დემოგრაფია – გაერთიანებული სამეფოს სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში რუსეთში იეჰოვას მოწმეთა შესახებ წერია, რომ რუსეთის ფედერაციის მოსახლეობა 2019 წლის მონაცემებით შეადგენდა 141.9 მილიონ ადამიანს და მოსახლეობის 1 პროცენტზე ნაკლები იდენტიფიცირდებოდა როგორც იეჰოვას მოწმე.[1]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ 2021 წელს გამოქვეყნებული ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] რელიგიის თავისუფლების შესახებ რუსეთში წერია, რომ ქვეყანაში 2020 წლის მდგომარეობით იეჰოვას  150.000-ზე მეტი მიმდევარი იმყოფება.

კანონმდებლობა და პრაქტიკა

კონსტიტუცია ახასიათებს რუსეთის ფედერაციას, როგორც სეკულარულ სახელმწიფოს, სადაც დაცულია რელიგიისა და რწმენის თავისუფლებები. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ ქვეყნის კანონმდებლობა აღიარებს 4 ტრადიციულ რელიგიას: ქრისტიანობას, ისლამს, იუდაიზმსა და ბუდიზმს. გარდა ამისა, კანონმდებლობაში აღნიშნულია რუსული მართლმადიდებლური ქრისტიანობის „განსაკუთრებული როლი“ ქვეყნის ისტორიის, მისი სულიერებისა და კულტურის ჩამოყალიბება-განვითარებაში.^[2]

რუსეთის უზენაესი სასამართლოს 2017 წელს მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე იეჰოვას მოწმეთა ადმინისტრაციული ცენტრი [Jehovah’s Witnesses Administrative Center] გამოცხადდა ექსტრემისტულ ორგანიზაციად, რამაც მისი და მასში შემავალი 395 სხვა იეჰოვას მოწმეთა ორგანიზაციის ლიკვიდაცია გამოიწვია.[3]

აღნიშნული გადაწყვეტილების მიხედვით, უზენაესმა სასამართლომ აკრძალა 396 დარეგისტრირებული და მოქმედი იეჰოვას მოწმეთა ორგანიზაცია. ის პირები, რომლებიც არიან მსგავსი ორგანიზაციის წევრები და ახორციელებენ გარკვეული სახის ქმედებებს უმეტესწილად ხდებიან სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის ობიექტები და ისჯებიან რუსეთის სისხლის სამართლის კოდექსის 282.2 მუხლით, კერძოდ ექსტრემისტული საზოგადოების აქტივობის ორგანიზებისთვის.[4]

უზენაესი სასამართლოს აღნიშნული გადაწყვეტილების საპირწონედ იეჰოვას მოწმეებმა შეიტანეს სარჩელი ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში, სადაც გაასაჩივრეს მათი საქმიანობის აკრძალვა. აღნიშნულ სარჩელთან დაკავშირებით რუსეთის ფედერაციამ განაცხადა, რომ უზენაესი სასამართლოს 2017 წლის 20 აპრილს მიღებული გადაწყვეტილება და ასევე უზენაესი სასამართლოს სააპელაციო კოლეგიის განჩინება არ ზღუდავს იეჰოვას მოწმეების მიერ რელიგიის ინდივიდუალურ სწავლებასა და პრაქტიკას.[5]

გარდა ამისა რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტთან არსებულმა საბჭომ სამოქალაქო საზოგადოებისა და ადამიანის უფლებების განვითარებისთვის განაცხადა, რომ უზენაესი სასამართლოს მიერ მიღებული განჩინება მოიცავს სალიკვიდაციო იურიდიული პირების ამომწურავ ჩამონათვალს. ამასთან ერთად განცხადებაში აღინიშნა, რომ სასამართლო გადაწყვეტილება არ შეიცავს რაიმე სახის დასკვნას იმასთან დაკავშირებით, რომ რელიგია „იეჰოვას მოწმეები“, როგორც ასეთი აიკრძალა.[6]

ადამიანის უფლებათა დაცვის ცენტრ „მემორიალის“ მიერ 2021 წლის 27 დეკემბერს განახლებული მონაცემების თანახმად სისხლის სამართლის კოდექსის 282.2 მუხლის საფუძველზე იეჰოვას 566 მოწმე იმყოფება პასუხისგებაში. აქედან 35 პირს მისჯილი აქვს პატიმრობა, 31 იმყოფება შინაპატიმრობაში, ხოლო 16 პირმა სასჯელის სახით მიიღო ჯარიმა.[7]

ორგანიზაცია „Human Rights Watch“-ის მიერ 2020 წელს გამოქვეყნებული ცნობების თანახმად, რუსეთში ჩატარდა იეჰოვას მოწმეთა სახლის ჩხრეკები, რომელსაც ხშირად შეიარაღებული და შენიღბული ეროვნული გვარდია [როს გვარდია] ახორციელებდა. ისინი კონფისკაციას უკეთებდნენ ბიბლიებს და სხვა რელიგიურ მასალებს, კომპიუტერებს, ტელეფონებსა და სხვა პირად ნივთებს.[8]

ორგანიზაცია “Freedom House“-ის მიერ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში რუსეთის შესახებ წერია, რომ 2019 წლის თებერვალში იეჰოვას მოწმე დენის კრისტენსენი იყო პირველი ადამიანი, რომელსაც მიესაჯა პატიმრობა ექსტრემიზმის საფუძვლით. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ 2019 წლის ბოლოს დამატებით 8 იეჰოვას მოწმეს მიესაჯა პატიმრობა ვადით 2-დან 6 წლამდე.[9]

ორგანიზაცია „Human Rights Watch“-ის მიერ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში რუსეთის შესახებ წერია, რომ 2020 წელს რუსეთის სასამართლოებმა ათობით იეჰოვას მოწმეს გამოუტანა გამამტყუნებელი განაჩენი მათ მიერ განხორციელებული რელიგიური ქმედებებისთვის.[10]

გამამართლებელი განაჩენები

2020 წლის ოქტომბერში იური ზალიპაევი გახდა იეჰოვას პირველი მოწმე, რომელიც სასამართლომ ექსტრემიზმთან დაკავშირებული სამართალდარღვევისთვის გაამართლა.  ვებ-გვერდზე „იეჰოვას მოწმეები რუსეთში“ განთავსებული ინფორმაციის თანახმად, გადაწყვეტილების  მიღების პროცესში სასამართლომ მხედველობაში მიიღო გაეროს სამუშაო ჯგუფის უკანასკნელი დასკვნები, რომლებიც ადასტურებს, რომ იეჰოვას მოწმეები არ ახორციელებენ და არ მოუწოდებენ ძალადობისკენ.[11] ასევე აღსანიშნავია, რომ 2021 წლის იანვარში ყაბარდო-ბალყარეთის უზენაესმა სასამართლომ უარყო პროკურორის საჩივარი თავდაპირველი განაჩენის შესახებ, რომლითაც იური ზალიპაევი უდანაშაულოდ ცნო.[12]

2021 წლის 28 ოქტომბერს რუსეთის უზენაესი სასამართლოს პლენუმმა გამოსცა განკარგულება, რომლის თანახმად იეჰოვას მოწმეთა შეხვედრა და მსახურება არ შეიძლება ჩაითვალოს ექსტრემისტულ საქმიანობად.[13]

განკარგულების თანახმად, იმ პირთა საქმიანობა, რომლებიც არ არიან კავშირში სასამართლოს მიერ ექსტრემისტულად აღიარებული ორგანიზაციების საქმიანობის გაგრძელებასა ან განახლებასთან და რომელიც მოიცავს მხოლოდ სინდისის თავისუფლებისა და რელიგიის თავისუფლების რეალიზაციას, მათ შორის რელიგიის ინდივიდუალური ან ერთობლივი პრაქტიკა ან სხვა რელიგიური რიტუალებისა და ცერემონიების შესრულება, თავისთავად არ წარმოადგენენ დანაშაულის შემადგენელ ქმედებებს თუ ისინი არ შეიცავენ ექსტრემიზმის ნიშნებს.[14]

რუსეთის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის მიერ აღნიშნული განკარგულების მიღების შემდეგ, 2021 წლის 23 ნოემბერს ვლადივოსტოკის რაიონულმა სასამართლომ იეჰოვას ადგილობრივი მოწმე დიმიტრი ბარმაკინი გაამართლა ექსტრემისტული ჯგუფის აქტივობების ორგანიზების საქმეში იმ განმარტებით, რომ მისი ქმედებები დანაშაულს არ წარმოადგენდა.[15]

მედია პროექტი „Idel.Реалии“-ის 2021 წლის 29 ნოემბერს გამოქვეყნებული სტატიაში წერია, რომ რუსეთის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის განკარგულების მიხედვით, რუსეთის სისხლის სამართლის კოდექსის 282.2 მუხლის ქვეშ საქმეების განხილვისას სასამართლომ უნდა დაადგინოს ის თუ კონკრეტულად რა ქმედებები ჩაიდინა ბრალდებულმა, რა მნიშვნელობა აქვთ მათ ექსტრემისტულად გამოცხადებული ორგანიზაციის განახლებასა და გაგრძელებისთვის და ასევე, რა მოტივით ხელმძღვანელობდა პირი აღნიშნული ქმედებების განხორციელებისას.

გარდა ამისა, სტატიაში წერია, რომ საინფორმაციო და ანალიტიკური ცენტრი „სოვას“ [აღნიშნული ცენტრი შეტანილია რუსეთის მთავრობის მიერ „უცხოურო აგენტების“ სიაში] დირექტორის განცხადებით, უზენაესი სასამართლოს აღნიშნული განჩინება დადებითად უნდა აისახოს იმ პირებზე მაინც, რომლებსაც ბრალი ერთდროულად 282.2 მუხლის ორი ნაწილით ედებათ.[16]

ქვეყნების მიდგომა

პოლონეთი: ევროპის მიგრაციის ქსელისა და ევროპული კომისიის მიერ 2018 წელს გამოქვეყნებულ გამოკითხვაში რუსეთიდან იეჰოვას მოწმეების დაცვის შესახებ წერია, რომ პოლონეთმა 2015-2018 პერიოდში იეჰოვას მოწმეთა 12 განაცხადი განიხილა ლტოლვილის სტატუტის მინიჭებაზე და მხოლოდ ერთი დააკმაყოფილა. განმარტებით ნაწილში პოლონეთი უთითებს, რომ რუსეთში იეჰოვას ყველა მოწმე არ ექვემდებარება დევნას. თითოეული განცხადება ფასდება ინდივიდუალურად და რომ განმცხადებლებმა უნდა აჩვენონ რელიგიური შეხედულებების გამო დევნის რეალური რისკი.

ნორვეგია: კითხვაზე თვლის თუ არა ნორვეგიის საიმიგრაციო სამსახური, რომ არსებობს რუსეთში იეჰოვას ყველა მოწმის დევნის რეალური რისკი ნორვეგიამ უპასუხა, რომ ისინი არ მიიჩნევენ, რომ იეჰოვას ყველა მოწმე რუსეთში რისკის ქვეშ იმყოფება. გარდა ამისა განმარტებით ნაწილში მითითებული იყო, რომ რიგითი წევრების განცხადებები, რომლებსაც არანაირი პრობლემა არ შექმნიათ რუსეთში, შესაძლებელია არ დაკმაყოფილდეს. ხოლო პირები, რომლებსაც წამყვანი პოზიციები ეკავათ აღნიშნულ ორგანიზაციაში [იეჰოვას მოწმეები], უფრო მეტად დადგებიან დევნის რეალური რისკის წინაშე. განმარტებით ნაწილში ნორვეგიამ ხაზი იმასაც გაუსვა, რომ აღნიშნული გამოკითხვის ჩატარების პერიოდში ისინი რუსეთზე ახალ უფრო ღრმა კვლევას აკეთებენ.[17]

ფინეთი: რუსული ონლაინ გამოცემა „მედუზას“ [აღნიშნული ცენტრი შეტანილია რუსეთის მთავრობის მიერ „უცხოურო აგენტების“ სიაში] მიერ 2019 წლის 28 ივლისს გამოქვეყნებული სტატიის თანახმად, რუსეთში იეჰოვას მოწმეების წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების შემდეგ, ფინეთის საიმიგრაციო სამსახურმა იეჰოვას მოწმეთა უმეტესობას თავშესაფარზე უარი უთხრა იმ საფუძვლით, რომ არ ჩანს იეჰოვას წევრთა მიმართ არსებული დევნის რეალური საფრთხე.[18]

ბელარუსი: ადამიანის უფლებათა დაცვის ცენტრ „მემორიალის“ მიერ გავრცელებული ცნობებით, 2021 წლის 14 ოქტომბერს ბელარუსის პროკურატურამ უარი უთხრა რუსეთის ფედერაციას ოლეგ ლონშაკოვის ექსტრადიციის მოთხოვნაზე, რომელიც რუსეთმა ექსტრემიზმის საფუძვლით სახელმწიფოთაშორის ძებნაში გამოაცხადა.[19] ეს არ არის პირველი შემთხვევა როდესაც, ბელარუსი უარყოფს რუსეთის ფედერაციის მოთხოვნას იეჰოვას მოწმეთა ექსტრადაციაზე. 2020 წლის 7 აპრილს პროკურატურამ უარყო რუსეთის მოთხოვნა იეჰოვას მოწმე ნიკოლაი მახალიჩევის ექსტრადაციასთან დაკავშირებით, რომელსაც ბრალად ედებოდა ექსტრემისტული ორგანიზაციის ორგანიზება და დაფინანსება. აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ, ბელარუსში რელიგიის თავისუფლების შესახებ, 2021 წელს გამოქვეყნებული ანგარიშის, [საანგარიშო პერიოდი 2020]  მიხედვით, ნიკოლაი მახალიჩევმა ბელარუსში მოითხოვა თავშესაფარი, რაზეც მთავრობისგან თანხმობაც მიიღო.[20]

[1] დიდი ბრიტანეთის სახელმწიფო დეპარტამენტი – საინფორმაციო ჩანაწერი – რუსეთი: იეჰოვას მოწმეები; გამოქვეყნებულია 2021 წლის აპრილში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[2] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი – ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ – რუსეთი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 12 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

 [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[3] „Human Rights Watch“ – Russia: Court Bans Jehovah’s Witnesses; გამოქვეყნებულია 2017 წლის 20 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.hrw.org/news/2017/04/20/russia-court-bans-jehovahs-witnesses [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[4] დიდი ბრიტანეთის სახელმწიფო დეპარტამენტი – საინფორმაციო ჩანაწერი – რუსეთი: იეჰოვას მოწმეები; გამოქვეყნებულია 2021 წლის აპრილში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[5] „იეჰოვას მოწმეები რუსეთში“- Российская Федерация представила в ЕСПЧ ответ на жалобу Свидетелей Иеговы о запрете их юридических лиц; გამოქვეყნებულია 2018 წლის 10 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://jw-russia.org/news/2018/04/297.html [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[6] რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტთან არსებული საბჭო სამოქალაქო საზოგადოებისა და ადამიანის უფლებების განვითარებისთვის – Cовет просит Генпрокуратуру проверить законность и обоснованность уголовного преследования Свидетелей Иеговы; გამოქვეყნებულია 2018 წლის 20 ივნისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: http://president-sovet.ru/presscenter/news/covet_prosit_genprokuraturu_proverit_zakonnost_i_obosnovannost_ugolovnogo_presledovaniya_svideteley_/ [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[7] ადამიანის უფლებათა დაცვის ცენტრი „მემორიალი“ – Список преследуемых по обвинению в принадлежности к свидетелям Иеговы (обновляется); განახლებულია 2021 წლის 27 დეკემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://memohrc.org/ru/special-projects/spisok-presleduemyh-po-obvineniyu-v-prinadlezhnosti-k-svidetelyam-iegovy [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[8] “Human Rights Watch” – რუსეთი: Escalating Persecution of Jehovah’s Witnesses; გამოქვეყნებულია 2020 წლის 9 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.hrw.org/news/2020/01/09/russia-escalating-persecution-jehovahs-witnesses [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[9] „Freedom House“ – რუსეთი: თავისუფლება მსოფლიოში;  ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://freedomhouse.org/country/russia/freedom-world/2020 [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[10] “Human Rights Watch” – მსოფლიო ანგარიში – რუსეთი; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.hrw.org/world-report/2021/country-chapters/russia [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[11]„იეჰოვას მოწმეები რუსეთში“- Russian Court Finds Brother Yuriy Zalipayev Not Guilty!; გამოქვეყნებულია 2020 წლის 7 ოქტომბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.jw.org/en/news/jw/region/russia/Russian-Court-Finds-Brother-Yuriy-Zalipayev-Not-Guilty/ [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[12] „იეჰოვას მოწმეები რუსეთში“- Russian Appeal Court Upholds Brother Zalipayev’s Not-Guilty Verdict; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 25 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.jw.org/en/news/jw/region/russia/Russian-Appeal-Court-Upholds-Brother-Zalipayevs-Not-Guilty-Verdict/ [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[13] „НОВАЯ ГАЗЕТА“ – Верховный суд России постановил, что собрания «Свидетелей Иеговы» нельзя считать экстремизмом; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 16 ნოემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:  https://novayagazeta.ru/articles/2021/11/16/verkhovnyi-sud-rossii-postanovil-chto-sobraniia-svidetelei-iegovy-nelzia-schitat-ekstremizmom-news [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[14] რუსეთის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის განჩინება; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 28 ოქტომბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 28 დეკემბერს]

[15] „იეჰოვას მოწმეები რუსეთში“-  Первый оправдательный приговор Свидетелю Иеговы по статье 282.2 УК РФ вынесен во Владивостоке; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 26 ნოემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://dgoj30r2jurw5.cloudfront.net/news/2021/11/221624.html [ნანახია 2021 წლის 28 დეკემბერს]

[16] „Idel.Реалии“ – Спасет ли новое решение Пленума Верховного суда участников “экстремистских организаций”?; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 29 ნოემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.idelreal.org/a/31573576.html [ნანახია 2021 წლის 30 დეკემბერს]

[17] ევროპის მიგრაციის ქსელი– ევროპული კომისია – EMN Ad-Hoc Query on NO EMN AHQ ON applications for protection from Jehovah’s Witnesses from Russia; გამოქვეყნებულია 2018 წლის 18 სექტემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:  

[ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[18] “MEDUZA” – Finland is none too eager to grant asylum to Russia’s fleeing Jehovah’s Witnesses; გამოქვეყნებულია 2018 წლის 22 აგვისტოს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:   https://meduza.io/en/news/2018/08/22/finland-is-none-too-eager-to-grant-asylum-to-russia-s-fleeing-jehovah-s-witnesses [ნანახია 2021 წლის 29 დეკემბერს]

[19] ადამიანის უფლებათა დაცვის ცენტრი „მემორიალი“  – Беларусь отказалась выдать России свидетеля Иеговы. Верующего отпустили из СИЗО; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 20 ნოემბერს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://memohrc.org/ru/news_old/belarus-otkazalas-vydat-rossii-svidetelya-iegovy-veruyushchego-otpustili-iz-sizo [ნანახია 2021 წლის 30 დეკემბერს]

[20] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი – ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ – ბელორუსია; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 12 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://www.state.gov/reports/2020-report-on-international-religious-freedom/belarus/ [ნანახია 2021 წლის 30 დეკემბერს]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი, რელიგიის თავისუფლების პრაქტიკის თაობაზე, 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ კონსტიტუციის მიხედვით, ყაზახეთი სეკულარული ქვეყანაა და რელიგიის თავისუფლება კონსტიტუციითაა გარანტირებული. ქვეყნიის კონსტიტუციის მიხედვით, ყველა ადამიანს აქვს უფლება ჰქონდეს თავისი რელიგიური  მრწამსი, მიიღოს მონაწილეობა რელიგიურ ღონისძიებებში და გაავრცელოს თავისი რწმენა. მიუხედავად ამისა, პრაქტიკაში აღნიშნული უფლებებით სარგებლობენ მხოლოდ დარეგისტრირებული ან ე.წ. „ტრადიციული“ რელიგიური ჯგუფის წევრები. „ტრადიციულის“ მნიშნელობა ქვეყნის კანონმდებლობით განსაზღვრული არ არის, მაგრამ, როგორც წესი, ითვალისწინებს  სუნიტური ისლამის ჰანაფი სკოლას, რუსულ მართლმადიდებლურ ეკლესიას, კათოლიციზმს, ლუთერანიზმს, იუდაიზმსა და სხვა ისტორიულ ან მსხვილ რელიგიებს.[1]

აშშ-ის კომისია საერთაშორისო რელიგიის თავისუფლების შესახებ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ ქვეყნის მოსახლეობა შეადგენს დაახლოებით 19 მილიონს, საიდანაც დაახლოებით 26 პროცენტს წარმოადგენენ ქრისტიანები (მათ შორის მართლმადიდებლები, პროტესტანტები, კათოლიკეები და იეჰოვას მოწმეები).[2]

ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტი  იმავე ანგარიშში წერს, რომ  ქვეყანა განაგრძობს შეზღუდვების დაწესებასა და დამატებითი შემოწმებების ჩატარებას იმ „არატრადიციული“ რელიგიური ჯგუფების მიმართ, რომლებიც მოიცავენ მუსლიმებს, რომლებიც არ არიან ოფიციალურად აღიარებული სუნიტური ისლამის ჰანაფი სკოლის მიმდევრები, და, ასევე, პროტესტანტ ქრისტიანებს. აღნიშნული ანგარიშის მიხედვით 24 სუნიტი მუსლიმი იქნა დაკავებული მათი რელიგიური აქტივობებისა და რწმენის საფუძველზე, ხოლო 3 პროტესტანტ ქრისტიანს დაუსწრებლად მიესაჯა პატიმრობა.[3]

საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“, 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში [საანგარიშო პერიოდი 2020 წელი] ყაზახეთის შესახებ წერს, რომ ადგილობრივი ოფიციალური პირები განაგრძობენ „არატრადიციული“ რელიგიური ჯგუფების წარმომადგენლების შევიწროებას, მათ შორის პროტესტანტი ქრისტიანების, იეჰოვას მოწმეებისა და იმ მუსლიმების, რომლებიც არ მიჰყვებიან მთავრობის მიერ აღიარებულ ისლამის ვერსიას. ანგარიშში ხაზგასმულია ისიც, რომ მთავრობის მიერ რელიგიურ ჯგუფებზე დაწესებული შეზღუდვები შეკრების თავისუფლებასთან დაკავშირებით, რომლებიც მიმართული უნდა ყოფილიყო კოვიდ-19-ის გავრცელების თავიდან აცილებისკენ, რეალურად, ბაპტისტური კრების პასუხისმგებლობის დაყენების საბაბად იქცა.[4]

გარდა ამისა, აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი თავის ანგარიშში, ადგილობრივ არასამთავრობო ორგანიზაციებზე დაყრდნობით, წერს, რომ ზოგიერთი ქრისტიანული ჯგუფი, მათ შორის ევანგელისტები, ბაპტისტები და იეჰოვას მოწმეები, ჯერ კიდევ დგანან დიდი სოციალური  დაკვირვებისა და დისკრიმინაციის წინაშე. ყაზახეთი ასევე მოხვდა საერთაშორისო ქრისტიანული არასამთავრობო ორგანიზაციის „Open Doors“-ის დაკვირვების ქვეშ მყოფ სახელმწიფოთა სიაში მთავრობის მხრიდან რელიგიურ გამოხატვაზე არსებული კონტროლის გამო. კონტროლის განხორციელება მოიცავს თვალთვალს, ეკლესიის შეხვედრებზე ჩატარებულ რეიდებსა და დაკავებებს. აღნიშნული არასამთავრობო ორგანიზაციის ცნობებზე დაყდნობით, კონვერტირებული ქრისტიანები ყაზახეთში ყველაზე მძიმე დევნას განიცდიან.[5]

წარმოშბის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ საკითხის კვლევის პროცესში შესწავლილ წყაროებზე არსებული ინფორმაციის მიხედვით, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ყაზახეთში ისეთი ქრისტიანული ჯგუფების მიმართ, როგორიც არიან ევანგელისტები, ბაპტისტები და იეჰოვას მოწმეები, აღინიშნება დისკრიმინაციის გარკვეული ნიშნები. ისინი ექვამდებარებიან სახელწმიფოს მხრიდან შევიწროებასა და შემოწმებას. რაც შეეხება ისეთ ქრისტიანულ ჯგუფებს, რომლებიც „ტრადიციულად“ არიან მიჩნეულნი, მათ შორის მართლმადიდებელი ქრისტიანები და კათოლიკეები, მათ მიმართ ზემოაღნიშნული ხასიათის შეზღუდვებს ადგილი არ აქვს; გარდა ამისა, აღსანიშავია, რომ განყოფილების მიერ შესწავლილი წყაროები არაფერს წერენ მართლმადიდებელი ქრისტიანების მიმართ ადამიანის უფლებების მასობრივი დარღვევების, დევნისა ან დისკრიმინაციული მოპყრობის შესახებ.

[1] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ ყაზახეთში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 12 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 6 დეკემბერს]

[2] აშშ-ის კომისია რელიგიის თავისუფლების შესახებ, ყოველწლიური ანგარიში; რეკომენდაცია სპეციალური დაკვირვების ქვეშ მყოფი ქვეყნებისთვის – ყაზახეთი – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის აპრილი, ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 6 დეკემბერს]

[3] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ ყაზახეთში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 12 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 6 დეკემბერს]

 

[4] საერთაშორისო ორგანიზაცია „Freedom House“; ყოველწლიური ანგარიში პოლიტიკურ უფლებებსა და სამოქალაქო თავისუფლებებზე ყაზახეთში – 2020 წელი, გამოქვეყნებულია 2021 წლის 3 მარტს, ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 6 დეკემბერს]; აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ ყაზახეთში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 12 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე: [ნანახია 2021 წლის 6 დეკემბერს]

[5] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ ყაზახეთში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 12 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 6 დეკემბერს]

 

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში კოტ-დივუარში რელიგიის თავისუფლების შესახებ წერს, რომ ქვეყნის კონსტიტუცია ადგენს რელიგიური რწმენისა და აღმსარებლობის თავისუფლებას [კანონთან და წესრიგთან შესაბამისობაში] და კრძალავს რელიგიური ნიშნით დისკრიმინაციას. კონსტიტუცია ამბობს, რომ რელიგიური შემწყნარებლობა ერის ერთობის, ეროვნული გაერთიანების და მშვიდი სოციალური თანაცხოვრების საფუძველია. კონსტიტუცია კრძალავს რელიგიური სიძულვილის გამაღვივებელ რიტორიკას. ეროვნული ისლამური რადიო სადგურისა და ტელევიზიის ქსელის დირექტორმა, იმამმა, განაცხადა, რომ მას მჭიდრო ურთიერთობა აქვს ქრისტიან ლიდერებთან, მათ შრის აბიდჯანის არქიეპისკოპოსთან. კათოლიკე სასულიერო პირმა, რომელიც აბიდჯანის საეპისკოპოსოს სპიკერია, თავის მხრივ, განაცხადა, რომ სხვადასხვა კონფესიის რელიგიური თემებს შორის, ზოგადად, „თბილი“ ურთიერთობაა; განსაკუთრებით მუსლიმებსა და ქრისტიანებს შორის. რელიგიური ლიდერები და სამოქალაქო სექტორის წარმომადგენლები მუდმივად აცხადებენ, რომ ფართო სპექტრის რელიგიური ლიდერები ერთიანები არიან სურვილში, იმუშაონ ერთად მშვიდობისა და ერთიანობისთვის.

კოტ-დივუარის მოსახლეობა, დაახლოებით, 27.5 მილიონია. მოსახლეობის, დაახლოებით, 43% მუსლიმია, ხოლო, დაახლოებით, 34% – ქრისტიანი. დაახლოებით, 4% მკვიდრი რელიგიური რწმენების მიმდევარია. ბევრი, ვინც თავს ქრისტიანად ან მუსლიმად მიიჩევს, პარალელურად, ძირძველი რელიგიური რწმენების მიმდევარიცაა. მუსლიმური თემის უდიდესი უმრავლესობა სუნიტური ისლამის [სუფიზმი] მიმდევარია. დანარჩენი მუსლიმური საზოგადოება შიიტები [ლიბანური საზოგადოების წევრები] და აჰმადიები არიან. მუსლიმები, ძირითადად, ქვეყნის ჩრდილოეთში, ხოლო ქრისტიანები – სამხრეთში ცხოვრობენ; ამასთან, მუსლიმებისა და ქრისტიანების, როგორც სხვა რელიგიების წარმომადგენლები, მთალი ქვეყნის მასშტაბით არიან განსახლებულები. ზოგიერთი მუსლიმი ლიდერის განცხადებით, საზოგადოება თავადაც დგამს ნაბიჯებს ქვეყანაში ისლამის შეუწყნარებელი [არატოლერანტული] ფორმების გავლენის ზრდის პრევენციისთვის; მათ შორის, იგულისხმება იმამებისთვის ქადაგების თემების მიწოდება; ასევე, იმამებს ურჩევენ, კარგად შეისწავლონ მოწვეული სტუმრები და ამის შემდეგ დაუშვან ქადაგებაზე.[1]

საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „Freedom House“ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში კოტ-დივუარის შესახებ წერს, რომ სამართლებრივი გარანტიები რელიგიის თავისუფლების კუთხით დაცულია და ნებისმიერი პირი თავისუფლად აღასრულებს საკუთარ რელიგიას როგორც კერძოდ, ასევე საჯაროდ. მუსლიმებსა და ქრისტიანებს შორის იყო განხეთქილება 2002 – 2011 წლებში, მაგრამ, ამჟამად, დაძაბულობა, ძირითადად, დასრულებულია. კოტ-დივუარში 60-ზე მეტი ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლები ცხოვრობენ; ქვეყნის პოლიტიკური პარტიები არ არიან ეთნიკურად ჰომოგენური ხასიათის.[2]

წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ შესწავლილ წყაროებზე არსებული ინფორმაციით, ნათლად ჩანს, რომ კოტ-დივუარში რელიგიის თავისუფლების კუთხით, არ ფიქსირდება ადამიანის უფლებების მასობრივი დარღვევის ფაქტები. რელიგიის თავისუფლება გარანტირებულია საკანონმდებლო დონეზე და, ძირითადად, აღიარებული და დაცულია პრაქტიკაში. არ ვრცელდება ცნობები კონფესიებს შორის რელიგიური ნიშნით დევნისა თუ დისკრიმინაციის შესახებ; მათ შორის, შიიტი მუსლიმების მიმართ.

[1] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი; ყოველწლიური ანგარიში რელიგიის თავისუფლების შესახებ კოტ-დივუარში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 12 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 17 ნოემბერს]

[2] საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „Freedom House“; ყოველწლიური ანგარიში პოლიტიკური უფლებებისა და სამოქალაქო თავისუფლებების პრაქტიკის შესახებ კოტ-დივუარში – 2020 წელი; გამოქვეყნებულია 2021 წლის 3 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2021 წლის 17 ნოემბერს]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი სომხეთში რელიგიის თავისუფლების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ 2021 წლის მაისში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ 2011 წლის სახელმწიფო აღწერის მონაცემების მიხედვით, ქვეყანაში 35 000-ზე მეტი იეზიდი ბინადრობს. უფრო თანამედროვე გათვლებით, აღნიშნული რიცხვი დღესდღეისობით 50 000-ს უტოლდება. იეზიდები სომხეთში ძირითადად ერევნის ჩრდილო-დასავლეთით, აგრიკულტურულ დასახლებებში ბინადრობენ.

წყაროთა მიხედვით, წლის განმავლობაში, მოძრაობა “Veto” დამფუძნებელი ნარეკ მალიანი და მისი მხარდამჭერები აგრძელებდნენ „ადამიანის უფლებათა იეზიდური ცენტრისა“და მისი დამაარსებლის  – საშლიკ სულთანიანის შევიწროებას. ისინი ასევე მიმართავდნენ ონლაინ-სივრცეში შევიწროების პრაქტიკას ზემოხსენებული ცენტრის დონორი ორგანიზაციის – „ღია საზოგადოება – სომხეთი“ მიმართ. 8 სექტემბერს, მალიანმა განაცხადა, რომ მიმართა „სომხეთის ეროვნული უსაფრთხოების სამსახურს“ (NSS) სულთანიანის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების მოთხოვნით. ის ბრალს დება სულთანიანს რელიგიური შუღლის გაღვივებაში, რის საფუძვლადაც უთითებდა ერაყულ ტელეარხისთვის მის მიერ მიცემულ ინტერვიუს, სადაც სულთანიანი სომხეთში იეზიდური თემის პრობლემებზე საუბრობდა. NSS-მა აღნიშნულთა დაკავშირებით დაიწყო გამოძიება, რაც სამოქალაქო საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შეფასებით, იყო ყალბი და უსაფუძვლო ბრალდება. მართალია, შესაბამის სამსახურებს არ აღუძრიათ ოფიციალური ბრალი სულთანიანის მიმართ, თუმცა, სამოქალაქო საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შეფასებით, წლის ბოლოსთვის არსებული მდგომარეობით, NSS აგრძელებდა მისი და „ადამიანის უფლებათა იეზიდური ცენტრის“ მიმართ გამოძიებას, რაც აფერხებდა ორგანიზაციის აქტივობას.

ანგარიშის მიხედვით, იეზიდური თემის წარმომადგენლები კვლავ ჩიოდნენ სკოლებში სავალდებულო საგნად „სომხური ეკლესიის ისტორიის“ არსებობის შესახებ, რაც მათი შეფასებით „რელიგიურ ინდოქტრინირებას“ წარმოადგენდა.  მიუხედავად იმისა, რომ მთლიანად იეზიდი მოსწავლეებით დაკომპლექტებულ სკოლებს შეეძლოთ აღნიშნული საგნის სასწავლო გეგმიდან ამოღება, შერეული სკოლების შემთხვევაში, მიუხედავად იეზიდი მშობლების საწინააღმდეგო პოზიციისა, ეს შეუძლებელი იყო. ადგილობრივად გავრცელებული ცნობებით, ერევანში სულ მცირე ერთ და იეზიდურ სოფლებში მდებარე ორ საჯარო სკოლებში არ ასწავლიდნენ აღნიშნულ საგანს.

ა.შ.შ. ელჩი სომხეთში და საელჩოს წარმომადგენლები რეგულარულად აწარმოებდნენ კონსულტაციებს რელიგიური უმცირესობების (მათ შორის – იეზიდების) წარმომადგენელთ მიმართ, რათა განეხილათ სომხეთში რელიგიის თავისუფლების კუთხით არსებული მდგომარეობა.[1]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom House 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ  2015 წელს მიღებული საკონსტიტუციო ცვლილებების მიხედვით, სომხეთის პარლამენტში 4 წევრი ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი უნდა იყოს (მათ შორის ერთი – იეზიდი). 2018 წელს, აღნიშნული 4-ვე მანდატი პოლიტიკურმა პარტია My Step მოიპოვა.

კონსტიტუციის 18-ე მუხლით სომხეთის სამოციქულო ეკლესია აღიარებულია „ეროვნულ ეკლესიად“ და პასუხისმგებელია სომხეთის ეროვნული იდენტობის შენარჩუნებაზე. მოსახლეობის 94 % სომეხი ქრისტიანია. რელიგიური უმცირესობები აცხადებდნენ, რომ წარსულში დისკრიმინაციას განიცდიდნენ. 2019 წელს, სოფელ აკნალიჩში გაიხსნა იეზიდთა, როგორც ქვეყნის ერთ-ერთი მთავარი რელიგიური უმცირესობის – ტაძარი.[2]

ორგანიზაცია Human Rights Watch 2021 წლის 16 ივნისს გამოქვეყნებულ სტატიაში მოუწოდებდა სომხეთის ხელისუფლებას, შეეწყვიტა ადამიანის უფლებათა დამცველი საშიკ სულთანიანის სამართლებრივი დევნა. აღნიშნული ქმედება გამოიწვია სულთანიანის ონლაინ-ინტერვიუმ, სადაც ის საუბრობდა იმ პრობლემებზე, რომლებიც მისი აზრით, სომხეთში მცხოვრებ იეზიდურ თემს აწუხებს.

გამოძიება მიმდინარეობს ინტერვიუში სულთანიანის მიერ გამოთქმულ მოსაზრებაზე, სადაც ის ამბობს, რომ იეზიდები სომხეთში დისკრიმინაციას ექვემდებარებიან; არ აქვთ საკუთარი ენის შესწავლისა და საკუთარი კულტურის განვითარების შესაძლებლობა და არ არიან სათანადოდ წარმოდგენილი ადგილობრივი თვითმართველობის ორგანოებში. გამომძიებელი ასევე უთითებდა სულთანიანის ვარაუდებზე, რომ სომხებმა იეზიდებს ქონება წაართვეს, არ იცავდნენ მათ უფლებებს და რომ იეზიდები „შიშში“ ცხოვრობენ.

ორგანიზაციის შეფასებით, სულთანიანის მიმართ საქმის აღძვრა რადიკალური მოძრაობა „Veto“-ს ლიდერის მიერ შეტანილ საჩივარს უკავშირდება, რომელიც ცნობილია საკუთარი მტრული დამოკიდებულებით სომხური უფლებადამცველების მიმართ.[3]

[1] United States Department of State – 2020 Report on International Religious Freedom: Armenia; published in May 2021; available at

[accessed 8 October 2021]

[2] Freedom House – Freedom in the World 2021 – Armenia; published in March 2021; available at

[accessed 8 October 2021]

[3] Human Rights Watch – Armenia: Malicious Prosecution of Activist; published in June 2021; available at

[accessed 8 October 2021]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი შრი-ლანკაში რელიგიურ უმცირესობათა მიმართ დამოკიდებულების შესახებ 2021 წლის აგვისტოში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ შრი-ლანკა ბუდისტურ ქვეყანას წარმოადგენს. რელიგიური უმცირესობები ქვეყნის მოსახლეობის დაახლოებით 30 %-ს შეადგენენ (6.8 მილიონი პირი). რაც შეეხება უშუალოდ მუსლიმებს, ისინი მოსახლეობის 9.7 %-ს შეადგენენ და ძირითადად ბინადრობენ შემდეგ რეგიონებში: ამპარა, ბატტიცალოა და ტინცომალეე აღმოსავლეთში და მანნარისა და პუტტალამის რეგიონები დასავლეთში.

ქვეყნის კონსტიტუციითა და სისხლის სამართლის კოდექსით დაცულია რელიგიის თავისუფლება და აკრძალულია დისკრიმინაცია რელიგიური ნიშნით, ხოლო კანონით აღიარებულია 4 ძირითადი რელიგია: ბუდიზმი, ისლამი, ქრისტიანობა და ჰინდუიზმი. თუმცაღა, კონსტიტუციის მე-9 მუხლით ბუდიზმი ქვეყნის „უპირველეს რელიგიად“ არის აღიარებული და სახელმწიფო ვალდებულია, დაიცვას ბუდას სწავლებები.

2019 წლის ნოემბერში, ქვეყნის პრეზიდენტა გოტაბაია რაჯაპაკსა აირჩიეს, რომელმაც პრემიერ მინისტრად საკუთარი ძმა დანიშნა. მათი ხელისუფლებაში მოსვლის შემდგომ, ეთნიკურ ურთიერთობებთან დაკავშირებით საკმაოდ მნიშვნელოვანი ცვლილებები შემოირეს, რამაც, ზოგიერთის აზრით, შესაძლოა გაზარდოს ეთნიკური და რელიგიური დაპირისპირებები. ამასთანავე, აღსანიშნავია, რომ გასული წლების განმავლობაში, სახელმწიფოს მიერ შემოღებულ იქნა არაერთი ინიციატივა, რათა გაეუმჯობესებინათ რელიგიური უმცირესობების მდგომარეობა. მაგალითად, 2018 წელს შეიქმნა საპარლამენტო კომიტეტი, რომელიც შეისწავლის და იმუსავებს შრი-ლანკაში რელიგიური ჰარმონიის გაზრდის კუთხით.

ანგარიშის მიხედვით, ქვეყანაში არც ერთი კანონი არ უშლის ხელს პირებს, მიმართონ სახელმწიფოს დაცვისთვის, როდესაც მათ მიმართ ადგილი აქვს უფლებადარღვევას ეთნიკური ან რელიგიური ნიშნით. ყველა მოქალაქეს შეუძლია მიმართოს როგორც პოლიციასა და სასამართლოს, ასევე – შრი-ლანკას ადამიანის უფლებათა კომისიას. თუმცა, ზოგადად, პოლიციის ოფიცრებს ხშირად არ გააჩნიათ სათანადო რესურსი ან არ არიან შესაბამისად გადამზადებულები, ხოლო სასამართლო სისტემა გადატვირთულია, რის შედეგადაც სახეზეა ხანგრძლივი სამართლებრივი პროცედურები. ამას გარდა, ფართოდ გავრცელებული კორუფცია უარყოფითად მოქმედებს პოლიციის ეფექტურობაზე.

რაც შეეხება კონკრეტულად მუსლიმთა მდგომარეობას შრი-ლანკაში, ანგარიშის და ბრიტანელ ექსპერტთა მიხედვით, მათ ზოგადად თავისუფლად შეუძლიათ საკუთარი რწმენის რეალიზება: უპრობლემოდ დადიან მეჩეთებში, აქვთ წვდომა დასაქმებაზე და სათანადოდ არიან წარმოდგენილნი პოლიტიკურ სფეროში ორი პოლიტიკური პარტიით. კერძოდ,  „შრი-ლანკას მუსლიმთა კონგრესს“ (SLMC) პარლამენტში 7 დეპუტატი ყავს, ხოლო „სრულიად ცეილონის მაკკალის კონგრესი“ (ACMC) 5 მანდატითაა წარმოდგენილი.

თუმცაღა, ანგარიშის მიხედვით, 2019 წელს, აღდგომისას მომხდარი ტერაქტების („ისლამურ სახელმწიფოსთან“ აფილირებული ტერორისტული დაჯგუფება National Thowheeth Jama’ath’ (NTJ) მიერ კოორდინირებული თავდასხმები ქრისტიანულ თემზე, რის შედეგადაც 253 პირი დაიღუპა, ხოლო 500 დაშავდა) შემდგომ, პოლიციამ საგანგებო მდგომარეობის კანონების საფუძველზე, ტერორიზმთან კავშირში ეჭვმიტანილი 2300-მდე პირი (უმრავლესობა მუსლიმი) დააკავა. 2019 წლის ივლისის მდგომარეობით, 1655 პირი გირაოს საფუძველზე გაათავისუფლეს, 423 პატიმრობა შეეფარდა, ხოლო 211 წინასწარ დაკავებაში დარჩა. ტერაქტებთან კავშირში ბრალდებულ პირებს პრობლემები ჰქონდათ ადეკვატური სამართლებრივი დაცვის მოპოვების კუთხით, რადგან ადვოკატები ერიდებოდნენ მუსლიმთა ინტერესების დაცვას, საზოგადოებისგან ძალადობის შიშით. თავდაპირველი დაპატიმრებების მაღალი ტალღის შემდგომ, გავრცელებული ცნობებით, ახლა მხოლოდ 42 ეჭვმიტანილის საქმეთა გამოძიება მიმდინარეობს.

2019 წლის აღდგომის ტერაქტების შედეგად, მუსლიმთა მიმართ საზოგადოების მხრიდან დისკრიმინაციის და ფიზიკური თავდასხმების შემთხვევებმა იმატა. აღნიშნული ძალადობისას პოლიციის ქმედებები ზოგადად არაადეკვატური იყო და მხოლოდ რამდენიმე დაკავება განხორციელდა. არ ყოფილა დამნაშავეთა დასჯის შემთხვევები და ხელისუფლებასაც სრულად არ მოუხდენია ძალადობის შედეგად დაზარალებულთა კომპენსირება.

COVID-19 პანდემიის დროს, შრი-ლანკის ხელისუფლებას აკრიტიკებდნენ ახალი რეგულაციის გამო, რომლის მიხედვითაც, ვირუსით გარდაცვლილი ყველა პირი სავალდებულო კრემაციას უნდა დაქვემდებარებოდა. აღნიშნული მეთოდი ეწინააღმდეგება გარდაცვლილის დამარხვის ისლამურ ტრადიციას და აღქმული იყო, როგორც მუსლიმებისადმი დისკრიმინაციულად. 1 წლის შემდგომ, 2021 წლის თებერვალში, ხელისუფლებამ გააუქმა აღნიშნული ვალდებულება.

2021 წლის ივნისში გავრცელდა ცნობები იმის შესახებ, რომ COVID-19 ლოქდაუნის წესების დარღვევისთვის არმიის ოფიცრებმა, სასჯელის სახით, აიძულეს მუსლიმების ჯგუფი, გზებზე დაეჩოქათ. სამხედრო ძალების მაღალჩინოსნებმა განაცხადეს, რომ ამასთან დაკავშირებით გამოძიებას აწარმოებენ.

ამას გარდა, 2021 წლის მარტში, ხელისუფლებამ, „ეროვნული უსაფრთხოების“ მიზნებით, სცადა შემოეღო კანონი, რომელიც კრძალავდა საჯარო სივრცეში ბურქას და სხვა სახის საფრების გამოყენებას და ასევე, დახურავდა 1 000-მდე „მადრასსას“ (ისლამური სასწავლებელი). აღნიშნული კანონი, ანგარიშის მომზადების დროისთვის, პარლამენტს არ დაუმტკიცებია, თუმცა, არაერთხელ იქნა გაკრიტიკებული გაეროს მიერ, როგორც საერთაშორისო სამართლის სერიოზული დარღვევა.

ოფისის ექსპერტთა შეფასებით, მართალია, 2019 წლის აღდგომის მოვლენების შემდგომ სახელმწიფოს მხრიდან მუსლიმთა დისკრიმინაციის შემთხვევებმა იმატა, თუმცა, ზოგადად, აღნიშნული საკუთარი ბუნებით ან/და განმეორებითი ხასიათით არ არის არის იმდენად სერიოზული, რომ უტოლდებოდეს დევნას ან სერიოზულ ზიანს.[1]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი შრი-ლანკაში რელიგიის თავისუფლების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ 2021 წლის მაისში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ ა.შ.შ. მთავრობის გათვლებით, ქვეყნის მოსახლეობა 22. 7 მილიონი ადამიანია. 2012 წლის მონაცემებით, პოპულაციის 70.2 % ბუდისტია, 12.6 % – ჰინდუ; 9.7 % – მუსლიმი და 7.4 % ქრისტიანი. მუსლიმთა უმრავლესობა საკუთარ თავს ეთნიკურად  არც თამილად და არც სინჰალესად არ მიიჩნევს, თუმცა, ისინი თამილურ ენაზე საუბრობენ. მათი უმრავლესობა სუნიტია, თუმცა, გვხვდებიან სუფიტური, აჰმადია და შიიტური დენომინაციების წარმომადგენლებიც.

ანგარიშის მიხედვით, 2020 წლის მარტში ჯანდაცვის სამინისტრომ COVID-19-ით გარდაცვლილი პირების კრემაცია სავალდებულო გახადა, რის გამოც მუსლიმებს არ მიეცათ საშუალება, ისლამური ტრადიციის თანახმად, საკუთარი გარდაცვლილები დაემარხათ. ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციის მიხედვით, რომელიც აკვირდებოდა ონლაინ-სივრცეში „სიძულვილის ენას“, ყველა ეროვნულ ენაზე (სინჰალურ, თამილური და ინგლისური) მარტი-ივნისი პერიოდში გამოხატული „სიძულვილის ენის“ შემთხვევათა 58 % თავს ესხმოდა მუსლიმებს ან ისლამს. კონკრეტულად სინჰალურ ენაზე აღნიშნული მაჩვენებელი 79 %-მდეც ადიოდა.

მუსლიმური სამოქალაქო აქტივისტები აცხადებდნენ, რომ ფიქსირდებოდა ანტი-მუსლიმური რეტორიკისა და სიძულვილის ენის მასობრივი გამოვლინება სოციალურ ქსელებსა და მედიაში, რაც უკავშირდებოდა COVID-19 პანდემიას. Human Rights Watch-ის მიხედვით, აპრილსა და მაისში სოციალურ ქსელებში ვრცელდებოდა მოწოდებები მუსლიმური მაღაზიების ბოიკოტირების შესახებ იმ მოტივით, რომ მუსლიმები ვირუსს მიზანმიმართულად ავრცელებდნენ.

წლის განმავლობაში, არ ფიქსირდებოდა 2019 წლის მაისში ანტი-მუსლიმური მასობრივი ძალადობის შედეგად გარდაცვლილი ერთი მუსლიმისა და მეჩეთებზე თავდასხმების ინციდენტებში დამნაშავე პირების გასამართლების შემთხვევები. წლის ბოლოსთვის არსებული სიტუაციით, ხელისუფლებამ არ გასცა სათანადო კომპენსაციები აღნიშნული ძალადობის დროს დაზიანებული ქონებების მეპატრონეებს.[2]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Amnesty International შრი-ლანკას შესახებ 2021 წლის ანგარიშში წერდა, რომ პანდემიის დროს გაიზარდა ანტი-მუსლიმური რეტორიკა როგორც სოციალური ქსელებში, ასევე – მედიაში, ზოგიერთ შემთხვევაში, სახელმწიფო მაღალჩინოსნების მხრიდან. შესაბამისი სამსახურები ახორციელებდნენ ვირუსით გარდაცვლილ მუსლიმთა იძულებით კრემაციას (რაც ისლამით აკრძალულია). აღსანიშნავია, რომ მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის გაიდლაინებით, პანდემიის პირობებში ნებადართული იყო როგორც კრემაცია, ისევე – მიცვალებულის დამარხვა.[3]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom House შრი-ლანკას შესახებ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ ქვეყნის კონსტიტუცია ბუდიზმს განსაკუთრებულ სტატუსს ანიჭებს, მაშინ, როდესაც სხვა რელიგიური უმცირესობების წარმომადგენლები პერიოდულად ექვემდებარებიან დისკრიმინაციას და ზოგჯერ – ძალადობასაც. მიუხედავად იმისა, რომ 2020 წელს არ დაფიქსირდა ინტერ-რელიგიური ძალადობის სერიოზული შემთხვევები, მანამდე მომხდარმა ანტი-მუსლიმურმა გამოსვლებმა ბევრი მუსლიმი დააშინა. 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნების წინსაარჩევნო პერიოდში, ზოგიერთი ბუდისტი პოლიტიკოსი დებდა პირობას, რომ გამარჯვების შემთხვევაში ბუდისტებს აეკრძალებოდათ მუსლიმთა მაღაზიებში ვაჭრობა, აიკრძალებოდა ბურქას ტარება, დაიხურებოდა მადრასსები (მუსლიმური სასწავლებლები) და მოახდენდნენ მუსლიმთა განათლებისა და ქორწინების კუთხით კანონმდებლობის იძულებით ცვლილებას.

როდესაც COVID-19 გავრცელებმა სერიოზულ ზღვარს მიაღწია, ზოგიერთმა სამთავრობო თანამდებობის პირმა ამაში მუსლიმური თემი დაადანაშაულა. ამას გარდა, ხელისუფლება იაძულებდა მუსლიმებს ვირუსით გარდაცვლილი ნათესავების კრემაციას, მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული მეთოდი ეწინააღმდეგება ისლამს და რომ მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის რეკომენდაციით, დასაშვები იყო ვირუსის შედეგად გარდაცვლილთა როგორც კრემაცია, ასევე – დასაფლავება.[4]

 

[1] UK Home Office – Country Policy and Information Note Sri Lanka – Religious Minorities; published in August 2021; available at

[accessed 5 October 2021]

[2] United States Department of State – 2020 Report on International Religious Freedom: Sri Lanka; published in May 2021; available at

[accessed 5 October 2021]

[3] Amnesty International – Amnesty International Report 2020/21; The State of the World’s Human Rights; Sri Lanka 2020; published in April 2021; available at

[accessed 5 October 2021]

[4] Freedom House – Freedom in the World 2021 – Sri Lanka; published in March 2021; available at

[accessed 5 October 2021]

საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „Freedom House“ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში საუდის არაბეთის შესახებ წერს, რომ 1992 წლის ძირითადი კანონი ყურანს და სუნას ქვეყნის კონსიტიტუციად აცხადებს. ისლამი ქვეყნის ოფიციალური რელიგიაა და ყველა საუდელი ვალდებულია, იყოს მუსლიმი. 2014 წლის სამეფო განკარგულება 20 წლამდე პატიმრობით სჯის ათეისტებს. მთავრობა კრძალავს ნებისმიერი რელიგიის საჯაროდ აღსრულებას, გარდა ისლამისა და ასევე, ზღუდავს შიიტური ისლამის და სუფიზმის რელიგიურ აღსრულებას. შიიტური მეჩეთების მშენებლობა გართულებულია ნებართვის გაცემის წესებით და საერთოდ აკრძალულია აღმოსავლეთ პროვინციის, სადაც უმეტესობა შიიტები არიან, გარეთ. აღსანიშნავია, რომ მთავრობა აღიარებს არა-მუსლიმური რელიგიური უმცირესობის უფლებას, საკუთარი რელიგიური პრაქტიკა განახორციელონ პირად სივრცეში, თუმცა არც აღნიშნული უფლებაა დაცული ყოველთვის.[1]

საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2021 წლის ანგარიშში საუდის არაბეთის შესახებ წერს, რომ მცირე გამონაკლისების გარდა, საუდის არაბეთის ხელისუფლება შეუწყნარებელია ნებისმიერი რელიგიური პრაქტიკის მიმართ, გარდა ისლამისა და ამასთან, სისტემატურად დისკრიმინაციულია მუსლიმური რელიგიური უმცირესობების, განსაკუთრებით ტველვერ შიიტებისა და ისმაილების მიმართ, მათ შორის საჯარო განათლების, სასამართლო სისტემის, რელიგიის თავისუფლების და დასაქმების მიმართულებებით.[2]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი რელიგიის თავისუფლების შესახებ 2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერს, რომ საუდის არაბეთის მოსახლეობა, დაახლოებით, 34.2 მილიონია. გაეროს 2019 წლის მონაცემებით, ქვეყანაში მცხოვრებთა თითქმის 40% უცხოელია. საუდის არაბეთის დაახლოებით 21 მილიონი მოქალაქეთა 85-90 პროცენტი სუნიტი მუსლიმია. შიიტი მუსლიმები საუდის არაბეთის მოქალაქეთა დაახლოებით 10-12 პროცენტს შეადგენენ; აღმოსავლეთ პროვინციაში შიიტები მოსახლეობის 25-30 პროცენტი არიან. შიიტი მოსახლეობის დაახლოებით 80% „ტველვერები“ (შიიტები, რომლებიც 12 იმამს აღიარებენ) არიან და ძირითადად აღმოსავლეთ პროვინციაში არიან განსახლებულნი. „ნახავალა“, იგივე „მედინა შიიზმი“, ასევე „ტველვერები“ არიან და მცირე რაოდენობით არიან განსახლებული დასავლეთით მდებარე ჰეჯაზის რეგიონში; მათი რაოდენობა დაახლოებით ათასი ადამიანია. „ტველვერები“ ჯააფარის სკოლის სამართალს აღიარებენ, დანარჩენი შიიტები კი სულეიმანი ისმაილს, იგივე „სევენერს“. სევენერთა რაოდენობა დაახლოებით 500 ათასია და ძირითადად, განსახლებულნი არიან ნარჯანის პროვინციაში, სადაც ისინი უმრავლესობას ქმნიან. სევენერთა კიდევ ერთი განშტოებაა ბოჰრა ისმაილი, რომელთა რაოდენობა საუდის არაბეთში რამდენიმე ასეულია და ძირითადად, სამხრეთ აზიური რეგიონიდან არიან. „Pockets of Zaydis“, შიიტური ისლამის კიდევ ერთი მიმდინარეობაა; მათი რაოდენობა საუდის არაბეთში დაახლოებით 20 ათასია და ძირითადად განსახლებულნი არიან ჯიზანისა და ნაჯრანის პროვინციაში, იემენის საზღვართან ახლოს.

შიიტური საზოგადოების წევრების ინფორმაციით, პროცესიები და შეკრებები გრძელდება, რაც პოლიტიკური დაძაბულობის შემცირებასა და შიიტურ საზოგადოებასა და ხელისუფლებას შორის უკეთეს კოორდინაციასთანდაა დაკავშირებული; ასევე, აშურის დღესასწაულის აღნიშვნა ხაზს უსვამს გაუმჯობესებულ კონფელიათაშორის ურთიერთობას და ურთიერთ შემწყნარებლობას. მიუხედავად ამისა, შიიტური საზოგადოების წევრები საუბრობენ, რომ ხელისუფლების სამიზნეები არიან რელიგიური საფუძვლით უსაფრთხოების ოპერაციებითა და სამართლებრივი პროცედურებით. 2020 წლის ივლისში, შიიტთა უფლებების დამცველი ორგანიზაციის ინფორმაციით, უსაფრთხოების ძალებმა რეიდი მოაწყვეს მეტწილად შიიტებით დასახლებულ ქალაქ საფვაში, რასაც დაკავებები და ერთი პირის დაშავება მოჰყვა. სექტემბერსა და ოქტომბერში, რიადში, სპეციალურმა სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლომ განაჩენი გამოუტანა 2017 წელს დაკავებულ სასულიერო პირებს; სასჯელის ზომად 3-დან 10 წლამდე პატიმრობა განიზაღვრა. თებერვალში უზენაესმა სასამართლომ ძალაში დატოვა სიკვდილით დასჯის განაჩენი შიიტუ აქტივისტის მუსტაფა ალ ხაიატის მიმართ, რომელსაც დემონსტრაციებში მონაწილეობა და უსაფრთხოებისთვის ხელის შეშლა ედებოდა.

არასამთავრობო ორგანზიაციები და შიიტი აქტივისტები ამბობენ, რომ ხელისუფლება სხვადასხვა გზით ავიწროვებს შიიტურ საზოაგდოებებს. მაშინ, როდესაც არასამთავრობო სექტორი და შიიტი აქტივისტები ამტკიცებენ, რომ მათ მიმართ განხორციელებული დევნა უმეტესად რელიგიურ კუთვნილებასთანაა დაკავშირებული, დამკვირვებლები აღნიშნავენ, რომ სხვა რელიგიური ჯგუფების წევრების დაკავებისა თუ სასამართლო პროცესების დროსაც, ანალოგიური ბრალდებები გამოიყენება. 2020 წლის ოქტომბრის მონაცემებით, საუდის არაბეთში, სიკვდილით დასჯის განაჩენი გამოტანილი იყო 53 პირის მიმართ, რომელთა დიდი ნაწილი შიიტები არიან. 2020 წლის ბოლოსთვის მიმდინარეობდა სასამართლო პროცესები 25 პირის მიმართ, რომელთაგან უმეტესობა ასევე შიიტები იყვნენ; ბრალდებები კი მათ მიმართ, ითვალისწინებდა, მთა შორის სიკვდილით დასჯას. ადგილობრივი შიიტი აქტივისტები და საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დამცველი ჯგუფები კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებენ სასამართლოს კომპეტენციას, დამოუკიდებლობას და მიუკერძოებლობას.

სუნიტებისა და შიიტების შერეულ დასახლებებში, ხელისუფლება, ზოგადად, ითხოვს, რომ მეჩეთებში, მათ შორის შიიტურ მეჩეთებში, ლოცვის მოწოდება სუნიტური წესით მოხდეს. მეტწილად შიიტებით დასახლებულ ზონებშ, როგორიცაა მაგალითად ქატიფი, აღმოსავლეთ პროვინციის ალ-აჰსას ზოგიერთ არეალში, ხელისუფლება უშვებს ლოცვაზე მოწოდების ტველვერ შიიტურ ვერსიას. პატარა შიიტურ სოფლებში, მოსახლეობის თქმით, მიღებულია, რომ შიიტების მფლობელობაში მყოფი ბიზნესები ლოცვისთვის სამჯერ იკეტებიან (გასხვავებით სუნიტებისგან, რომლებიც 5-ჯერ ლოცულობენ); ზოგ შემთხვევაში კი ბიზნესები ლოცვისთვის საერთოდ არ იკეტება. სუნიტური და შიიტური საზოაგადოებების წევრების თქმით, მიუხედავად იმისა, რომ ლოცვისთვის საქმიანობის შეჩერება ისტორიულად დამკვიდრებული პრაქტიკაა, ბოლო პერიოდში აღინიშნება, ლოცვისთვის განკუთვნილ დროს, საქმიანობის გაგრძელების ტენდენცია.

არასამთავრობო სექტორის ინფორმაციით, 2020 წლის 17 აპრილს ხელისუფლებამ მძიმე ტექნიკის გამოყენებით ავამიიაში, ქატიფში დააზიანა საფლავები, რასაც ისტორიული მონუმენტების ნგრევა მოჰყვა. 14 მაისს შეიარაღებულმა ძალებმა რეიდი მოაწყვეს ქატიფის უმმ ალ-ჯაზმის რაიონში; რეიდის მიზანს ლოცვაზე შიიტური მოწოდების პრევენცია წარმოადგენდა. რეიდებს შიიტური უმრავლესობით დასახლებულ რაიონებში ადგილი ჰქონდა იანვარში, თებერვალში, ივლისსა და ოქტომბერში. დეკემბერში ხელისუფლებამ დაანგრია ყოფილი შიიტი სასულიერო პირის შეიხ ნიმრ ალ-ნიმრის მეჩეთი ალ-ავამიაში.

შიიტური საზოგადოების წევრები საუბრობენ რელიგიური ნიშნით დისკრიმინაციაზე სამთავრობო სექტორში დასაქმების დროს. შიიტი მუსლიმების წარმომადგენლობა მაღალ სამთავრობო პოზიციებზე, მოსახლეობის რაოდენობასთან მიმართებაში, კვლავ ძალიან დაბალია. შიიტები თითქმის არ არიან წარმოდგენილნი ეროვნულ უსაფრთხოებასთან დაკავშირებულ პოზიციებზე, მათ შორის ეროვნულ გვარდიაში, შინაგან საქმეთა და თავდაცვის სამინისტროებში. მეტწილად შიიტებით დასახლებულ რეგიონებში შიიტური წარმომადგენლობა უფრო მაღალია საგზაო პოლიციაში, საჯარო სკოლებსა და მუნიციპალურ სამსახურებში. სამთავრობო სააგენტოებსა და კომპანიებში ძალიან ცოტა შიიტი იკავებს მაღალ პოზიციებს. შიიტები, ასევე, მცირე რაოდენობით არიან წარმოდგენილნი დაწყებით, საშუალო და უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებებში. ხელისუფლება სისტემატურად დისკრიმინაციულია შიიტური მუსლიმური უმცირესობების, განსაკუთრებით ტველვერ შიიტებისა და ისმაილების მიმართ, მათ შორის სასამართლოს, განათლებისა და დასაქმების კუთხით.

35 წევრისგან შემდგარ მინისტრთა კაბინეტში მხოლოდ ერთი შიიტია, მოჰამედ ბინ ფაიზალ აბუ საქ, რომელიც 2014 წლიდან შურას საქმეთა სახელმწიფო მინისტრის პოსტს იკავებს. შიიტები არ არიან არც გუბერნატორები, არც გუბერნატორების მოადგილეები, სამინისტროების სტრუქტურული ერთეულების დირექტორები ან უსაფრთხოების მეთაურები. მიუხედავად იმისა, რომ ოფიციალურად უცნობია შურას საბჭოს წევრთა რელიგიური კუთვნილება, გავრცელებული ინფორმაციით, საბჭოს 150 წევრიდან, 7 ან 8 შიიტია. აღმოსავლეთ პროვინციაში, სადაც მოსახლეობის უმეტესობა შიიტია, მუნიციპალურ საბჭოებში დიდი რაოდენობით შიიტია წარმოდგენილი, მათ შორის ქატიფსა და ალ-აჰსაში. მთავრობის მიერ დანიშნული 12 წევრიდან 5 შიიტია და შიიტი მუსლიმები იკავებენ 30-დან 16 არჩევით ადგილს მუნიციპალურ საბჭოებში.

მთავრობა არ აფინანსებს შიიტური მეჩეთების მშნებელობას და ფუნქციონირებას. შიიტები თავად აფინანსებენ შიიტური მეჩეთების მშნებელობას, ფუნქციონირებას და შეკეთებას. შიიტი მუსლიმები თავად მართავენ შიიტურ მეჩეთებს შიიტი სასულეირო პირების მეთვალყურეობით. მას შემდეგ, რაც ტერორისტულმა დაჯგუფებამ „ისლამური სახელმწიფო“ იერიშები მიიტანა შიიტურ მეჩეთებსა და თავშეყრის ადგილებზე 2015 წელს, უსაფრთხოების სამსახურები უზრუნველყოფენ ბევრი შიიტური მეჩეთისა და შეკრების ადგილების უსაფრთხოებას აღმოსავლეთ პროვინციაში. მედიის ინფორმაციით, შიიტი მოხალისეები და ხელისუფლება კოორდინირებულად მოქმედებს პარასკევის ლოცვისა თუ სხვა დიდი დღესასწაულების დროს, მეჩეთების გარე პერიმეტრზე და თავშეყრის ადგილებში უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად.

შიიტური ჯგუფები საუბრობენ დისკრიმინაციაზე სასამართლო საქმისწარმოებაში. აღმოსავლეთ პროვინციაში შიიტი მოსამართლეები განიხილავენ შიგა შიიტურ საოჯახო და პირადი სტატუსის საქმეებს. აღმოსავლეთ პროვინციაში ხელისუფლება ნებას რთავს შიიტ მოსამართლეებს საოჯახო საქმეებთან დაკავშირებულ საკითხებზე გამოიყენონ ჯააფარის სკოლისეული ისლამური იურისპრუდენცია. საერთო ჯამში, ქატიფსა და ალ-აჰსაში, მთავრობის მიერ დანიშნული, 5 მოსამართლეა. სხვადასხვა წყაროს ინფორმაციით, სუნიტი მოსამართლეებში, რიგ შემთვევებში, საერთოდ უარს აცხადებენ შიიტი მოწმეების მოსმენაზე.[3]

[1] Freedom House: Freedom in the World 2021 – Saudi Arabia, 3 March 2021

 (accessed on 10 August 2021)

[2] HRW – Human Rights Watch: World Report 2021 – Saudi Arabia, 13 January 2021

 (accessed on 10 August 2021)

[3] USDOS – US Department of State: 2020 Report on International Religious Freedom: Saudi Arabia, 12 May 2021

 (accessed on 13 August 2021)

ავსტრალიის მთავრობის საგარეო საქმეთა და ვაჭრობის დეპარტამენტი 2019 წლის ანგარიშში ავღანეთის შესახებ წერდა, რომ ეთნიკურად ჰაზარათა უმრავლესობა შიიტი მუსლიმია და მათ გააჩნიათ გამოკვეთილი აზიური ნაკვთები, რის გამოც ვიზუალურად მარტივად განირჩევიან სხვა ეთნიკური ჯგუფებისგან. ანგარიშის მიხედვით, 2015-2016 წლების სტატისტიკით, Bamiyan და Daykundi-ის პროვინციებში, ეთნიკურად ჰაზარები მოსახლეობის დაახლოებით 75 %-ს შეადგენენ. ჰაზარები ასევე შეადგენენ Ghazniპროვინციის 40 %-ს. ამას გარდა, ავღანეთის ყველა დიდ ქალაქს გააჩნია ჰაზარებით დასახლებული საკმაოდ დიდი უბნები. მაგ. სხვადასხვა გათვლებით, ქ. ქაბულის მოსახლეობის 40-50 %-ს სწორედ ჰაზარები შეადგენენ. მათი უმრავლესობა ქაბულის დასავლეთ ნაწილში ბინადრობს.

ანგარიშის მიხედვით, ქაბულში მცხოვრები ჰაზარები სხვადასხვა ეკონომიკურ ასპექტებში მონაწილეობენ. განათლებაზე მათი ტრადიციული ფოკუსირებიდან გამომდინარე, ჰაზარები, როგორც წესი, აკმაყოფილებენ მოთხოვნებს, რათა დასაქმდნენ სამთავრობო ან საერთაშორისო ორგანიზაციებში სხვადასხვა პოზიციაზე. თუმცაღა, პრაქტიკაში ჰაზარები სათანადოდ არ არიან წარმოდგენილნი მაღალ სამთავრობო პოზიციებზე. ეს მეტწილად განპირობებულია იმით, რომ ავღანეთში კვალიფიკაციაზე მეტად ოჯახობრივი, ეთნიკური თუ თემობრივი კავშირები ფასობს – გადაწყვეტილების მიმღები პირები სწორედ აღნიშნულ ფაქტორების გათვალისწინებით ასაქმებენ პირს როგორც საჯარო, ასევე – კერძო სექტორში. გამომდინარე იქიდან, რომ ჰაზარები ავღანეთში ტრადიციულად დაბალ სოციალურ სტატუსს ატარებენ, აღნიშნული მიდგომა მათ წინააღმდეგ მოქმედებს და ასევე, ჰაზარათა მიმართ იშვიათად აქვს ადგილი ე.წ. „პოზიტიური დისკრიმინაციის“ პრაქტიკის გამოყენებას.

ავღანელთა უმრავლესობა ჰაზარებს სამთავრობო მხარდამჭერებად აღიქვამს, რადგან სწორედ ის ასაქმებს აღნიშნული ეთნიკური ჯგუფის ბევრ წარმომადგენელს (თუმცაღა, დაბალ პოზიციებზე). ეს განსაკუთრებით ეხება ჰაზარა ქალებს, რომლებიც, გავრცელებული ცნობებით, პოლიციაში და არმიაში ქალ რეკრუტთა უმრავლესობას შეადგენენ (იმის გათვალისწინებით, რომ აღნიშნულ სექტორებში ცოტა ქალია დასაქმებული). ავღანეთში მომუშავე საერთაშორისო ორგანიზაციებშიც ბევრი ჰაზარა მუშაობს.

საერთაშორისო სადამკვირვებლო ორგანიზაციების მიხედვით, სახეზეა ჰაზარათა მიმართ საზოგადოებრივი დისკრიმინაციის არაერთი ფორმა, მათ შორის: უკანონო გადასახადების დაწესების მეთოდით ფულის გამოძალვა; იძულებითი რეკრუტირება და შრომა; ფიზიკური შეურაცხყოფა და დაკავება. წყაროებში არ არის მოცემული სხვა სპეციფიკური ინფორმაცია აღნიშნულ შემთხვევებთან დაკავშირებით (მათ შორის – გეოგრაფიულ ლოკაციასთან დაკავშირებით).  თუმცა, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ  საზოგადოებრივი დისკრიმინაციის შემთხვევები, დიდი ალბათობით, სახეზეა ქვეყნის იმ ნაწილებში, სადაც ჰაზარები უმცირესობას წარმოადგენენ.

ამას გარდა, ანგარიშში საუბარია ავღანეთში შიიტი მუსლიმების მდგომარეობაზეც (რომელთა 90 % ეთნიკურად ჰაზარაა).  მართალია, არსებობენ შიიტები სხვა ეთნიკური ჯგუფებიდანაც, ავღანეთის ხელისუფლება, საკუთარ ოფიციალურ მიდგომებსა თუ განცხადებებში, შიიტებს ჰაზარებთან აიგივებს. მაგ. სამთავრობო კაბინეტში 2 შიიტი მინისტრია, რომელთაც ხელისუფლება ჰაზარად მიიჩნევს მიუხედავად იმისა, რომ რეალურად ისინი „ბაიათი“ და ტაჯიკი ეთნიკური წარმომავლობის არიან.

ქვეყნის კონსტიტუცია და კანონმდებლობა აღიარებს ცალკეულ უფლებებსა კონკრეტულად შიიტებისთვის. მაგალითად, კონსტიტუციის 131 მუხლის მიხედვით, სასამართლოები შიიტურ კანონმდებლობას გამოიყენებენ კონკრეტულ სამოქალაქო საქმეებზე, როდესაც მხარეები შიიტები არიან. 2009 წელს მიღებული კანონი პირადი სტატუსების შესახებ აღიარებს განსხვავებულ პრაქტიკებს შიიტებთან მიმართებით ისეთ საკითხებში, როგორიცაა ქორწინება, განქორწინება და მემკვიდრეობა.

ადგილობრივ წყაროთა მიხედვით, ტრადიციულად, ავღანეთში არ ყოფილა განსაკუთრებით რელიგიური ხასიათის შუღლი შიიტებსა და სუნიტებს შორის. როგორც წესი, მათ შორის დაპირისპირება ატარებდა ეთნიკურ თუ პოლიტიკურ ხასიათს. თუმცა, 2009 წლის 1 იანვრიდან 2015 წლის დეკემბრის თვემდე პერიოდში, UNAMA-მ (გაეროს ავღანეთის დახმარების ორგანიზაცია) აღრიცხა შიიტებზე თავდასხმის 5 შემთხვევა. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ზუსტად არ იყო გარკვეული ინფორმაცია თავდამსხმელთა ვინაობის ან მათი მოტივების შესახებ და საჯაროდ არავის არ აუღია შემთხვევებზე პასუხისმგებლობა.

2016 წლის შუა პერიოდიდან მოყოლებული, შეიარაღებული დაჯგუფებები ახორციელებენ მასშტაბურ თავდასხმებს შიიტურ სამიზნეებზე, მათ შორის – პოლიტიკურ დემონსტრაციებსა და თუ რელიგიურ თავყრილობებზე. ინციდენტთა უმრავლესობაზე პასუხისმგებლობა დაჯგუფებამ „ისლამური სახელმწიფო – ხორასანი“ (ISKP) აიღო. პირველი ასეთი შემთხვევა 2016 წლის ივლისში, ქ. ქაბულში მოხდა, როდესაც ორმა თვითმკვლელმა ტერორისტმა თავი აიფეთქა მშვიდობიანი დემონსტრაციის მიმდინარეობისას, რასაც 85 პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო – 413 დაშავდა. როდესაც ინციდენტზე პასუხისმგებლობა აიღო, ISKP-მ განაცხადა, რომ თავდასხმა რელიგიურად იყო მოტივირებული. 2016 წელს UNAMA-მ კიდევ 4 მსგავსი ინციდენტი აღრიცხა, რომელთაც ჯამში 77 სამოქალაქო პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო  205 – დაშავდა.

2017 წელს თავდასხმების რაოდენობა გაიზარდა – UNAMA-მ ამჯერად 8 რელიგიურად მოტივირებული თავდასხმა აღრიცხა შიიტურ სალოცავებსა თუ შიიტ მომლოცველებზე, რომელთაც ჯამში 161 პირი ემსხვერპლა, ხოლო 252 კი – დაშავდა. ISKSP-მ პასუხისმგებლობა 6 ინციდენტზე აიღო, ხოლო დანარჩენი ორი –  დაჯგუფება „თალიბანს“ მიეწერა. შემთხვევათა უმრავლესობა ქ. ქაბულსა და ქ. ჰერათში მოხდა (მათ შორის – ჰაზარებით დასახლებულ უბნებში).

ტრენდი შენარჩუნდა 2018 წელსაც – UNAMA-მ შიიტი სამიზნეების წინააღმდეგ მიმართული კიდევ 19 ინციდენტი დააფიქსრა, რასაც ჯამში 223 პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 524 – დაშავდა. ISKP-მ მათგან 7-ზე აიღო პასუხისმგებლობა, თუმცა, აღსანიშნავია, რომ მოცემულ ინციდენტებს 212 პირის სიცოცხლე შეეწირა, ხოლო 449 – დაშავდა. თუ გასულ ორ წელს თავდასხმათა უმრავლესობა შიიტურ სალოცავებზე მოდიოდა, 2018 წელს ასეთი მხოლოდ 2 ინციდენტი აღირიცხა. შიიტებზე თავდასხმათა უმრავლესობა ამჯერად სამოქალაქო ობიექტებზე, ძირითადად – ეთნიკურად ჰაზარების უბნებში მდებარე ობიექტებზე მოდიოდა. თავდასხმათა უმრავლესობა, სავარაუდოდ, ქ. ქაბულში მოხდა.

ავსტრალიის მთავრობის საგარეო საქმეთა და ვაჭრობის დეპარტამენტის ექსპერტთა შეფასებით, შიიტები დგანან ISKP და სხვა შეიარაღებული ჯგუფების მხრიდან თავდასხმის მაღალი რისკის წინაშე, როდესაც ისინი იკრიბებიან სხვადასხვა სოციალური ღონისძიებების (დემონსტრაციები, ლოცვები მეჩეთებში, რელიგიური ფესტივალები და ა.შ.) ფარგლებში. აღნიშნული რისკი კიდევ უფრო იზრდება იმ პირთა შემთხვევაში, რომლებიც ბინადრობენ ეთნიკურად ჰაზარათა უბნებში ავღანეთის ისეთ დიდ ქალაქებში, როგორიცაა – ქაბული და ჰერათი.

ამას გარდა, დეპარტამენტის შეფასებით, მართალია, ეთნიკურად ჰაზარა პირები უპრობლემოდ საქმდებიან როგორც სამთავრობო, ასევე – საერთაშორისო ორგანოებში, მათი შესაძლებლობა, მიაღწიონ მაღალ სამთავრობო თანამდებობებს შეზღუდულია მათივე ეთნიკური კუთვნილებით. ეს, შესაბამისად, გამოიხატება ჰაზარათა მიმართ საზოგადოებრივი დისკრიმინაციის საშუალო დონეში. ამას გარდა, გამომდინარე იქიდან, რომ ჰაზარათა აბსოლუტური უმრავლესობა შიიტია, შიიტებთან მიმართებით ზემოთ აღნიშნული რისკ-პროფილი მათთაც მიესადაგება.[1]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ავღანეთში რელიგიის თავისუფლების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ  2021 წლის მაისში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში  (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომავღანეთის მოსახლეობა დაახლოებით 35.7 მილიონ პირს შეადგენს. რა არსებობს სანდო სტატისტიკა სუნიტი და შიიტი მუსლიმების პროცენტული გადანაწილების შესახებ. თუმცა, ერთ-ერთი წყაროს (Pew Forum) ცნობითავღანელი შიიტები ქვეყნის მოსახლეობის 10-15 %-ს შეადგენენ. ადგილობრივი სასულიერო ლიდერების ცნობით, შიიტ ავღანთა 90 % ეთნიკურად ჰაზარაა, რომლებიც ძირითადად ცენტრალურ და დასავლეთ პროვინციებში, ასევე – ქ. ქაბულში ბინადრობენ.

ჰაზარათა თემის წარმომადგენლები აცხადებდნენ, რომ ავღანეთის მთავრობის დაპირებები ჰაზარებით დასახლებულ უბნებში უსაფრთხოებისა და განვითარების კუთხით სიტუაციის გაუმჯობესების შესახებ არ იყო საკმარისი და წარმოადგენდა უბრალოდ სიმბოლურად მიღებულ ზომებს. ჰაზარები ასევე ექვემდებარებოდნენ დისკრიმინაციას საკუთარი ეთნიკური იდენტობისა და იმის გამო, რომ განეკუთვნებოდნენ ისლამის შიიტურ მიმდინარეობას. სხვადასხვა დამკვირვებელი წყაროების ცნობით, ავღანეთის მთავრობაში შიიტები არ იყვნენ სათანადოდ წარმოდგენილი არა საკუთარი რელიგიური, არამედ – ეთნიკური (ჰაზარა) კუთვნილების გამო.

ჟურნალისტების, ადგილობრივი დამკვირვებლებისა და UNAMA-ს მიხედვით,  „ისლამური სახელმწიფო – ხორასანი“ (ISIS-K) და სხვა შეიარაღებული დაჯგუფებები აგრძელებდნენ თავდასხმებს კონკრეტულ რელიგიურ და ეთნო-რელიგიურ ჯგუფებზე, მათ შორის –  ჰაზარებზე. UNAMA-ს მიხედვით, მიმდინარე წელს, 2019 წელთან შედარებით, დაფიქსირდა კლება სალოცავ ადგილებზე, რელიგიური ლიდერებსა და მომლოცველებზე თავდასხმების შედეგად სამოქალაქო დანაკარგების რაოდენობიეს კუთხით. ორგანიზაციამ აღწერა ზემოხსენებული ტიპის 19 თავდასხმა (20 თავდასხმა 2019 წელს), რასაც შედეგადაც 60 პირი გარდაიცვალა, ხოლო – 55 დაშავდა. 2019 წლის მონაცემებით, სახეზე იყო 236 სამოქალაქო დანაკარგი – 80 გარდაცვლილი და 156 დაშავებული. აბსოლუტურად ყველა თავდასხმა არა-სახელმწიფოებრივი შეიარაღებული აქტორების მიერ იყო ჩადენილი.

იმავე წყაროს მიხედვით, ISIS-K მხრიდან ადგილი ჰქონდა რელიგიურად მოტივირებული თავდასხმებს შიიტ მუსლიმებზე (უმრავლესობა – ეთნიკურად ჰაზარა); სუფიტ მუსლიმებსა და სიკჰებზე. სულ დაფიქსირდა 10 თავდასხმა, რასაც 112 პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 196 კი – დაშავდა. 2019 წელსაც ადგილი ჰქონდა 10 ინციდენტს, რასაც 117 სიცოცხლე შეეწირა, ხოლო – 368 დაშავდა.

მნიშვნელოვან ინციდენტთა შორის იყო: 6 მარტს, შეიარაღებული პირი თავს დაესხა ქაბულში მიმდინარე ერთ-ერთ ცერემონიას, რომელსაც ძირითადად შიიტი ჰაზარები ესწრებოდნენ და მოკლა 32 პირი. ინციდენტზე პასუხისმგებლობა ISIS-K აიღო. 12 მაისს 3 დაუდგენელი შეიარაღებული პირი შეიჭრა ქაბულის ჰაზარათა უბანში მდებარე ერთ-ერთ სამშობიარო კლინიკაში, სადაც მოკლეს 24 პირი, მათ შორის – დედები, ჩვილები და მედ-მუშაკები. აღნიშნულ შემთხვევაზე არც ერთ დაჯგუფებას არ აუაღია პასუხისმგებლობა. 24 ოქტომბერს, თვითმკვლელი ტერორისტმა თავი აიფეთქა კაბულის ჰაზარათა უბანში მდებარე საგანმანათლებლო ცენტრში, რასაც 40 პირის სიცოცხლე შეეწირა, ხოლო კიდევ 72 – დაშავდა. მსხვერპლთა უმრავლესობა 15-დან 26 წლამდე ასაკის იყო. შემთხვევაზე პასუხისმგებლობა „ISIS-K” აიღო.[2]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ავღანეთში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ  2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში  (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ ეთნიკურ ხასიათზე შუღლი ზოგჯერ გამოიხატებოდა კონფლიქტსა და მკვლელობებში. ეთნიკურად ჰაზარა შიიტები ექვემდებარებოდნენ ისეთი ტიპის მოპყრობას, როგორიცაა: ფულის გამოძალვა; იძულებითი რეკრუტირება; იძულებითი შრომა; ფიზიკური შეურაცხყფოა და დაკავებები. არასამთავრობო ორგანიზაციათა მიხედვით, ხელისუფლება პოლიციაში მომუშავე ჰაზარა ოფიცებს ხშირად სიმბოლურ პოზიციებზე ნიშნავდა, რომელთაც თითქმის არ გააჩნდა რაიმე გავლენა ქვეყნის შინაგან საქმეთა სამინისტროში. ამას გარდა, იმავე წყაროების მიხედვით, შეიარაღებული ძალების ჰაზარა წევრებს უფრო ხშირად ამწესებდნენ ქვეყნის შედარებით ცხელ წერტილებში, არა-ჰაზარა ჯარისკაცებთან შედარებით. წლის განმავლობაში, ISIS-K („ისლამური სახელმწიფოს ხორასნის ფრთა“) აგრძელებდა შიიტებზე, ძირითადად – ეთნიკურად ჰაზარებზე თავდასხმების მოწყობას. მაგ. 6 მარტს, შეიარაღებული პირი თავს დაესხა ქაბულში მიმდინარე ერთ-ერთ ცერემონიას, რომელსაც ძირითადად შიიტი ჰაზარები ესწრებოდნენ და მოკლა 32 პირი. 24 ოქტომბერს, თვითმკვლელი ტერორისტმა თავი აიფეთქა კაბულის ჰაზარათა უბანში მდებარე საგანმანათლებლო ცენტრში, რასაც 40 პირის სიცოცხლე შეეწირა, ხოლო კიდევ 72 – დაშავდა. მსხვერპლთა უმრავლესობა 15-დან 26 წლამდე ასაკის იყო. შემთხვევაზე პასუხისმგებლობა „ISIS-K” აიღო.

ამას გარდა, ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ ეთნიკურად ჰაზარები, სიკჰები და ჰინდუსები ექვემდებარებოდნენ დისკრიმინაციას დასაქმების კუთხით. [3]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი 2020 წლის ივნისში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ 2018 წლის ოქტომბრის სპეციალურ ანგარიშში UNAMA აღნიშნავდა, რომ „განსაკუთრებით შეშფოთებულია სამოქალაქო მოსახლეობაზე განხორციელებული არაერთი თავდასხმით, რომელიც, როგორც ჩანს, მიმართულია კონკრეტულდ შიიტი მუსლიმი უმცირესობის წინააღმდეგ, რომელთაგან უმრავლესობა ეთნიკურად ჰაზარაა“. ორგანიზაცია აგრძელებდა მასშტაბური სექტარული ხასიათის ძალადობის შემთხვევების დოკუმენტირებას, რომელსაც ISKP/DAESH წევრები ჩადიოდნენ შიიტი მუსლიმი რელიგიური უმცირესობის წინააღმდეგ.

ანგარიშის მიხედვით, 2018 წელს შეიარაღებული დაჯგუფებების (განსაკუთრებით, ISKP) თავდასხმებმა განსაკუთრებული გავლენა მოახდინა ჰაზარა მოსახლეობაზე. აღნიშნული თავდასხმების სამიზნეს წარმოადგენდა ისეთი ადგილები, სადაც შიიტები/ჰაზარები იკრიბებიან – რელიგიური დღესასწაულები; პოლიტიკური დემონსტრაციები და ჰაზარებით დასახლებული უბნები დიდ ქალაქებში, მათ შორის – ქაბულსა და ჰერათში. ასეთი თავდასხმები, როგორც წესი, რელიგიური ნიშნით არის მოტივირებული. თუმცა, სხვა მიზეზებთან ერთად, ISKP ჰაზარებს ერჩის მათი ირანისადმი სავარაუდო სიახლოვისა და მხარდაჭერის გამო. არის შემთხვევები, რომელთა ფარგლებშიც ჰაზარა მოქალაქეებს იტაცებენ ან კლავენ გზებზე. ასეთ შემთხვევებში, ზოგჯერ იდენტიფიცირებულ იქნა თავდასხმის სხვა მიზეზებიც – თემობრივი ხასიათი დავა; პირის მიერ „ავღანეთის უსაფრთხოების ძალების წევრობა“; მთავრობაში ან არასამთავრობო სექტორში მუშაობა და ა.შ.[4]

მედია საშუალება BBC 2021 წლის 9 მაისს გამოქვეყნებულ სტატიაში წერდა, რომ ქ. ქაბულში, ძირითადად ეთნიკურად ჰაზარებით დასახლებულ უბანში სკოლასთან ახლოს აფეთქებები მოხდა, რასაც 50 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 100-მდე – დაშავდა. ავღანეთის მთავრობას მომხდარში „თალიბანს“ დასდო ბრალი, თუმცა, დაჯგუფებამ ყოველგვარი ჩართულობა უარჰყო.[5]

 

[1] Australian Government Department of Foreign Affairs and Trade – DFAT COUNTRY INFORMATION REPORT AFGHANISTAN; published in June 2019; available at

[accessed 17 May 2021]

[2] United States Department of State – 2020 Report on International Religious Freedom: Afghanistan; published in May 2021; available at

[accessed 17 May 2021]

[3] United States Department of State – 2020 Country Report on Human Rights Practices: Afghanistan; published in March 2021; available at

[accessed 17 May 2021]

[4] UK Home Office – Country Policy and Information Note Afghanistan: Anti-government elements (AGEs); published in June 2020; available at

[accessed 17 May 2021]

[5] BBC – article “Kabul attack: Blasts near school leave more than 50 dead”; published on 9 may 2021; available at https://www.bbc.com/news/world-asia-57040713 [accessed 17 May 2021]

ავსტრალიის მთავრობის საგარეო საქმეთა და ვაჭრობის დეპარტამენტი ბანგლადეშის შესახებ 2019 წლის აგვისტოში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ ა.შ.შ. ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს (CIA) ფაქტ-წიგნის მიხედვით, ბანგლადეშის მოსახლეობის 89 % მუსლიმია, რომელთაგან აბსოლუტური უმრავლესობა სუნიტური ისლამის მიმდევარია. დაახლოებით 10 % ჰინდუსია, ხოლო დარჩენილი 1 % სხვადასხვა რელიგიების (ძირითადად – ბუდიზმის ან ქრისტიანობის) აღმსარებელია. ჰინდუსთა უმრავლესობა ეთნიკურად და ლინგვისტურად ბენგალია და ფიზიკური თვალსაზრისით, არ გამოირჩევიან მუსლიმი უმრავლესობისგან.

ანგარიშის მიხედვით, არავითარი სამართლებრივი თუ სხვა ტიპის შეზღუდვა არ უკრძალავს ჰინდუსებს, თავისუფლად აღასრულონ საკუთარი რწმენა ან მონაწილეობა მიიღონ საზოგადოებრივ საქმიანობაში. მეტიც, ჰინდუსებს ბანგლადეშურ საჯარო ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი წვლილი აქვთ შეტანილი, მათ შორის, ისეთ სფეროებში, როგორიცაა – პოლიტიკა; მთავრობა; საგანმანათლებლო სექტორი; ბიზნესი; ხელოვნება და ა.შ. მიუხედავად იმისა, რომ მოქმედი მთავრობის (პარტია Awami League) კაბინეტში ჰინდუსებიც გვხვდებიან, ჰინდუსთა ზოგადი წარმომადგენლობა ბანგლადეშის პოლიტიკურ სპექტრში საკმაოდ დაბალია. როგორც ყველა სხვა უმცირესობების წარმომადგენლები, ჰინდუსებიც ექვემდებარებიან ისტორიულად განგრძობად დავებსა და კონფისკაციას უძრავ ქონებასთან და მიწებთან მიმართებით. 1965 წელს ინდოეთ-პაკისტანის ომის დროს, პაკისტანის მაშინდელმა მთავრობამ (ბანგლადეში აღნიშნულ პერიოდში პაკისტანის ნაწილი იყო) ჰინდუსები „მტრებად“ გამოაცხადა და მათ ქონებები წაართვა. 2011 წელს მიიღეს „ქონებათა დაბრუნების აქტი“, რომელიც უფლებას აძლევს ჰინდუსებს, განცხადება შეიტანონ წართმეული ქონების დაბრუნების ან სათანადო კომპენსაციის თაობაზე. თუმცა, ჰინდუსთა საზოგადოების წარმომადგენლები და ორგანიზაციები ჩიოდნენ, რომ აქტი ძალიან ზოგადი ხასიათისაა და აღსრულების კუთხით პრობლემებს ქმნის. არასამთავრობო ორგანიზაციათა მიხედვით, განაცხადთა 70 %-ის ბედი აქტის ძალაში შესვლიდან 4 წლის შემდეგაც გადაუწყვეტელი იყო.

ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ 2014 წლის არჩევნების წინა პერიოდში, Jamaat-e-Islami პარტიის აქტივისტებმა ჰინდუსი საზოგადოების წინააღმდეგ არაერთი თავდასხმა მოაწყვეს, რის შედეგადაც გარდაიცვალა 20-ზე მეტი პირი, განადგურდა ასობით სახლი და ბიზნესი, ხოლო ათასობით პირი იძულებით გადაადგილდა. დეპარტამენტის ექსპერტთა აზრით, ამის განმაპირობებელი ძირითადი ფაქტორი იყო „საერთაშორისო დანაშაულების ტრიბუნალისთვის“ (ICT) მიცემული ჰინდუს მოწმეთა ჩვენებები (რომელთა საფუძველზეც ზემოხსენებული პარტიის ლიდერები გაასამართლეს). ძალადობის შედეგად, ბანგლადეშის უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ სამართალდამცავმა ორგანოებმა ვერ მოახერხეს მოწყვლადი ჯგუფების წევრთა, მათ შორის – ჰინდუსთა სათანადო დაცვა. ბანგლადეშის მთავრობამ, ამის საპასუხოდ, დაიწყო მსხვერპლთა დახმარების პროგრამა და დაეხმარა ადგილობრივ მოსახლეობას ძალადობის შედეგად დაზიანებული რელიგიური თუ კერძო ქონების აღდგენაში. 2018 წლის არჩევნების პერიოდში, ასეთი ხასიათის ძალადობა არ დაფიქსირებულა.

ისლამისტი შეიარაღებული ჯგუფების მიერ 2013-2016 წლებში ადგილი ჰქონდა რამდენიმე მცირე-მასშტაბიან თავდასხმას მთელი ქვეყნის მასშტაბით, რასაც რამდენიმე ჰინდუსის სიცოცხლე ან ჯანმრთელობა ემსხვერპლა. ბანგლადეშის მთავრობამ მალევე პოლიცია გააგზავნა სხვადასხვა ტაძრებისა და იმ პირთა დასაცავად, რომელთაც მოკვლით ემუქრებოდნენ. დეპარტამენტს უკანასკნელ პერიოდში მსგავსი ხასიათის თავდასხმების შესახებ ინფორმაცია არ გააჩნია.

ამას გარდა, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ზოგჯერ ადგილი აქვს ბრბოს ძალადობას ჰინდუსი სამიზნეების მიმართ. მაგალითად, 2016 წლის ოქტომბერში, დაახლოებით 100 პირისგან შემდგარი ბრბო თავს დაესხა ჰინდუსთა სოფელს ბრაჰმანბარიას დასახლებაში. მიუხედავად იმისა, რომ ადგილზე პოლიციისა და სასაზღვრო ჯარის ძალები მალევე გააგზავნეს, თავდასხმის შედეგად ათობით პირმა ჯანმრთელობის დაზიანება მიიღო, ხოლო 15-მდე ჰინდუსური ტაძარი და 200-მდე სახლში მნიშვნელოვნად დაზიანდა ან გაძარცვეს. თავდაპირველად მედიაში გავრცელებული ინფორმაციის მიხედვით, ძალადობა ისლამისტმა პირებმა დაიწყეს, რის მიზეზადაც ასახელებდნენ ჰინდუსი პირის პოსტს სოციალურ ქსელ Facebook-ზე, სადაც სურათზე გამოსახული იყო, თუ როგორ იჯდა ჰინდუსური ღვთაება მექაში მდებარე ქააბას ქვის თავზე. შემდგომი გამოძიებით დადგინდა, რომ აღნიშნული ფოტო ჰაკერული შეტევის შედეგად განთავსდა და მისი მიზანი იყო სექტარული ძალადობის პროვოცირება. NCHR გამოძიების საბოლოო შედეგით, აღნიშნული ინციდენტი წარმოადგენდა წინასწარ განსაზღვრულ სქემას ჰინდუსებისთვის მიწების წასართმევად. შესაბამისმა სამსახურებმა დააკავეს ინციდენტთან კავშირში მყოფი 1000-ზე მეტი პირი, მათ შორის – 23 ადგილობრივი პოლიციის ოფიცერი, ხოლო Awami League-მა 3 ადგილობრივი ლიდერი პარტიიდან გარიცხა. 2017 წლის ნოემბერში ადგილი ჰქონდა კიდევ ერთ ინციდენტს, სადაც დაახლოებით 20 000 პირისგან შემდგარმა ჯგუფმა რაგპურის დასახლებაში  ცეცზლი წაუკიდა და დააზიანა ჰინდუსთა კუთვნილი 30-მდე კერძო სახლი. აღნიშნული ძალადობა შედეგად მოჰყვა ფეისბუქ-პოსტს, რომელიც აღქმული იყო, როგორც „წინასწარმეტყველი მუჰამედის დამამცირებელი“. პრესაში გავრცელებული ცნობების მიხედვით, ინციდენტს ერთი პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 5 მძიმედ დაშავდა. პოლიციამ 50-ზე მეტი სავარაუდო დამნაშავე დააკავა, ხოლო ბანგლადეშის მთავრობას დაზარალებულების კომპნესირების პირობა დადო.[1]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ბანგლადეშში რელიგიის თავისუფლების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ  2020 წლის ივნისში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში  (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ კონსტიტუციის მიხედვით, სახელმწიფო რელიგიად ისლამი არის გამოცხადებული, თუმცა, ასევე აღნიშნულია, რომ სახელმწიფო უზრუნველყოფს თანაბარ სტატუსსა და თაყვანისცემის თანაბარ უფლებებს ჰინდუს, ბუდისტ, ქრისტიან და სხვა რელიგიების მიმდევრებისთვის. ბანგლადეშის მთავრობა აგრძელებდა სამართალდამცავების დისლოცირებას რელიგიური ფესტივალების და დღესასწაულების დროს (მათ შორის – ჰინდუსთა ფესტივალი „დურგა პუჯა“), რათა თავიდან აეცილებინა პოტენციური ძალადობის გამოვლინება.

ანგარიშის მიხედვით,ჰინდუსები, ბუდისტები და რელიგიური უმცირესობის სხვა ჯგუფების წარმომადგენლები კვლავ ავრცელებდნენ ცნობებს, რომ ექვემდებარებოდნენ ქონებისა და მიწის მფლობელობასთან დაკავშირებულ დავებსა და იძულებითი ხასიათის გამოსახლებებს. ზოგჯერ, აღნიშნული ქმედებების სუბიექტი თავად ბანგლადეშის მთავრობა იყო. საკუთარ ყოველწლიურ ანგარიშში უმცირესობების მიმართ დამოკიდებულების შეახებ, არასამთავრობო ორგანიზაცია „ბანგლადეშის ჰინდუს-ბუდისტ-ქრისტიანთა ერთობის საბჭო“ წერდა, რომ რელიგიური უმცირესობების მიმართ სამართალდარღვევები კვლავაც გრძელდებოდა, თუმცა, წინა წელთან შედარებით, მათი მასშტაბი და რაოდენობა შემცირდა. ორგანიზაციას ამ კუთხით სტატისტიკური ინფორმაცია და უშუალოდ რიცხვები არ გამოუქვეყნებია, თუმცა, აღსანიშნავია, რომ წინა (ანუ 2018) წელს აღრიცხულ იქნა რელიგიური უმცირესობების დევნის 806 შემთხვევა.

ანგარიშის მიხედვით, ოქტომბერში, ქ.ბჰოლაში მუსლიმმა დემონსტრანტებმა გააპროტესტეს ორი მუსლიმი პირის დაკავება, რომელთაც ბრალად ედებოდათ ჰინდუსი სტუდენტის „Facebook” პროფილის „დაჰაკვა“, რისი წყალობითაც მათ აღნიშნულ პროფილზე ისლამის შეურაცხმყოფელი ტექსტები განათავსეს, რათა შემდგომ აღნიშნული პირისთვის გამოეძალათ ფული. დემონსტრანტები ითხოვდნენ მათ გათავისუფლებას და ჰინდუსი სტუდენტის დაკავებას, რის შემდეგაც დაარბიეს ადგილობრივი ჰინდუსური ტაძარი. პოლიციამ დემონსტრანტებზე (რომლებიც მათი განმარტებით, ცეცხლსასროლი იარაღით იყვნენ შეიარაღებული) გამოიყენა ლეტალური ძალა, რომელიც მათივე განმარტებით, აუცილებელი იყოს თავდაცვისთვის, რასაც შედეგად 4 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 100-ზე მეტი – დაშავდა. როგორც ორი მუსლიმი ეჭვმიტანილი, ასევე – ის ჰინდუსი, რომელმაც მათზე პოლიციას აცნობა, დაკავებას დაუქვემდებარეს.

ნოემბერში, რამდენიმე ადგილობრივმა მედია საშუალებამ გაავრცელა ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ უცნობი პირები შეიჭრნენ თანგაილში მდებარე ჰინდუსთა ტაძარში და მოახდინეს 5 ქანდაკების ვანდალიზება. ადგილობრივმა ჰინდუსმა ლიდერმა განაცხადა, რომ დამნაშავეები ასე იმ მიზნით მოიქცნენ, რომ ზიანი მიეყენებინათ ადგილობრივ ჰინდუს და მუსლიმებს შორის დამყარებული ჰარმონიული თანაცხოვრებისთვის და გაეღვივებინათ რელიგიური შუღლი. ადგილობრივმა სამართალდამცავებმა აღნიშნულ შემთხვევაზე გამოძიება დაიწყეს.[2]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ბანგლადეშში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ  2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში  (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ მიმდინარე წელს, არ დაფიქსირებულა ძალადობრივი ექსტრემიზმით პროვოცირებული მასშტაბური თავდასხმები რელიგიური უმცირესობების სალოცავ ადგილებზე. თუმცაღა, გავრცელებული ცნობებით, ადგილი ჰქონდა ჰინდუსტთა და ბუდისტთა ქონებებსა და ტაძრებზე თავდასხმებს ეკონომიკური ან პოლიტიკური მიზეზით. მეტიც, ზოგიერთი აღნიშნული რელიგიური ჯგუფის წევრებმაც ისიც კი განაცხადეს, რომ პანდემიის პერიოდში, რელიგიური სტრუქტურებზე თავდასხმები გახშირდა.

არასამთავრობო ორგანიზაციები წერდნენ, რომ რასობრივი და ეთნიკური უმცირესობები აწყდებოდნენ დისკრიმინაციას. მაგალითად, დალიტებს (ყველაზე დაბალი კასტის ჰინდუსები) გააჩნდათ შეზღუდული წვდომა სასოფლო-სამეურნეო მიწებზე, ადექვატურ საცხოვრებელზე, განათლებასა თუ დასაქმებაზე. ამას გარდა, ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ მთავრობა არ ახდენდა 2001 წელს მიღებული კანონის იმპლემენტირებას, რომლის საფუძველზეც, ძირითადად ჰინდუს პირებს უნდა დაბრუნებოდათ კონკრეტული მიწები.[3]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom House ბანგლადეშის შესახებ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ ისლამი მიჩნეულია სახელმწიფო რელიგიად, თუმცა, კონსტიტუციის ქარტიაში აღნიშნულია, რომ სეკულარიზმი წარმოადგენს „მაღალ ღირებულებას“. მიუხედავად იმისა, რომ რელიგიურ უმცირესობებს აქვთ საკუთარი რწმენისა და თაყვანისცემის სრული თავისუფლება, ზოგჯერ, ისინი ექვემდებარებოდნენ სამართლებრივ დევნას პროზელიტიზმისთვის.

ანგარიშის მიხედვით, უმცირესობები – მათ შორის, ჰინდუსი, ქრისტიანი, ბუდისტი, შიიტი და აჰმადია მუსლიმები ექვემდებარებოდნენ დევნასა და ძალადობას, მათ შორის – მათ სალოცავ ადგილებზე განხორციელებულ „ბრბოს ძალადობას“ (Mob Violence). მაგალითად, 2019 წლის ოქტომბერში მუსლიმთა ბრბო თავს დაესხა ჰინდუსთა საცხოვრებლებს ქ. ბარისალში მას შემდეგ, რაც გავრცელდა ყალბი ცნობები იმის შესახებ, რომ ჰინდუსმა მამაკაცმა ისლამის შეურაცხმყოფელი განცხადებები გააკეთა სოციალურ ქსელ Facebook-ზე. 2020 წლის მაისში, იმავე ქალაქში, ბრბო თავს დაესხა ჰინდუსი მამაკაცის მაღაზიას და შემდგომ შეტაკებები გამართა პოლიციასთან, რის შედეგადაც 10 პირი დაშავდა. ორგანიზაციის მიხედვით, აღნიშნული ინციდენტები წარმოადგენენ უკანასკნელ წლებში დამკვიდრებული ტრენდის კიდევ ერთ გამოვლინებას, რომლის ფარგლებშიც ადგილი ჰქონდა რელიგიური უმცირესობების წინააღმდეგ ძალადობის პროვოცირებას სოციალური მედიის გამოყენებით.

ანგარიშის მიხედვით, 2011 წლის კანონი უფლებას აძლევს ჰინდუსებს, უკან დაიბრუნონ მთავრობის ან სხვა კერძო პირთა მიერ მიტაცებული უძრავი ქონება, თუმცა, მისი იმპლემენტაცია არათანმიმდევრულად ხდებოდა. [4]

ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაცია ODHIKAR 2021 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ 2020 წლის განმავლობაში, ფიქსირდებოდა თავდასხმები რელიგიური უმცირესობების სახლებსა თუ თაყვანისცემის ადგილებზე. ასევე, იგეგმებოდა ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლების გამოსახლება და მათ დასახლებებში სასტუმროების შენება.

ორგანიზაციამ აღრიცხა ჰინდუთა ტაძრებზე თავდასხმების, მათი გაძარცვის და ვანდალიზების რამდენიმე შემთხვევა. მათ შორის იყო, სუაპურის სოფელში მდებარე კრიშნას ტაძარი; სოფელ ჯაფრაბადში მდებარე ორი ტაძარი და ა.შ.

31 ოქტომბერს, ჰინდუსმა კრიშნან დებნათმა მურადგნაგარიდან, სოციალურ ქსელ Facebook-ში დაპოსტა პუბლიკაცია, რომელიც შეიცავდა წინასწარმეტყველი მუჰამედის საფრანგეთში შემქნილ კარიკატურას. მისმა ორმა მეგობარმა აღნიშნულ პოსტზე კომენტარით გამოხატეს საკუთარი მხარდაჭერა. აღნიშნულის შემდგომ, 1 ნოემბერს, დაუდგენელმა პირებმა ადგილობრივი ჰინდუსთა დასახლებაში ცეცხლი წაუკიდეს  სახლს და დაარბიეს ადგილობრივი ტაძარი.[5]

[1] Australian Government Department of Foreign Affairs and Trade – DFAT COUNTRY INFORMATION REPORT BANGLADESH; published in August 2019; available at

[accessed 17 May 2021]

[2] United States Department of State – 2019 Report on International Religious Freedom: Bangladesh; published June 2020; available at

[accessed 17 May 2021]

[3] United States Department of State – 2020 Country Reports on Human Rights Practices: Bangladesh; published in March 2021; available at

[accessed 17 May 2021]

[4] Freedom House – Freedom in the World 2021 – Bangladesh; published in March 2021; available at

[accessed 17 May 2021]

[5] ODHIKAR – ANNUAL HUMAN RIGHTS REPORT 2020 BANGLADESH; published in January 2021; available at

[accessed 17 May 2021]

ერაყში სხვადასხვა რელიგიური, ეთნიკური, კულტურული და ლინგვისტური საზოგადოებაა თავმოყრილი. 2017 წლის ანგარიშში აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი ვარაუდობს, რომ ერაყის მოსახლეობის 97% მუსლიმია; შიიტი მუსლიმები (ძირითადად არაბები, თუმცა მათ შორის თურქმენები, ფეილი ქურთები და სხვებიც არიან) 55-60%-ია. სუნიტების რაოდენობა 40%-მდეა; მათგანი სუნიტი ქურთების წილი 15%-ია, არაბები 24% და თურქმენები – 1%. შიიტები ძირითადად განსახლებულნი არიან ერაყის სამხრეთ და აღმოსავლეთ პროვინციებში, ასევე, უმრავლესობაში არიან ბაღდადში და საზოგადოებების დონეზე წარმოდგენილნი არიან ქვეყნის უმეტეს ტერიტორიაზე. სუნიტები უმრავლესობაში არიან დასავლეთ, ცენტრალურ და ჩრდილოეთ ნაწილში.

დაჯგუფება „ისლამური სახელმწიფოს“ მიერ დაკავებული ტერიტორიების უმეტესობა ძირითადად სუნიტური რაიონები იყო. აქედან გამომდინარე, სახელმწიფოს ძალისხმევა მიმართული იყო იქითკენ, რომ მომხდარიყო სუნიტური მოსახლეობის, ძირითადად ტომების მობილიზება დაჯგუფებასთან საბრძოლველად. აღნიშნული მიმართულებით ყველაზე დიდი რეკრუტირება მოხდა აშშ-ის მიერ დაფინანსებულ ტომთა სამობილიზაციო ძალებში. 2015 წლის დეკემბერში პრემიერმა აბადიმ 40 ათასი სუნიტი მებრძოლის სახალხო მობილიზაციის ძალებში ინტეგრირება მოახდინა. მათი უმრავლესობა განლაგებული იყო ანბარსა და ნინევაში; სხვა ნაწილი კი სალაჰადინსა და სხვა გამოთავისუფლებულ ზონებში.

სხვადასხვა ექსპერტი აღნიშნავს დემოგრაფიული ჰომოგენიზმის ზრდას სადავო ტერიტორიებზე მცხოვრებ ადგილობრივ მოსახლეობაში. ეს ტენდენცია შეინიშნება, მათ შორის, სუნიტი არაბების დაბრუნების დაბალ მაჩვენებელში, რომლებიც უფრთხიან თვითნებურ დაკავებებს და გამოძალვას. [1]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი 2019 წლის ივნისში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ ხელმისაწვდომი ინფორმაციის ანალიზის საფუძველზე ჩანს, რომ სუნიტების ისლამურ სახელმწიფოსთან კავშირში დადანაშაულებამ შეიძლება მიიღოს, როგორც დევნის, ასევე დისკრიმინაციის ხასიათი და ინდივიდუალური შეფასებაა საჭირო იმის დასადგენად, დისკრიმინაციული ქმედებები უტოლდება თუ არა დევნას. ხელმისაწვდომი ინფორმაცია აჩვენებს, რომ უბრალოდ ფაქტს, რომ პირი არის სუნიტი არაბი, არ მივყავართ დევნის საფუძვლიან შიშთან. ინდივიდუალური გარემოებები, როგორიცაა წარმოშობის რეგიონი, ტომური კუთვნილება, ოჯახის წევრების სავარაუდო კავშირები ისლამურ სახელმწიფოსთან, სახელი და ა.შ. მნიშვნელოვანია რისკების შეფასებისას.[2]

ა.შ.შ სახელმწიფო დეპარტამენტი ერაყში რელიგიის საერთაშორისო თავისუფლების კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის ივნისში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ქვეყანაში მუსლიმი სუნიტების რაოდენობა 40%-მდეა; მათგანი სუნიტი ქურთების წილი 15%-ია, არაბები 24% და თურქმენები – 1%. ისინი უმრავლესობაში არიან ერაყის დასავლეთ, ცენტრალურ და ჩრდილოეთ ნაწილებში. კანონმდებლობითა და კონსტიტუციით,  დაცულია ერაყელი ხალხის „მუსლიმური იდენტობა“, თუმცა, კონკრეტულად არ არსებობს ჩანაწერი შიიტურ ან სუნიტურ მიმდინარეობაზე. 2001 წლიდან, ერაყში აკრძალულია სუნიტური ისლამის ვაჰაბიტური მიმდინარეობა.

ანგარიშის მიხედვით, საერთაშორისო და ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციები აცხადებდნენ, რომ მთავრობა ბოროტად იყენებდა ანტიტერორისტულ კანონმდებლობას, რათა დაეპატიმრებინა პირები სათანადო  პროცესის გარეშე. აღნიშნული კანონმდებლობა ვერ უზრუნველყოფდა პირთა წვდომას სამართლიანი სასამართლოსა და შესაბამის კანონიერ პროცედურაზე. განსაკუთრებით, სუნიტი ლიდერები აცხადებდნენ, რომ  სამთავრობო ძალები სწორედ აღნიშნული მეთოდით აკავებდნენ იმ ახალგაზრდა სუნიტ მამაკაცებს, რომელთა მიმართაც არსებობდა ვარაუდი, რომ კავშირში იყვნენ „ისლამურ სახელმწიფოსთან“.

ამას გარდა, არასამთავრობო ორგანიზაციების მიხედვით, შიიტური შეიარაღებული ჯგუფები და სახალხო სამობილიზაცო ძალები (PMF), ზოგჯერ, კვლავ აგრძელებდნენ ფიზიკური ძალადობას და თავდასხმას სუნიტ სამოქალაქო პირებზე, სავარაუდოდ იმ მოტივით, რომ შური ეძიათ ISIS-ის მიერ შიიტების წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულებისთვის.

ივნისში, პარლამენტის წევრმა – რაად ალ-დაჰლაკიმ განაცხადა, რომ დიალას პროვინციიდან ხდებოდა სუნიტი მუსლიმების იძულებით გაძევება. მისი თქმით, მთავრობასთან აფილირებული შიიტური ჯგუფები სუნიტი მოსახლოებას დაშინების მეთოდს მიმართავდნენ და აიძულებდნენ მათ, დაეტოვებინათ ირანის საზღვართან მდებარე პროვინცია. გავრცელდა ცნობები, რომ შეიარაღებული პირები თავს დაესხნენ სოფელ აბ ალ-ხანზირს, სადაც ერთ-ერთი ოჯახის სამი წევრი მოკლეს და მოსახლეობა აიძულეს, სოფელი დაეტოვებინათ.  ამას გარდა, ადგილობრივი წყაროები აცხადებდნენ, რომ ბაშიქას დასახლება ექვსმა სუნიტმა ოჯახმა დატოვა მას შემდეგ, რაც  30-ე ბრიგადის სამხედროები მათ ფიზიკურად გაუსწორდნენ და აძალებდნენ, გაეყიდათ საკუთარი მიწები.

ზოგიერთი სუნიტი მუსლიმი აცხადებდა, რომ ექვემდებარებოდნენ ე.წ. „ანტი-სუნიტურ დისკრიმინაციას“  სახელმწიფო ჩინოვნიკების მხრიდან, რაც მათი აზრით განპირობებული იყო იმით, რომ სადამ ჰუსეინის რეჟიმის დროს, სუნიტებს პრივილიგირებული სტატუსი გააჩნდათ, ხოლო შიიტები – იჩაგრებოდნენ. სუნიტები ასევე ამბოდნენ, რომ მათ მიმართ დისკრიმინაციას ჰქონდა ადგილი საჯარო სექტორში დასაქმების კუთხითაც, გამომდინარე „დე-ბაასიფიკაციის“ პროცესიდან (პროცესი, რომლის მიზანიც იყო წინა ხელისუფლებისადმი ლოიალურად განწყობილი პირების საჯარო სექტორიდან ჩამოშორება). სუნიტი მუსლიმები და ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციები მიუთითებდნენ, რომ მთავრობა აგრძელებდა „დე-ბაასიფიკაციის“ კანონების თვითნებური მეთოდით გამოყენებას, რათა სამთავრობო ვაკანსიებზე არ დაენიშნათ სუნიტი პირები, ხოლო როდესაც საქმე შიიტ „ბაასისტებს“ ეხებოდა – თვალს ხუჭავდა აღნიშნულ რეგულაციებზე. ზოგიერთი სუნიტი ასევე აცხადებდა, რომ მათ არ იყვანდნენ საჯარო სამსახურში იმ მოტივით, რომ მთავრობა ძირითადად შიიტებით იყო დაკომპლექტებული, ხოლო სუნიტების მიმართ იყო ერთგვარი აღქმა, რომ ისინი ან ყოფილი ბაასისტები იყვნენ, ან ლოიალურად იყვნენ განწყობილი „ისლამური სახელმწიფოს“ იდეოლოგიისადმი.[3]

იგივე ა.შ.შ სახელმწიფო დეპარტამენტი ერაყში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის ივნისში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ტერორისტული ორგანიზაცია „ისლამური სახელმწიფოს“ სავარაუდო წევრები და მათთან დაკავშირებული პირები (ოჯახის წევრები, ახლობლები) ექვემდებარებოდნენ იძულებით გაუჩინარებას. Amnesty International და Human Rights Watch-მა აღრიცხეს 643 სუნიტი მუსლიმი პირის იძულებით გაუჩინარების შემთხვევა ფალლუჯაჰისა და საქლავიაჰის რეგიონებში, ასევე – სუნიტი მამაკაცეების მასობრივი გაუჩინარების შემთხვევები რაზზაზაში. აღნიშნული ინციდენტების უმრავლესობას მიაწერდნენ Kataiba Hezbollah-ს – ერთ-ერთ „სახალხო სამობილიზაციო ჯგუფს“ (Popular Mobilization Forces – PMF), რომელსაც ბაღდადის სამხრეთით გააჩნდა უკანონო საპატიმრო დაწესებულება, სადაც 1700-მდე პირი იყო დატყვევებული. ერაყის მთავრობა არ დგამდა არანაირ ნაბიჯს, რათა აღეკვეთა ეს უკანონობა და გაეთავისუფლებინა იქ მყოფი პირები.

როგორ ადრეულ წლებში, წელსაც ვრცელდებოდა ცნობები იმის შესახებ, რომ სამთავრობო ძალები და PMF-ები იყენებდნენ წამებასა და არასათანადო მოპყრობას, განსაკუთრებით – სუნიტი არაბების მიმართ, მათი დაპატიმრების, წინასწარი დაკავების და  მათ მიერ სასჯელის მოხდის დროს.

ერაყის კონსტიტუცია და კანონმდებლობა კრძალავს პირთა უკანონი და თვითნებურ დაკავებას და ანიჭებს მათ უფლებას, სასამართლოს საშუალებით დაადასტურონ მათი დაკავებისა თუ დაპატიმრების კანონიერების საკითხი. თუმცა, მიუხედავად ამისა, ვრცელდებოდა არაერთი ცნობა იმის შესახებ, რომ სამთავრობო ძალები და მათთან დაკავშირებული ჯგუფები თვითნებურ და უკანონო დაკავებას უქვემდებარებდნენ პირებს, განსაკუთრებით – სუნიტ არაბებს. ამას გარდა, შესაბამისი სამსახურები ასევე აკავებდნენ ტერორიზმის ბრალდებით დევნილი სუნიტი არაბების მეუღლეებსა და მათი ოჯახის წევრებს, რათა ეიძულებინათ ისინი, რომ სამართალდამცავებს ჩაბარებოდნენ.

ბევრი საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია ავრცელებდა ცნობებს, რომ სახალხო სამობილიზაციო ძალები (PMF) არ აძლევდნენ ნებას სამოქალაქო პირებს, მათ შორის – სუნიტ არაბებსა და ეთნიკური თუ რელიგიური უმცირესობების წარმომადგენლებს, დაბრუნებოდნენ საკუთარ საცხოვრებელ ადგილებს იმ რეგიონებში, საიდანც სამთავრობო ძალებმა ISIS გააძევეს. ამას გარდა, Human Rights Watch-ის ინფომაციით, ქურთისტანის რეგიონალური მთავრობა არ აძლევდა დაახლოებით 4 200 სუნიტ არაბს ნებას, დაბრუნებოდნენ საკუთარ საცოხვრებელს ქ. მოსულის მიმდებარე 12 სოფელში.[4]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom House ერაყის შესახებ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ სუნიტი არაბები, რომლებიც ქვეყანაში ყველაზე დიდ ეთნიკურ-სექტარულ უმცირესობას წარმოადგენენ,  მართალია, სათანადოდ წარმოდგენილნი იყვნენ პარლამენტში, თუმცა აცხადებდნენ, რომ შიიტური უმრავლესობა მათ არ რთავდა ნებას, დაეკავებინათ რეალური გავლენის მქონე პოზიციები ხელისუფლებაში.

ანგარიშის მიხედვით, ვრცელდებოდა ცნობები იმის შესახებ, რომ შიიტური შეიარაღებული ჯგუფები „ისლამური სახელმწიფოსგან“ გათავისუფლებული ტერიტორიებიდან სუნიტ არაბებს აძევებდნენ. თუმცაღა, პოლიტიკურ ლიდერთა უმრავლესობა, ISIS-ის დამარცხების შემდგომ, მხარს უჭერდა რელიგიურ პლურალიზმს და, შედეგად, გათავისუფლებულ რეგიონებში მცხოვრებ სუნიტ არაბებს საშუალება ჰქონდათ, ღიად და თავისუფლად აღესრულებინათ საკუთარი რელიგიური უფლებები.[5]

ავსტრალიის მთავრობის საგარეო საქმეთა და ვაჭრობის დეპარტამენტი ერაყის შესახებ 2020 წლის აგვისტოში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ სუნიტებსა და შიიტებს შორის არსებული სექსტარული ხასიათის ძალადობა, უკანასკნელ ხანებში, მნიშვნელოვნადაა შემცირებული, თუმცა, ზოგჯერ მაინც ფიქსირდება. საერთაშორისო სადამკვირვებლო ორგანიზაციები, აღნიშნულ კლებას თავად რელიგიური ჯგუფის თვით-სეგრეგაციასა და ისლამური სახელმწიფოს დამარცხების შემდგომ, პოლიტიკური ლიდერების მხრიდან სექტარული ხასიათის სლოგანებსა და რეტორიკაზე უარის თქმას მიაწერენ.

ანგარიშის მიხედვით, ერაყში იძულებით გადაადგილებული 1.4 მილიონი პირიდან უმრავლესობა სუნიტი არაბია, რომლებიც ვერ უბრუნდებიან საკუთარ სახლს, გამომდინარე მათდამი არსებული აღქმისა, რომ „სავარაუდო კავშირში არიან „ისლამურ სახელმწიფოსთან“. 2019 წლის აგვისტო-ოქტომბერში, ერაყის ხელისუფლებამ ჩაატარა მასობრივი კამპანია იძულებით გადაადგილებულ პირთა ბანაკებში და აიძულა ისინი, დაბრუნებოდნენ მათ მშობლიურ რეგიონებს. უსაფრთხოების ძალებმა სამხედრო ტექნიკის გამოყენებით გაიყვანეს 4 000 სუნიტი არაბი ნინევას პროვინციაში არსებული ბანაკებიდან, რის შემდეგაც კიდევ 40 000 პირმა იმის შიშით, რომ მათაც იგივეს აიძულებდნენ, უკვე საკუთარი ნებით დატოვა ბანაკები ნინევასა და სალაჰადდინის პროვინციებში.

ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ უფლებადამცველი ორგანიზაციების მიხედვით, ერაყის ხელისუფლება და სახალხო სამობილიზაციო ძალები (Popular Mobilisation Forces – PMF) სისტემატურად ახორციელებდნენ პირთა იძულებით გაუჩინებარებას, როგორც წესი – ანტი-ტერორისტული სპეც-ოპერაციების ფარგლებში. გაუჩინარებულთა უმრავლესობა იყო სუნიტი მამაკაცი, მათ შორის – არასრულწლოვნები. ამას გარდა, გავრცელებული ცნობებით, როგორც სამთავრობო ძალები, ასევე – PMF ჯგუფები იყენებდნენ წამებასა და არასათანადო მოპყრობას, განსაკუთრებით – სუნიტი არაბების მიმართ, მათი დაპატიმრების, წინასწარი დაკავების და  მათ მიერ სასჯელის მოხდის დროს. ანგარიშის მიხედვით, პირების უკანონო და თვითნებურ დაკავებათა შემთხვევების უმრავლესობაში ფიგურირებენ სუნიტი არაბები, განსაკუთრებით კი – პირები, რომელთა მიმართაც არსებობს ეჭვი, რომ მხარს უჭერდნენ „ისლამურ სახელმწიფოს“, ასევე – მათი ახლობლები და ოჯახის წევრები.[6]

[1] EASO; Country of Origin Information Report; Iraq – Targeting of Individuals; March, 2019; available at

[accessed 2 December 2020]

[2] EASO – European Asylum Support Office: Country Guidance: Iraq; Guidance note and common analysis, June 2019; available at

[accessed 2 December 2020]

[3] United States Department of State – 2019 Report on International Religious Freedom: Iraq; published in June 2020; available at

[accessed 4 December 2020]

[4] United States Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Iraq; Published in March 2020; available at

[accessed 3 December 2020]

[5] Freedom House – Freedom in the World 2020 – Iraq; published in March 2020; available at

[accessed 2 December 2020]

[6] Australian Government Department of Foreign Affairs and Trade – DFAT COUNTRY INFORMATION REPORT IRAQ; published on 17 August 2020; available at

[accessed 4 December 2020]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ეგვიპტეში რელიგიის საერთაშორისო თავისუფლების კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის ივნისში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ეგვიპტის კონსტიტუციის თანახმად, „რწმენის თავისუფლება აბსოლუტური უფლებაა“ და „წმინდა (აბრამისეული) რელიგიების მიმდევართა თავისუფლება, განახორციელონ რელიგიური რიტუალები და იქონიონ სალოცავი ადგილები, კანონითაა გარანტირებული“. ამას გარდა, კონსტიტუცია ასევე აწესებს ისლამს, როგორც, სახელმწიფო რელიგიას, ხოლო შარიათის პრინციპებს – როგორც კანონმდებლობის ძირითად წყაროს.

ანგარიშის მიხედვით, ეგვიპტის მოსახლეობა 101.8 მილიონ ადამიანს შეადგენს, რომელთაგან დაახლოებით 90 % სუნიტი მუსლიმია, ხოლო დაახლოებით 10 კი – ქრისტიანი.  ქრისტიანთაგან თითქმის 90 % მიეკუთვნება კოპტთა მართლმადიდებელ ეკლესიას.

ანგარიშის მიხედვით,  სამხედრო უზენაესმა სასამართლომ, მაისში აღასრულა 36-დან 17 სასიკვდილო განაჩენი იმ პირთა მიმართ, რომელთა აღნიშნული სასჯელი ჰქონდათ მისჯილი 2016-17 წლებში კაიროში, ალექსანდრიასა და ტანტაში კოპტური ეკლესიებში აფეთქებების მოწყობისთვის, რასაც 80-ზე მეტი პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა. დანარჩენ 19 პირს სასამართლომ 8-დან 15 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯა. ზემოხსენებულ თავდასხმებზე პასუხისმგებლობა ტერორისტულმა ორგანიზაცია ISIS-მა აიღო. ამას გარდა, კაიროს სამხედრო სისხლისსამართლებრივმა სასამართლომ სიკვდილით დასჯა მიუსაჯა ორ, ხოლო მუდმივი პატიმრობა – კიდევ ორ სხვა პირს, 2017 წელს, ჰელვანის უბანში კოპტურ ეკლესიაზე თავდასხმის მოწყობისთვის, რასაც 11 ადამიანი ემსხვერპლა. 1 ივლისს, ეგვიპტის საკასაციო სასამართლომ სასიკვდილო განაჩენო მიუსაჯა პირს, რომელსაც ბრალად ორი კოპტის საჯაროდ მკვლელობა და სოფელ შამიიაში ქრისტიანული თემის ტერორიზება ედებოდა.

ანგარიშის მიხედვით, ვრცელდებოდა არაერთი ცნობა იმის შესახებ, რომ მთავრობა ხურავდა არალიცენზირებულ ეკლესიებს მუსლიმური თემის პროტესტების შემდგომ და ზოგჯერ, ვერ უზრუნველყოფდა უმცირესობების წარმომადგენლების წვდომას პროცედურულ უფლებებზე სასამართლოში. 7 იანვარს, კოპტური შობის აღსანიშნავი წირვის შემდგომ, მუსლიმთა ჯგუფმა გააპროტესტა არალიცენზირებული ეკლესიის არსებობა ზემო ეგვიპტის რეგიონში მდებარე სოფელ Manshiyet Zaafarana-ში. 11 იანვარს, ზემოხსენებული ჯგუფი კვლავ შეიკრიბა ეკლესიასთან და მისი წევრები აჟღერებდნენ ანტი-ქრისტიანულ მოწოდებებს. პოლიცია და უსაფრთხოების ძალები მალევე ჩაერივნენ, დაშალეს დემონსტრაცია და დახურეს ეკლესია. კოპტური ეკლესიის მინიის დიოექეზიამ შემდგომ გაავრცელა განცხადება, სადაც უთითებდენენ, რომ ამ ფორმით, უსაფრთხოების ძალები დაეხმარნენ ადგილობრივი მუსლიმებს ტაძრის დახურვაში.

ივლისში, ალექსანდრიისა და დამაჰურის სახელმწიფო უნივერსიტეტებმა დაანონსეს კოპტური სწავლებების ცენტრების დაარსება, რასაც კოპტურ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან თანამშრომლობით ახორციელებდნენ. ცენტრებში ხელმისაწვდომი იქნება სხვადასხვა სასწავლო კურსები კოპტური ენის, ლიტერატურის, ისტორიისა და ხელოვნების შესახებ.

რაც შეეხება კოპტთა მიმართ საზოგადოებრივ დამოკიდებულებას, ანგარიშის მიხედვით,  3 იანვარს, დაჯგუფება „ისლამურმა სახელმწიფომ“ გაავრცელა ვიდეო-მიმართ, რომლის ფარგლებშიც საზოგადოებას ჰპირდებოდა „სისხლიან თავდასმხებს კოპტურ შობასთან დაკავშირებული დღესასწაულების დროს“ და „ეგვიპტელ ქრისტიანებზე შურისძიებას“. მიმართვაში სიცოცხლის მოსპობით ემუქრებოდნენ კოპტური ეკლესიის მეთაურს – პაპ ტოვადროს II-ს. პრესაში გავრცელებული ინფორმაციით,  17 იანვარს სავარაუდოდ „ისლამური სახელწმწიფოს“ წევრმა დაუდგენელმა პირებმა გაიტაცეს ქრისტიანი კოპტი ჩრდილოეთი სინაის რეგიონში მდებარე ალ-არიშის საკონტროლო გამშვები პუნქტიდან. წლის ბოლოსთვის არსებული მდგომარეობით, აღნიშნული პირის ბედ-იღბალი უცნობი იყო.

იანვარში, ქაიროში, ნასრის უბანში ადგილობრივმა მუსლიმმა შეიხმა აცნობა უსაფრთხოების ძალებს ღვთისმშობელი მარიამის ეკლესიასთან სავარაუდო აფეთქების მოწყობის შესახებ. პოლიციამ, ჩატარებული სამძებრო ღონისძიებების შედეგად, მიმდებარე ტერიტორიაზე მართლაც აღმოაჩინა თვითნაკეთი ასაფეთქებული მოწყობილობები. თუმცა, ბომბის განეიტრალების მცდელობისას, ერთი პოლიციელი დაიღუპა, ხოლო ორი – დაშავდა.

ანგარიშის მიხედვით, ვებ-გვერდმა Esshad-მა, რომელიც აღრიცხავს სექტარული ხასიათის თავდასხმებს, გაავრცელა ინფორმაცია, რომ თემებს შორის ძალადობის ხარისხის 2018-2019 წლებში 29 %-ით შემცირდა.

ადგილობრივი ადამიანის უფლებათა ჯგუფების მიხედვით, კერძო სექტორში დასაქმების კუთხით  რელიგიურ უმცირესობათა წარმომადგენლების დისკრიმინაცია  გრძელდებოდა, მათ შორის – სპორტში. მაგალითად, წამყვან საფეხბურთო კლუბებში მოთამაშე 540 მოთამაშიდან, მხოლოდ ერთი იყო ქრისტიანი. ზოგიერთი რელიგიური ლიდერი და მედიის წარმომადგენლები აგრძელებდა ქრისტიანების მიმართ დისკრიმინაციული რეტორიკის და ენის გამოყენებას.მაგალითად, იანვარში სალაფიტმა მოძღვარმა – ვაგდი ღონეიმმა დაპოსტა ვიდეო, სადაც აკრიტიკებდა ალ-აზჰარის მთავარ იმამ აჰმედ ელ-ტაიიბს იმაში, რომ მან მონაწილეობა მიიღო ერთ-ერთი საკათედრო ტაძრის გახსნაში. მან განაცხადა, რომ ისლამის მიხედვით, კოპტები ურწმუნოები არიან და ისინი, ვინც იღებენ მათ რელიგიას ან ეხმარებიან მათ რელიგიურ რიტუალებში, ასევე ურწმუნოები არიან.[1]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom House ეგვიპტის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ 2014 წლის კონსტიტუციის 64-ე მუხლით „რწმენბის თავისუფლება აბსოლუტური უფლებაა“. ეგვიპტელთა უმრავლესობა სუნიტი მუსლიამია, თუმცა, კოპტი ქრისტიანები მნიშვნელოვან რელიგიურ უმცირესობას წარმოადგენენ. მათ გარდა, ქვეყანაში, შედარებით მცირე რაოდენობით, ასევე ბინადრობენ შიიტი მუსლიმები და არა-კოპტური ქრისტიანული დენომინაციების წარმომადგენლები.

ანგარიშის მიხედვით,  რელიგიური უმცირესობებისა და ათეისტების მიმართ, ზოგჯერ, ადგილი აქვს სამართლებრივ დევნასა და ძალადობას. განსაკუთრებით კოპტების შემთხვევაში, სახეზეა მასობრივი იძულებითი გადაადგილების შემთხვევები, ფიზიკური თავდასხმები, ბომბებით თავდასხმა, მათი საცხოვრებლის  გადაწვა და უკანასკნელ წლებში, კოპტების მიერ ეკლესიების აშენების ხელის შეშლა.[2]

Amnesty International ეგვიპტის შესახებ 2020 წლის ანგარიშში წერდა, რომ 2019 წლის 23 ნოემბერს დააპატიმრეს კოპტი ქრისტიანი აქტივისტი – რამი კამელი, რომელიც რამდენიმე დღეში ჟენევაში, უმცირესობათა საკითხებზე გაეროს ერთ-ერთ ფორუმზე მიემგზავრებოდა. კამელი „ტერორიზმთან“ დაკავშირებული ბრალდებების საფუძველზე დააკავეს, რაც ორგანიზაციის აზრით, დაკავშირებული იყო იმასთან, რომ წარსულში ის ეგვიპტეში რელიგიური უმცირესობების პრობლემებზე ღიად გამოხატავდა საკუთრ პოზიციას და აღნიშნულ საკითხზე 2018 წელს, მისი ეგვიპტეში ვიზიტის დროს, გაეროს სპეციალურ წარმომადგენლელსაც კი ესაუბრა. [3]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ეგვიპტეში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ მიმდინარე წლის განმავლობაში, ფიქსირდებოდა ბრბოს ძალადობის და ვიჯილანტიზმის ინციდენტები, მათ შორსი – სექტარული ხასიათის ძალადობრივი ინციდენტები, მიმარტული კოპტი ქრისტიანების წინააღმდეგ. 1 ივლისს, ეგვიპტის საკასაციო სასამართლომ სასიკვდილო განაჩენო მიუსაჯა პირს, რომელსაც ბრალად ორი კოპტის საჯაროდ მკვლელობა და სოფელ შამიიაში ქრისტიანული თემის დატერორება ედებოდა.[4]

[1] United States Department of State – 2019 Report on International Religious Freedom: Egypt; published in June 2020; available at

[accessed 25 November 2020]

[2] Freedom House – Freedom in the World 2020 – Egypt; published in March 2020; available at

[accessed 25 November 2020]

[3] Amnesty International – Human rights in the Middle East and North Africa: Review of 2019; Egypt; published in February 2020; available at

[accessed 24 November 2020]

[4] United States Department of State – 2019 Country Reports on Human Rights Practices: Egypt; published in March 2020; available at

[accessed 24 November 2020]