27 October, 2019; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-protests-cts/iraqi-pm-orders-deployment-of-elite-troops-to-end-baghdad-protests-sources-idUSKBN1X50KH

[8] Deutsche Welle; Iraq protests: Deadly clashes in Karbala; 29 October, 2019; available at: https://www.dw.com/en/iraq-protests-deadly-clashes-in-karbala/a-51030396

[9] Reuters; Iraqi PM will only resign if a replacement is found: president; 31 October, 2019; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-protests-president/iraqi-pm-will-only-resign-if-a-replacement-is-found-president-idUSKBN1XA215

[10] Reuters; Iraqis pour into streets for biggest protest day since Saddam; By Ahmed Aboulenein, Raya Jalabi; 1^st November, 2019; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-protests/iraqis-pour-into-streets-for-biggest-protest-day-since-saddam-idUSKBN1XB3X5

[11] იმედის ახალი ამბები; დემონსტრანტებმა ბაღდადისკენ მისასვლელი გზები დაბლოკეს; 3 ნოემბერი, 2019; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://imedinews.ge/ge/msoflio/120344/demonstrantebma-bagdadisken-misasvleli-gzebi-dablokes

[12] BBC; Iraq unrest: Protesters attack Iranian consulate in Karbala; 4 November, 2019; available at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50287644

[13] ANI News; 6 killed as bomb explodes amid protests in Iraq’s Tahrir Square; 16 November, 2019; available at: https://www.aninews.in/news/world/middle-east/6-killed-as-bomb-explodes-amid-protests-in-iraqs-tahrir-square20191116093802/

[14] იმედის ახალი ამბები; ერაყის რამდენიმე ქალაქში ანტისამთავრობო აქციები განახლდა; 18 ნოემბერი, 2019; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://imedinews.ge/ge/msoflio/121568/erakis-ramdenime-qalaqshi-antisamtavrobo-demonstratsiebi-ganakhlda

[15] იმედის ახალი ამბები; ერაყში მორიგ შეტაკებას ისევ მსხვერპლი მოჰყვა; 22 ნოემბერი, 2019; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://imedinews.ge/ge/msoflio/122007/erakshi-morig-shetakebas-isev-mskhverpli-mohkva

[16] BBC; Iraq protests: Security forces open fire on protesters; 24 November, 2019; available at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50536334

[17] Reuters; Iraq protesters torch Iran consulate in Najaf, curfew imposed; By John Davison, Ahmed Aboulenein; 27 November 2019; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-protests/iraq-protesters-torch-iran-consulate-in-najaf-curfew-imposed-idUSKBN1Y11JI?fbclid=IwAR0PWmyIN49cRzkkOrT1FTYNrZYYOZedLeLZq_K4REmJNVbiTdc7xHsmDig

[18] BBC; Iraq unrest: Nearly 40 killed in fresh wave of protests; 28 November, 2019; available at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50584123

[19] DW; Iraq Prime Minister Adel Abdul Mahdi says he will resign; 29 November, 2019; available at: https://www.dw.com/en/iraq-prime-minister-adel-abdul-mahdi-says-he-will-resign/a-51469003

[20] იმედის ახალი ამბები; ერაყის პარლამენტმა პრემიერი თანამდებობიდან გადააყენა; 1-ელი დეკემბერი, 2019; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://imedinews.ge/ge/msoflio/122673/erakis-parlamentma-premierministri-tanamdebobidan-gadaakena

[21] The Telegraph; Two police officers killed as Iraq protests break out again; 20 January, 2020; available at: https://www.telegraph.co.uk/news/2020/01/20/two-police-officers-killed-iraq-protests-break/

[22] France 24; Five protesters, two police killed in renewed violence in Iraq; 21 January, 2020; available at: https://www.france24.com/en/video/20200121-fiver-protesters-two-police-killed-in-renewed-violence-in-iraq

[23] BBC; US Baghdad embassy attacked by protesters angry at air strikes; 31 December, 2019; available at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50956111

[24] Reuters; US has no plans to evacuate embassy in Baghdad, more forces being sent to compound; By Idrees Ali and David Brunnstrom; 31 December, 2019; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-security-usa-trump/trump-blames-iran-for-orchestrating-attack-on-u-s-embassy-in-iraq-idUSKBN1YZ0TD

[25] Reuters; US embassy suspends consular operations; 1^st January, 2020; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-security-usa-diplomacy/u-s-embassy-suspends-consular-operations-idUSKBN1Z01XJ?il=0

[26] US Department of Defense; Statement by the Department of Defense; 2 January, 2020; available at: https://www.defense.gov/Newsroom/Releases/Release/Article/2049534/statement-by-the-department-of-defense/

[27] Reuters; US says terminated top Iran general to thwart attack on Americans; By Ahmed Rasheed, Ahmed Aboulenein, Idrees Ali; 3 January, 2020; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-security-blast/iran-vows-revenge-after-u-s-kills-top-iranian-commander-soleimani-idUSKBN1Z11K8?il=0

[28] US Embassy and Consulates in Iraq; Security alert – US embassy Baghdad, Iraq; 3 January, 2020; available at: https://iq.usembassy.gov/security-alert-u-s-embassy-baghdad-iraq-january-3-2020/

[29] CNN; US to deploy thousands of additional troops to Middle East following Soleimani killing; 3 January, 2020; available at: https://edition.cnn.com/middleeast/live-news/baghdad-airport-strike-live-intl-hnk/h_e91f3c68f7d8beba7983b7556454b8d4

[30] BBC; Qasem Soleimani: Blasts hit Baghdad area as Iraqis mourn Iranian general; 5 January, 2020; available at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50995792

[31] AP; Blowback: Iran abandons nuclear limits after IS killing; By Nasser Karimi, Jon Gamdrell and Zeina Karam; 6 January, 2020; available at: https://apnews.com/e043255bd33ab318f71d1947716a5b94

[32] BBC; Qasem Soleimani: Iraqi MPs back call to expel US troops; 5 January, 2020; available at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50998065

[33] NY Times; Trump threatens Iranian cultural sites, and warns of sanctions on Iraq; 5 January, 2020; available at: https://www.nytimes.com/2020/01/05/us/politics/trump-iran-cultural-sites.html

[34] იმედის ახალი ამბები; ერაყის მთავრობამ ამერიკელ სამხედროებს ქვეყანაში გადაადგილება შეუზღუდა; 6 იანვარი, 2020; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://imedinews.ge/ge/msoflio/125047/erakis-mtavrobam-amerikel-samkhedroebs-qvekanashi-gadaadgileba-sheuzguda

[35] Tehran Times; Majlis designates Pentagon, all its affiliates as terrorists; 7 January, 2020; available at: https://www.tehrantimes.com/news/443873/Majlis-designates-Pentagon-all-its-affiliates-as-terrorists

[36] CNN; Small rockets land near Baghdad’s heavily fortified Green Zone; By Kareem Khadder, Ryan Browne and Barbara Starr; 9 January, 2020; available at: https://edition.cnn.com/2020/01/08/politics/rockets-land-in-green-zone/index.html

[37] Reuters; Four wounded in attack on Iraqi military base that houses US forces; 12 January, 2020; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-security-base/mortar-bombs-strike-iraqi-military-base-of-balad-four-wounded-military-sources-idUSKBN1ZB0I0

[38] იმედის ახალი ამბები; ერაყში რუსული სააგენტოს ოპერატორი მოკლეს; 12 იანვარი, 2020; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://imedinews.ge/ge/msoflio/125349/erakshi-rusuli-saagentos-operatori-mokles

[39] Reuters; Rockets target Taji military base north of Baghdad – statement; 14 January, 2020; available at: https://www.reuters.com/article/us-iraq-security/rockets-target-taji-military-base-north-of-baghdad-statement-idUSKBN1ZD2I2