დემოგრაფია – გაერთიანებული სამეფოს სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში რუსეთში იეჰოვას მოწმეთა შესახებ წერია, რომ რუსეთის ფედერაციის მოსახლეობა 2019 წლის მონაცემებით შეადგენდა 141.9 მილიონ ადამიანს და მოსახლეობის 1 პროცენტზე ნაკლები იდენტიფიცირდებოდა როგორც იეჰოვას მოწმე.[1]
აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ 2021 წელს გამოქვეყნებული ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] რელიგიის თავისუფლების შესახებ რუსეთში წერია, რომ ქვეყანაში 2020 წლის მდგომარეობით იეჰოვას 150.000-ზე მეტი მიმდევარი იმყოფება.
კანონმდებლობა და პრაქტიკა
კონსტიტუცია ახასიათებს რუსეთის ფედერაციას, როგორც სეკულარულ სახელმწიფოს, სადაც დაცულია რელიგიისა და რწმენის თავისუფლებები. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ ქვეყნის კანონმდებლობა აღიარებს 4 ტრადიციულ რელიგიას: ქრისტიანობას, ისლამს, იუდაიზმსა და ბუდიზმს. გარდა ამისა, კანონმდებლობაში აღნიშნულია რუსული მართლმადიდებლური ქრისტიანობის „განსაკუთრებული როლი“ ქვეყნის ისტორიის, მისი სულიერებისა და კულტურის ჩამოყალიბება-განვითარებაში.[2]
რუსეთის უზენაესი სასამართლოს 2017 წელს მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე იეჰოვას მოწმეთა ადმინისტრაციული ცენტრი [Jehovah’s Witnesses Administrative Center] გამოცხადდა ექსტრემისტულ ორგანიზაციად, რამაც მისი და მასში შემავალი 395 სხვა იეჰოვას მოწმეთა ორგანიზაციის ლიკვიდაცია გამოიწვია.[3]
აღნიშნული გადაწყვეტილების მიხედვით, უზენაესმა სასამართლომ აკრძალა 396 დარეგისტრირებული და მოქმედი იეჰოვას მოწმეთა ორგანიზაცია. ის პირები, რომლებიც არიან მსგავსი ორგანიზაციის წევრები და ახორციელებენ გარკვეული სახის ქმედებებს უმეტესწილად ხდებიან სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის ობიექტები და ისჯებიან რუსეთის სისხლის სამართლის კოდექსის 282.2 მუხლით, კერძოდ ექსტრემისტული საზოგადოების აქტივობის ორგანიზებისთვის.[4]
უზენაესი სასამართლოს აღნიშნული გადაწყვეტილების საპირწონედ იეჰოვას მოწმეებმა შეიტანეს სარჩელი ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში, სადაც გაასაჩივრეს მათი საქმიანობის აკრძალვა. აღნიშნულ სარჩელთან დაკავშირებით რუსეთის ფედერაციამ განაცხადა, რომ უზენაესი სასამართლოს 2017 წლის 20 აპრილს მიღებული გადაწყვეტილება და ასევე უზენაესი სასამართლოს სააპელაციო კოლეგიის განჩინება არ ზღუდავს იეჰოვას მოწმეების მიერ რელიგიის ინდივიდუალურ სწავლებასა და პრაქტიკას.[5]
გარდა ამისა რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტთან არსებულმა საბჭომ სამოქალაქო საზოგადოებისა და ადამიანის უფლებების განვითარებისთვის განაცხადა, რომ უზენაესი სასამართლოს მიერ მიღებული განჩინება მოიცავს სალიკვიდაციო იურიდიული პირების ამომწურავ ჩამონათვალს. ამასთან ერთად განცხადებაში აღინიშნა, რომ სასამართლო გადაწყვეტილება არ შეიცავს რაიმე სახის დასკვნას იმასთან დაკავშირებით, რომ რელიგია „იეჰოვას მოწმეები“, როგორც ასეთი აიკრძალა.[6]
ადამიანის უფლებათა დაცვის ცენტრ „მემორიალის“ მიერ 2021 წლის 27 დეკემბერს განახლებული მონაცემების თანახმად სისხლის სამართლის კოდექსის 282.2 მუხლის საფუძველზე იეჰოვას 566 მოწმე იმყოფება პასუხისგებაში. აქედან 35 პირს მისჯილი აქვს პატიმრობა, 31 იმყოფება შინაპატიმრობაში, ხოლო 16 პირმა სასჯელის სახით მიიღო ჯარიმა.[7]
ორგანიზაცია „Human Rights Watch“-ის მიერ 2020 წელს გამოქვეყნებული ცნობების თანახმად, რუსეთში ჩატარდა იეჰოვას მოწმეთა სახლის ჩხრეკები, რომელსაც ხშირად შეიარაღებული და შენიღბული ეროვნული გვარდია [როს გვარდია] ახორციელებდა. ისინი კონფისკაციას უკეთებდნენ ბიბლიებს და სხვა რელიგიურ მასალებს, კომპიუტერებს, ტელეფონებსა და სხვა პირად ნივთებს.[8]
ორგანიზაცია “Freedom House“-ის მიერ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში რუსეთის შესახებ წერია, რომ 2019 წლის თებერვალში იეჰოვას მოწმე დენის კრისტენსენი იყო პირველი ადამიანი, რომელსაც მიესაჯა პატიმრობა ექსტრემიზმის საფუძვლით. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ 2019 წლის ბოლოს დამატებით 8 იეჰოვას მოწმეს მიესაჯა პატიმრობა ვადით 2-დან 6 წლამდე.[9]
ორგანიზაცია „Human Rights Watch“-ის მიერ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში რუსეთის შესახებ წერია, რომ 2020 წელს რუსეთის სასამართლოებმა ათობით იეჰოვას მოწმეს გამოუტანა გამამტყუნებელი განაჩენი მათ მიერ განხორციელებული რელიგიური ქმედებებისთვის.[10]
გამამართლებელი განაჩენები
2020 წლის ოქტომბერში იური ზალიპაევი გახდა იეჰოვას პირველი მოწმე, რომელიც სასამართლომ ექსტრემიზმთან დაკავშირებული სამართალდარღვევისთვის გაამართლა. ვებ-გვერდზე „იეჰოვას მოწმეები რუსეთში“ განთავსებული ინფორმაციის თანახმად, გადაწყვეტილების მიღების პროცესში სასამართლომ მხედველობაში მიიღო გაეროს სამუშაო ჯგუფის უკანასკნელი დასკვნები, რომლებიც ადასტურებს, რომ იეჰოვას მოწმეები არ ახორციელებენ და არ მოუწოდებენ ძალადობისკენ.[11] ასევე აღსანიშნავია, რომ 2021 წლის იანვარში ყაბარდო-ბალყარეთის უზენაესმა სასამართლომ უარყო პროკურორის საჩივარი თავდაპირველი განაჩენის შესახებ, რომლითაც იური ზალიპაევი უდანაშაულოდ ცნო.[12]
2021 წლის 28 ოქტომბერს რუსეთის უზენაესი სასამართლოს პლენუმმა გამოსცა განკარგულება, რომლის თანახმად იეჰოვას მოწმეთა შეხვედრა და მსახურება არ შეიძლება ჩაითვალოს ექსტრემისტულ საქმიანობად.[13]
განკარგულების თანახმად, იმ პირთა საქმიანობა, რომლებიც არ არიან კავშირში სასამართლოს მიერ ექსტრემისტულად აღიარებული ორგანიზაციების საქმიანობის გაგრძელებასა ან განახლებასთან და რომელიც მოიცავს მხოლოდ სინდისის თავისუფლებისა და რელიგიის თავისუფლების რეალიზაციას, მათ შორის რელიგიის ინდივიდუალური ან ერთობლივი პრაქტიკა ან სხვა რელიგიური რიტუალებისა და ცერემონიების შესრულება, თავისთავად არ წარმოადგენენ დანაშაულის შემადგენელ ქმედებებს თუ ისინი არ შეიცავენ ექსტრემიზმის ნიშნებს.[14]
რუსეთის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის მიერ აღნიშნული განკარგულების მიღების შემდეგ, 2021 წლის 23 ნოემბერს ვლადივოსტოკის რაიონულმა სასამართლომ იეჰოვას ადგილობრივი მოწმე დიმიტრი ბარმაკინი გაამართლა ექსტრემისტული ჯგუფის აქტივობების ორგანიზების საქმეში იმ განმარტებით, რომ მისი ქმედებები დანაშაულს არ წარმოადგენდა.[15]
მედია პროექტი „Idel.Реалии“-ის 2021 წლის 29 ნოემბერს გამოქვეყნებული სტატიაში წერია, რომ რუსეთის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის განკარგულების მიხედვით, რუსეთის სისხლის სამართლის კოდექსის 282.2 მუხლის ქვეშ საქმეების განხილვისას სასამართლომ უნდა დაადგინოს ის თუ კონკრეტულად რა ქმედებები ჩაიდინა ბრალდებულმა, რა მნიშვნელობა აქვთ მათ ექსტრემისტულად გამოცხადებული ორგანიზაციის განახლებასა და გაგრძელებისთვის და ასევე, რა მოტივით ხელმძღვანელობდა პირი აღნიშნული ქმედებების განხორციელებისას.
გარდა ამისა, სტატიაში წერია, რომ საინფორმაციო და ანალიტიკური ცენტრი „სოვას“ [აღნიშნული ცენტრი შეტანილია რუსეთის მთავრობის მიერ „უცხოურო აგენტების“ სიაში] დირექტორის განცხადებით, უზენაესი სასამართლოს აღნიშნული განჩინება დადებითად უნდა აისახოს იმ პირებზე მაინც, რომლებსაც ბრალი ერთდროულად 282.2 მუხლის ორი ნაწილით ედებათ.[16]
ქვეყნების მიდგომა
პოლონეთი: ევროპის მიგრაციის ქსელისა და ევროპული კომისიის მიერ 2018 წელს გამოქვეყნებულ გამოკითხვაში რუსეთიდან იეჰოვას მოწმეების დაცვის შესახებ წერია, რომ პოლონეთმა 2015-2018 პერიოდში იეჰოვას მოწმეთა 12 განაცხადი განიხილა ლტოლვილის სტატუტის მინიჭებაზე და მხოლოდ ერთი დააკმაყოფილა. განმარტებით ნაწილში პოლონეთი უთითებს, რომ რუსეთში იეჰოვას ყველა მოწმე არ ექვემდებარება დევნას. თითოეული განცხადება ფასდება ინდივიდუალურად და რომ განმცხადებლებმა უნდა აჩვენონ რელიგიური შეხედულებების გამო დევნის რეალური რისკი.
ნორვეგია: კითხვაზე თვლის თუ არა ნორვეგიის საიმიგრაციო სამსახური, რომ არსებობს რუსეთში იეჰოვას ყველა მოწმის დევნის რეალური რისკი ნორვეგიამ უპასუხა, რომ ისინი არ მიიჩნევენ, რომ იეჰოვას ყველა მოწმე რუსეთში რისკის ქვეშ იმყოფება. გარდა ამისა განმარტებით ნაწილში მითითებული იყო, რომ რიგითი წევრების განცხადებები, რომლებსაც არანაირი პრობლემა არ შექმნიათ რუსეთში, შესაძლებელია არ დაკმაყოფილდეს. ხოლო პირები, რომლებსაც წამყვანი პოზიციები ეკავათ აღნიშნულ ორგანიზაციაში [იეჰოვას მოწმეები], უფრო მეტად დადგებიან დევნის რეალური რისკის წინაშე. განმარტებით ნაწილში ნორვეგიამ ხაზი იმასაც გაუსვა, რომ აღნიშნული გამოკითხვის ჩატარების პერიოდში ისინი რუსეთზე ახალ უფრო ღრმა კვლევას აკეთებენ.[17]
ფინეთი: რუსული ონლაინ გამოცემა „მედუზას“ [აღნიშნული ცენტრი შეტანილია რუსეთის მთავრობის მიერ „უცხოურო აგენტების“ სიაში] მიერ 2019 წლის 28 ივლისს გამოქვეყნებული სტატიის თანახმად, რუსეთში იეჰოვას მოწმეების წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების შემდეგ, ფინეთის საიმიგრაციო სამსახურმა იეჰოვას მოწმეთა უმეტესობას თავშესაფარზე უარი უთხრა იმ საფუძვლით, რომ არ ჩანს იეჰოვას წევრთა მიმართ არსებული დევნის რეალური საფრთხე.[18]
ბელარუსი: ადამიანის უფლებათა დაცვის ცენტრ „მემორიალის“ მიერ გავრცელებული ცნობებით, 2021 წლის 14 ოქტომბერს ბელარუსის პროკურატურამ უარი უთხრა რუსეთის ფედერაციას ოლეგ ლონშაკოვის ექსტრადიციის მოთხოვნაზე, რომელიც რუსეთმა ექსტრემიზმის საფუძვლით სახელმწიფოთაშორის ძებნაში გამოაცხადა.[19] ეს არ არის პირველი შემთხვევა როდესაც, ბელარუსი უარყოფს რუსეთის ფედერაციის მოთხოვნას იეჰოვას მოწმეთა ექსტრადაციაზე. 2020 წლის 7 აპრილს პროკურატურამ უარყო რუსეთის მოთხოვნა იეჰოვას მოწმე ნიკოლაი მახალიჩევის ექსტრადაციასთან დაკავშირებით, რომელსაც ბრალად ედებოდა ექსტრემისტული ორგანიზაციის ორგანიზება და დაფინანსება. აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ, ბელარუსში რელიგიის თავისუფლების შესახებ, 2021 წელს გამოქვეყნებული ანგარიშის, [საანგარიშო პერიოდი 2020] მიხედვით, ნიკოლაი მახალიჩევმა ბელარუსში მოითხოვა თავშესაფარი, რაზეც მთავრობისგან თანხმობაც მიიღო.[20]
[1] დიდი ბრიტანეთის სახელმწიფო დეპარტამენტი – საინფორმაციო ჩანაწერი – რუსეთი: იეჰოვას მოწმეები; გამოქვეყნებულია 2021 წლის აპრილში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:
[ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს][2] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი – ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ – რუსეთი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 12 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:
[ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს][3] „Human Rights Watch“ – Russia: Court Bans Jehovah’s Witnesses; გამოქვეყნებულია 2017 წლის 20 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.hrw.org/news/2017/04/20/russia-court-bans-jehovahs-witnesses [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]
[4] დიდი ბრიტანეთის სახელმწიფო დეპარტამენტი – საინფორმაციო ჩანაწერი – რუსეთი: იეჰოვას მოწმეები; გამოქვეყნებულია 2021 წლის აპრილში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:
[ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს][5] „იეჰოვას მოწმეები რუსეთში“- Российская Федерация представила в ЕСПЧ ответ на жалобу Свидетелей Иеговы о запрете их юридических лиц; გამოქვეყნებულია 2018 წლის 10 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://jw-russia.org/news/2018/04/297.html [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]
[6] რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტთან არსებული საბჭო სამოქალაქო საზოგადოებისა და ადამიანის უფლებების განვითარებისთვის – Cовет просит Генпрокуратуру проверить законность и обоснованность уголовного преследования Свидетелей Иеговы; გამოქვეყნებულია 2018 წლის 20 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: http://president-sovet.ru/presscenter/news/covet_prosit_genprokuraturu_proverit_zakonnost_i_obosnovannost_ugolovnogo_presledovaniya_svideteley_/ [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]
[7] ადამიანის უფლებათა დაცვის ცენტრი „მემორიალი“ – Список преследуемых по обвинению в принадлежности к свидетелям Иеговы (обновляется); განახლებულია 2021 წლის 27 დეკემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://memohrc.org/ru/special-projects/spisok-presleduemyh-po-obvineniyu-v-prinadlezhnosti-k-svidetelyam-iegovy [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]
[8] “Human Rights Watch” – რუსეთი: Escalating Persecution of Jehovah’s Witnesses; გამოქვეყნებულია 2020 წლის 9 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.hrw.org/news/2020/01/09/russia-escalating-persecution-jehovahs-witnesses [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]
[9] „Freedom House“ – რუსეთი: თავისუფლება მსოფლიოში; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://freedomhouse.org/country/russia/freedom-world/2020 [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]
[10] “Human Rights Watch” – მსოფლიო ანგარიში – რუსეთი; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.hrw.org/world-report/2021/country-chapters/russia [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]
[11]„იეჰოვას მოწმეები რუსეთში“- Russian Court Finds Brother Yuriy Zalipayev Not Guilty!; გამოქვეყნებულია 2020 წლის 7 ოქტომბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.jw.org/en/news/jw/region/russia/Russian-Court-Finds-Brother-Yuriy-Zalipayev-Not-Guilty/ [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]
[12] „იეჰოვას მოწმეები რუსეთში“- Russian Appeal Court Upholds Brother Zalipayev’s Not-Guilty Verdict; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 25 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.jw.org/en/news/jw/region/russia/Russian-Appeal-Court-Upholds-Brother-Zalipayevs-Not-Guilty-Verdict/ [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]
[13] „НОВАЯ ГАЗЕТА“ – Верховный суд России постановил, что собрания «Свидетелей Иеговы» нельзя считать экстремизмом; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 16 ნოემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://novayagazeta.ru/articles/2021/11/16/verkhovnyi-sud-rossii-postanovil-chto-sobraniia-svidetelei-iegovy-nelzia-schitat-ekstremizmom-news [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]
[14] რუსეთის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის განჩინება; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 28 ოქტომბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:
[ნანახია 2021 წლის 28 დეკემბერს][15] „იეჰოვას მოწმეები რუსეთში“- Первый оправдательный приговор Свидетелю Иеговы по статье 282.2 УК РФ вынесен во Владивостоке; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 26 ნოემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://dgoj30r2jurw5.cloudfront.net/news/2021/11/221624.html [ნანახია 2021 წლის 28 დეკემბერს]
[16] „Idel.Реалии“ – Спасет ли новое решение Пленума Верховного суда участников “экстремистских организаций”?; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 29 ნოემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.idelreal.org/a/31573576.html [ნანახია 2021 წლის 30 დეკემბერს]
[17] ევროპის მიგრაციის ქსელი– ევროპული კომისია – EMN Ad-Hoc Query on NO EMN AHQ ON applications for protection from Jehovah’s Witnesses from Russia; გამოქვეყნებულია 2018 წლის 18 სექტემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:
[ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს][18] “MEDUZA” – Finland is none too eager to grant asylum to Russia’s fleeing Jehovah’s Witnesses; გამოქვეყნებულია 2018 წლის 22 აგვისტოს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://meduza.io/en/news/2018/08/22/finland-is-none-too-eager-to-grant-asylum-to-russia-s-fleeing-jehovah-s-witnesses [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]
[19] ადამიანის უფლებათა დაცვის ცენტრი „მემორიალი“ – Беларусь отказалась выдать России свидетеля Иеговы. Верующего отпустили из СИЗО; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 20 ნოემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://memohrc.org/ru/news_old/belarus-otkazalas-vydat-rossii-svidetelya-iegovy-veruyushchego-otpustili-iz-sizo [ნანახია 2021 წლის 30 დეკემბერს]
[20] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი – ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ – ბელორუსია; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 12 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.state.gov/reports/2020-report-on-international-religious-freedom/belarus/ [ნანახია 2021 წლის 30 დეკემბერს]