საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ირანის ისლამური რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ ხელისუფლება განაგრძობს მშვიდობიანი დემონსტრანტების, ადამიანის უფლებების დამცველებისა და დისიდენტების დარბევას; ადამიანის უფლებების დამრღვევები კი დაუსჯელები რჩებიან. ეკონომიკური მდგომარეობა მერყევია, რაშიც დიდი წვლილი შეაქვს აშშ-ის მიერ დაწესებულ სანქციებს. ქვეყნის ეკონომიკურ მდგომარეობაზე დიდი გავლენა მოახდინა კოვიდ პანდემიამაც; ქვეყანაში გაიზარდა სიღარიბე და მილიონობით ირანელისთვის საცხოვრებელი პირობები გაუარესდა.

ირანის ხელისუფლება მკაცრად ზღუდავს შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების უფლებას. უკანასკნელი სამი წლის განმავლობაში უსაფრთხოების ძალები გადამეტებული და უკანონო ძალის [მათ შორის ლეტალური] გამოყენებით პასუხობდნენ საპროტესტო აქციებს, რომლებიც, ძირითადად, ეკონომიკური საკითხების გამო იწყებოდა და აპატიმრებდნენ ათასობით დემონსტრანტს. ხელისუფლება განაგრძობს ადამიანის უფლებადამცველთა შევიწროვებას; მათ დაპატიმრებებსა და სამართლებრივ პასუხისგებაში მიცემას. ირანი კვლავ რჩება მსოფლიოში ერთერთ მოწინავე პოზიციებზე სიკვდილით დასჯის განაჩენების აღსრულების მაჩვენებლით; უფლებადამცველთა ინფორმაციით, 2021 წელს [8 ნოემბრამდე], ირანში სიკვდილით დასაჯეს მინიმუმ 254 ადამიანი, რომელთაგან მინიმუმ 7 ტერორიზმთან დაკავშირებული ბრალდებებით. ირანული სასამართლო, განსაკუთრებით რევოლუციური სასამართლოები, შორსაა აღიარებული სტანდარტებისგან; სასამართლო პროცესი არ მიმდინარეობს სამართლიანად და სასამართლო უპრობლემოდ იყენებს მტკიცებულებებად აღიარებით ჩვენებებს, რომლებიც, როგორც წესი, წამებისა და არაადამიანური მოპყრობის პირობებშია მოპოვებული.

ირანის ისლამურ რესპუბლიკაში ქალები, რელიგიური და ეთნიკური უმცირესობები, ზოგადად, კვლავ დისკრიმინაციული მოპყრობის ობიექტები არიან. ერთი სქესის წარმომადგენელთა შორის სექსუალური კავშირი დასჯადია; მამაკაცების შემთხვევაში, შესაძლოა, სიკვდილითაც კი. ირანში დაშვებულია, და ხელისუფლება ასუბსიდირებს კიდეც, სქესის შეცვლის ოპერაცია ტრანსგენდერი პირებისთვის.[1]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ირანის ისლამური რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ ირანის ხელისუფლება კვლავ განაგრძობს რეპრესიულ ქმედებებს საკუთარი ხალხის წინააღმდეგ. ქვეყნის უსაფრთხოების და დაზვერვის სამსახურები, ირანის სასამართლო ხელისუფლებასთან ერთად, მკაცრად დევნიან განსხვავებულ აზრს; მათ შორის, იყენებენ გადამეტებულ და მომაკვდინებელ ძალას დემონსტრანტების წინააღმდეგ; ასევე, ვრცელდება ინფორმაციები დაკავების ცენტრებში ძალადობისა და წამების შესახებ. პრეზიდენტი როუჰანი და მისი ადმინისტრაცია, რიგ შემთხვევებში, ცდილობენ შეეწინააღმდეგონ მსგავს ადამიანის უფლებების დარღვევებს უსაფრთხოების სამსახურის მხრიდან, თუმცა ირანის უზენაესი ლიდერი აიათოლა ჰამენეი მსგავს ქმედებებს მწვანე შუქს უნთებს. შეერთებული შტატების მიერ დაწესებული ფართო სანქციები დიდ ნეგატიურ გავლენას ახდენს ქვეყნის ეკონომიკაზე, რაც ასევე აისახება ირანელებისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობის მედიკამენტებზე წვდომაზე.

გასული წლების განმავლობაში, ირანის ხელისუფლება ძალიან მკაცრად პასუხობდა ქვეყნის მასშტაბით მიმდინარე ფართომასშტაბიან საპროტესტო აქციებს, რაც გამოიხატებოდა გადამეტებული და სასიკვდილო ძალის გამოყენებასა და ათასობით დემონსტრანტის დაპატიმრებაში. განსხვავებული აზრის, აქტივისტებისა და ადამიანის უფლებების დამცველთა სისხლისსამართლებრივი დევნის მიზნით, სასამართლო და დაზვერვის სამსახური კვლავ იყენებს სხვადასხვა ფართო მნიშვნელობის მუხლს, როგორიცაა მაგალითად, „პროპაგანდა ქვეყნის წინააღმდეგ“, „შეკრება ეროვნული უსაფრთხოების ინტერესების საწინააღმდეგოდ მოქმედებისთვის“, „უზენაესი ლიდერის შეურაცხყოფა“ და „ეროვნული ინტერესების შემლახავი ჯგუფის დაფუძნება ან წევრობა“.

ირანი კვლავ წამყვან პოზიციებზეა სასიკვდილო განაჩენის აღსრულების მაჩვენებლით. 2020 წლის 19 ნოემბრის მდგომარეობით, ოფიციალური მონაცემებით, ირანის ხელისუფლებამ სიკვდილით დასაჯა 23 ადამიანი; მათ შორის იყო 4 პირი, რომელთაც ბრალი ედებოდათ ისეთი ბუნდოვანი მუხლებით, როგორიცაა „ღმერთის წინააღმდეგ მტრობა (მოჰარებეჰ)“, „კორუფციის გავრცელება დედამიწაზე (ისფად ფილ არზ)“ და „შეიარაღებული ამბოხი“ (ბაგჰი). ასევე, სიკვდილით დასჯილთა შორის იყო ორი ადამიანი, რომელთაც ბრალად ედებოდათ ჯაშუშობა. ირანული სასამართლოები და განსაკუთრებით, რევოლუციური სასამართლოები, რეგულარულად არღვევენ სამართლიანი სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლებას და დასაშვებად ცნობენ აღიარებით ჩვენებებს, რომლებიც გავრცელებული ცნობებით, წამებისა და სხვა არადამიანური მოპყრობის გზითაა მიღებული.

ქალები ირანის ისლამურ რესპუბლიკაში კვლავ აწყდებიან დისკრიმინაციას ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა ქორწინება, განქორწინება, მემკვიდრეობა და შვილებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებები. ერთსქესიანთა კავშირი ქალებისთვის გაროზგვით ისჯება; მამაკაცები კი შესაძლოა სიკვდილითაც დაისაჯონ. მთავრობა, ასევე, დისკრიმინაციულ პოლიტიკას ატარებს რელიგიური უმცირესობების მიმართ, მათ შორის სუნიტი მუსლიმების მიმართ. ხელისუფლება ზღუდავს კულტურულ და პოლიტიკურ ქმდებებს ქვეყნის ეთნიკურად აზერბაიჯანულ, ქურთულ, არაბ და ბალოჩ უმცირესობებში.[2]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ირანის შესახებ წერს, რომ ქვეყანაში ადამიანის უფლებების დარღვევის მნიშვნელოვან ფაქტებს შორისაა, მათ შორის, უკანონო და თვითნებური მკვლელობები, ძალიან ხშირად მკვლელობები ისეთი დანაშაულისთვის, რომელიც საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად, არ მიიჩნევა განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულად; ამასთან, აღნიშნული ხდება სამართლიანი სასამართლოს გარეშე და ხშირად არასრულწლოვნების მიმართაც; ასევე, იძულებით გაუჩინარებები და წამება სამთავრობო აგენტების მხრიდან, ისევე როგორც თვითნებური დაკავებებისა და პატიმრობის სისტემატური გამოყენება; მძიმე და სიცოცხლისთვის საშიში საპატიმრო პირობები; პოლიტიკური ნიშნით დაკავება/დაპატიმრებები; სერიოზული პრობლემები სასამართლოს დამოუკიდებლობის კუთხით; უკანონო ჩარევა პირად ცხოვრებაში; აზრისა და გამოხატვის თავისუფლების, ასევე მედიის თავისუფლების შეზღუდვა; სერიოზული შეზღუდვები რელიგიის თავისუფლების კუთხით და სხვა უფლებადარღვევები. ხელისუფლება არ დგამს ქმედით ნაბიჯებს ადამიანის უფლებათა დამრღვევი ოფიციალური პირების დასჯისთვის.[3]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“ 2021 წელს გამქოვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ირანის შესახებ წერს, რომ მართალია, ქვეყანაში ტარდება არჩევნები, მაგრამ ის ფორმალური ხასიათისაა, რადგან სიტუაციას სრულად აკონტროლებს სასულიერი ხელისუფლება, რომელიც არჩევითი ორგანო არაა და რომელიც არ უშვებს არჩევნებზე კანდიდატებს, ვინც შეუფერებლად მიაჩინათ სასულიერო ძალაუფლებისთვის. სრული ძალაუფლება უზენაესი ლიდერის აიათოლა ალი ხამენეის და მის დაქვემდებარებაში მყოფი არა არჩევითი ორგანოების ხელშია კონცენტრირებული. ეს ინსტიტუტები, მათ შორის უსაფრთხოების ძალები და სასამართლო, საკვანძო როლს თამაშობს განსხვავებული აზრის რეპრესიებსა და სამოქალაქო თავისუფლებების შეზღუდვისას.[4]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ირანის შესახებ წერს, რომ ხელისუფლება მკაცრად ზღუდავს გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლებას და უსაფრთხოების ძალები იყენებენ გადამეტებულ ძალას პროტესტის ჩასახშობად. ხელისუფლება კვლავ თვითნებურად აპატიმრებს ასობით დემონსტრანტს, განსხვავებული აზრის მქონე მოქალაქეებს და ადამიანის უფლებათა აქტივისტებს. ქალები, ისევე როგორც ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობები აწყდებიან დისკრიმინაციულ მოპყრობას და ხშირად ძალადობასაც.[5]

საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლისა და ადამიანის უფლებების ჟენევის აკადემიის პროექტის „კანონის უზენაესობა შეიარაღებულ კონფლიქტებში“ (RULAC) მიხედვით, ირანის ისლამური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე ადგილი არ აქვს არც საერთაშორისო ხასიათის შეიარაღებულ კონფლიქტს, არც სამხედრო ოკუპაციას და არც არა-საერთაშორისო ხასიათის შეიარაღებულ კონფლიქტს.[6]

[1] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით არსებული ვითარების შესახებ ირანში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 13 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 11 თებერვალს]

[2] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით არსებული ვითარების შესახებ ირანში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 13 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 10 იანვარს]

[3] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 30 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 10 იანვარს]

[4] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 3 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 10 იანვარს]

[5] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 7 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 10 იანვარს]

[6] ადამიანის უფლებათა და საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის ჟენევის აკადემია; პროექტი „კანონის უზენაესობა შეიარაღებულ კონფლიქტებში“ RULAC; ირანის ისლამური რესპუბლიკა; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.rulac.org/browse/map [ნანახია 2022 წლის 11 თებერვალს]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ირანის ისლამური რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ ხელისუფლება განაგრძობს მშვიდობიანი დემონსტრანტების, ადამიანის უფლებების დამცველებისა და დისიდენტების დარბევას; ადამიანის უფლებების დამრღვევები კი დაუსჯელები რჩებიან. ეკონომიკური მდგომარეობა მერყევია, რაშიც დიდი წვლილი შეაქვს აშშ-ის მიერ დაწესებულ სანქციებს. ქვეყნის ეკონომიკურ მდგომარეობაზე დიდი გავლენა მოახდინა კოვიდ პანდემიამაც; ქვეყანაში გაიზარდა სიღარიბე და მილიონობით ირანელისთვის საცხოვრებელი პირობები გაუარესდა.

ირანის ხელისუფლება მკაცრად ზღუდავს შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების უფლებას. უკანასკნელი სამი წლის განმავლობაში უსაფრთხოების ძალები გადამეტებული და უკანონო ძალის [მათ შორის ლეტალური] გამოყენებით პასუხობდნენ საპროტესტო აქციებს, რომლებიც, ძირითადად, ეკონომიკური საკითხების გამო იწყებოდა და აპატიმრებდნენ ათასობით დემონსტრანტს. ხელისუფლება განაგრძობს ადამიანის უფლებადამცველთა შევიწროვებას; მათ დაპატიმრებებსა და სამართლებრივ პასუხისგებაში მიცემას. ირანი კვლავ რჩება მსოფლიოში ერთერთ მოწინავე პოზიციებზე სიკვდილით დასჯის განაჩენების აღსრულების მაჩვენებლით; უფლებადამცველთა ინფორმაციით, 2021 წელს [8 ნოემბრამდე], ირანში სიკვდილით დასაჯეს მინიმუმ 254 ადამიანი, რომელთაგან მინიმუმ 7 ტერორიზმთან დაკავშირებული ბრალდებებით. ირანული სასამართლო, განსაკუთრებით რევოლუციური სასამართლოები, შორსაა აღიარებული სტანდარტებისგან; სასამართლო პროცესი არ მიმდინარეობს სამართლიანად და სასამართლო უპრობლემოდ იყენებს მტკიცებულებებად აღიარებით ჩვენებებს, რომლებიც, როგორც წესი, წამებისა და არაადამიანური მოპყრობის პირობებშია მოპოვებული.

ირანის ისლამურ რესპუბლიკაში ქალები, რელიგიური და ეთნიკური უმცირესობები, ზოგადად, კვლავ დისკრიმინაციული მოპყრობის ობიექტები არიან. ერთი სქესის წარმომადგენელთა შორის სექსუალური კავშირი დასჯადია; მამაკაცების შემთხვევაში, შესაძლოა, სიკვდილითაც კი. ირანში დაშვებულია, და ხელისუფლება ასუბსიდირებს კიდეც, სქესის შეცვლის ოპერაცია ტრანსგენდერი პირებისთვის.[1]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ირანის ისლამური რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ ირანის ხელისუფლება კვლავ განაგრძობს რეპრესიულ ქმედებებს საკუთარი ხალხის წინააღმდეგ. ქვეყნის უსაფრთხოების და დაზვერვის სამსახურები, ირანის სასამართლო ხელისუფლებასთან ერთად, მკაცრად დევნიან განსხვავებულ აზრს; მათ შორის, იყენებენ გადამეტებულ და მომაკვდინებელ ძალას დემონსტრანტების წინააღმდეგ; ასევე, ვრცელდება ინფორმაციები დაკავების ცენტრებში ძალადობისა და წამების შესახებ. პრეზიდენტი როუჰანი და მისი ადმინისტრაცია, რიგ შემთხვევებში, ცდილობენ შეეწინააღმდეგონ მსგავს ადამიანის უფლებების დარღვევებს უსაფრთხოების სამსახურის მხრიდან, თუმცა ირანის უზენაესი ლიდერი აიათოლა ჰამენეი მსგავს ქმედებებს მწვანე შუქს უნთებს. შეერთებული შტატების მიერ დაწესებული ფართო სანქციები დიდ ნეგატიურ გავლენას ახდენს ქვეყნის ეკონომიკაზე, რაც ასევე აისახება ირანელებისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობის მედიკამენტებზე წვდომაზე.

გასული წლების განმავლობაში, ირანის ხელისუფლება ძალიან მკაცრად პასუხობდა ქვეყნის მასშტაბით მიმდინარე ფართომასშტაბიან საპროტესტო აქციებს, რაც გამოიხატებოდა გადამეტებული და სასიკვდილო ძალის გამოყენებასა და ათასობით დემონსტრანტის დაპატიმრებაში. განსხვავებული აზრის, აქტივისტებისა და ადამიანის უფლებების დამცველთა სისხლისსამართლებრივი დევნის მიზნით, სასამართლო და დაზვერვის სამსახური კვლავ იყენებს სხვადასხვა ფართო მნიშვნელობის მუხლს, როგორიცაა მაგალითად, „პროპაგანდა ქვეყნის წინააღმდეგ“, „შეკრება ეროვნული უსაფრთხოების ინტერესების საწინააღმდეგოდ მოქმედებისთვის“, „უზენაესი ლიდერის შეურაცხყოფა“ და „ეროვნული ინტერესების შემლახავი ჯგუფის დაფუძნება ან წევრობა“.

ირანი კვლავ წამყვან პოზიციებზეა სასიკვდილო განაჩენის აღსრულების მაჩვენებლით. 2020 წლის 19 ნოემბრის მდგომარეობით, ოფიციალური მონაცემებით, ირანის ხელისუფლებამ სიკვდილით დასაჯა 23 ადამიანი; მათ შორის იყო 4 პირი, რომელთაც ბრალი ედებოდათ ისეთი ბუნდოვანი მუხლებით, როგორიცაა „ღმერთის წინააღმდეგ მტრობა (მოჰარებეჰ)“, „კორუფციის გავრცელება დედამიწაზე (ისფად ფილ არზ)“ და „შეიარაღებული ამბოხი“ (ბაგჰი). ასევე, სიკვდილით დასჯილთა შორის იყო ორი ადამიანი, რომელთაც ბრალად ედებოდათ ჯაშუშობა. ირანული სასამართლოები და განსაკუთრებით, რევოლუციური სასამართლოები, რეგულარულად არღვევენ სამართლიანი სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლებას და დასაშვებად ცნობენ აღიარებით ჩვენებებს, რომლებიც გავრცელებული ცნობებით, წამებისა და სხვა არადამიანური მოპყრობის გზითაა მიღებული.

ქალები ირანის ისლამურ რესპუბლიკაში კვლავ აწყდებიან დისკრიმინაციას ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა ქორწინება, განქორწინება, მემკვიდრეობა და შვილებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებები. ერთსქესიანთა კავშირი ქალებისთვის გაროზგვით ისჯება; მამაკაცები კი შესაძლოა სიკვდილითაც დაისაჯონ. მთავრობა, ასევე, დისკრიმინაციულ პოლიტიკას ატარებს რელიგიური უმცირესობების მიმართ, მათ შორის სუნიტი მუსლიმების მიმართ. ხელისუფლება ზღუდავს კულტურულ და პოლიტიკურ ქმდებებს ქვეყნის ეთნიკურად აზერბაიჯანულ, ქურთულ, არაბ და ბალოჩ უმცირესობებში.[2]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ირანის შესახებ წერს, რომ ქვეყანაში ადამიანის უფლებების დარღვევის მნიშვნელოვან ფაქტებს შორისაა, მათ შორის, უკანონო და თვითნებური მკვლელობები, ძალიან ხშირად მკვლელობები ისეთი დანაშაულისთვის, რომელიც საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად, არ მიიჩნევა განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულად; ამასთან, აღნიშნული ხდება სამართლიანი სასამართლოს გარეშე და ხშირად არასრულწლოვნების მიმართაც; ასევე, იძულებით გაუჩინარებები და წამება სამთავრობო აგენტების მხრიდან, ისევე როგორც თვითნებური დაკავებებისა და პატიმრობის სისტემატური გამოყენება; მძიმე და სიცოცხლისთვის საშიში საპატიმრო პირობები; პოლიტიკური ნიშნით დაკავება/დაპატიმრებები; სერიოზული პრობლემები სასამართლოს დამოუკიდებლობის კუთხით; უკანონო ჩარევა პირად ცხოვრებაში; აზრისა და გამოხატვის თავისუფლების, ასევე მედიის თავისუფლების შეზღუდვა; სერიოზული შეზღუდვები რელიგიის თავისუფლების კუთხით და სხვა უფლებადარღვევები. ხელისუფლება არ დგამს ქმედით ნაბიჯებს ადამიანის უფლებათა დამრღვევი ოფიციალური პირების დასჯისთვის.[3]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“ 2021 წელს გამქოვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ირანის შესახებ წერს, რომ მართალია, ქვეყანაში ტარდება არჩევნები, მაგრამ ის ფორმალური ხასიათისაა, რადგან სიტუაციას სრულად აკონტროლებს სასულიერი ხელისუფლება, რომელიც არჩევითი ორგანო არაა და რომელიც არ უშვებს არჩევნებზე კანდიდატებს, ვინც შეუფერებლად მიაჩინათ სასულიერო ძალაუფლებისთვის. სრული ძალაუფლება უზენაესი ლიდერის აიათოლა ალი ხამენეის და მის დაქვემდებარებაში მყოფი არა არჩევითი ორგანოების ხელშია კონცენტრირებული. ეს ინსტიტუტები, მათ შორის უსაფრთხოების ძალები და სასამართლო, საკვანძო როლს თამაშობს განსხვავებული აზრის რეპრესიებსა და სამოქალაქო თავისუფლებების შეზღუდვისას.[4]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ირანის შესახებ წერს, რომ ხელისუფლება მკაცრად ზღუდავს გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლებას და უსაფრთხოების ძალები იყენებენ გადამეტებულ ძალას პროტესტის ჩასახშობად. ხელისუფლება კვლავ თვითნებურად აპატიმრებს ასობით დემონსტრანტს, განსხვავებული აზრის მქონე მოქალაქეებს და ადამიანის უფლებათა აქტივისტებს. ქალები, ისევე როგორც ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობები აწყდებიან დისკრიმინაციულ მოპყრობას და ხშირად ძალადობასაც.[5]

საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლისა და ადამიანის უფლებების ჟენევის აკადემიის პროექტის „კანონის უზენაესობა შეიარაღებულ კონფლიქტებში“ (RULAC) მიხედვით, ირანის ისლამური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე ადგილი არ აქვს არც საერთაშორისო ხასიათის შეიარაღებულ კონფლიქტს, არც სამხედრო ოკუპაციას და არც არა-საერთაშორისო ხასიათის შეიარაღებულ კონფლიქტს.[6]

[1] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით არსებული ვითარების შესახებ ირანში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 13 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 11 თებერვალს]

[2] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით არსებული ვითარების შესახებ ირანში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 13 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 10 იანვარს]

[3] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 30 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 10 იანვარს]

[4] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 3 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 10 იანვარს]

[5] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 7 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 10 იანვარს]

[6] ადამიანის უფლებათა და საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის ჟენევის აკადემია; პროექტი „კანონის უზენაესობა შეიარაღებულ კონფლიქტებში“ RULAC; ირანის ისლამური რესპუბლიკა; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.rulac.org/browse/map [ნანახია 2022 წლის 11 თებერვალს]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი, 2019 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ, ირანის ისლამურ რესპუბლიკაში ქურთებისა და ქურთული პოლიტიკური ჯგუფების შესახებ ანგარიშში წერს, რომ ქურთები ირანის 80-მილიონიანი მოსახლეობის, დაახლოებით, 10%-ს შეადგენენ. ქურთები რიგით მეორე უდიდესი ეთნიკური უმცირესობაა ირანში [აზერები ირანის მოსახლეობის 16%-ს შეადგენენ]. ირანის ქურთები სიდიდით მხოლოდ თურქეთში მაცხოვრებელ ქურთებს ჩამოუვარდებიან და, სავარაუდოდ, აღემატებიან ერაყსა და სირიაში მცხოვრებ ქურთებს ერთად აღებულს. ირანის ქურთები, ძირითადად, ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთით ცხოვრობენ; ტერიტორიაზე, რომელსაც „ქურთისტანად“ მოიხსენიებენ. ქურთისტანი, ასევე, ოფიციალური სახელია ერთერთი პროვინციის, რომელიც ირანის ამ ნაწილში მდებარეობს.

ირანსა და მთლიანად რეგიონში ქურთების განსახლების არეალი ასახულია რუქაზე, რომელსაც ასევე აქვეყნებს გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი:

რუქაზე იასამნისფრად აღნიშნულია ის ტერიტორია, სადაც ეთნიკურად ქურთები არიან დასახლებულნი. აღნიშნული რუქა აჩვენებს, რომ ირანში, გილანის პროვინციაში და კონკრეტულად ქალაქ რაშთში, ეთნიკური ქურთები, როგორც თემი ან საზოგადოება, წარმოდგენილნი არ არიან. მნიშვნელოვანია, აღინიშნოს, რომ ეს არ გამორიცხავს აღნიშნულ პროვინციასა და ქალაქში ეთნიკურად ქურთების განსახლებას ცალკეული და ინდივიდუალური სახით. აქედან გამომდინარე, წარმოდგენილ ინფორმაციაში ეთნიკურად ქურთების მიმართ არსებული დამოკიდებულება შესწავლილია ზოგადად ქვეყნის მასშტაბით და არ არის კონცენტრირებული კონკრეტულად გილანის პროვინციაზე.

ირანის ისლამური რესპუბლიკის კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მიხედვით, ირანის ყველა მოქალაქე, განურჩევლად მისი ეთნიკური თუ ტომობრივი კუთვნილებისა, თანაბარი უფლებებით სარგებლობს; და კანის ფერი, რასა, ენა და სხვა რაიმე მახასიათებელი არავის ანიჭებს რაიმე პრივილეგიას. მიუხედავად ამისა, წყაროები აღნიშნავენ, რომ პრაქტიკაში უმცირესობები თანაბარი უფლებებით ვერ სარგებლობენ.[1]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ირანის ისლამური რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ ქვეყანაში მცხოვრები ეთნიკური უმცირესობა, მათ შორის, აჰვაზი არაბები, აზერბაიჯანი ტურკები, ბალუჩები, ქურთები და ტურკმენები აწყდებიან დისკრიმინაციულ მოპყრობას განათლების, დასაქმების, განსახლებისა და პოლიტიკურ პროცესებში ჩართულობის კუთხით. უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში მიზანმიმართულად არ ხორციელდება ინვესტიციები, რაც აღნიშნულ რეგიონებში მარგინალიზაციასა და სიღარიბეს უწყობს ხელს.

ირანის სასაზღვრო პოლიცია კვლავ უკანონოდ და დაუსჯელად ხსნის ცეცხლს შეუიარაღებელი ქურთი კულბარების მიმართულებით, რომლებიც ირან-ერაყის საზღვარზე [ირანისა და ერაყის ქურთისტანის პროვინციებს შორის] მძიმე პირობებში მუშაობენ. ქურთული უფლებადამცველი ორგანიზაციების მტკიცებით, მსგავს ინციდენტებს მინიმუმ 40 კაცი შეეწირა და ათობით სხვა დაშავდა. ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ ირანში, სიკვდილით დასჯილთა შორის, არაპროპორციულად დიდია ირანელი ქურთებისა და ბალუჩების რიცხვი.[2]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ირანის ისლამური რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ ირანის ხელისუფლება ზღუდავს ქვეყნის აზერი, ქურთი, არაბი და ბალუჩი უმცირესობების კულტურულ და პოლიტიკურ საქმიანობას. უმცირესობების წარმომადგენელ აქტივისტებს რეგულარულად აპატიმრებენ და ასამართლებენ ეროვნული უსაფრთხოების კონტექსტს ამოფარებული, ბუნდოვანი ბრალდებებით. წყაროები აღნიშნავენ, რომ მსგავსი სასამართლო პროცესები შორსაა სამართლიანი სასამართლოს სტანდარტებისგან.[3]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ირანის ისლამური რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ 2020 წლის მაისში გაუჩინარდა ოთხი პატიმარი, რომელთაც სასიკვდილო განაჩენი ჰქონდათ გამოტანილი. მათ შორის ერთი – ჰედაიატ აბდოლაჰპური – ქურთული უმცირესობის წარმომადგენელი იყო. გაუჩინარებული პატიმრების ოჯახის წევრები შიშობდნენ, რომ ხელისუფლებამ მათი განაჩენი საიდუმლოდ აღასრულა.

მთავრობის არაპროპორციულ სამიზნეს წარმოადგენენ უმცირესობები, მათ შორის ქურთები, აჰვაზები, აზერები და ბალუჩები; მათ მიმართ ადგილი აქვს თვითნებურ დაპატიმრებებს, გახანგრძლივებულ დაკავებებს, გაუჩინარებებს და ფიზიკურ შეურაცხყოფებს. აღნიშნული ეთნიკური უმცირესობები უჩივიან პოლიტიკურ და სოციალურ-ეკონომიკურ დისკრიმინაციას; განსაკუთრებით ეკონომიკურ დახმარებასა და ბიზნეს საქმიანობის ლიცენზიებზე წვდომის, უნივერსიტეტში ჩარიცხვის, დასაქმების, წიგნების გამოქვეყნების, განსახლებისა და მიწის ფლობის უფლების კუთხით. 2020 წლის ივლისში, წყაროები საუბრობდნენ პოლიტიკური მოტივით პატიმრების განსაკუთრებით დიდ რაოდენობაზე აზერბაიჯანი-ტურკები, ქურთებისა და აჰვაზი არაბების თემებიდან.

მთავრობა განაგრძობს ქურთების დაპატიმრებებს და სამართლებრივ დევნას გამოხატვისა და შეკრების უფლების გამოყენებისთვის. მთავრობა კრძალავს ქურთულენოვანი გაზეთების, ჟურნალებისა და წიგნების გამოცემას და სჯის გამომცემლებს, ჟურნალისტებსა და მწერლებს, ვინც მთავრობის პოლიტიკას აკრიტიკებს და ეწინააღმდეგება. ხელისუფლება ზღუდავს ქურთული არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობას, მათთვის რეგისტრაციაზე უარის ან ორგანიზაციაში მომუშავე პირთა სამართლებრივი დევნის გზით. ხელისუფლება, ზოგადად, არ კრძალავს ქურთული ენის გამოყენებას, მაგრამ საჯარო სკოლებში ქურთულ ენაზე სწავლებას არ უშვებს.[4]

[1] გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი; ირანი: ქურთები და ქურთული პოლიტიკური ჯგუფები; გამოქვეყნებულია 2019 წლის იანვარში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 4 თებერვალს]

[2] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 7 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 4 თებერვალს]

[3] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 13 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 4 თებერვალს]

[4] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 30 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 4 თებერვალს]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი] ირანის ისლამურ რესპუბლიკაში ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერს, რომ ირანის ისლამური რესპუბლიკის ხელისუფლება მკაცრად ზღუდავს შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებას.[1]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ირანის ისლამურ რესპუბლიკაში ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერს, რომ ასობით ადამიანი რჩება თვითნებურ პატიმრობაში თავიანთი უფლებების მშვიდობიანი გზით გამოხატვის გამო; მათ შორის არიან დემონსტრანტები, ჟურნალისტები, პოლიტიკური დისიდენტები, მწერლები, უფლებადამცველები და ხელოვნების სფეროში მოღვაწე პირები.[2]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ირანის ისლამურ რესპუბლიკაში ადამიანის უფლებების დაცვის შესახებ წერს, რომ ქვეყნის კონსტიტუცია აღიარებს გამოხატვის თავისუფლების უფლებას, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ილახება „ისლამის ფუნდამენტური პრინციპები“. ირანის კანონმდებლობის მიხედვით, ნებისმიერი პირი, ვინც მონაწილეობს ნებისმიერი ფორმის პროპაგანდაში ირანის ისლამური სახელმწიფოს წინააღმდეგ ან ოპოზიციური ჯგუფების მხარდასაჭერად, შეიძლება, დაისაჯოს პატიმრობით; 3 თვიდან 1 წლამდე ვადით. კანონმდებლობა ითვალისწინებს პირთა სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას სახელმწიფოს, ეროვნული უსაფრთხოების ან ისლამის წინააღმდეგ მიმართული ქმედებებისთვის. მთავრობა მკაცრად ზღუდავს სიტყვის და პრესის თავისუფლებას და იყენებს კანონმდებლობას იმ პირების პასუხისგებაში მიცემისთვის, ვინც ღიად აკრიტიკებს მთავრობას ან საუბრობს ადამიანის უფლებებზე.[3]

ირანის ისლამურ რესპუბლიკაში ხელოვნება, ზოგადად, წარმოადგენს სადავო სივრცეს, სადაც ადგილი აქვს შიდა კულტურულ ბრძოლებს. ირანში მხატვრებს უწევთ ორიენტირება ბევრი ცენზურის მიმართ. ხელოვნების ნებისმიერი პროდუქტი, რომელიც გამიზნულია საზოგადოებისთვის, გამოქვეყნებამდე, საჭიროებს წინასწარ ავტორიზაციას ირანის კულტურისა და ისლამური განათლების სამინისტროსგან. ამასთანავე, აკრძალულია ნებისმიერი პიესა, გამოფენა ან ფილმი, რომელიც ითვლება, რომ დაკავშირებულია პოლიტიკასთან, რელიგიასთან ან სექსუალურ საკითხებთან. ხელოვანების დიდი ნაწილი განიცდის შევიწროებას ან დაპატიმრებულია.[4]

2015 წლის ივნისში, თავის ადვოკატთან ერთად, დააკავეს ხელოვანი ათენა ფარღადანი (Atena Farghadani), რომელიც თავისი ნახატების მეშვეობით იცავდა ადამიანის უფლებებს. მათ ბრალად ედებათ „უკანონო სქესობრივი ურთიერთობა, მრუშობა და გარყვნილი ქმედება“.[5] ათენა ფარღადანს 12-წლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს. წელიწადნახევრის შემდეგ, მის საქმეს სააპელაციო სასამართლომ გადახედა და პატიმრობის ვადა 18 თვემდე შეამცირა. გამომდინარე იქიდა, რომ მხატვარს 18 თვე უკვე გატარებული ჰქონდა საპატიმროში, ის იმ დღესვე გათავისუფლდა საპატიმრო დაწესებულებიდან.[6]

„Heinrich-Böll-Stiftung“-ის 2016 წლის თებერვლის ანგარიშის მიხედვით, ირანელი მხატვრების, მწერლებისა და სოციალური აქტივისტების დიდმა ნაწილმა, მათ შორის რეჟისორმა ჯაფარ ფანაჰიმ და მწერალმა პარისპურმა ღია წერილში გამოხატა უკმაყოფილება ხელოვანებზე გაზრდილი რეპრესიების გამო. ღია წერილში ნახსენები იყო, რომ ხელოვანებისა და კულტურის სფეროში მომუშავე პირებისთვის მუშაობა არის რთული, ნამუშევრებზე აკრძალვებისა და მკაცრი შეფასებების გამო.[7]

გაეროს გენერალური ასამბლეის 2017 წლის ანგარიშის მიხედვით, ზოგიერთი ხელოვანი და ადამიანის უფლებათა დარღვევის მსხვერპლთა ოჯახის წევრები, რომლებიც საჯაროდ გამოთქვამენ თავიანთ აზრს, არიან მუქარის, შევიწროების, დაკავებისა და დაპატიმრების მსხვერპლნი.[8]

ირანის შესახებ ამერიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ 2017 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში აღნიშნულია, რომ მთავრობა განაგრძობს სტუდენტების, ჟურნალისტების, ადვოკატების, პოლიტიკური აქტივისტების, ქალთა უფლებების დამცველი აქტივისტების, ხელოვანებისა და რელიგიური უმცირესობების წევრების დაკავებას, ეროვნული უსაფრთხოების საფუძველზე. მთავრობამ შეზღუდა საზღვარგარეთ მოგზაურობა ზოგიერთი რელიგიური ლიდერისთვის, რელიგიური უმცირესობის წევრებისთვისა და სენსიტიურ სფეროებში მომუშავე მეცნიერებისთვის. აღნიშნული აკრძალვა შეეხო რამდენიმე ჟურნალისტს, აკადემიკოსს, ოპოზიციის წარმომადგენელ პოლიტიკოსს, ადამიანის უფლებათა, მათ შორის ქალთა უფლებების დამცველ აქტივისტებსა და ხელოვანებს, ზოგიერთს პასპორტიც ჩამოერთვა წლის განმავლობაში.[9]

ACCORD-ის მიერ 2017 წლის ივნისში გამოქვეყნებული ინფორმაციის თანახმად, უკანასკნელ თვეებში დაკავებები შეეხო ხელოვანებს და სხვა სოციალურ ჯგუფებს, რომლებიც ჩართულნი არიან აკრძალულ აქტივობებში.[10]

„Heinrich-Böll-Stiftung“-ის 2017 წლის აპრილის ანგარიშის მიხედვით, კრიტიკულად განწყობილი ჟურნალისტები, ბლოგერები, ხელოვანები და მწერლები დაექვემდებარებიან ხანგრძლივ პატიმრობას. აღნიშნული ანგარიშის მიხედვით, ანგარიშის წერის მომენტში, ციხეში იმყოფებოდა 24 ავტორი.[11]

იმის მიუხედავად, რომ გავლენიან წყაროებზე დაყრდნობით ირანში ადგილი აქვს ხელოვანების შევიწროების ფაქტებს, რაც ნაწილობრივ გამომდინარეობს ირანში გამოხატვის თავისუფლების მიმართ არსებული მკაცრი შეზღუდვებიდან, აღიარებულ საერთაშორისო ორგანიზაციები და ავტორიტეტული სახელმწიფო ინსტიტუტები თავიანთ უახლეს ანგარიშებში არაფერს წერენ კონკრეტულად მხატვრების მასობრივად დევნისა თუ შევიწროვების ფაქტების შესახებ.

[1] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Human Rights Watch“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2021 წელი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 13 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 2 თებერვალს]

[2] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 7 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 2 თებერვალს]

[3] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკის შესახებ ირანში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 30 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 2 თებერვალს]

[4] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Article 19“; ირანი: ჩვენ უნდა დავიცვათ ხელოვანთა გამოხატვის უფლება; გამოქვეყნებულია 2015 წლის 23 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2018 წლის 23 აპრილს]

[5] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“; ირანელი უფლებადამცველები თავდასხმების სამიზნეები არიან; გამოქვეყნებულია 2017 წლის 2 აგვისტოს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2018 წლის 23 აპრილს]

[6] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Amnesty International“; ათენა ფარღადანი ვადაზე ადრე გაათავისუფლეს; გამოქვეყნებულია 2020 წლის 18 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.amnesty.org.uk/iran-atena-farghadani-released-free-imprisoned-art-political-cartoons [ნანახია 2022 წლის 2 თებერვალს]

[7] ჰაინრიხ ბიოლის ფონდი „Heinrich-Böll-Stiftung“; ანგარიში ირანის შესახებ 02/16; გამოქვეყნებულია 2016 წლის 4 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2018 წლის 23 აპრილს]

[8] გაეროს გენერალური ასამბლეა; ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკა ირანში A/72/562; გამოქვეყნებულია 2017 წლის 31 ოქტომბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2018 წლის 23 აპრილი]

[9] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკა ირანში – 2016 წელი; გამოქვეყნებულია 2017 წლის 3 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2018 წლის 23 აპრილს]

[10] ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნისა და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტაციის ცენტრი; კითხვაზე პასუხი: ირანი – ხელისუფლების შესაძლებლობები, აკონტროლოს საზღვარგარეთ მყოფი ირანელების რელიგიური და ოლაინ აქტივობები; გამოქვეყნებულია 2017 წლის 12 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2018 წლის 23 აპრილს]

[11] ჰეინრიხ ბიოლის ფონდი „Heinrich-Böll-Stiftung“; ანგარიში ირანის შესახებ 02/16; გამოქვეყნებულია 2016 წლის 4 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2018 წლის 23 აპრილს]

საიმპერატორო არმია [Imperial Guard] იყო როგორც ირანის უკანასკნელი შაჰის, მოჰამმად რეზა ფაჰლავის პირადი გვარდია, ასევე ირანის საიმპერატორო არმიის ელიტური საბრძოლო დანაყოფი. ის 1942 წელს შეიქმნა და დაიშალა 1979 წლის ირანის ისლამური რევოლუციის შემდეგ. საიმპერატორო გვარდიის ბირთვს წარმოადგენდა, სრულად მოხალისეობრივ საწყისებზე აგებული, „ჯავიდანის გვარდია“ [Javidan Guard], უფრო ცნობილი როგორც „უკვდავები“. 1970-იანი წლების ბოლოს საიმპერატორო გვარდია 18 ათასამდე სამხედროს აერთიანებდა და იყო ერთადერთი შეიარაღებული დანაყოფი, რომელიც მუდმივად იმყოფებოდა თეირანში. საიმპერატორო გვარდია არმიის 6%-ს შეადგენდა.

კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საბჭო, ჯავიდანის საიმპერატორო გვარდიისა და მათი წევრების ამჟამინდელი მდგომარეობის შესახებ, 1996 წელს მომზადებულ ინფორმაციაში წერდა, რომ „ჯავიდანის გვარდია“ იყო დანაყოფი, რომელსაც შაჰის დაცვა ევალებოდა. გვარდია დაშალა ისლამური სახელმწიფოს ხელისუფლებამ მას შემდეგ, რაც 1979 წლის რევოლუციის შედეგად, ქვეყნის სათავეში მოვიდა. ზოგადად, გამომდინარე შაჰის მიმართ ერთგულებიდან, ირანის ამჟამინდელი ხელისუფლება ჯავიდანის გვარდიის ყოფილი წევრების მიმართ კეთილგანწყობილი არაა. ის ყოფილი წევრები, ვინც ბოლომდე შაჰის ერთგული დარჩა მის ჩამოგდებამდე, არასათანადო მოპყრობის ობიექტებად იქცნენ, ხოლო ისინი, ვინც შაჰის ჩამოგდებამდეც თანამშრომლობდნენ ირანის ამჟამინდელ ლიდერებთან, შაჰის ჩამოგდების შემდეგ, დაჯილდოვნდნენ კიდეც. არსებული ინფორმაციით, 1979 წლისთვის, რევოლუციამდე, ჯავიდანის გვარდია, დაახლოებით, 3 ათას სამხედროს აერთიანებდა, რომელთაც შაჰისა და მაღალი რანგის სამხედრო ოფიცრების უსაფრთხოება და დაცვა ევალებოდათ. იმის გამო, რომ ისინი შაჰის ერთგულები იყვნენ, ამჟამინდელი რეჟიმი არ ენდობა გვარდიის ყოფილ წევრებს. გვარდიის ზოგიერთი ყოფილი წევრი, განსაკუთრებით მაღალი რანგის ოფიცრები, სიკვდილით დასაჯეს, დააპატიმრეს ან დაითხოვეს. ზოგმა კი მოახერხა და ირანიდან გაიქცა. ჯავიდანის გვარდიის ყოფილმა წევრებმა უფრო მეტი არასათანადო მოპყრობა გადაიტანეს ირანის ახალი რეჟიმის მხრიდან, ვიდრე ირანის სხვა მოქალაქეებმა.[1] [2]

წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ საკითხის კვლევისას შესწავლილ წყაროებზე არ მოიძებნა სხვა დამატებითი ინფორმაცია შაჰის გვარდიის და შაჰის გვარდიის ყოფილი წევრების ოჯახის წევრების მიმართ არსებული დამოკიდებულების შესახებ.

 

ნოჟეს სამხედრო გადატრიალების მცდელობა [Kudeta-ye Nozeh] იყო ირანში ახლად ჩამოყალიბებული ისლამური რესპუბლიკისა და მისი მთავრობის [აბოლჰასან ბანისადრის მთავრობა და აიათოლა ხომენეი] დამხობის გეგმით. გეგმა მოიცავდა ოფიცრებს და მომსახურე პერსონალს ქვეითი და საჰაერო ძალებიდან, არმიიდან და საიდუმლო სამსახურიდან. გადატრიალების მცდელობა მეტწილად შეჩერდა ასობით ოფიცრის დაპატიმრებით, ჰამედანთან ახლოს, ნოჟეს საჰაერო ბაზაზე, 1980 წლის 9-10 ივლისს. თუმცა, ამ მომენტისთვის მნიშვნელოვანი ზიანი საბოტაჟს უკვე მოტანილი ჰქონდა – ხუზესტანის საბრძოლო ხაზზე 159-დან მხოლოდ 28 ტანკი იყო საბრძოლო მდგომარეობაში. სახელმწიფო გადატრიალების გეგმა ორგანიზებული იყო ჟანდარმერიის გადამდგარი ოფიცრის, პოლკოვნიკი მუჰამად ბაქირ-ამირის მიერ, რომელსაც შაჰის ბოლო პრემიერი შაპურ ბახტაირი ეხმარებოდა; ბახტაირის კონტრიბუცია იყო ფინანსური ხასიათის და ასევე ის უზრუნველყოფდა გადატრიალების მხარდაჭერას საკუთარი კონტაქტებისა და გავლენების გამოყენებით. გეგმის სამოქალაქო ნაწილს ბიზნესმენი მანუჩერ გორბანიფარი ხელმძღვანელობდა.

მაშინდელი პრეზიდენტი აბოლჰასან ბანისადრის თქმით, მთავრობამ აღმოაჩნა რვა მსხვილი ქსელი და გამოააშკარავა შეთქმულთა გეგმა, რასაც მოჰყვა დაპატიმრებები: „მათი გეგმა იყო, შაჰის რეჟიმის აღდგენის მოტივით, სამხედრო გადატრიალების შთაბეჭდილების შექმნა; სინამდვილეში კი მათი მიზანი იყო ერაყში შეჭრის პრეტქსტის დაფარვა. ჩვენ ხელთ არსებული ინფორმაციით, კონსპირატორებმა სულეიმანიაში სამხედრო ბანაკი დააფუძნეს და გეგმავდნენ ქურთების აჯანყებას და ირანში დემონსტრაციების ორგანიზებას. მათი სტრატეგია მარტივი იყო: შიდა არეულობა დაასუსტებდა ირანის შეიარაღებულ ძალებს და ეს სადამს საშუალებას მისცემდა, ქვეყნის მთელი დასავლეთი ნაწილის ოკუპაცია მოეხდინა“, – ამტკიცებდა ბანისადრი. სამხედრო გადატრიალების ჩავარდნის შემდეგ, აიათოლა ხომენეი სიტყვით გამოვიდა ჯამარნ ჰოსეინეჰში და თქვა, „ჩვენ რომც ვერ გამოგვეაშკარავებინა შეთქმულები, ამას ხალხი გააკეთებდა. ხალხს არ სძინავს, რომ რამდენიმე აჩრდილმა ის აკეთოს, რაც მოესურვება“.

აიათოლა ხომენეიმ სამხედრო გადატრიალების მცდელობაში მონაწილე ყველა დაკავებულის სიკვდილით დასჯის ბრძანება გასცა; თუმცა, ბანისადრმა სხვადასხვა სამართლებრივი ხრიკი გამოიყენა და სიკვდილით დასჯის აღსრულება გააჭიანურა. საბოლოოდ, როდესაც ირანში ერაყი შეიჭრა, უმეტესობა გაათავისუფლეს იმ პირობით, რომ ისინი სამხედრო სამსახურში დაბრუნდებოდნენ. მიუხედავად ამისა, სამხედრო გადატრიალების მცდელობის 144 მონაწილე მაინც დასაჯეს სიკვდილით და მომდევნო თვეებში 2-4 ათასი სამხედრო მოსამსახურე შეიარაღებული ძალებიდან დაითხოვეს. 1980 წლის 18 ივლისს, პარიზში, შაპურ ბახტაირის მკვლელობა სცადეს; 22 ივლისს კი, ვაშინგტონში, ირანის ყოფილი პრეს ატაშე ალი ტაბატაბაეი აშშ-ში მოკლეს.[3]

წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ საკითხის კვლევისას შესწავლილ წყაროებზე არ მოიძებნა სხვა დამატებითი ინფორმაცია ნოჟეს სამხედრო გადატრიალების მცდელობისა და მისი მონაწილეების მიმართ არსებული დამოკიდებულების შესახებ.

 

ნედა აღა-სოლთანი [Neda Agha-Soltan] 2009 წლის 20 ივნისს ცეცხლსასროლი იარაღიდან მიყენებული ჭრილობებით დაიღუპა. ამ დროს, ირანში არჩევნებთან დაკავშირებული საპროტესტო აქციები მიმდინარეობდა და აღა-სოლთანის მკვლელობამ, რომლის ვიდეოზე აღბეჭდვა და ინტერნეტით გავრცელება მოხერხდა, მსოფლიოს ყურადღება მიიქცია. აღა-სოლთანი ფილოსოფიის ფაკულტეტის სტუდენტი იყო, რომელიც საპროტესტო აქციაში მონაწილეობის მისაღებად, თავის მუსიკის მასწავლებელთან ერთად საკუთარი მანქანით მიდიოდა; საპროტესტო აქციასთან ახლოს, ის საკუთარ მანქანასთან იდგა, როდესაც მას მკერდის არეში ცეცხლსასროლი იარაღიდან ესროლეს.

თვითმხილველები დასავლურ წყაროებთან საუბრისას ამტკიცებდნენ, რომ აღა-სოლთანს ესროლა შეიარაღებულმა პირმა, რომელიც ბასიჯების გასამხედროებულ ორგანიზაციას წარმოადგენდა. ვიდეოზე აღბეჭდილი მკვლელობა ოპოზიციის საარჩევნო ღერძად გადაიქცა. აღა-სოლთანის მკვლელობა პრეზიდენტ მაჰმუდ აჰმადინეჯადის სადავო არჩევნების წინააღმდეგ პროტესტის სიმბოლოდ იქცა.

მკვლელობის ამსახველ ვიდეოზე ჩანს, რომ სროლის შემდეგ, აღა-სოლთანი მიწაზე ეცემა; მის გარშემო თავს იყრის ხალხი, მათ შორის მისი მუსიკის მასწავლებელი [არაშ ჰეჯაზი]. ვიდეოში ისმის ხმა, რომელიც ყვირის – „მას ესროლეს, ვინმე მოდით და წაიყვანეთ“. არაშ ჰეჯაზმა, როგორც მოგვიანებით წყაროებმა გაარკვიეს, მთავრობისგან რეპრესიების შიშით, ქვეყანა დატოვა. ოპოზიციურმა წყაროებმა მკვლელობაში აბას კარგარ ჯავიდი დაადანაშაულეს, რომლის იდენტიფიცირებაც მოხდა მას შემდეგ, რაც ინტერნეტით მისი ბასიჯების ორგანიზაციის წევრობის საიდენტიფიკაციო დოკუმენტი გავრცელდა.

22 ივნისს, ირანის პრეზიდენტობის კანდიდატებმა – მეჰდი კარუბიმ და მირ-ჰოსეინ მოუსავიმ – ვინც არჩევნების შედეგებს აპროტესტებდნენ, ხალხს მოუწოდეს, აღა-სოლთანისთვის პატივის მისაგებად, საპროტესტო აქცია გაემართათ. მოგვიანებით, აქცია თეირანის ჰაფტ-ე ტირის სკვერში, რომელზეც 200-დან 1000 კაცამდე იყო შეკრებილი, პოლიციამ ცრემლსადენი გაზითა და სხვა სპეციალური აღჭურვილობის გამოყენებით დაშალა. 2009 წლის 30 ივნისს, დაზვერვის სამინისტრომ ინტერპოლში არაშ ჰეჯაზის დაპატიმრების მოთხოვნა გაგზავნა. მოგვიანებით, ნოემბერში ირანის მთავრობის მხარდამჭერებმა აღა-სოლთანის საფლავი დაარბიეს.[4] [5]

წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ კვლევის კითხვაზე მუშაობის პროცესში შესწავლილ წყაროებზე არ მოიძებნა ინფორმაცია ნედა აღა-სოლთანის მკვლელობასთან დაკავშირებით, 2009 წელს, ქალაქ დუბაიში გამართული საპროტესტო აქციის შესახებ.

[1] ინტერნეტ რესურსი „სამხედრო ისტორია“; ირანის საიმპერატორო გვარდია; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://military-history.fandom.com/wiki/Imperial_Guard_(Iran) [ნანახია 2022 წლის 14 იანვარს]

[2] კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საბჭო; ირანი: ინფორმაცია ჯავიდანის საიმპერატორო გვარდიის შესახებ და მათი წევრების ამჟამინდელი მდგომარეობა; გამოქვეყნებულია 1996 წლის 1-ელ სექტემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 14 იანვარს]

[3] ინტერნეტ რესურსი „სამხედრო ისტორია“; ნოჟეს სამხედრო გადატრიალების მცდელობის გეგმა; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://military-history.fandom.com/wiki/Nojeh_coup_plot [ნანახია 2022 წლის 14 იანვარს]

[4] მედია საშუალება BBC; ქალი გასამხედროებული შენაერთის სამიზნე, სიკვდილის ამსახველი ვიდეო; გამოქვეყნებულია 2009 წლის 22 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/8113552.stm [ნანახია 2022 წლის 14 იანვარს]

[5] მედია საშუალება The New York Times; სიკვდილი, რომელიც მსოფლიომ ნახა; ირანული პროტესტის სიმბოლო; სტატიის ავტორი: ნაზილა ფათჰი; გამოქვეყნებულია 2009 წლის 22 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.nytimes.com/2009/06/23/world/middleeast/23neda.html [ნანახია 2022 წლის 14 იანვარს]

ქალაქი ირანშაჰრი სისტან და ბალოჩისტანის პროვინციაში მდებარეობს. ქალაქის მოსახლეობა დაახლოებით 100 ათასია და ძირითადად ეთნიკურად ბალოჩი ხალხითაა დასახლებული. სისტან და ბალოჩსტანის პროვინცია ირანის სიდიდით მეორე პროვინციაა, რომელიც ქვეყნის სამხრეთ-აღმოსავლეთით მდებარეობს და ესაზღვრება პაკისტანს და ავღანეთს. პროვინციაში დაახლოებით 2.5 მილიონი ცხოვრობს და მათი უმრავლესობა ეთნიკურად ბალოჩი ხალხია. პროვინციაში უმცირესობას ქმნის სპარსი სისტანი ხალხი.

ეთნიკურად ბალოჩი ხალხი, სხვადასხვა მონაცემებით, მსოფლიოში 7-დან 30 მილიონამდეა. წყაროების უმეტესობა მიიჩნევს, რომ ყველაზე სარწმუნო მონაცემი 11 მილიონია. დაახლოებით, 1.6 მილიონი ბალოჩი ცხოვრობს ირანში. ბალოჩები, ძირითადად, სუნიტი მუსლიმები არიან, თუმცა შიიტი უმცირესობასაც გვხვდება. ეთნიკურად ბალოჩები, ტრადიციულად, მომთაბარე ხალხია, თუმცა დაფუძნებული სოფლის მეურნეობა უფრო და უფრო პოპულარული ხდება. ბალოჩები ზრდიან აქლემებს, ცხვრებს, თხებს; მათი სოფლის მეურნეობის გაძღოლის მეთოდები კი პრიმიტიულია. ბალოჩი ქალები შედარებით ფართო თავისუფლებით სარგებლობს; ბალოჩ ხალხში მეტ-ნაკლებად სამართლიანად მკაცრი რეგულაციებია ცხოვრების წესზე როგორც ქალებისთვის, ასევე კაცებისთვის.[1] [2]

ირანის ბალოჩი მოქალაქეები, ვინც, ძირითადად, სისტან და ბალოჩისტანის პროვინციაში ცხოვრობენ, დისკრიმინაციულ დამოკიდებულებას და ადამიანის უფლებების დარღვევებს აწყდებიან. როგორც სუნიტი მუსლიმები, ბალოჩი ირანელები არიან როგორც ეთნიკური, ასევე რელიგიური უმცირესობა შიიტი უმრავლესობის ქვეყანაში. სისტან და ბალოჩისტანის პროვინცია ირანის ყველაზე ღარიბი რეგიონია. ეკონომიკური შესაძლებლობების ნაკლებობა ხელ უწყობს კონტრაბანდული საქმიანობის შემოსავლის წყაროდ დამკვიდრებას. სისტან და ბალოჩსტანის პროვინციაში სიკვდილით დასჯის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია ირანში, რაც დაკავშირებულია ნარკოტიკულ ნივთიერებებთან დაკავშირებულ დანაშაულებთან, რაც ირანში სიკვდილით დასჯადი დანაშაულების კატეგორიაშია. გარდა ამისა, ბევრი ბალოჩი იღუპება უსაფრთხოების სამსახურების წევრების მიერ, საწვავის მოპარვის მცდელობისას. მოქალაქეობის არ ქონა ირანელი ბალოჩების კიდევ ერთი მწვავე პრობლემაა.[3]

წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ შესწავლილ წყაროებზე არ მოიძებნა ინფორმაცია ირანში, მათ შორის, კონკრეტულად სისტან და ბალოჩისტანის პროვინციაში, სისხლის აღების ან შურისძიების ტრადიციის არსებობისა და პრაქტიკაში გატარების ფაქტების შესახებ.

[1] ენციკლოპედია „ბრიტანიკა“; ბალოჩი ხალხი; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.britannica.com/topic/Baloch [ნანახია 2022 წლის 12 იანვარს]

[2] „კაცობრიობის ატლასი“; კულტურული მრავალფეროვნების აღმოჩენა; ირანი, ბალოჩი ხალხი; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.atlasofhumanity.com/baloch [ნანახია 2022 წლის 12 იანვარს]

[3] ირანის ადამიანის უფლებათა დოკუმენტაციის ცენტრი; ირანის ბალოჩი უმცირესობის ადამიანის უფლებების დაცვის პრაქტიკა; გამოქვეყნებულია 2019 წლის ივლისში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 12 იანვარს]

1999 წლის 8 ივლისს, თეირანის უნივერსიტეტის სტუდენტები შეიკრიბნენ და გააპროტესტეს მთავრობის გადაწყვეტილება რეფორმისტული გაზეთის „სალაამ“ დახურვის შესახებ. სტუდენტების ჯგუფი მხარს უჭერდა იმდროინდელ პრეზიდენტ მოჰამად ჰათამის და მის რეფორმისტულ პოლიტიკურ ფრაქციას – მებრძოლი სასულიერო პირების ასოციაცია – რომელიც უძღვებოდა გაზეთს „სალაამ“. დემონსტრაცია თავდაპირველად მშვიდობიანი იყო; თუმცა, გვიან ღამით უსაფრთხოების სამსახურმა იერიში მიიტანა თეირანის უნივერსიტეტის საერთო საცხოვრებელზე, სადაც სტუდენტები იმყოფებოდნენ. პოლიცია სცემდა სტუდენტებს და ცეცხლს უკიდებდა ოთახებს. შედეგად, ერთი სტუდენტი დაიღუპა და ასობით დაშავდა, 1500-ზე მეტი სტუდენტი კი პოლიციამ დააპატიმრა. პროტესტმა საერთო საცხოვრებლის ტერიტორია დატოვა და მთელ ქვეყანას მოედო. ათი ათასზე მეტი დემონსტრანტი იმეორებდა მთავრობის საწინააღმდეგო სლოგანებს და ერთვებოდა პოლიციასთან შეტაკებებში ქუჩებში. პროტესტი 6 დღეს გაგრძელდა. სტუდენტური დაუმორჩილებლობის ბოლოს მინიმუმ 4 დემონსტრანტი იყო დაღუპული და თითქმის 1500 დაპატიმრებული. საბოლოოდ, ხელისუფლების კონსერვატიულმა ფრთამ პროტესტი 13 ივლისს ჩაახშო; თუმცა, მიიჩნევა, რომ სწორედ ეს პროტესტი გახდა საფუძველი ათი წლის შემდეგ აღმოცენებული „მწვანე მოძრაობისა“, რომელიც ირანის ისტორიაში [ისლამური რევოლუციის შემდეგ] ყველა ფართომასშტაბიან საპროტესტო აქციად სახელდება.[1]

მედია საშუალება „რადიო თავისუფლება“ 2008 წლის 9 ივლისს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ 1999 წლის მოვლენებს ბევრი „ირანულ ტიანანმენის მოედანს“ უწოდებს. 8 ივლისის ღამეს, სტუდენტურ საერთო საცხოვრებელზე იერიშში, უსაფრთხოების ძალების გარდა, ასევე მონაწილეობდა გასამხედროებული ჯგუფი, რომელიც საკუთარ თავს „ჰეზბოლას მეგობრებად“ [Ansar-e Hezbollah] მოიხსენიებდა. თეირანის უნივერსიტეტის სტუდენტები აპროტესტებდნენ რეფორმისტული გაზეთის „სალაამ“ დახურვას და პარლამენტის მიერ გაჟღერებულ საკანონმდებლო ინიციატივას, რომელიც პრესის თავისუფლების შეზღუდვისკენ იყო მიმართული. საპროტესტო აქციები სანქცირებული იყო თეირანის უნივერსიტეტის ისლამური საზოგადოების სტუდენტთა ცენტრალური საბჭოს მიერ. საერთო საცხოვრებელზე თავდასხმამ ქვეყანა შოკში ჩააგდო და თუ მანამდე სტუდენტური პროტესტი კამპუსის ტერიტორიას არ სცდებოდა, იერიშის შემდეგ, პროტესტმა ქუჩებში გადაინაცვლა და ბევრი რიგითი თეირანელის მხარდაჭერა მოიპოვა. დემონსტრანტების დარბევისას, პოლიციას ზომიერებასა და თავშეკავებაზე არც უფიქრია.

მაშინდელმა პრეზიდენტმა [მოჰამად ჰათამი] დაგმო საერთო საცხოვრებელზე თავდასხმა, მოგვიანებით კი მოვლენებში თავად უზენაესი ლიდერიც ჩაერთო. აიათოლა ჰამენეიმ საჯაროდ მოუწოდა ბასიჯებს არ ემოქმედათ ძალადობრივი მეთოდებით სტუდენტების წინააღმდეგ. „სტუდენტთა საძინებლებში ძალადობრივად შესვლა, სახლებსა და პირად სივრცეში უკანონო შეჭრასავითაა და ყველა უარესი შემთხვევაა, როდესაც ამას ღამით აკეთებ; იმ შემთხვევაშიც კი თუ სტუდენტები შეურაცხყოფას აყენებენ ლიდერს, მომთმენნი უნდა ვიყოთ; თუნდაც მათ ჩემი სურათი დაწვან ან დახიონ“, – ამ სიტყვებით მიმართა აიათოლამ ბასიჯებს და მოთმინებისკენ მოუწოდა. რამდენიმე დღის შემდეგ, თეირანში მასშტაბური დემონსტრაცია გაიმართა, რომლის მიზანიც იყო, ეჩვენებინა რეჟიმისა და ხალხის ერთიანობა.

ჰოჯატ შარიფი [Hojat Sharifi], ვინც მონაწილეობდა სტუნდენტთა დაუმორჩილებლობაში, მოგვიანებით ამბობდა, რომ „ის პროტესტი, რომელიც რეფორმისტული გაზეთისა და ზოგადად, პრესის თავისუფლების დასაცავად დაიწყო, განვითარებულ მოვლენებში ყველაზე მნიშვნელოვანი და ძვირფასი იყო. იმ მოვლენებს ახლაც შეუძლია, ბევრი რამ გვასწავლოს. იმ მოვლენებმა გვაჩვენა სტუდენტური საზოგადოების ნამდვილი სენსიტიურობა ირანული საზოგადოების სხვა სექტორების, კერძოდ მედიის მიმართ“.

სტუდენტი აქტივისტების კიდევ ერთი ლიდერი ალი ნიკოო ნესბატი [Ali Nikoo Nesbati], რომელიც ცენტრალური საბჭოს ერთობის კონსოლიდაციის ოფისის [ყველაზე მნიშვნელოვანი სტუდენტური ორგანიზაცია] წევრი იყო, მიიჩნევს, რომ 1999 წლის მოვლენებმა სტუდენტური მოძრაობა დამოუკიდებელი გახადა და გაათავისუფლა სხვადასხვა ჯგუფთან თუ პოლიტიკურ პარტიასთან კავშირებისგან.[2]

კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საბჭო 2000 წელს გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში 1999 წლის თეირანის პროტესტის შესახებ წერდა, რომ 1999 წლის 15 ივლისს, თეირანის 11 უნივერსიტეტის 25 სტუდენტმა [ლიდერებმა], რომლებიც საკუთარ თავს სტუდენტთა პროტესტის არჩეულ საბჭოს უწოდებდნენ, დემონსტრაციების დროებით შეჩერების შესახებ გამოაცხადეს. 18 ივლისს, დაზვერვის სამსახურმა ირანელი სტუდენტების ეროვნული ასოციაციის თავმჯდომარის [მანუჩერ მოჰამმადი (Manoucher Mohammadi)] და მისი მოადგილის [ქოლამრეზა მაჰერი-ნეჟად (Qolamreza Mahjeri-Nezhad)] დაპატიმრების შესახებ გამოაცხადა. საერთაშორისო ორგანიზაციის „Amnesty International“ ცნობით, მოჰამმადის 13 წლით პატიმრობა მიუსაჯეს, მაჰერი-ნეჟადი კი გირაოს სანაცვლოდ გაათავისუფლეს; საბოლლოოდ, ამ უკანასკნელმა 2000 წელს ირანი დატოვა.[3]

განყოფილების მიერ შესწავლილ წყაროებზე ვერ მოიძებნა ინფორმაცია კონკრეტულად ქალაქ ურმიაში [დასავლეთ აზერბაიჯანის (West Azerbaijan) პროვინციის უდიდესი ქალაქი] 1999 წელს განვითარებული მოვლენების [საპროტესტო აქციები] შესახებ.

მედია საშუალება CNN 2001 წლის 10 თებერვალს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერს, რომ ირანის ისლამური რევოლუციის 22-ე წლისთავი მასობრივი პროტესტებითა და დაპირისპირებით „აღინიშნა“. შეტაკებები კონსერვატიულ და რეფორმისტ მიმდინარეობებს შორის იმდროინდელ პრეზიდენტ მოჰამად ჰათამის განცხადებას მოჰყვა. ჰათამი ამბობდა, რომ ისლამის ძალადობრივი ინტერპრეტაცია ქვეყნისთვის საფრთხის შემცველი იყო. ისლამური რევოლუციის წლისთავთან დაკავშირებით სიტყვით გამოსვლისას მან განაცხადა, რომ „რევოლუცია ყველა ირანელს ეკუთვნის და არავის აქვს უფლება, საკუთარ თავს მიაწეროს. ისლამის არასწორი ინტერპრეტაცია და ვიწრო, ბნელი და არა-დემოკრატიული მიზნებისთვის მისაკუთრების ტენდენცია ჩვენი ქვეყნისთვის საფრთხის მომტანია“. ათობით ათასი ადამიანი გამოვიდა თეირანის აზადის სკვერში რევოლუციის წლისთავის აღსანიშნად; მათ თან ჰქონდათ აიათოლა რუდოლა ჰომენეის, აიათოლა ალი ჰამენეისა და ჰათამის ფოტოებიც.

ჰათამის განცხადებიდის შემდეგ, მალევე, კონსერვატორები დაუპირისპირდნენ რეფორმატორული ირანის სახალხო დემოკრატიული ფრონტის პარტიის ლიდერი ჰაშემიტოლა ტაბარზადის მომხრეებს. ტაბარზადის 200-მდე მომხრე შეიკრიბა თეირანის ცენტრალურ ლალეკის პარკში, სადაც მათ დაახლოებით ამდენივე ანსარ-ე-ჰესბოლას [Ansar-e-Hezbollah], იგივე „ღმერთის შვილების“ წევრი დახვდა. პოლიციამ ტაბარზადის 50-მდე მომხრე დააპატიმრა. ტაბარზადიმ განაცხადა, რომ „ჩვენ შევიკრიბეთ, რათა გვეთქვა, რომ რევოლუცია, რომელიც თავისუფლებას გვპირდებოდა, დიქტატორებმა მიისაკუთრეს და ისინი არ ერიდებიან ადამიანის უფლებების დარღვევებს, ხალხის ნების საწინააღმდეგოდ, საკუთარი ძალაუფლების შენარჩუნებისთვის“. ისლამურ კონსერვატიულ ფრთასთან აფილირებული ანსარ-ე-ჰეზბოლას არცერთი წევრი მაშინ არ დაუკავებიათ.

2000 წელს, პარლამენტში უმრავლესობის დაკარგვის შემდეგ, კონსერვატორები ცდილობდნენ დანაკარგის ანაზღაურებას და ერთმანეთის მიყოლებით ხურავდნენ რეფორმისტულ გამომცემლობებს და აპატიმრებდნენ ცნობილ რეფორმისტებსა და ჟურნალისტებს. ისინი აკონტროლებდნენ საკვანძო სახელმწიფო ინსტიტუტებს, მათ შორის მაუწყებლობის ქსელს, შეიარაღებულ ძალებსა და პოლიციას.[4]

განყოფილების მიერ შესწავლილ წყაროებზე ვერ მოიძებნა ინფორმაცია კონკრეტულად ქალაქ ურმიაში [დასავლეთ აზერბაიჯანის (West Azerbaijan) პროვინციის უდიდესი ქალაქი] და ქალაქ ტაბრიზში [აღმოსავლეთ აზერბაიჯანის (East Azerbaijan) პროვინციის დედაქალაქი] 2001 წელს განვითარებული მოვლენების [საპროტესტო აქციები] შესახებ.

2003 წლის 12 ივნისს, თეირანში, სტუდენტების მასობრივი საპროტესტო აქციები დაიწყო იმდროინდელი პრეზიდენტი მოჰამად ჰათამის წინააღმდეგ. სტუდენტები მეტ ლიბერალურ რეფორმას და 1999 წლების მოვლენებისთვის სამართლიანობას ითხოვდნენ. უნივერსიტეტის პრივატიზაციის წინააღმდეგ დაწყებული მცირე სტუდენტური მარში, საბოლოოდ, ძალადობრივ მოვლენებად გადაიქცა. პროტესტმა ფართო სოციალური სპექტრი მოიცვა და დემონსტრანტები ითხოვდნენ სოციალურ, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ რეფორმებს. პარასკევი ღამის პროტესტი ყველაზე მსხვილი და ძალადობრივი აღმოჩნდა – პროტესტი ჩრდილოეთ თეირანში, შაჰიდ ბეჰეშტის უნივერსიტეტის კამპუსში დაიწყო და თეირანის უნივერსიტეტისკენ მიმავალი ორი მთავარი გზატკეცილი გადაიკეტა. „ეს სამოქალაქო დამოურჩილებლობაა“ – ამბობდა ერთერთი დემონსტრანტი – „ჩვენ მათ წინააღმდეგ ვდგავართ. ჩვენ რეჟიმის წინააღმდეგ ვაპროტესტებთ“.[5]

მედია საშუალება CNN 2003 წლის 16 ივნისს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერდა, რომ უნივერსიტეტის სტუდენტების ზედიზედ 7-დღიანი პროტესტის შემდეგ, ირანის უსაფრთხოების ძალები ქუჩებში გავიდნენ, რათა პროტესტის შემდგომი გაგრძელების პრევენცია მოეხდინათ. პოლიციის განცხადებით, უსაფრთხოების ძალებსა და დემონსტრანტებს შორის მინიმუმ ორ ადგილას მოხდა მსუბუქი შეტაკება.[6] მედია საშუალება CBS News 2003 წლის 12 ივნისს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერდა, რომ უკანასკნელი თვის განმავლობაში, რეფორმების მოთხოვნით გამართული საპროტესტო აქციებისას, ჯამში, 4 ათასზე მეტი დემონსტრანტი დააპატიმრეს, მათ შორის 800 სტუდენტი [მათგან 30-მდე ლიდერი].[7]

განყოფილების მიერ შესწავლილ წყაროებზე არ მოიძებნა ინფორმაცია 2005 წელს, სალმაზში [სალმან შაჰრ (Salman Shahr) სალმან შაჰრის რაიონის დედაქალაქი, აბბასაბადი, მანაზადარანის პროვინცია], გაუპატიურების შემდეგ უსაფრთხოების სამსახურის თანამშრომლის მკვლელობის გამო ქალის სიკვდილით დასჯის საწინააღმდეგო საპროტესტო აქციების შესახებ. წყაროების შესწავლის შედეგად გამოიკვეთა, რომ 2005 წელს, აპრილში, ადგილი ჰქონდა აჰვაზის დაუმორჩილებლობის სახელით ცნობილ მოვლენებს. სამხრეთ-აღმოსავლეთ ირანში, ხუზესტანის პროვინციაში, ქალაქ აჰვაზში გაიმართა არაბების დემონსტრაცია. საპროტესტო აქცია გამოიწვია ყალბმა წერილმა, რომელიც მედიაში გავრცელდა და რომელშიც საუბარი იყო ხუზესტანის პროვინციაში არაბების რაოდენობის შემცირების აუცილებლობაზე. დემონსტრაციების შედეგად 20 აჰვაზი არაბი დაიღუპა, 500 დაშავდა და 250 პოლიციამ დააპატიმრა.[8]

კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საბჭო 2021 წლის 22 თებერვალს გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში ირანის ისლამური რესპუბლიკის შესახებ წერს, რომ წყაროების ინფრომაციით, ირანი აგზავნის ხალხს [ჯაშუშებს] სხვა ქვეყნებში. ირანის მთავრობა ცდილობს, გამოვლინოს მთავრობის მოწინააღმდეგე აქტივისტები როგორც ქვეყნის შიგნით, ასევე ქვეყნის გარეთ და ინფორმაციის შეგროვებაში დაზვერვის სამსახურიც მონაწილეობს. ირანის მთავრობა, ასევე, იყენებს ლტოლვილებს, სხვა ლტოლვილების მეთვალყურეობისთვის. 2019 წლის დეკემბერში, მედიაში გავრცელებული ინფორმაციით, ირანელ მამაკაცს ორნახევარი წლით პატიმრობა მიუსაჯეს ჯაშუშობისთვის – ის ინფორმაციას აგროვებდა ირანელი ლტოლვილების შესახებ შვედეთში, დანიაში, ბელგიასა და ნიდერლანდებში. წყაროების ცნობით, ირანის უსაფრთხოების სამსახური ზეწოლისთვის იყენებს პერსონალურ ინფორმაციას და ასე აიძულებს ირანელებს თანამშრომლობას. ხანდახან თანამშრომლობის სანაცვლოდ პატიმრებსაც ათავისუფლებენ.

ინფორმაციაში, ასევე, ნათქვამია, რომ ირანის მთავრობა აკვირდება საზღვარგარეთ პოლიტიკური ოპონენტების საქმიანობას. ხელისუფლება, როგორც წესი, მნიშვნელოვან ხალხს აკვირდება, თუმცა მათთვის საინტერესოა ნებისმიერი ინფორმაცია, რაც ხალხზე ზეწოლისთვის იქნება გამოსადეგი; ასეთი ინფორმაცია შეიძლება იყოს ალკოჰოლის მოხმარება ან რომანტიკული ურთიერთობები. ირანის მთავრობა ჯაშუშობს ოპოზიციასა და სხვა ირანელებზე საზღვარგარეთ. წყაროების ცნობით, ირანის ხელისუფლება ცდილობს დააშინოს საზღვარგარეთ მყოფი ხალხი, რათა მათ შეწყვიტონ მთავრობის საწინააღდმეგო საქმიანობა და რომ ირანის მთავრობას წარსულში უცდია საზღვარგარეთ მყოფი ირანელების ლიკვიდაცია. 1979 წლის რევოლუციის შემდეგ, ირანმა 21 პოლიტიკური ოპონენტი მოკლა საზღვარგარეთ და კიდევ ასობით ემსხვერპლა უცხოური სამხედრო, დიპლომატიური და კულტურული ინფრასტრუქტურის დაბომბვებს.

ირანის ხელისუფლება კონცენტრირებულია პოლიტიკურ ოპონენტებზე საზღვარგარეთ და ყოფილა შემთხვევები, როდესაც აქტივისტები გაუტაცებიათ და დაუბრუნებიათ ირანში. წყაროები ამტკიცებენ, რომ ირანი მომავალშიც ეცდება მაღალი რანგის აქტივისტების გატაცებას და ირანში დაბრუნებას. 2020 წლის დეკემბერში მედია საშუალება „Washington Post“ წერდა, რომ გაქცეული ირანელი პოლიტიკოსი, რომელიც შვედეთიდან თურქეთში მიემგზავრებოდა, გზად გაუჩინარდა; რამდენიმე დღის შემდეგ კი ირანის სახელმწიფო მედია საშუალებამ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ აღნიშნული პოლიტიკოსი დაპატიმრებული იყო და რომ მან აღიარა ჩადენილი დანაშაული [ორი წლით ადრე სამხედრო აღლუმზე განხორციელებულ თავდასხმაში ჩართულობა]. მედია საშუალებები იმავე პერიოდში წერდნენ, რომ თურქეთის პოლიციამ დააკავა 11 პირი, რომლებიც ჩართულები იყვნენ ირანელი დისიდენტების გატაცებასა და ირანში დაბრუნებაში.

წყაროების ინფორმაციით, ირანის ხელისუფლება ცდილობს ინფორმაციის უკანონო გზებით მოპოვებას საშუალო რანგის აქტივისტების შესახებ ინტერნეტ სივრცეში. ისინი აკვირდებიან „რიგითი ირანელების“ ცხოვრებას, რადგან „ნებისმიერი ინფორმაცია შესაძლოა, იყოს სასარგებლო“. კიბერ უსაფრთხოების სფეროში მოღვაწე ერთერთი კომპანიის ცნობით, ირანის ხელისუფლება კიბერსფეროში ორი სადამკვირვებლო საოპერაციო სისტემით მოქმედებს, იყენებს სხვადასხვა მეთოდს, რათა ჯაშუშურად დააკვირდეს ათასზე მეტ დისიდენტს და ეს ხალხი, რომელიც იმყოფება ირანში, გაერთიანებულ სამეფოში, შეერთებულ შტატებში და კიდევ ათ სხვა ქვეყანაში, ირანელი „ჰაკერების“ მეთვალყურეობის ქვეშ იმყოფება.

კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საბჭო, იგივე ანგარიშში, ასევე საუბრობს იმ შემთხვევებზე, როდესაც მთავრობის მოწინააღმდეგე აქტივისტები ირანში ბრუნდებიან. წყაროების ინფორმაციით, „იმ დიდიდენტებს, ვინც ძალიან აქტიურები იყვნენ, უკან დაბრუნება არ შეუძლიათ“. იგივე წყაროების მტკიცებით, „პოლიტიკურად აქტიური პირებისთვის რისკი მაღალია; ამავე დროს, რიგითი ირანელების დაბრუნების შემთხვევაში, დიდი ალბათობით, ყველაფერი კარგად იქნება. ზოგადად, თუ ცნობად პირს ეხება საქმე, რისკი მაღალია“. თუ პირი ირანში მონაწილეობდა საპროტესტო აქციაში და შემდეგ ქვეყნიდან წავიდა, თუ ის აღარ იყო პოლიტიკურად აქტიური საზღვარგარეთ, ირანში დაბრუნებისას საფრთხის წინაშე არ დადგება; გამონაკლისია ის შემთხვევა თუ მათ მიმართ სისხლის სამართლის საქმეა აღძრული და საქმე დახურული არაა; ასეთ შემთხვევაში, პირს დააპატიმრებენ. წყაროების ინფორმაციით, პირი, ვინც ანონიმურად იყო პოლიტიკურად აქტიური საზღვარგარეთ, ირანში დაბრუნება შეუძლია. ამასთან, პირს, ვინც ღიად იყო პოლიტიკურად აქტიური საზღვარგარეთ, სამშობლოშ დაბრუნება არ შეუძლია.

ადგილობრივი ადამიანის უფლებათა დამცველი აქტივისტებისა და ორგანიზაციების ინფორმაციით, ბევრი შემთხვევაა, როდესაც ირანში დაბრუნებული დისიდენტები დააპატიმრეს ჩასვლისთანავე. 2020 წლის დეკემბერში ირანმა სიკვდილით დასაჯა ჟურნალისტები, რომლებიც საფრანგეთში ცხოვრობდნენ და ახალი ამბების საიტით ოპერირებდნენ. მათ ერაყში მნიშვნელოვან პოლიტიკურ ფიგურასთან ინტერვიუზე შეუთანხმდნენ, ერაყში ჩასვლისას კი დააპატიმრეს და ირანის ხელისუფლებას გადასცეს.

წყაროები, ასევე, წერენ, რომ ირანი არ აღიარებს ორმაგ მოქალაქეობას და ბევრი ორმაგი მოქალაქეობის მქონე პირი აღმოჩნდა ირანში პატიმრობაში.[9]

[1] შეერთებული შტატების მშვიდობის ინსტიტუტი; ფაქტები: პროტესტი ირანში [1979 – 2020]; საბოლოო განახლების თარიღი: 2020 წლის 21 იანვარი; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://iranprimer.usip.org/blog/2019/dec/05/fact-sheet-protests-iran-1999-2019-0 [ნანახია 2021 წლის 21 დეკემბერს]

[2] მედია საშუალება „რადიო თავისუფლება“; თეირანის 1999 წლის სტუდენტთა პროტესტის გახსენება; სტატიის ავტორი: ირაი გორგინი; გამოქვეყნებულია 2008 წლის 9 ივლისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.rferl.org/a/Iran_Student_Protests/1182717.html [ნანახია 2021 წლის 17 დეკემბერს]

[3] კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საბჭო; ირანი: 1999 წლის ივლისის დემონსტრაციები თეირანში; გამოქვეყნებულია 2000 წლის დეკემბერში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 17 დეკემბერს]

[4] მედია საშუალება CNN; ისლამური რევოლუციის თარიღი პროტესტებით „აღინიშნა“; გამოქვეყნებულია 2001 წლის 10 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://edition.cnn.com/2001/WORLD/meast/02/10/iran.arrests.02/ [ნანახია 2021 წლის 17 დეკემბერს]

[5] მედია საშუალება „The New York Times“; სტატიის ავტორი: ნეილ მაკფარქუჰარი; გამოქვეყნებულია 2003 წლის 14 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.nytimes.com/2003/06/14/world/student-protests-in-tehran-become-nightly-fights-for-freedom.html [ნანახია 2021 წლის 17 დეკემბერს]

[6] მედია საშუალება CNN; უსაფრთხოების ძალები ირანის პროტესტს ზღუდავენ; სტატიის ავტორი: კასრა ნაჯი; გამოქვეყნების თარიღი: 2003 წლის 16 ივნისი; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://edition.cnn.com/2003/WORLD/meast/06/16/iran.us.protests/ [ნანახია 2021 წლის 17 დეკემბერს]

[7] მედია საშუალება CBS News; ირანში რეფორმების მოთხოვნით გამართული აქციებისას 4 ათასზე მეტი დემონსტრანტი დააპატიმრეს; გამოქვეყნებულია 2003 წლის 12 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.cbsnews.com/news/4000-arrests-in-iran-reform-protests/ [ნანახია 2021 წლის 17 დეკემბერს]

[8] ორგანიზაცია „წარმომადგენლობის არ მქონე ერებისა და ხალხების ორგანიზაცია“; აჰვაზი: ირანის „სისხლიანი პარასკევი“ აჰვაზში; გამოქვეყნებულია 2005 წლის 17 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://unpo.org/article/2346 [ნანახია 2021 17 დეკემბერს]

[9] კანადის იმიგრაციისა და ლტოლვილთა საბჭო; კითხვაზე პასუხი: მთავრობის მოწინააღდმეგეთა მიმართ დამოკიდებულება, მათ შორის საზღვარგარეთ მყოფთა მიმართ, მონიტორინგის რესურსი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 22 თებერვალს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 17 დეკემბერს]

პოლონეთის უცხოელთა საკითხების ოფისის წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების (COI) განყოფილება 2020 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ სპეციალურ ანგარიშში წერდა, რომ ქვეყანაში მოქმედებს განსაკუთრებით მკაცრი რეგულაციები, რომლებიც გარდაი იმისა, რომ მნიშვნელოვნად ზღუდავენ სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებას ინტერნეტ სივრცეში, ასევე აწესებენ საკმაოდ მძიმე სასჯელებს დარღევევებისთვის. როგორც კონსტიტუცია, ასევე – შესაბამისი კანონები, კრძალავენ ისეთი იდეების გამოქვეყნებას, რომელიც ეწინააღმდეგება ისლამს ან აზიანებს საჯარო წესრიგს. აღნიშნული ნორმები ძალიან ბუნდოვანია და როგორც პოლიციის, ასევე – ირანული სასამართლოს მიერ მათი ფართო ინტერპრეტირების საშუალებას იძლევა. ოფიციალურად, 2009 წელის შემდგომ, ისეთი სოციალური ქსელების გამოყენება, როგორიცაა – Facebook და Twitter აკრძალულია, თუმცა, ბევრი ირანელი ნახულობს აკრძალვისგან თავის არიდების გზას.

შესაბამისი სამსახურების მხრიდან იმ პირთა მიმართ, რომლებიც ღიად აფიქსირებენ ანტი-სამთავრობო რეტორიკას ან საკუთარ ანტიპათიას სამართლებრივი ან რელიგიური სიტემის მიმართ, დაშინება და ძალადობა რუტინული ხასიათისაა. გამომდინარე თანამედროვეობიდან, აღნიშნული მიდგომა ასევე ვრცელდება იმ პირებზე, რომლებიც საკუთარ კრიტიკულ მოსაზრებებს ინტერნეტის საშუალებით აფიქსირებენ. მიუხედავად იმისა, რომ უკანასკნელი წლების განმავლობაში, არაერთი პირი დააკავეს და დიდი ხნით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯეს ონლაინ-სივრცეში აქტივობის გამო, 2017 წლიდან მოყოლებული, როგორც წესი, ირანული სასამართლოები მსჯავრდებულებს შედარებით მსუბუქ სასჯელებს უწესებენ (როგორც წესი, მოკლევადიანი პერიოდით თავისუფლების აღკვეთა ან ჯარიმა). დაპატიმრებულთა უმრავლესობის შემთხვევაში, საქმე ეხება ირანში ყველაზე პოპულარული სოციალური ქსელის – „ტელეგრამის“ გამოყენებას.

შესწავლილ წყაროებში მოცემული საჯარო ინფორმაციის მიხედვით, შეუძლია იმ პირთა ზუსტი რაოდენობის განსაზღვრა, რომლებიც უკანასკნელი წლების განმავლობაში, ირანში საკუთარი ონლაინ-აქტივობის გამო სისხლისამართლებრივ დევნას ან სხვა ტიპის სასჯელს დაექვემდებარნენ. თუმცა, შესწავლილი წყაროების ავტორთა უმრავლესობა, აღნიშნულ საკითხზე საუბრისას იყენებს ისეთ ფრაზებს, როგორიცაა: „ხშირი დაპატიმრებები“; „დაკავების ბევრი შემთხვევა“ და „ფართოდ გავრცელებული დაშინება და ძალადობა“.[1]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom House ირანის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ქვეყანაში გამოხატვის თავისუფლება და მედიის დამოუკიდებლობა მნიშვნელოვნად არის შეზღუდული როგორც საჯარო სივრცეში, ასევე – ონლაინ. ირანში მოქმედი ბუნდოვანი კანონები გამოხატვის კუთხით, მკაცრი სისხლისსამართლებრივი სასჯელები და ონლაინ-კომუნიკაციაზე სახელმწიფო სტრუქტურების მონიტორინგი იყო იმ არსებით ფაქტორთა შორის, რომელთა გამოც მოქალაქეები თავს იკავებდნენ ღია და თავისუფალი დისკუსიისგან, პირად სივრცეშიც კი. მიუხედავად აღნიშნული რისკებისა და შეზღუდვებისა, ბევრი ცდილობდა საკუთარი განსხვავებული აზრი დაეფიქსირებინა სოციალურ ქსელებში, რასაც ზოგჯერ, მთავრობის მიერ კონკრეტული ვებ-გვერდებისა თუ ქსელების დაბკლოკვაც კი ახლდა თან. ორგანიზაცია ირანში პოლიტიკურ ან სხვა ტიპის სენსიტიურ საკითხებზე გამოხატვის თავისუფლების კუთხით არსებულ სიტუაციის 4-დან 1 ქულით აფასებს.[2]

იგივე Freedom House ირანში ინტერნეტის თავისუფლების კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ 2020 წლის ოქტომბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ წლის მანძილზე, ირანში ინტერნეტის თავისუფლება კვლავაც მნიშვნელოვნად იყო შეზღუდული. მთავრობამ, გარკვეული პერიოდით, თითქმის ტოტალურად გათიშა ინტერნეტი მას შემდეგ, რაც მთელი ქვეყნის მასშტაბით საპროტესტო დემონსტრაციები დაიწყო ბენზინის ფასების ზრდის გამო. ის ასევე აგრძელებდა დამოუკიდებელი მედია საშუალებების ვებ-გვერდებსა თუ კონკრეტულ სოციალურ ქსელებზე წვდომის შეზღუდვას. როგორც გასული წლების განმავლობაში, ბლოგერები, ონლაინ სივრცეში მოღვაწე ჟურნალისტები, აქტივისტები და უბრალო მოქალაქეებიც კი ექვემდებარებოდნენ დაპატიმრებას მათ მიერ ინტერნეტში გამოქვეყნებული კონტენტის გამო.

ანგარიშის მიხედვით, 2009 წელს განხორციელებელი მასიური სადამსჯელო ღონისძიებათა კამპანიის შემდეგ, ბევრმა ჟურნალისტმა და ბლოგერმა მიმართ „თვით-ცენზურას“.  არაერთმა მათგანმა ან საერთოდ დატოვა ონლაინ-სივრცე, ან იყენებდნენ ფსევდონიმებს, რათა მათი ვინაობა ანონიმური დარჩენილიყო. 2019 წლის ივლისში, ირანელმა ბლოგერმა და ფოტოჟურნალისტმა – სოჰეილ არაბმა, რომელსაც „სახელმწიფოს საწინააღმდგო პროპაგანდის გავრცელებისა“ და „უზენაესი ლიდერის შეურაცხყოფისთვის“ სასამართლომ 7.5 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯა, 20 დღიანი შიმშილობა გამოაცხადა, რათა გაეპროტესტებინა საპატიმროებში არსებული საშინელი პირობები.[3]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ირანში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი  – 2019 წელი) წერდა, რომ ონლაინ სივრცეში საკუთარი აზრის დაფიქსირების გამო, ბლოგერები, სოციალური მედიის მომხმარებლები და ონლაინ-ჟურნალისტები კვლავ ექვემდებარებოდნენ დაპატიმრებებს. აპრილში, სამთავრობო უწყებებმა მოქალაქეები გააფრთხილეს, რომ ისინი დაექვემდებარებოდნენ სამართლებრივ პასუხისმგებლობას, იმ შემთხვევაში, თუ ონლაინ-სივრცეში განათავსებდნენ ქვეყნის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში მომხდარი წყალდიდობის ფოტოებს. 5 ოქტომბერს, გავრცელებული ცნობების თანახმად, შესაბამისმა სამსახურებმა დააკავებს ინსტაგრამ-მომხმარებელი – საჰარ თაბარი, მას შემდეგ, რაც მან საკუთარ გვერდზე დაპოსტა და განათავსა საკუთარი პლასტიკური ოპერაციების ამსახველი ფოტოები. მას ბრალი დასდეს „ღვთისგმობასა“ და „ახალგაზრდების გარყვნის წახალისებაში“. რამდენიმე კვირის შემდეგ, თაბარი გამოჩნდა სახელმწიფო ტელევიზიის ეთერში და გამოხატა სინანული საკუთარი ქმედებების გამო, რაც ბევრის მიერ შეფასებული იქნა, როგორც „იძულებითი აღიარება“. ერთ-ერთი არასამთავრობო ორგანიზაციის ინფორმაციით, აგვისტოში დააკავეს სულ მცირე 14 ე.წ. „ინსტაგრამ-სელებრითი“ და მოსთხოვეს მათ, დაუყოვნებლივ შეეწყვიტათ საკუთარი საქმიანობა.[4]

[1] Office For Foreigners (Poland) COI Unit – “Query response on Iran: Situation of persons presenting liberal political and political views in social media“; published in January 2020; available at

[accessed 15 October 2020]

[2] Freedom House – Freedom in the World 2020 – Iran; published in March 2020; available at

[accessed 15 October 2020]

[3] Freedom House – Freedom on the Net 2020 – Iran; published in October 2020; available at

[accessed 15 October 2020]

[4] United States Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Iran; published in March 2020; available at

[accessed 15 October 2020]

ირანის ისლამური რესპუბლიკაში განქორწინება რეგულირდება ირანის პირადი სტატუსის შესახებ კანონით. აღნიშნული კანონმდებლობის („Iran’s Personal Status Law“) მიხედვით,  ირანში არსებობს სტანდარტული საქორწინო ხელშეკრულება,^[1] რომლის მიხედვით ქალბატონმა შესაძლოა მოითხოვოს მეუღლესთან განქორწინება, მათ შორის, ქვემოთ მოცემული გარემოებ(ებ)ის არსებობის შემთხვევაში: 1) მეუღლეს მოთხოვნის წარდგენამდე უკანასკნელი 6 თვის განმავლობაში, საპატიო მიზეზის არსებობის გარეშე არ გადაუხდია შესაბამისი გადასახადი ე.წ. „nafaqa“ (რომელიც ევალება, ოჯახის „შესანახად“); 2) მეუღლე არასათანადოდ ეპყრობა ქალბატონს; 3) მეუღლე დაავადებულია სენით, რომელიც შეუძლებელს ხდის ქორწინების უზრუნველყოფას; 4) მნიშვნელოვნად გაუარესდა მეუღლის მენტალური ჯანმრთელობა და ა.შ.^[2]

აღნიშნულთან ერთად ირანის სამოქალაქო კოდექსის^[3] 1130-ე მუხლის მიხედვით, იმ შემთხვევაში თუ ცოლი შეძლებს დაასაბუთოს, რომ ქორწინების შენარჩუნება საფრთხის შემცველია მისთვის, მან შესაძლოა მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს მეუღლესთან განქორწინება.^[4] აღნიშნული მუხლის განმარტების (ე.წ. „კომენტარების“) მიხედვით, ამ შემთხვევაში „საფრთხის“ განმარტება არის მოსამართლის დისკრეცია. საგულისხმოა, რომ განმარტების თანახმად, იმ შემთხვევაში, თუკი ქალი დაამტკიცებს სასამართლოს წინაშე, რომ ქორწინების გაგრძელება მისთვის საფრთხის შემცველი (ზიანის მომტანი) იქნება (would be harmful to her), სასამართლო ასეთ შემთხვევაში განქორწინების უფლებას რთავს. მაგალითისათვის, 1130–ე მუხლის განმარტებით ბარათში ნათქვამია, რომ ტერმინში „საფრთხის  შემცველი“ შესაძლოა იგულისხმებოდეს ფიზიკური დაზიანება, რომელმაც წარუშლელი ზიანი მიაყენა მსხვერპლს (მეუღლეს), (physical abuse must result in permanent injury ).[5] გარდა ამისა, ზემოაღნიშნული კანონის მიხედვით, განქორწინება შესაძლებელია მაშინ, როდესაც ქალს ადგება „ტკივილი და ზიანი“ (“pain and suffering). აღნიშნულ ტერმინში კი, განმარტების მიხედვით, მოიაზრება, მაგალითად, ქმრის მიერ ცოლის მრავალჯერ ცემის ფაქტი.[6]

იგივე კანონის თანახმად, კაცს ნებისმიერ დროს შეუძლია განქორწინება მოითხოვოს. საქორწინო კონტრაქტი შესაძლოა მოიცავდეს „მზითვის სახდელს“ (Dowry), რომელსაც მეჰრს ან მეჰრიეს (“Mehr”; “Mehrieh”) უწოდებენ. ქმარს მეჰრის გადახდა ევალება განქორწინების შემთხვევაში. ასევე, ქმარი ვალდებულია, ფინანსური უზრუნველყოფის მიზნებიდან გამომდინარე, ცოლს ქორწინების განმავლობაში და ქორწინების შეწყვეტიდან 100 დღის მანძილზე უხადოს ე.წ. „ნაფაქე“ (“Nafagheh”). ქმარს შესაძლოა სხვა ფინანსური ვალდებულებებიც ჰქონდეს ნაკისრი, როგორიცაა მაგალითად “Ojratealmesl”, რაც გულისხმობს ქმრის თხოვნით შესრულებული სამსახურის გადასახადს და “Jahizieh”, რაც გულისხმობს იმ ქონების დაბრუნების ვალდებულებას, რომელიც ქმარმა ან მისმა ოჯახმა ცოლის ოჯახისგან მიიღო ქორწინების დროს. საქორწინო კონტრაქტში, რომესაც ხელს ორივე მხარე აწერს, მეჰრიეს ოდენობაც (ოქროს მონეტები) განსაზღვრულია, რომელიც ქმარმა უნდა გადაიხადოს იმ დროს, როდესაც ცოლი შესაბამის მოთხოვნას წამოაყენებს. ბოლო წლებში მეჰრიე უფრო მეტად სიმბოლურ ხასიათს ატარებს და არის იმის დემონსტრირება, რამდენად ძვირფასია ცოლი ქმრისთვის. მეჰრიეს გადახდის ვალდებულება ქმარს უჩნდება განქორწინების შემთხვევაში. „მზითვის გადასახადი“ მეჰრის ან მეჰრიეს ფორმით ირანის ჩვეულებითი ტრადიცია და ასახავს ქმრის ქორწინებისადმი ერთგულებას და ვალდებულებას. თუმცა, მეჰრის საკითხი ასახული და განმარტებულია ოჯახის შესახებ კანონში. ტრადიციულად, მეჰრიეს ოდენობა ოჯახებს შორის წყვილის ნიშნობის დროს მოლაპარაკების შედეგად დგინდება. მეჰრიე, განქორწინების შემდეგ, ცოლის ფინანსური უზრუნველყოფის ფორმაა.

ილამური შარიათის კანონებით, განქორწინების პროცესი წარიმართება ოჯახის საქმეთა სასამართლოში, სადაც ასევე წყდება მეჰრიესთან დაკავშირებული სამართლებრივი საკითხები. სასამართლოს გადაწყვეტილება აისახება სასამართლო ორდერში და განქორწინებას არეგისტრირებს განქორწინების ნოტარიუსის საჯარო ოფისი. შარიათის კანონებით, განქორწინების მიღება უფრო ადვილია კაცისთვის, ვიდრე ქალისთვის.[7] თუმცა მეჰრიეს გადასახადი მძიმე ტვირთია მამაკაცებისთვის და ათასობით ირანელი მამაკაცი ციხეშიც ხვდება მეჰრიეს გადაუხდელობის გამო.[8]

ირანის კანონმდებლობაში შესული ცვლილებების შემდეგ, საპატიმრო სასჯელი გაუქმდა იმ პირებისთვის, ვინც ობიექტური მიზეზებით ვერ ახერხებს მეჰრიეს გადახდას. 2015 წელს საინფორმაციო სააგენტო „Al Arabiya“ წერდა, რომ რომ ირანულ კანონმდებლობაში ხორციელდებოდა ცვლილებები, რომელთა თანახმადაც, ირანელი მამაკაცები, მეჰრიეს ვერ გადახდის შემთხვევაში ციხეში აღარ აღმოჩნდებოდნენ. ირანის პარლამენტი წევრი სააგენტოსთან ინტერვიუში აცხადებდა, რომ თუ მამაკაცი განქროწინების შემდეგ ვერ ახერხებს მეჰრიეს გადახდას, მას ციხეში აღარ ჩასვამენ და ის დაკისრებული მეჰრიეს გადასახადის გადახდას განაწილების პრინციპით, ეტაპობრივად შეძლებს. თუმცა, მამაკაცს კვლავ რჩება ვალდებულება, რომ გადახდის უუნარობა დაადასტუროს. იმ შემთხვევაში თუ მოსამართლე ჩათვლის, რომ პირს მეჰრიეს გადახდა შეუძლია, მაგრამ ის დამალავს ქონებას, რათა თავი აარიდოს გადასახადის დაბრუნებას, მას კვლავ ემუქრება საპატიმრო სასჯელი. აღსანიშნავია, რომ ირანს არაერთხელ უცდია „მზითვის მაღალი გადასახადის“ ტრადიციის აღმოფხვრა ახალდაქორწინებულ წყვილებში, რადგან ფინანსური ტვირთი ძალიან მძიმეა, თუმცა ტრადიციები ყოველთვის უფრო მაღლა დგებოდა, ვიდრე აღნიშნული მცდელობები. აღსანიშნავია ისიც, რომ ბევრი ქალი მაღალი მეჰრიეს ნაცვლად, სულ უფრო ხშირად ითხოვს უკეთეს პირობებს საქორწინო კონტრაქტში, როგორიცაა მაგალითად მუშაობის უფლება ან საჭიროებისამებრ უმტკივნეულო განქორწინების უფლება.[9]

[1] Canada: Immigration and Refugee Board of Canada, Iran: Grounds for a woman to get a divorce at the Special Civil Court of Iran if she is being abused by her husband and he will not agree to a divorce; documents a woman might obtain to prove that she has taken steps to seek a divorce, 1 July 1998, IRN29614.E, ხელმისაწვდომია ბმულზე:

(ნანახია: 20.06.2020)

[2] According to a 1996 article on Iran’s Personal Status Law, there is a standard marriage contract in Iran according to which a woman may “divorce herself and choose the kind of divorce” under one of the following conditions: A. the husband has not paid the nafaqa for six months without reason; B. the husband does not treat her well; C. the husband has a disease that makes it difficult to maintain the marriage; D. the husband has lost mental capacity; E. the husband’s job has been found objectionable by the wife and the court and he refuses to leave his job; F. after five years of marriage the wife has been unable to have children due to her husband’s impairment; G. the husband has disappeared without trace for six months; H. the husband takes a second wife without the permission of the first wife; or I. in the opinion of the court, the husband does not treat both wives with fairness and equality (Women Living Under Muslim Laws (WLUML). Fall 1996. Mehranguiz Kar and Homa Hoodfar. “Personal Status Law as Defined by the Islamic Republic of Iran: An Appraisal,” Shifting Boundaries in Marriage and Divorce in Muslim Communities. Grabels, France: WLUML. (pp. 16-17, 27-29))

[3] Civil Code of the Islamic Republic of Iran [Islamic Republic of Iran],  23 May 1928, ხელმისაწვდომია ბმულზე:

  (ნანახია: 20.06.2020)

[4] Article 1130 – In the following circumstances, the wife can refer to the Islamic judge and request for a divorce. When it is proved to the Court that the continuation of the marriage causes difficult and undesirable conditions, the judge can for the sake of avoiding harm and difficulty compel the husband to, divorce his wife. If this cannot be done, then the divorce will be made on the permission of the Islamic judge.

[5] იქვე.

[6] იქვე.

[7] Online Portal – HART Legal; Know about the Dowry; 6 April, 2020; available at: https://hart-legal.com/family-law/what-is-iranian-family-law/ [accessed 13 October 2020]

[8] Online Portal – N World; Iran pre-nups land thousands of men in jail; 19 March, 2017; available at: https://www.thenational.ae/world/iran-pre-nups-land-thousands-of-men-in-jail-1.81305 [accessed 13 October 2020]

[9] Online Portal – Al Arabiya; No more jail for Iranian men who can’t pay dowry; 19 August, 2015; available at: https://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2015/08/19/No-more-jail-for-Iranian-men-who-can-t-pay-dowry [accessed 13 October 2020]

დიდი ბრიტანეთის საშინაო საქმეთა ოფისი 2019 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერს, რომ ირანის ისლამური რესპუბლიკის ქურთისტანის დემოკრატიული პარტია KDPI [PDKI] 1947 წლის 16 აგვისტოს, ირანის ქურტისტანში, მაჰაბადში დაარსდა. KDPI დემოკრატიულ-სოციალისტური პარტიაა და საერთაშორისო სოციალისტური გაერთიანების წევრია. პარტია პრაქტიკულად გაუქმდა, როდესაც 1966-67 წლებში ქურთები აჯანყება ჩაახშეს. 1973 წლის შემდეგ, როდესაც დოქტორი აბდ არ-რაჰმან ქასემლუ პარტიის გენერალურ მდივნად აირჩიეს, პარტიამ ფუნქციონირება განაახლა. 1984 წლის შემდეგ პარტია ერაყში იყო დაფუძნებული. 1992 წლის 17 სექტემბერს პარტიის ლიდერი (გენერალური მდივანი) მუსტაფა ჰედირი გახდა, რომელიც დღემდე პარტიის ლიდერია. KDPI იყო ყველაზე დიდი და კარგად ორგანიზებული ქურთული ოპოზიციური ჯგუფი, რომელიც ირანში ქურთისტანის ავტონომიისთვის იბრძოდა. KDPI დიდი ხნის მანძილზე ირანის მმართველი რეჟიმის მხრიდან თავდასხმის ობიექტი იყო. პარტიამ 2016 წლის თებერვალში სამხედრო კამპანიის განახლების შესახებ განაცხადა. წყაროები 2018 წელს, ირანის ხელისუფლების მიერ, ერაყის ჩრდილოეთით, KDP-I-ის ბაზაზე განხორციელებული ბალისტიკური სარაკეტო იერიშის შესახებ ავრცელებდნენ ინფორმაციას.

წყაროების ცნობით, KDPI პარტიაში გაწევრიანებისთვის დადგენილი მინიმალური ასაკი 18 წელია. იმ შემთხვევაში თუ პირი 18 წლამდე ასაკისაა, მას შეუძლია ახალგაზრდული ორგანიზაციის (Lawan) წევრი გახდეს. თუ პირს ირანში სურს, გახდეს KDPI პარტიის წევრი, უნდა დაუკავშირდეს ადგილობრივ ქსელს და განაცხადოს გაწევრინების სურვილის შესახებ. პარტიასთან კავშირის სამი ფორმა არსებობს – პირი შეიძლება იყოს წევრი, მხარდამჭერი და „მეგობარი“. პარტიის წარმომადგენლობა პარიზში განმარტავს, რომ პარტიის წევრები ქსელური სისტემით არიან ორგანიზებულნი. თითოეული ქსელი ერთ ან მეტ წევრს მოიცავს. KDPI პარტიის მეგობრები არიან პირები, ვინც მონაწილეობს სხვადასხვა საქმიანობაში, რომელიც პარტიის მიერ იგეგმება – დემონსტრაციები, გაფიცვები, სტატიების მომზადება ქურთების მდგომარეობის შესახებ ირანში და ა.შ. KDPI პარტიის მეგობრები ყოველთვის ქურთული ეთნოსის ხალხი არ არიან.

ზოგადად, KDPI არ გასცემს საიდენტიფიკაციო მოწმობას თავისი წევრებისთვის ირანში. საიდენტიფიკაციო მოწმობები მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში გაიცემა პარტიის ცენტრალურ ოფისში, ხოისანიაკში, ირანის ქურთისტანის რეგიონში; მაგალითად, როდესაც პარტიის წევრი ერთი ქალაქიდან მეორე ქალაქში გადადის და საჭიროა მისი, როგორც პარტიის წევრის იდენტიფიცირება. პარტია ითხოვს, რომ იდენტიფიცირების შემდეგ, მოწმობა უნდა დაბრუნდეს პარტიის ოფისში როდესაც, მაგალითად, პირი აპირებს ევროპაში მოგზაურობას. აღსანიშნავია, რომ ყველა ამ წესს არ იცავს და ხანდახან ბარათის მფლბელები ბარათებს თან იტოვებენ, რაც პარტიის წესების წინააღმდეგ მოქმედებაა. წყაროების ცნობით, პარტიის წარმომადგენლობა პარიზში ახდენს ინფორმაციის გადამოწმებას პირის წევრობის ან მხარდამჭერობის შესახებ. მაგალითად, მესამე ქვეყნის თავშესაფრის საკითხთა ინსტიტუციას შეუძლია მიმართულ პარტიის პარიზის წარმოამდგენლობას  კითხვით, ესა თუ ის პირი არის თუ არა KDPI პარტიის წევრი ან მხარდამჭერი. პარიზის ოფისი უკავშირდება პარტიის ცენტრალურ ოფისს ირანის ქურთისტანის რეგიონში და ადგენს კონკრეტული პირის სტატუსს. იმ შემთხვევაში თუ დადასტურდება პირის პარტიის წევრობა ან მხარდამჭერობა, პარიზის ოფისი ამზადებს სარეკომენდაციო წერილს, სადაც ფრანგულ ენაზე წერს, ესა თუ ის პირი KDPI პარტიის წევრია თუ მხარდამჭერი. აღნიშნული წერილი ფაქსის საშუალებით ეგზავნება მომთხოვნი ქვეყნის თავშესაფრის საკითხთა ინსტიტუციას. სარეკომენდაციო წერილი არასდროს გადაეცემა პირს პირადად.[1]

ნორვეგიის წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის კვლევის ცენტრი 2020 წლის მაისში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერს, რომ KDPI პარტია 2006 წელს გაიყო. ქურთისტანის დემოკრატიული პარტია – ირანი KDP-I ირანული ქურთული ოპოზიციური პარტიაა, რომელიც KDPI პარტიას გამოეყო. KDP-I პარტიის ცენტრალური ოფისი და პარტიის მნიშვნელოვანი ნაწილი და მისი ინსტიტუციური ორგანო და წევრები დაფუძნებულები არიან დევნილობაში, ჩრდილოეთ ერაყში. 1996 – 2015 წლებში ქურთისტანის დემოკრატიული პარტია იცავდა მშვიდობას, თუმცა 2015 წლიდან მათ განაახლეს შეზღუდული სამხედრო საქმიანობა ირანის შიგნით. მიუხედავად ამისა, პარტია ძირითადად სამოქალაქო აქტივობებითაა დაკავებული, როგორიცაა ირანის ქურთისტანის სამოქალაქო საზოგადოების მხარდაჭერა, დემონსტრაციები და გაფიცვები. ანგარიშში ნათქვამია, რომ პარტიის წევრობა ან მხარდამჭერობა ირანში, შესაძლოა, პირისთვის ხანგრძლივი ვადით პატიმრობის ან სასიკვდილო განაჩენის მომტანი გახდეს.[2]

დიდი ბრიტანეთის საშინაო საქმეთა ოფისი 2019 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერს, რომ მათ, ვისაც პარტიაში გაწევრიანება სურს, პირველ რიგში პარტიის მიზნებისა და პრინციპების ერთგულება მოეთხოვებათ. პირი უნდა იყოს 18 წლის ასაკის და ირანული ქურთული წარმოშობის; გარდა ამისა, მათ რეკომენდაციას უნდა უწევდეს პარტიის ორი მოქმედი წევრი და ასევე, მათ უნდა გადაიხადონ ყოველთვიური საწევრო გადასახადი. პარტიაში გაწევრიანების პროცედურა ერთნაირია როგორც კაცისთვის, ასევე ქალისთვის.

ირანის ქურთიტანის რეგიონში პარტიის ყველა წევრ ფლობს წევრობის დამატასტურებელ ბარათს. წევრის ბარათი საკრედიტო ბარათის ზომისაა და მასზე ორივე მხრიდან დატანილია ტესტი. წევრის ბარათი, რომელიც გაიცემა სრული განაკვეთის პროფესიონალ წევრებზე, ლურჯი ფერისაა, ხოლო რიგითი წევრებისთვის გაცემული ბარათები ყვითელი ფერის. პარტიის წევრებისთვის, რომლებიც პარტიის ბანაკს მიღმა ცხოვრობენ, ასევე ყვითელი ფერის ბარათები გაიცემა. ყვითელი ბარათები გაიცემა ასევე პარტიის სამხედრო ფრთის (პეშმერგა) წარმომადგენლებისთვის, რომლებიც ერთი წლის შემდეგ იღებენ იგივე ბარათს, რასაც მაღალი დონის პროფესიონალი წევრები ატარებენ. უსაფრთხოების მიზნებიდან გამომდინარე, საიდუმლო წევრები, რომლებიც ირანში ცხოვრობენ, წევრობის ბარათს არ ფლობენ.

წყაროების ცნობით, პარტია გასცემს სარეკომენდაციო წერილს, თუმცა აღნიშნული წერილი არ გადაეცემა პირადად თავშესაფრის მაძიებელს, არამედ ეგზავნება თავშესაფრის საკითხთა ინსტიტუციას ან პირის კანონიერ ადვოკატს ამა თუ იმ ქვეყანაში. ყველა წევრს, ცენტრალურ ოფისში, აქვს დაწერილი დოკუმენტი, რომელიც აღწერს თავშესაფრის მაძიებლის მდგომარეობას. მაგალითად, თუ პარტიის წევრი აპირებს თავშესაფარი მოითხოვს რომელიმე ქვეყანაში, მან უნდა მიმართოს პარტიის ადგილობრივ ოფისს, რომელიც უკავშირდება შემდეგ ცენტრალურ ოფისს და თხოვს სარეკომენდაციო წერილის გაცემას. წერილი მიღება პარტიის მხარდამჭერებსაც შეუძლიათ, იმ შემთხვევაში თუ პარტია მიიჩნევს, რომ მხარდამჭერს ქვეყნის დატოვება პოლიტიკური საქმიანობის გამო უწევს. ასეთ შემთხვევაში, წერილში ხდება იმის დაკონკრეტება, რომ პირი პარტიის მხარდამჭერია და არა წევრი.[3]

ირანის ქურთისტანის დემოკრატიული პარტიის წევრთა მიმართ დამოკიდებულება

დიდი ბრიტანეთის საშინაო საქმეთა ოფისი 2019 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერს, რომ ირანის ქურთულ რაიონებში, პირები, ვინც ეჭვმიტანილები არიან KDPI პარტიასთან, კომალასა და ხაბატის ჯგუფებთან კავშირში, ხშირად იბარებენ უსაფრთხოების სამსახურებში. პირები, ვინც კულტურულ ღონისძიებებს გეგმავს, ასევე შეიძლება მათ რიცხვში აღმოჩნდნენ. წყაროები აღნიშნავენ, რომ ეს არაა სტანდარტული კონტროლი უსაფრთხოების მიზნებიდან გამომდინარე, არამედ ხელისუფლების მეთოდია, ზეწოლა განახორციელონ ხალხზე და უჩვენონ მათ, რომ მუდმივი დაკვირვების ქვეშ არიან. მიიჩნევა, რომ სისტემის სამიზნეს წარმოადგენენ, აღნიშნული ჯგუფების როგორც დადასტურებული წევრები, ასევე მათი ოჯახის წევრებიც, მათ შორის ქალები და ბავშვებიც. წყაროების ცნობით, ხელისუფლება, კონკრეტული პირის მოძებნისა თუ მასზე ზეწოლის მიზნით, ხშირად პირდაპირ ოჯახის წევრებთან მიდის. ბოლო პერიოდი სულ უფრო ხშირად ვრცელდება ინფორმაცია აღნინული ჯგუფების წევრების ოჯახებზე ზეწოლის შესახებ. წყაროების ინფორმაციით, თუ პირს ბროშურას უპოვიან, უმეტეს შემთხვევაში მას დააპატიმრებენ, სავარაუდოდ აწამებენ და აიძულებენ იმ ჯგუფის წევრობის აღიარებას, ვისაც ნაპოვნი ბროშურა ეკუთვნის. პირს ხუთ-წუთიან სასამართლოზე გამოუტანენ განაჩენს და ჩასვამენ ციხეში. ნებისმიერი ქმედება, დაკავშირებული ქურთისტანის დემოკრატიულ პარტიასთან, საუბარიც კი ქურთების უფლებებსა და გამოწვევებზე, შესაძლოა პრობლემის წარმომშობი იყოს. ის, ვინც ქურთისტანის დემოკრატიულ პარტიაზე პირდაპირ საუბრობს, რეჟიმის თავლთახედვის არეშია; პირი, ვინც ქურთების უფლებებზე საუბრობს, ზოგადად საფრთხის ქვეშ არის. ქურთული პარტიოტიზმი, რომელიც ბოლო წლებში შუა აღმოსავლეთში გავრცელდა, შესაძლოა ირანსაც მისწვდეს და სწორედ ამის ეშინია რეჟიმს ირანში. ირანის ქურთისტანის დემოკრატიული პარტიის წევრებს, დაპატიმრების შემთხვევაში, 2-დან ათ წლამდე პატიმრობა ემუქრებათ. თავშესაფრის მაძიებლების ცნობით, წინასწარი დაკავებისას ისინი ხდებიან წამების მსხვერპლი და მათგან ითხოვენ პარტიის წევრობის აღიარებას და ქურთისტანის დემოკრატიული პარტიის სხვა წევრების დასახელებას. წყაროები ასევე საუბრობენ პარტიის წევრების მიმართ დისკრიმინაციის, დაპატიმრებებისა და სიკვდილით დასჯის ფაქტების შესახებ.[4]

[1] UK Home Office: Country Policy and Information Note Iran: Kurds and Kurdish political groups, January 2019

 (accessed on 12 October 2020)

[2] Landinfo – Norwegian Country of Origin Information Centre: Iran; Kurdistan Democratic Party – Iran (KDP-I), 19 May 2020

 (accessed on 12 October 2020)

[3] UK Home Office: Country Policy and Information Note Iran: Kurds and Kurdish political groups, January 2019

 (accessed on 12 October 2020)

[4] UK Home Office: Country Policy and Information Note Iran: Kurds and Kurdish political groups, January 2019

 (accessed on 12 October 2020)