კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საბჭო 2012 წლის დეკემბერში გამოქვეყნებულ სპეციალურ ანგარიშში წერდა სომალიში გაბოოიეს (Gabooye) ტომის შესახებ (აღნიშნული ტომი ასევე ცნობილია სახელწოდებით მიდგანი (Midgan). ზემოხსენებული ეთნიკური უმცირესობის ჯგუფი წარმოადგენს ერთგვარ „კასტას“, რომლის იდენტობაც განსაზღვრულია კონკრეტული ტრადიციული პროფესიებით. ანგარიშის მიხედვით, აღნიშნული პროფესიული კასტებს გააჩნიათ საერთო კრებითი სახელი – „საბ“. აღნიშნული ჯგუფების წარმომადგენლები, ძირითადად მომთაბარე-მეცხოველეობის მიმდევარი სომალელებისგან განსხვავებით, ისეთ კონკრეტულ პროფესიებს მისდევენ, რომლებიც ტრადიციულ სომალურ საზოგადოებაში წყრომას იმსახურებს. ამის მაჩვენებელი ისიცაა, რომ ტომის წევრები საკუთარ თავს გაბოოიეს უწოდებენ, ხოლო დანარჩენები მათ მიმართ შედარებით „დამამცირებელ“ ტერმინს – „მიდგანი“ იყენებენ.

გაბოოიეთა ტრადიციულ პროფესიებს მიეკუთვნება: ნადირობა; ტყავის და ფეხსაცმლის ნაკეთობები; საწამლავის მომზადება; თმის შეჭრა; როგორც მამაკაცთა, ასევე ქალთა წინდაცვეთის ჩატარება; დანების დამზადება; მჭედლობა და ა.შ. ამას გარდა, ანგარიშში საუბარია, რომ რამდენიმე წყაროს ინფორმაციით, უკანასკნელ ხანებში ტრადიციულმა პროფესიულმა ტომებმა დაკარგეს „მონოპოლია“ კონკრეტულ პროფესიებზე და, ზოგჯერ, აღნიშნული პროფესიით სამუშაო ადგილის პოვნაც უჭირთ.

რაც შეეხება მათ სასაუბრო ენას, წყაროთა ინფორმაციით, პროფესიულ ჯგუფთა უმრავლესობა საუბრობს სომალური ენის ადგილობრივ დიალექტზე, ხოლო ზოგიერთს გააჩნია საკუთარი ენაც. მათი განსახლების ძირითადი არეალია ჩრდილოეთი სომალი (სომალილენდი) და, ასევე, მოგადიშუ. რამდენიმე წყაროს მიხედვით, გაბოოიეს ტომის წევრები ასევე „გაფანტულნი“ არიან სამხრეთი სომალის ტერიტორიაზეც.

გაბოოიეს უმცირესობათა ორგანიზაციის მდივანთან 2012 წლის ნოემბრის სატელეფონო ინტერვიუს ჩანაწერში, აღნიშნულია, რომ: „გაბოოიეს წევრები „სინამდვილეში არ არიან კავშირში“ რომელიმე მთავარ კლანთან სომალიში, მაგრამ როგორც იუწყებიან, სხვა უმცირესობების ჯგუფებთან კარგ დამოკიდებულებაში არიან. გაბოოიეს წინააღმდეგ დისკრიმინაციული დამოკიდებულება არსებობს სამხრეთ სომალიში, მაგრამ ზოგადად, მათ უსაფრთხოების კუთხით არსებული ზოგადი ვითარება უფრო დიდი რისკის ქვეშ აყენებს, ვიდრე მიზნობრივი დევნა. ამავე დროს, სომალილენდის მთავრობა აცხადებს, რომ რეგიონში სიტუაცია გაუმჯობესდა, თუმცა გაბოოიეს ხალხთა მიმართ დისკრიმინაცია კვლავ გრძელდება და მათ მიმართ ძალადობის ფაქტები კვლავ ხდება.

წყაროთა უმრავლესობის მიხედვით, შერეული ქორწინება უმრავლესობის წარმომადგენელი კლანების წევრსა და უმცირესობების კლანების წევრებს შორის (როგორიცაა გაბოოიე) აკრძალულია. იყო შემთხვევები, როდესაც წყვილი იძულებით დააშორეს, ცემეს, ესროლეს და ა.შ.

რაც შეეხება განათლებაზე წვდომას, წყაროთა უმრავლესობა ადასტურებს, რომ გაბოოიეს კლანის წარმომადგენლებს ან საერთოდ უფლება არ აქვთ, ან არ გააჩნიათ შესაბამისი მატერიალური სახსრები, სკოლაში ისწავლონ სხვა სომალელ ბავშვებთან ერთად. ასევე,  არსებობს სხვა ბავშვების მხრიდან მათი ბულინგისა და დამცირების საფრთხეც.[1]

კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საკითხების საბჭო 2013 წელს გამოქვეყნებულ სპეციალურ ანგარიშში წერდა გაბოოიეს ხალხის განმასხვავებელი ნიშნების შესახებ. საბჭოს განმარტებით, აღნიშნულ საკითხზე ინფორმაცია, მწირი იყო. ანგარიშის მიხედვით, გაბოოიეს ხალხის წარმომადგენელი, „ფიზიკური თვალსაზრისით, უმრავლეს შემთხვევაში ჩამოგავს „სამაალ“-ის ანუ სომალიში დომინანტური კლანის წარმომადგენელს“.

ანგარიშში ასევე საუბარია საკითხზე, შესაძლებელია თუ არა, რომ პირმა საკუთარი კლანის (ამ შემთხვევაში – გაბოოიე) იდენტობა დამალოს. ადგილობრივი წყაროს მიხედვით, აღნიშნული შესაძლებელია, თუ პირი ბინადრობს საკუთარი სახლიდან შორს. სომალიში გავრცელებულია ისტორიები „გაქცეულ“ მიდგან/გაბოოიე ქალებზე, რომლებიც სახლდებიან ისეთ ადგილებში, სადაც მათ არავინ იცნობს, ხოლო შემდგომ, აცხადებენ, რომ ეკუთვნიან უმრავლესობის ჯგუფს და ქორწინდებიან აღნიშნული ჯგუფის წარმომადგენელ მამაკაცზე. თუმცა, ეს ყველაფერი მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება მოხდეს, თუ ქალის ახალ საცხოვრებელ ადგილას მყოფი ხალხი არ დაინტერესდება მისი წარმომავლობით და მას არ მოსთხოვენ ნათესავების წარდგენას. წყაროს მიხედვით, იმისთვის, რომ პოზიცია უფრო დამაჯერებელი იყოს „ქალს შეუძლია განაცხადოს, რომ მცირე ასაკში დაობლდა ან რომ მისი ახლო ნათესავები გარდაიცვალნენ ან რომ საზღვარგარეთ ცხოვრობენ“. როგორც წესი, სომალელები საკმაოდ სწრაფად და ზუსტად არკვევენ პირის წარმომავლობას, რადგან ყოველთვის გამოჩნდება ვინმე, რომელიც აღნიშნულ პირთან რაიმე ნათესაურ კავშირშია. პირის იდენტობის შეცვლა გაცილებით ადვილია დიასპორაში, რადგან გაბოოიე/მიდგანებს არ აქვთ განმასხვავებელი ფიზიკური მახასიათებლები, ხოლო მათი დიალექტი მარტივად შეიძლება დაიმალოს.[2]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი (EASO) სომალიში მადიბანის ტომის შესახებ 2019 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ პროფესიულ ჯგუფებს სომალიში კრებითი სახელით „საბ“ მოიხსენიებენ. აღნიშნულ ჯგუფებში ასევე შედის მადიბანის (იგივე მიდგანი, გაბოოიე) ჯგუფი, რომლებიც სომალის სოციალური იერარქიის ყველაზე დაბალ საფეხურზე იმყოფებიან და მისდევენ ისეთ საქმიანობას/პროფესიას, რაც ძირითადი კლანების მიერ ტრადიციულად შეურაცხმყოფლად ითვლება. ტერმინი „მიდგანი“, რომელსაც ძირითადი კლანები აღნიშნულ ჯგუფებთან მიმართებით იყენებენ, დამამცირებლად ითვლება (ითარგმნება როგორც „გარიყული“), ხოლო თავად მიდგანები საკუთარ თავს „მადიბანებად“ მოიხსენიებენ, რაც „უწყინარს“ ნიშნავს. მიდგანები ტრადიციაულად მისდევენ ისეთ პროფესიებს, როგორიცაა: ნადირობა, ტყავისა და ფეხსაცმლის ნაკეთობები; ტყავის დამუშავება და ა.შ.

გეოგრაფიული განსახლების კუთხით, მიდგანები მიმოფანტულნი არიან თითქმის მთელი სომალის ტერიტორიაზე, თუმცა, უფრო ხშირად გვხვდებიან ჩრდილოეთ და ცენტრალურ სომალიში. მათ ტრადიციული სომალური კლანებისგან განსხვავებით, არ გააჩნიათ საკუთარი გენეალოგია, ანუ არ ჰყავთ კლანის საერთო წინაპარი.

მიდგანები ძირითადად საუბრობენ სტანდარტულ სომალურ ენაზე, ზოგჯერ მცირე ადგილობრივი მოდიფიკაციებით, ხოლო ზოგიერთი მათაგანი ასევე საუბრობს ასევე საკუთარ ენაზე, რომელიც ACCORD-ის ერთერთი ანგარიშის მიხედვით, თანდათან ქრება. ერთერთი წყაროს, კერძოდ, „Minority Rights Group International“ ცნობით, მიდგანებს აქვთ საკუთარი ენა, რომელიც არ ესმით ძირითადი კლანების წევრებს.[3]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი (EASO) 2019 წლის 29 იანვარს მომზადებულ ინფორმაციაში სომალიში მადჰიბანის ტომის შესახებ წერს, რომ პროფესიული ჯგუფები ისტორიულად ცნობილნი არიან მიდგანის (ასევე გამოიყენება სახელები გაბოიე, მადჰიბანი და მუსე დერიო), ტუმალისა და იიბროს სახელით. აღსანიშნავია, რომ დენომინაცია მიდგანი ხანდახან ყველა პროფესიული ჯგუფის აღმნიშვნელად გამოიყენება, თუმცა ფაქტობრივად, მიეკუთვნება მხოლოდ ერთ ჯგუფს ვააბლეში. მიუხედავად ამისა, რთულია ტერმინის ზუსტი განსაზღვრების დადგენა. მიდგანი ცნობილია ასევე მადჰიბანის, გაბუიეს, გაბოიეს და გაბოიოს სახელით. მიდგანს სომალის ჩრდილო-დასავლეთში გაბუიეს ეძახიან, ეს ტერმინი ბარეს დროს დამკვიდრდა. ეს არ არის კლანის/ჯგუფის სახელი და არც წინაპრების სახელი. ყველაზე გავრცელებული ზოგადი სახელი აღნიშნული ჯგუფისთვის სომალის სხვა ტერიტორიაზე არის საბი ან ბონი. სხვადასხვა წყარო მიიჩნევს, რომ ტერმინი მიდგანი უხეში მიმართვაა, რომელსაც უფრო დიდი კლანები იყენებენ. გამომდინარე იქიდა, რომ ტერმინი ხშირად ითარგმნება როგორც „ხელშეუხებელი“ ან „გაუჩინარებული“, ზოგიერთი მიდგანი ამჯობინებს მადჰიბანად მოხსენიებას, რომელიც „უვნებელს“ ნიშნავს. ტერმინი გამუიე ასევე ერთერთი სასურველი და არა შეურაცხმყოფელი მიმართვაა, რომელიც მიდგანის ნაცვლად გამოიყენება პროფესიული ჯგუფებისთვის. მიდგანები ისტორიულად მონადირეები იყვნენ და ასევე ასოცირდებოდნენ ტყავის წარმოებასთან, ფეხსაცმელების დამზადებასთან და სხვა პროფესიებთან.

სხვადასხვა წყაროს მიხედვით, მადჰიბანები მთელი სომალის მასშტაბით გვხვდებიან. მათი ნახვა შესალებელია ჩრდილოეთ და ცენტრალურ სომალიში და ასევე ჰირანში, მოგადიშუსა და კისმაიოში. მადჰიბანები წარმოდგენილნი არიან ასევე სამხრეთ სომალიში. სხვა წყაროები აღნიშნავენ, რომ დაბალი კასტის წარმომადგენლები,მათ შორის გაბოიეები ჩრდილო-დასავლეთ სომალისა და აღმოსავლეთ ეთიოპიაში ცხოვრობენ, თუმცა ისინი სამხრეთ სომალშიც გვხვდებიან. მადჰიბანები წარმოშობით მუდუგიდან და ნუგალიდან არიან, სადაც ტრადიციულად ასოცირებულნი იყვნენ ჰავიეს კლანებთან, მათ შორის გურგატესთან. სხვადასხვა წყაროს მტკიცებით, მადჰიბანები მოგადიშუშიც არიან.

სხვადასხვა წყარო თანხმდება, რომ პროფესიული ჯგუფები ზოგადად და მადჰიბანები მათ შორის აწყდებიან დისკრიმინაციას. ზოგადად, პროფესიული ჯგუფები აწყდებიან მძიმე სოციალურ, პოლიტიკურ, სამართლებრივ და ეკონომიკურ დისკრიმინაციას. ისინი ხშირად განიცდიან სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი დაცვის ნაკლებობას. მადჰიბანები განიცდიან მძიმე დისკრიმინაციას კასტური გამორიცხვის საფუძველზე. სომალიში მადჰიბანი მოსახლეობის სტატისტიკური მონაცემები არ არის ხელმისაწვდომი. ისინი, როგორც სხვა უმცირესობები აწყდებიან დისკრიმინაციას მიწასა და სხვა სასიცოცხლო სერვისებზე ხელმისაწვდომობის კუთხით, რაც დაკავშირებულია მათ ეთნიკურ იდენტობასთან დომინანტურ კლანურ სტრუქტურაში. 2016 წლის ანგარიშში აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი წერდა, რომ უმცირესობები, მათ შორის მადჰიბანები, რომელთაც ხშირად არ ჰყავთ შეიარაღებული ჯგუფები, კვლავ არიან მკვლელობების, წამების, გაუპატიურების, გამოსასყიდის მიღების მიზნით გატაცების და მიწისა და სხვა ქონების წართმევის ობიექტები უმრავლესობაში მყოფი კლანების წევრების მხრიდან. ბევრი უმცირესობაში მყოფი ჯგუფი კვლავ ცხოვრობს უკიდურეს სიღარიბეში და განიცდის სხვადასხვა ფორმის დისკრიმინაციასა და გარიყვას. პროფესიული ჯგუფები, მათ შორის მადჰიბანები, ჩრდილოეთ სომალიში ხშირად აწყდებიან დისკრიმინაციას მათი პროფესიების გამო. ასეთი ჯგუფების ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით არსებული ვითარება ცუდია, თუმცა მცირე გაუმჯობესებას ადგილი აქვს. ამასთან, ძალიან ცოტაა ცნობილი ჰუმანიტარული მდგომარეობის შესახებ, რომელში კონკრეტული პროფესიული ჯგუფები სომალის სამხრეთ ნაწილში იმყოფებიან.

აღსანიშნავია, რომ რამდენიმე წყარო ამტკიცებს, რომ პროფესიული ჯგუფების ბევრი წარმომადგენელი საკუთარ თავს არ მიიჩნევს უფრო მეტად მოწყვლადად, სომალის დანარჩენ მოსახლეობასთან შედარებით. ლენდინფოსთან საუბრისას ჰარგისაში მცხოვრები ორი სხვადასხვა პროფესიული ჯგუფის წევრმა აღნიშნა, რომ მაგალითად გაუპატიურების პრობლემას განიცდიან როგორც უმცირესობის, ასევე უმრავლესობის წარმომადგენლები და ხშირად დანაშაულს მათივე ჯგუფის წარმომადგენლები სჩადიან (როგორც სხვა სომალელების, ასევე თავიანთი ჯგუფის წარმომადგენლების მიმართ). ადგილობრივი მკვლევარების ინფორმაციით, იშვიათია გაბოიეს წარმომადგენლების მხრიდან გაბოიეს წარმომადგნელებისვე მიმართ ძალადობის შემთხვევები. წყაროების ცნობით, სომალის სამხრეთ ნაწილში, გაბუიეების მიმართ დისკრიმინაციას აქვს ადგილი, თუმცა უსაფრთხოების კუთხით ზოგადად არსებული ვითარება უფრო დიდი რისკის მატარებელია, ვიდრე მიზნობრივი დევნა. რაც შეეხება სომალილენდს, მიუხედავად იმისა, რომ არაღიარებული ქვეყნის მთავრობა ამტკიცებს, რომ ვითარება გაუმჯობესებულია, დისკრიმინაცია გაბუიეების მიმართ სომალილენდში მძიმეა და ძალადობა მათ მიმართ ხდება.[4]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი სომალიში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ სომალი არის ფედერალური მოწყობის რესპუბლიკა, რომელსაც 2017 წელს არჩეული პრეზიდენტი მოჰამედ აბდულლაჰი მოჰამედ „ფარმააჯო“ ხელმძღვანელობს.

სომალის კონსტიტუციის მიხედვით, ქვეყნაში უსაფრთხოებასა და საზოგადოებრივ წესრიგზე პასუხისმგებელი ორგანოა სომალის ეროვნული არმია, რომლის ყველაზე დიდი გამოწვევა, ამ ეტაპზე, ტერორისტული დაჯგუფება „ალ-შაბააბის“ წინააღმდეგ ბრძოლაა. აღნიშნული სამხედრო ოპერაციები, ქვეყნის უმრავლეს რეგიონში აქტიურად მიმდინარეობს. ანგარიშის მიხედვით, სომალის სამოქალაქო ინსტიტუტები, ზოგჯერ, ვერ ინარჩუნებდნენ ეფექტურ კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე.[5]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში სომალიში უსაფრთხოების კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ წერს, რომ ქვეყანა უჩვეულოდ მაღალი პოლიტიკური მღელვარების პერიოდშია. ამის გამომწვევი მიზეზი კი გადადებული საპარლამენტო არჩევნები და საარჩევნო პროცედურებთან დაკავშირებული უთანხმოებაა. იმის მიუხედავად, რომ არჩევნები შეიძლება გახდეს კონფლიქტის გამომწვევი მიზეზი,  ქვეყანაში  დომინანტურ პრობლემად მაინც საფრთხის ენდემური [ადგილობრივი] ფორმები რჩება.

[1] კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საბჭო; სომალი: გაბოიიე [მიდგანი] ხალხი; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2020 წლის 11 თებერვალს]

[2] კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საბჭო; სომალი: გაბოიიეს ხალხის განმასხვავებელი ნიშნები; გამოქვეყნებულია 2013 წლის 7 ოქტომბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2020 წლის 11 თებერვალს]

[3] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი; ინფორმაცია სომალის მადიბანის კასტის შესახებ; გამოქვეყნებულია 2019 წლის იანვარში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2020 წლის 11 თებერვალს]

[4] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი; ინფორმაცია სომალის მადიბანის კასტის შესახებ; გამოქვეყნებულია 2019 წლის 29 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

 [ნანახია 2019 წლის 9 დეკემბერს]

[5] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი – ანგარიში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ – სომალი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 30 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

 [ნანახია 2022 წლის 5 დეკემბერს]

უიღურები – ენციკლოპედია „ბრიტანიკა“ წერს, რომ უიღურები თურქულენოვანი ხალხია, რომელიც შუა აზიაში ცხოვრობს. უიღურები ძირითადად ცხოვრობენ ჩინეთის ჩრდილო-დასავლეთში, სინძიანის უიღურთა ავტონომიურ რეგიონში, მცირე ნაწილი კი ცენტრალური აზიის ქვეყნებში. ჩინეთში უიღურთა რაოდენობა 10 მილიონს აჭარბებს, ხოლო ცენტრალური აზიის ქვეყნებში – უზბეკეთში, ყაზახეთსა და ყირგიზეთში – 300 ათასს. უიღურული ენა ალტაური ენების თურქული ჯგუფის ნაწილია და უიღურები ცენტრალური აზიის ყველაზე ძველი თურქულად მოსაუბრე ხალხია. ჩინურ ჩანაწერებში უიღურები მესამე საუკუნიდან ფიგურირებენ. უიღურები სოფლის სტილის დასახლებებად ცხოვრობენ ტიანშანისა და პამირსის და სხვა მთათა სისტემების ხეობებში ფორმირებული ოაზისების გარშემო. უიღურთა მთავარი ქალაქებია ურუმქი, რომელიც სინძიანის დედაქალაქია და კაშგარი – აბრეშუმის გზის ანტიკური სავაჭრო ცენტრი. სინძიანის უიღურები ძირითადად სუნიტი მუსლიმები არიან.[1]

მედია საშუალება BBC წერს, რომ უიღურები საკუთარ ენაზე საუბრობენ, რომელიც თურქულის მსგავსია და საკუთარ თავს კულტურულად და ეთნიკურად ცენტრალური აზიის ერებთან აახლოებენ. ჩინეთში, სინძიანის უიღურთა ავტონომიურ რეგიონში 12 მილიონამდე უიღური ცხოვრობს და ისინი რეგიონის მოსახლეობის ნახევარზე ოდნავ ნაკლებს შეადგენენ. სინძიანი ძირითადად უდაბნოს ტიპის ტერიტორიებისგან შემდგარი რეგიონია და მსოფლიოში წარმოებული ბამბის მეხუთედი სწორედ აღნიშნულ პროვინციაში იწარმოება. რეგიონი ასევე მდიდარია ნავთობითა და ბუნებრივი აირით.[2]

წყაროები აღნიშნავენ, რომ უიღურებში ისლამის გავრცელებასთან ერთად, დაიწყო არაბული სახელების გავრცელება, თუმცა ტრადიციული უიღურული სახელები ჯერ კიდევ გამოიყენება. უიღურულ კლასიკურ მუსიკალურ სტილს მუქამი ეწოდება, ზოლო სანამი უიღურ ხალხში პოპულარული ფოლკლორული ცეკვაა. ჩაპანი (ქურთუკი) და დოპა (ქუდი) უიღურ მამაკაცებში ფართოდ გავრცელებული სამოსია. ასევე, გავრცელებულია თავსაბურავის კიდევ ერთი სახეობა სალვა ტელპეკი. სინძიანის ქალაქი იენგისარი განთქმულია უიღურული ხელნაკეთი დანების წარმოებით. უიღურულად სიტყვა „პიჩაქ“, ხოლო მრავლობით რიცხვში – „პიჩაქჩილიქ“, ნიშნავს დანას. უიღურელი კაცი ასეთ დანას ატარებს თავისი მამაკაცურობის დემონსტრირებისათვის და როგორც კულტურის შემადგენელ ნაწილს. თუმცა, ბოლო წლებში დანის ტარებაზე შეზღუდვებია დაწესებული, რაც ტერორიზმის საფრთხესთან და ძალადობრივ თავდასხმებთანაა დაკავშირებული.

უიღურების მიმართ არსებული დამოკიდებულება – საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „Amnesty International“ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ჩინეთის შესახებ წერს, რომ ქვეყანაში გრძელდება მძიმე და ფართომასშტაბიანი რეპრესიები ეთნიკური უმცირესობების მიმართ სინძიანის უიღურთა ავტონომიურ რეგიონსა და ტიბეტის ავტონომიურ რეგიონში, რისთვისაც აქტიურად გამოიყენება ანტი-სეპარატისტული, ანტი-ექსტრემისტული და კონტრ-ტერორისტული კონტექსტი. სინძიანში, 2017 წლიდან მოყოლებული დაახლოებით ერთი მილიონი ან მეტი უიღური, ყაზახი და სხვა, ძირითადად მუსლიმი ხალხი, თვითნებურად დააკავეს ყოველგვარი სასამართლო პროცესის გარეშე და გაამწესეს „განათლების გზით ტრანსფორმაციის“ ცენტრებში, სადაც ისინი ექვემდებარებოდნენ პოლიტიკურ ინდოქტრინაციას და იძულებით კულტურულ ასიმილაციას.

ცნობილი უიღური ისტორიკოსი და გამომცემელი იმინიან სეიდინი, რომელიც 2017 წლიდან დაკარგული იყო, მოულოდნელად გამოჩნდა 2020 წლის მაისის დასაწყისში და ჩინეთის სახელმწიფო, ინგლისურენოვან ტელევიზიის ეთერში ჩინეთის ხელისუფლება შეაქო. 2016 წელს, აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის ლიდერთა ტრენინგიდან სინძიანში დაბრუნების დროს გაუჩინარდა ეკპარ ასატი, უიღური მეწარმე და ფილანთროპი. იანვარში მისმა დამ გაარკვია, რომ ასატი საიდუმლოდ დაადანაშაულეს ეთნიკური შუღლისა და დისკრიმინაციის გაღვივებაში და 15 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯეს. 2020 წლის იანვარში დაკავებული უიღური მოდელი მარდან ღაპარის შესახებ აღარაფერია ცნობილი მარტიდან მოყოლებული, მას შემდეგ, რაც სოციალურ მედიაში გავრცელდა ფოტოები, სადაც ასახულია თუ როგორ მძიმე საპატიმრო პირობებში იმყოფება. მაჰირა იაკუბი, უიღური, რომელიც სადაზღვევო კომპანიაში მუშაობდა ტერორისტული აქტივობის მატერიალურ ხელშეწყობაში დაადანაშაულეს, რადგან ავსტრალიაში მშობლებს ფული გადაურიცხა. იაკუბის დის განცხადებით, მაჰირამ მშობლებს თანხა 2013 წელს სახლის შესაძენად გადაურიცხა.

უიღურთა მრავალრიცხოვანი დიასპორა, რომელიც საზღვარგარეთ ცხოვრობს და ყოველდღიურად იზრდება, ხელისუფლებას სთხოვენ, დაუდასტურონ, ცოცხლები არიან თუ არა სინძიანში მათი დაკარგული ნათესავები. საზღვარგარეთ მცხოვრები უიღურების მტკიცებით, ჩინეთის დიპლომატიური წარმომადგენლობები უიღურებს ეუბნებიან, რომ მათ პასპორტების განახლება მხოლოდ სინძიანში დაბრუნების შემთხვევაში შეეძლებათ. ჩინეთის საელჩოებსა და საკონსულოებში ემუქრებიან და აშინებენ უიღურებსა და სხვა ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენლებს. საზღვარგარეთ მცხოვრები უიღური აქტივისტების გასაჩუმებლად და შესავიწროვებლად, სინძიანის ადგილობრივი ხელისუფლების სამიზნედ სინძიანში დარჩენილი ნათესავები ხდებიან. საზღვარგარეთ მცხოვრებ უიღურებს უსაფრთხოების სამსახურის თანამშრომლები შეტყობინების პროგრამის გამოყენებით უკავშირდებიან და მეუღლეების შესახებ ინფორმაციის მიწოდებას თხოვენ. ასევე, საზღვარგარეთ მცხოვრებს უიღურებს ურეკავენ პოლიციის თანამშრომლები და ჯაშუშობას და სხვა უიღურებზე ინფორმაციის შეგროვებას ავალებენ. სოციალური მედია პლატფორმამ „TikTok“ პლატფორმიდან წაშალა უიღურების ვიდეოები, სადაც უიღურები თავიანთი დაკარგული ნათესავების შესახებ საერთაშორისო ყურადღების მიპყრობას ითხოვდნენ.[1]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტმანეტი 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ჩინეთის შესახებ წერს, რომ სინძიანში, მუსლიმი უიღურების მიმართ ადგილი აქვს გენოციდს და კაცობრიობის წინააღმდეგ დანაშაულს. აღნიშნული დანაშაულები გრძელდება და მოიცავს: თვითნებურ პატიმრობას ან თავისუფლების შეზღუდვის სხვა მძმე ფორმებს მილიონზე მეტი ადამიანის შემთხვევაში; იძლებითი სტერილიზაცია, აბორტი და შობადობის კონტროლი; გაუპატიურება; იძულებით დაკავებულთა წამება; იძულებითი შრომა; რელიგიის თავისუფლების, გამოხატვის და გადაადგილების უფლების მკაცრი შეზღუდვა.

უიღურების მიერ გავრცელებული ინფორმაციით, მათ მიმართ ადგილი აქვს სისტემატურ წამებას და სხვა ღირსების შემლახავ მოპყრობას. გადარჩენილები ჰყვებიან, რომ საპატიმროებში მათ მიმართ იყენებდნენ ელექტროშოკს და წყლით მოგუდვას; მათ სცემენ და აუპატიურებენ; აიძლებენ სტერილიზაციას და პროსტიტუციას და ა.შ.

მედია საშალებების ცნობით, საჯახო უსაფრთხოების სამინისტრო იყენებს ათობით მილიონ სათვალთვალო კამერას მთელი ქვეყნის მასშტაბით. ადამიანის უფლებათა დამცველი ჯგუფების მტკიცებით, ხელისუფლების განსაკუთრებული ინტერესის ობიექტებს წარმოადგენენ პოლიტიკური დისიდენტები, რელიგიური ლიდერები, ტიბეტელები და უიღურები. თვალთვალი მოიცავს სახის იდენტიფიცირების პროგრამას, რომელიც პოლიციას საშუალებას აძლევს არა მხოლოდ სიტუაციას დააკვირდეს, არამედ სწრაფად ამოიცნოს პირი ბრბოში. მედიაში გავრცელებული ინფორმაციით, ჩინურმა ტექნოლოგიურმა კომპანიებმა შექმნეს ხელოვნურ ინტელექტზე დაფუძნებული სათვალთვალო პროგრამა, რომელიც ეთნიკურ უმცირესობათა, განსაკუთრებით უიღურთა იდენტიფიცირებას ახდენს და შეტყობინებას პოლიციას უგზავნის. ერთერთ ასეთ კომპანიად „ჰუავეი“ მოიხსენიებოდა. კომპანიამ ოფიციალური განცხადება გააკეთა და მსგავსი პროგრამის მათ პროდუქტში არსებობა უარყო. ტელეფონებისა და ინტერნეტ კავშირის მონიტორინგი და გათიშვა ფართოდაა გავრცელებული, განსაკუთრებით სინძიანსა და ტიბეტში.

საზღვარგარეთ მცხოვრები უიღურების გაჩუმებისა და დაშინების მიზნით, ადგილობრივი ხელისუფლება სინძიანში მყოფ ოჯახის წევრებს ემუქრება და აშინებს. პატიმრობაში რჩება აშშ-ში მომუშავე უიღური ჟურნალისტების ათობით ნათესავი. ხელისუფლება განაგრძობს უიღური აკადემიური პერსონალისა და განათლებული ხალხის გაუჩინარებებს. 1950-იანი წლებიდან მოყოლებული, პირველად, სინძიანის უნივერსიტეტის ხელმძღვანელად არა-უიღური პირი დაინიშნა. ბევრი დამკვირვებელი ფიქრობს, რომ აღნიშნული გადაწყვეტილება შეზღუდავს უიღური აკადემიური წრეების პროტესტის გამოხატვას. ამასთან, უიღურები აწყდებიან უპრეცედენტო შეზღუდვებს როგორც სინძიანის შიგნით, ასევე რეგიონს გარეთ გადაადგილებაზე.

უახლესი ოფიციალური სტატისტიკით (2015), 9.5 მილიონი (მოსახლეობის 40%) სინძიანში ჩინელია. უიღურები, ეთნიკური ყაზახები, ყირგიზები და სხვა უმცირესობები 14.1 მილიონს შეადგენენ. ჩინეთის ხელისუფლებმა მუდმივად ახდენს ზეწოლას სხვა ქვეყნების ხელისუფლებაზე უიღურების რეპატრიაციის თუ ვიზაზე უარის თქმის მოთხოვნით. ჩინეთში დაბრუნების შემთხვევაში კი უიღურები დაპატიმრების და არასათანადო მოპყრობის რისკის წინაშე დგანან. ოჯახებს, რომელთა წევრი საზღვარგარეთ სწავლობს, ავიწროვებენ, რათა მათ დაარწმუნონ საზღვარგარეთ მყოფი ოჯახის წევრი, ჩინეთში დაბრუნდეს.[2]

საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ჩინეთის შესახებ წერს, რომ ქვეყნის მთავრობა განაგრძობს მცდელობებს გააქროს უნიკალური ეთნიკური ჯგუფი უიღურები. მედია საშუალების CNN საგამოძიებო ჯგუფმა სატელიტიდან გადაიღო ფოტო, სადაც ჩანს, რომ 100-ზე მეტი ტრადიციული უიღურული საფლავი არის განადგურებული. უიღური დიასპორის უდიდესი ნაწილი არანაირ ინფორმაციას ფლობს თავისი ოჯახის წევრების მდგომარეობის შესახებ.[3]

ადამიანის უფლებათა დამცველმა 20-ზე მეტმა საერთაშორისო და ადგილობრივმა ორგანიზაციამ, მათ შორის „Amnesty International“, „Human Rights Watch“, „ადამიანის უფლებებისა და განვითარების აზიური ფორუმი“, „უიღურთა მსოფლიო კონგრესი“ და სხვა,  2021 წლის ივლისში ერთობლივი განცხადებით მიმართა გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლეს კომისარს. ორგანიზაციები მოუწოდებენ საერთაშორისო საზოგადოებას, საბჭოს და კომისრის ოფისს სერიოზული ყურადღება დაუთმოს ჩნეთში, სიანძინში არსებულ ვითარებას, სადაც ორგანიზაციების შეფასებით უიღურების და სხვა თურქულენოვანი მუსლიმების მიმართ ხელისუფლების მხრიდან ადგილი აქვს კაცობრიობის წინაშე დანაშაულს.[4]

[1] AI – Amnesty International: Amnesty International Report 2020/21; The State of the World’s Human Rights; China 2020, 7 April 2021

 (accessed on 10 August 2021)

[2] USDOS – US Department of State: 2020 Country Report on Human Rights Practices: China, 30 March 2021

 (accessed on 10 August 2021)

[3] HRW – Human Rights Watch: World Report 2021 – China, 13 January 2021

 (accessed on 10 August 2021)

[4] AI – Amnesty International (Author), CSW – Christian Solidarity Worldwide (Author), HRW – Human Rights Watch (Author), FIDH – International Federation for Human Rights (Author), FORUM-ASIA – Asian Forum for Human Rights and Development et al. (Author): Statement at 47th session of the UN Human Rights Council; Item 2: Interactive Dialogue with the High Commissioner [ASA 17/4501/2021], 21 July 2021

 (accessed on 10 August 2021)

[1] ენციკლოპედია ბრიტანიკა; უიღურები; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.britannica.com/topic/Uighur [ნანახია 2021 წლის 10 აგვისტოს]

[2] მედია საშუალება BBC; ვინ არიან უიღურები და რატომ ადანაშაულებენ ჩინეთს გენოციდში? 21 ივნისი, 2021; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.bbc.com/news/world-asia-china-22278037 [ნანახია 2021 წლის 10 აგვისტოს]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი 2019 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშში სომალიში არსებული ძირითადი კლანების და უმცირესობების შესახებ წერს, რომ მთლიან ქვეყანაში გავრცელებულია 4 ძირითადი კლანი: დაროდ, ჰავიიე, ისააქ და დირ. ჰავიიეს კლანის განსახლების ძირითადი არეალი არის ცენტრალური და სამხრეთი სომალი. ამას გარდა, ყველა შესწავლილი წყაროს ინფორმაციით, დედაქალაქ მოგადიშუში, ზოგადად  დომინირებს ზემოხსენებული კლანი, თუმცა, არსებობს ცალკეული უბნები, სადაც აღნიშნული 4 ძირითადი კლანიდან ერთერთია შედარებით დომინანტურ პოზიციაში.

ამას გარდა, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ „განსხვავებით, 1990-იანი წლებიდან, როდესაც ბევრი არა-ჰავიიე პირი იძულებული იყო, გაქცეულიყო მოგადიშუდან, რადგან მათ ჰავიიე კლანის წევრები ავიწროებდნენ, დღევანდელი სიტუაციით, მოგადიშუ კოსმოპოლიტური ქალაქია, სადაც განსხვავებული კლანისა თუ კულტურული ჯგუფის წარმომადგენელი პირები ცხოვრობენ“.

რისკის განსაზღვრასთან დაკავშირებულ პარაგრაფში, საშინაო საქმეთა ოფისი ბრიტანელ სპეციალისტებს მოუწოდებს, რომ „ზოგადად, ნაკლებად მოსალოდნელია, რომ 4 ძირითადი კლანის (დაროდ, ჰავიიე, ისააქ და დირ) წევრი პირი შეძლებს, დაადასტუროს მაღალი რისკის შემცველი საფრთხე, რომელიც მას დაემუქრება მოგადიშუში დაბრუნებისას, მხოლოდ საკუთარი კლანური კუთვნილებიდან გამომდინარე“.[1]

ნიდერლანდების საგარეო საქმეთა სამინისტრო ცენტრალური და სამხრეთი სომალის შესახებ 2019 წლის მარტში გამოქვყნებულ ანგარიშში წერს, რომ „სომალიში გვხვდება 4 ძირითადი, „დიდგვაროვანი“ კლანი, ესენია: დაროდ, ჰავიიე, ისააქ და დირ“. „დედაქალაქი მოგადიშუ შედგება 16 ძირითადი უბნისგან, ხოლო კლანური კუთვნილების კუთხით, მოგადიშუში დომინანტური პოზიცია უჭირავს ჰავიიეს კლანს“.

ამას გარდა, „კლანური კუთვნილების საკითხი ასევე დიდ როლს თამაშობს სომალის ეროვნული არმიის ფორმირებაში. არმიის რიგებში, უმრავლესობას წარმოადგენენ ჰავიიეს კლანის წევრები“.[2]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Asylum Research Consultancy“ 2018 წლის 25 იანვარს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2017 წელი) სომალის შესახებ წერდა, რომ „დღევანდელი მდგომარეობით, მოგადიშუში დომინირებს ჰავიიეს კლანი. მართალია, სხვა კლანის წევრები ცხოვრობენ და საქმიანობენ დედაქალაქში, თუმცა, მხოლოდ ჰავიიეს კლანს შეუძლია მოკლე დროში დიდი რაოდენობით შეიარაღებული პირების მობილიზება. ამას გარდა, არა-ჰავიიე მოსახლეობა იძულებულია, მოლაპარაკებები გამართონ ჰავიიეს კლანთან, რათა უზრუნველყონ საკუთარი უსაფრთხოება“.[3]

2016 წლის აპრილში გამოქვეყნებულ ანგარიშში, ნორვეგიის წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის ცენტრი – Landinfo წერდა, რომ „მოგადიშუ არის კოსმოპოლიტური ქალაქი, სადაც სომალიში მცხოვრები თითქმის ყველა კლანისა თუ ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენელი ბინადრობს. თუმცა, 1991 წლიდან მოყოლებული, ქალაქში დომინატურ პოზიციაში იმყოფება ჰავიიეს კლანი, კერძოდ – აღნიშნული კლანის „აბგალ“-ის განშტოება“.[4]

დანიის იმიგრაციის სამსახური 2016 წლის დეკემბერში განხორციელებული ფაქტების დამდგენი მისიის ანგარიშში წერდა, რომ „მოგადიშუში დომინირებს ჰავიიეს კლანი, თუმცა გვხვდება ზოგიერთი უბანი, სადაც დომინანტურ პოზიციაში არიან 4 ძირითადი კლანიდან ერთერთი, მაგალითად, დაროოდ“.[5]

[1] UK Home Office – Country information and protection guidelines for British asylum authorities on majority clans and minority groups (clan system; treatment; clan support and protection; state protection; treatment of IDPs); available at

[accessed 03.07.2019]

[2] Netherlands Ministry of Foreign Affairs – Country of Origin Information Report on South and Central Somalia; available at

[accessed 03.07.2019]

[3] Asylum Research Consultancy – Situation in South and Central Somalia (including Mogadishu); available at

[accessed 03.07.2019]

[4] Landinfo – Relevant Social And Economic Conditions Upon Return To Mogadishu; available at

[accessed 03.07.2019]

[5] Danish Immigration Service – South and Central Somalia Security Situation, al-Shabaab Presence, and Target Groups Report; available at

[accessed 04.07.2019]