სირიის კანონმდებლობით, 18-დან 42 წლამდე ასაკის მამაკაცები ვალდებულნი არიან, გაიარონ სამხედრო სამსახური. სამხედრო კარიერის მქონე ჯარისკაცების სამსახური, შეიძლება, 48-დან 62 წლის ასაკამდეც გაგრძელდეს, რანგის შესაბამისად. სირიაში მცხოვრები, რეგისტრირებული პალესტინელები ასევე ექვემდებარებიან გაწვევას და როგორც წესი, მსახურობენ სირიის არმიასთან აფილირებულ პალესტინის გათავისუფლების არმიაში. სავალდებულო სამხედრო სამსახურის გავლის შემდეგ, ყოფილი ჯარისკაცები შესაძლოა, გაიწვიონ სარეზერვო სამსახურში. 2021 წლის იანვარში, წყაროები აღნიშნავდნენ, რომ სირიის ხელისუფლება მეტად ფოკუსირებული იყო 18-დან 30 წლამდე ასაკის მამაკაცების რეკრუტირებაზე და უფრო დიდი ასაკის ხალხი გაცილებით ადვილად ახერხებდა რეკრუტირების თავიდან არიდებას. წყაროების ინფორმაციით, სარეზერვო სამსახურის ასაკობრივი ზღვარი შეიძლება გაიზარდოს იმ პირების მიმართ, ვინც სპეციფიკურ კვალიფიკაციას ფლობს [მაგალითად, ექიმები, ტანკის მძღოლები, საჰაერო ძალების შემადგენლობა, არტილერიის სპეციალისტები და საბრძოლო აღჭურვილობის ინჟინრები]. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი წყარო წერდა სამართლებრივად დადგენილი ასაკის მიღმა რეკრუტირების ფაქტებზე, წყაროების სრული უმრავლესობა მსგავსი პრაქტიკის არსებობას არ ადასტურებს.

სირიის კანონმდებლობა არ განიხილავს სამხედრო სამსახურზე რაიმე მოტივით შეგნებულ უარს და არ არსებობს შემცვლელი ან ალტერნატიული სამსახური. შეგნებულ უარს სირიის მთავრობა ღალატად აღიქვამს და მხოლოდ ქრისტიან და მუსლიმ რელიგიურ ლიდერებს რთავს ნებას, შეგნებული უარის მოტივით, არ იმსახურონ; ამასთან, მუსლიმ ლიდერებს შესაბამისი გადასახადის გადახდა მოეთხოვებათ. კანონმდებლობა ითვალისწინებს გამონაკლისებს კონკრეტული კატეგორიისთვის და ასევე გადავადებას; თუმცა, წყაროების ინფორმაციით, გამონაკლისის მიღების პროცესი უფრო მეტ შეზღუდვას და მეტ ვარიაციას მოიცავს, როდესაც კონკრეტული საქმის განხილვა იწყება. პრაქტიკაში, გამონაკლისები, ზოგადად აღსრულდება, თუმცა არბიტრაჟის მაღალი დონით; ამასთან, წყაროები კორუფციის ფაქტებზეც საუბრობენ. ასევე, ყოფილა შემთხვევები, რომ სირიაში დაბრუნებულები, მიუხედავად პირობისა, რომ შეეხებოდათ გამონაკლისის წესი, მაინც გაუწვევიათ სამხედრო სამსახურში.

სირიის კანონმდებლობით, სამხედრო სამსახურიდან გამონაკლისი შეიძლება შეეხოთ ერთადერთ შვილებს. გამონაკლისი, ასევე, ეხებათ ერთადერთ შვილებს იმ შემთხვევაშიც თუ მისი მშობლები განქორწინებულნი არიან ან ერთი ან ორივე მშობელი გარდაცვლილია. კანონის მიხედვით, გამონაკლისი ეხებათ მათაც, ვისაც ჰყავს ნახევარძმები ან ერთადერთ შვილად დარჩნენ მათი ერთი ან მეტი ძმის გარდაცვალების გამო. კანონმდებლობა ასევე ითვალისწინებს, კონკრეტული გარემოებებით, სამხედრო სამსახურის გადავადებას – 1 შვილს შეუძლია სამხედრო სამსახური გადაავადოს თუ მისი 2-4 ძმა უკვე მსახურობდა სავალდებულო, ნებაყოფლობით ან სარეზერვო სამხედრო სამსახურში; 2 შვილს შეუძლია იგივე უფლებით ისარგებლოს თუ მისი 5-8 ძმა უკვე მსახურობდა და 3 შვილს შეუძლია გადაავადოს სამხედრო სამსახური თუ მისი 9 ან მეტი ძმა უკვე მსახურობდა. ოჯახის ერთადერთი შვილები გამონაკლისით სარგებლობის უფლებას კვლავ ფლობენ, თუმცა წყაროების ინფრომაციით, აღნიშნული რეგულაციის კონტროლი გამკაცრებულია. ახლა ოჯახის ერთადერთ შვილებს ყოველწლიურად სჭირდებათ გამონაკლისი წესის განახლება [ადრე გადავადება 2 წლით ხდებოდა] და ეს გრძელდება, ვიდრე მისი დედა არ გახდება იმ ასაკის, როდესაც აღარ იქნება მოსალოდნელი მის მიერ შვილის გაჩენა [წყაროების ინფორმაციით, სირიის ხელისულფება ასეთ ასაკად 50 წელს მიიჩნევს]. სხვადასხვა წყაროს მტკიცებით, გამონაკლისის რეგულაციას სირიის ხელისუფლება 2020 წლის იანვარი-მარტის პერიოდში პრაქტიკაშიც ატარებდა. ამასთან, ზოგიერთი წყარო არ გამორიცხავს, რომ გამონაკლისის რეგულაცია ყოველთვის არ მოქმედებდეს იმ რეგიონებში, რომელთაც ადრე ოპოზიცია აკონტროლებდა.

სირიის კანონმდებლობით, სამხედრო სამსახურიდან გამონაკლისის წესით გათავისუფლება შესაძლებელია სამედიცინო მიზეზებით. წყაროების სარწმუნო ინფორმაციით, ძალიან რთულია იმ დოკუმენტაციის მიღება, რომლის საფუძელზეც მოხდება ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო სამხედრო სამსახურიდან გამონაკლისის წესით გათვაისუფლება. ამასთან, გავრცელებული ინფორმაციით, ასაკოვანი და ჭარბი წონის პრობლემების მქონე მამაკაცებიც კი, ვინც ადრე შედარებით ადვილად სარგებლობდა გამონაკლისის წესით, ხელისუფლების მოთხოვნის საფუძელზე მაინც გაუწვევიათ სამხედრო სამსახურში. ყოფილა შემთხვევებიც, როდესაც ჯანმრთელობის მდგომარეობიდან გამომდინარე გამონაკლისის წესი არ ამოქმედებულა, ვიდრე სამედიცინო მდგომარეობა მკაფიოდ ხილული არ გამხდარა. ერთი წყარო იმასაც ამტკიცებდა, რომ აღნიშნული საკითხის მოგვარება ქრთამის გადახდით იყო შესაძლებელი. ზოგიერთი წყაროს მტკიცებით, სერიოზული მენტალური ავადობის, შეზღუდული შესაძლებლობის ან სამხედრო სამსახურისას მიღებული ტრავმის [რამაც გამოიწვია პირის შესაძლებლობების შეზღუდვა] მქონე პირები ან გამოირიცხებოდნენ სამხედრო სამსახურიდან ან გადადიოდნენ ადმინისტრაციულ პოზიციებზე. მიუხედავად ამისა, რიგი წყაროების მტკიცებით, ჯარისკაცები მენტალური აშლილობით მაინც განაგრძობდნენ სამხედრო სამსახურს. 2020 წლის ნოემბრის განკარგულებით, სირიელი მამაკაცი, ვინც დაინიშნა ან მომავალში დაინიშნება ადმინისტრაციულ პოზიციაზე ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო, უნდა გადაიხადოს გამონაკლისის გადასახადი 3 ათასი აშშ დოლარის ოდენობით, არ აქვთ უფლება ისარგებლონ სახელმწიფო განსახლებით და 5 წლის ვადით ეზღუდებათ სირიის საჯარო ბანკებიდან სესხის აღება.

სირიის კანონმდებლობით, სამხედრო სამსახურიდან გამონაკლისის წესით გათავისუფლება შეიძლება შეეხოთ სტუნდენტებსაც, თუმცა გარკვეული პირობებით. 2017 წლის ცვლილებების შემდეგ, სტუდენტებისთვის სამხედრო სამსახურის გადავადება გართულდა. 2019 წლის საკანონმდებლო ცვლილებებით კი განისაზღვრა ასაკობრივი ზღვარი სტუდენტობის გამო სამხედრო სამსახურის გადავადებისთვის. პირს, რომელმაც 27 წლის ასაკობრივ ზღვარს მიაღწია, როგორც წესი, სწავლის გამო სამხედრო სამსახურის გადავადებაზე უარს ეუბნებიან. ამასთან, სტუდენტები უფრო მკაცრ შემოწმებას გადიან ახლა, ვიდრე ადრე; და მოუწესრიფებელი დოკუმენტაციის შემთხვევაში, სტუნდებს ავტომატურად იწვევენ სამხედრო სამსახურში. 2020 წლის თებერვალში წყაროები წერდნენ, რომ უნივერსიტეტის სტუდენტები კვლავ სარგებლობენ გამონაკლისის წესით; თუმცა, სირიელი მამაკაცი იმ რეგიონებიდან, რომელთაც ადრე ოპოზიცია აკონტროლებდა, უნივერსიტეტში სწავლის გამო გამონაკლისის წესით სარგებლობის უფლებას არ აძლევენ.

გამონაკლისის წესით სარგებლობა შესაძლებელია შესაბამისი გადასახადის გადახდით. საზღვარგარეთ მცხოვრები სირიელები, ასევე რეგისტრირებული პალესტინელები სარგებლობენ უფლებით, გადაიხადონ გამონაკლისის გადასახადი და გამონაკლისის წესით არ იმსახურონ. 2020 წლის ნოემბერში კანონმდებლობაში შევიდა ცვლილებები, რომელთა მიხედვითაც საზღვარგარეთ მცხოვრები სირიელებისთვის გამონაკლისის გადასახადი განიზაღვრება სირიის ფარგლებს გარეთ ყოფნის ხალნგრძლივობის შესაბამისად – სირიელი მამაკაცი, რომელის საზღვარგარეთ რჩება 1, 2, 3 ან 4 წლით, უნდა გადაიხადოს, შესაბამისად, 10, 9, 8 ან 7 ათასი აშშ დოლარი. ქვეყნის გარეთ ცხოვრების წლები ითვლება გაწვევის ასაკს მიღწევის მომენტიდან. მათთვის, ვინც 5 წელზე მეტია სირიის გარეთ ცხოვრობს, გათალისწინებულია 200 აშშ დოლარის ოდენობის ჯარიმა დამატებით ყოველ წელზე. მათთვის, ვინც საზღვარგარეთ დაიბადა და საზღვარგარეთ ცხოვრობდა 18 წლის ასაკის შესრულებამდე, გამონაკლისის გადასახადის სახით, ვალდებულია, გადაიხადოს 3 ათასი აშშ დოლარი. ისინი, ვინც 10 წელზე მეტია საზღვარგარეთ ცხოვრობენ, უნდა გადაიხადონ 6 500 აშშ დოლარი. სირიის ფარგლებს გარეთ 25 წელზე მეტი ხნით ცხოვრების შემთხვევაში, გამონაკლისის გადასახადი 8 ათასი აშშ დოლარია. აღნიშნული წესი ეხებათ მათაც, ვინც კანონიერად დატოვა სირია და მათაც, ვინც საზღვარგარეთ უკანონოდ გავიდა. გადასახადის გადახდა უნდა მოხდეს გაწვევის შესახებ შეტყობინების მიღებიდან სამ თვეში. წყაროების ინფორმაციით, გამონაკლისის გადასახადი პრაქტიკაში ტარდება, მაგრამ ეს არაა იძლებითი გაწვევისგან დაცვის გარანტია. გამონაკლისის გადასახადი ხშირად ქრთამთან და კორუფციასთანაა დაკავშირებული.

2011 წლის მარტიდან მოყოლებული, სირიაში რამდენჯერმე მიიღეს კანონი ამნისტიის შესახებ, რომელმაც სამხედრო სამსახურისთვის თავის ამრიდებლები და დეზერტირები სამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან გაათავისუფლა; ამნისტიის კანონი, მათ შორის, მიიღეს 2018, 2019 და 2020 წელსაც. მიუხედავად ამნისტიისა, „შეწყალებულთათვის“ სამხედრო სამსახურის გავლის ვალდებულება მაინც ძალაში დარჩა; ამასთან, ამნისტია არ შეხებია მათ, ვინც მთავრობის მოწინააღმდეგეთა შორის ან შეიარაღებული ოპოზიციის წევრები იყვნენ. 2020 წლის 22 მარტის განკარგულებით, სამხედრო სამსახურისგან გაქცეულ პირებს გამოცხადებისთვის 3-თვიანი ვადა დაუწესდათ; ხოლო მათ, ვინც სამხედრო სამსახურს ქვეყნის ფარგელბს გარეთ გაექცა – 6 თვე. სხვადასხვა წყაროს მტკიცებით, ძალიან მცირეა ან საერთოდ არაა ხელმისაწვდომი ინფორმაცია ამნისტიის ზოგადი პრინციპებისა და რეალობაში განხორციელების შესახებ. წყაროების შეფასებით, ამნისტიით სარგებლობის მოსურნე, რეალურად, ძალიან ცოტა თუ იქნება, რადგან აღნიშნული ამნისტიები არ ათავისუფლებს მათ სამხედრო სამსახურის მოხდის ვალდებულებისგან. ასევე, წყაროების შეფასებით, საზოაგდოებაში არ არსებობს დიდი ნდობა ამნისტიების მიმართ, რადგან ხელისუფლება არ იცავდა წინა ამნისტიებს და შერიგების შეთანხმებებს – მაგალითად, აკავებდა და აპატიმრებდა სირიელებს და პირდაპირ გზავნიდა სამხედრო ნაწილებში სამსახურის გასავლელად.

სირიის კანონმდებლობით, სავალდებულო სამსახური 18-დან 21 თვემდე გრძელდება; თუმცა, ქვეყანაში კონფლიქტის დაწყების შემდეგ, ბევრი წვევამდელი სავალდებულო სამსახურის ვადის გასვლის შემდეგაც არ დაითხოვეს შეიარაღებული ძალებიდან. წვევამდელებისა და რეზერვისტების დათხოვნისა და დემობილიზაციის რამდენიმე ფაქტს ადგილი ჰქონდა 2018 წლის შემდეგ. 2020 წლის მარტში და აპრილში გამოიცა ორი ადმინისტრაციული ბრძანება გარკვეული კატეგორიის წვევამდელებისა და გამოძახებული რეზერვისტების სამსახურის დასრულების შესახებ. ორი ადმინისტრაციული ბრძანება დამატებით გამოიცა 2020 წლის ნოემბერში, რომელმაც გარკვეული კატეგორიის რეზერვისტების სამსახური დაასრულა. 2021 წლის იანვარში, სირიის ადმინისტრაციული განვითარების სამინისტრომ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ 10 ათასზე მეტმა დემობილიზებულმა ჯარისკაცმა საჯარო სამსახურის დაწყებისთვის აუცილებელი გამოცდა ჩააბარა.

დაბრუნებულ ტერიტორიებზე, სამხედრო სამსახურისთვის ვარგისი ასაკის მამაკაცები ასევე ვალდებულნი არიან გაიარონ სამხედრო სამსახური. მიუხედავად იმისა, რომ შერიგების შეთანხმებით მათ ჰქონდათ 6-თვიანი ვადა, ვრცელდებოდა ინფორმაციები აღნიშნული ვადის ამოწურვამდე დაკავების, დაპატიმრებისა და იძულებითი გაწვევის შესახებ. შერიგების შეთანხმების მონაწილე ბევრი მამაკაცი სხვადასხვა საშუალებებით აიძულეს, შეერთებოდა სამთავრობო ან მთავრობის მომხრე სამხედრო ძალებს; აღნიშნულ „საშუალებებს“ შორის იყო, მათ შორის, უკეთესი ხელფასი, წარმოშბის რეგიონში დატოვება და მთავრობის მოწინააღმდეგედ მიჩნეულის სტატუსისგან გათავისუფლება. სვეიდის პროვინციაში [Sweida Governorate] სამხედრო ასაკის დრუზი მამაკაცებს, რომელთაც გაწვევისგან სირიის ხელისუფლებასთან არსებული შეთანხმება იცავდა, 2018 წლიდან აქტიურად აიძულებენ, იმსახურონ არმიაში. 2021 წლის იანვრის მონაცემებით, დაახლოებით, 50 ათასი პირი იძებნება გაწვევისთვის. რაც შეეხება SDF-ის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებს სირიის ჩრდილო-აღმოსავლეთით, გავრცელებული ინფორმაციით, რეკრუტირების პრაქტიკას ადგილი აქვს, თუმცა, ძირითადად, მოხალისეობრივი საფუძვლებით.

წყაროების შეფასებით, ყველა წვევამდელი ბრძოლის ხაზზე გაგზავნის პოტენციური რისკის წინაშეა. წვევამდელების განაწილება [Deployment] დამოკიდებულია იმაზე თუ სად, რომელ ნაწილს რა საჭიროება აქვს; მნიშვნელოვანია პირის ინდივიდუალური შესაძლებლობები, წარსული და ბრძოლის გამოცდილება. წყაროების ინფორმაციით, წვევამდელები დაბრუნებული ტერიტორიებიდან არაპროპორციულად ხშირად ნაწილდებიან ბრძოლის წინა ხაზზე, რაც მათი რეჟიმის მიმართ არასაკმარისი ერთგულების გამო დასჯის ფორმაა. მართალია, გაცილებით მცირე რაოდენობით, თუმცა ბრძლის წინა ხაზზე ხანდახან რეზერვისტებსაც აგზავნიან.

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისის შეფასებით, სირიაში მიმიდნარე შეიარაღებული კონფლიქტის და ასევე იმის გათვალისწინებით, რომ წვევამდელებს და რეზერვისტებს, ზოგადად, არ შეუძლიათ გავლენა იქონიონ შეიარაღებულ ძალებში მათთვის დაკისრებულ როლზე, გაცემულ დავალებებსა თუ გამწესების რეგიონზე, დევნის საფუძვლიანი შიში, ზოგადად, დასაბუთებულია. გამომდინარე იქიდან, რომ ქრისტიანი და მუსლიმი რელიგიური ლიდერების გარდა, არავისთვისაა დასაშვები შეგნებული უარით სამხედრო სამსახურის არიდება და არ არსებობს ალტერნატიული სამხედრო სამსახური, დევნის საფუძვლიანი შიში, ზოგადად, ასევე დასაბუთებულია შეგნებული უარის საფუძლებით სამხედრო სამსახურისგან თავის ამრიდებლებისთვის და ამავე მიზეზით სამხედრო სამსახურიდან დეზერტირებულთათვის. ინდივიდუალური შეფასების საგანია კონკრეტული განმცახდებლის შეგნებული უარის საფუძვლები.

სხვა ქმედებები, რომელთაც შესაძლოა, დაექვემდებარონ სამხედრო სამსახურისთვის თავის ამრიდებლები [მაგალითად, თვითნებური დაკავება, ფიზიკური ძალადობა, მოპყრობა დაკავების დაწესებულებებში, მათ შორის წამება], დეზერტირები ან მოწინააღმდეგე მხარეს გადასული სამხედროები [მაგალითად, იძულებითი გაუჩინარება, წამება, სიკვდილით დასჯა] არის ისეთი მძიმე ხასიათის, რომ შესაძლოა, უთანაბრდებოდეს დევნას. სამხედრო სამსახურისთვის თავის ამრიდებლებისთვის, დეზერტირებისა და მოწინააღმდეგის მხარეს გადასულთათვის დევნის საფუძლიანი შიში, ზოგადად, დასაბუთებულია. მიუხედავად იმისა, რომ სამხედრო სამსახურიგან გამონაკლისის წესით გათავისუფლებას კანონი ითვალისწინებს, ასეთი დებულებები პრაქტიკაში არაპროგნოზირებადია აღსრულებისას. იმის გათვალისწინებით, რომ ამნისტიები შეზღუდულია დროში და არ ათავისუფლებს პირს სავალდებულო სამხედრო სამსახურის გავლისგან, ისინი ვერ მოახდენს გავლენას რისკებზე, რომელთა წინაშეც სამხედრო სამსახურისთვის თავის ამრიდებლები და დეზერტირები დგანან.[1]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი სირიაში სამხედრო სამსახურის შესახებ 2021 წლის აპრილში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერს, რომ სამხედრო სამსახურისთვის თავის ამრიდებელთა ოჯახის წევრების მიმართ დამოკიდებულების შეფასებისას, წყაროები განსხვავებულ ინფორმაციას ავრცელებენ. თუ ზოგიერთი წყარო ამტკიცებს, რომ ოჯახის წევრებს არაფერი ემუქრებათ, ზოგიერთი წყარო ამტკიცებს, რომ ოჯახის წევრების მიმართ, შეიძლება, ადგილი ჰქონდეს წეზოლას, შევიწროვებას სამხედრო პოლიციის ან დაზვერვის სამსახურის მხრიდან და სახლების ჩხრეკას. ზოგჯერ ოჯახის წევრებს აპატიმრებენ ან დაზვერვის სამსახურში დაკითხვაზეც იბარებენ. EASO, წყაროებზე დაყრდნობით, წერს, რომ სამხედრო სამსახურისთვის თავის ამრიდებელთა ოჯახის წევრებისადმი მოპყრობა განსხვავებულია ასევე იმის მიხედვით თუ რომელი რეგიონიდანაა ოჯახი; მთავრობის მიმართ ლოიალურად განწყობილი რეგიონებიდან ოჯახები არ აწყდებიან იგივე მოპყრობას, რასაც ის ოჯახები, რომლმებიც არიან იმ რეგიონებიდან, რომელთაც ადრე ოპოზიცია აკონტროლებდა.

წყაროები განსხვავებულ ინფორმაციას ავრცელებენ, ასევე, დეზერტირებისა და მოწინააღმდეგის მხარეს გადასული სამხედროების ოჯახის წევრების მიმართ მოპყრობის შეფასებისას. ზოგიერთი წყარო ამტკიცებს, რომ ოჯახის წევრებს მთავრობისგან პრობლემები არ ექმნებათ, ზოგი კი პირიქით – რომ ოჯახის წევრები აწყდებიან მუქარებს, დაპატიმრებებს, დაკითხვებს, სახლებში ვიზიტებს, ქონების კონფისკაციას და წამებასაც კი. ოჯახის წევრების მიმართ მოპყრობა, ასევე, დამოკიდებულია დეზერტირისა თუ მოწინააღმდეგის მხარეს გადასული სამხედროს რანგსა და ჩინზე, განსახლების რეგიონზე, რელიგიურ კუთვნილებასა და რეგიონის საიდუმლო სამსახურის უფროსზე. მაგალითად, მაღალი რანგის დეზერტირის ოჯახის წევრები ადრე ოპოზიციის მიერ კონტროლირებადი რეგიონიდან უფრო მაღალი რისკის წინაშე დგანან. დეზერტირის მიერ ჩადენილი ქმედებები, მაგალითად, სირიის არმიის ჯარისკაცისა თუ ოფიცრის მკვლელობა ან ოპოზიციურ ჯგუფში გაწევრიანება, დამატებითი ფაქტორია, რომელიც ზეგავლენას ახდენს ოჯახის წევრების მიმართ მოპყრობაზე.[2]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი 2021 წლის ნოემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში სირიის შესახებ წერს, რომ სუნიტი არაბისთვის, მხოლოდ იმიტომ რომ ის სუნიტი არაბია, როგორც წესი, დევნის საფუძვლიანი შიში დასაბუთებული არ არის. უმეტეს შემთხვევაში, როდესაც სუნიტი არაბისთვის დევნის საფუძვლიანი შიში დასაბუთებულია, ეს დაკავშირებულია ისეთ გარემოებებთან, რომლებიც სხვა პროფილს მოიცავს, როგორიცაა მაგალითად მთავრობის მოწინააღმდეგ მიჩნეული პირები და დაჯგუფება „ისლამურ სახელმწიფოსთან“ დაკავშირებულად მიჩნეული პირები. რისკების შეფასებისას უნდა მოხდეს ინდივიდუალური გარემოებების შეფასება, როგორიცაა რეგიონული სპეციფიკაცია – საცხოვრებელი ადგილი არის თუ არა იმ რეგიონში, რომელსაც აკონტროლებენ ექსტრემისტული ჯგუფები.[3]

წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების განყოფილების მიერ შესწავლილ წყაროებზე არ მოიძებნა ინფორმაცია სუნიტი მუსლიმების მიმართ სამხედრო სამსახურთან დაკავშირებული განსხვავებული დამოკიდებულებისა და რელიგიური ნიშნით მასობრივად დისკრიმინაციული მოპყრობის ფაქტების შესახებ.

[1] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი; სირია: ზოგადი ანალიზი და სახელმღვანელო პრინციპები; გამოქვეყნებულია 2021 წლის ნოემბერში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 21 იანვარს]

[2] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი; სამხედრო სამსახური სირიაში; გამოქვეყნებულია 2021 წლის აპრილში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 21 იანვარს]

[3] ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი; სირია: ზოგადი ანალიზი და სახელმღვანელო პრინციპები; გამოქვეყნებულია 2021 წლის ნოემბერში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 21 იანვარს]

ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო EUAA 2022 წლის 5 აპრილს გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში რუსეთის ფედერაციაში სამხედრო სამსახურის შესახებ წერს, რომ რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე, 18-დან 27 წლამდე ასაკის ყველა მამაკაცი ვალდებულია, გაიაროს სამხედრო სამსახური. რუსეთის შეიარაღებული ძალები ტრადიციული საკადრო და სარეზერვო წვევამდელებისა და საკონტრაქტო პროფესიონალური სისტემის ჰიბრიდული ფორმატითაა ფორმირებული. მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთი ცდილობს, გაზარდოს პროფესიონალური სისტემის წილი, რუსეთის შეიარაღებული ძალების უდიდეს ნაწილს [როგორც აქტიური, ასევე სარეზერვო] მაინც წვევამდელები შეადგენენ.[1]

ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო EUAA 2022 წლის დეკემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში რუსეთის ფედერაციაში სამხედრო სამსახურის შესახებ წერს, რომ საკონტრაქტო სამსახურში მყოფი ჯარისკაცები კონცენტრირებულნი არიან საკადრო და ელიტურ დანაყოფებში, კერძოდ, საჰაერო სადესანტო ძალებში. რუსეთის თავდაცვის სამინისტროს ინფორმაციით, მომსახურე, რომელსაც სურს კონტრაქტის საფუძველზე შეუერთდეს შეიარაღებულ ძალებს, უნდა გაიაროს კანდიდატთა შერჩევის მრავალდონიანი სისტემა; რაც, თავის მხრივ, მოიცავს კონტრაქატის გაფორმებისთვის მოსამზადებელ, სავალდებულო ინსტრუქტაჟს საგანმანათლებლო დაწესებულებების საწვრთნელ ცენტრებში.

საკონტრაქტო სამსახურში მოხვედრის ორი გზა არსებობს. 18 წლის ასაკს მიღწეულ მამაკაცს შეუძლია მიმართოს სამხედრო ჩარიცხვის ოფისს და გააფორმოს დროებითი კონტრაქტი თავდაცვის სამინისტროსთან; ამასთან, ყოფილ წვევამდელებს შეიძლება, შესთავაზონ კონტრაქტის გაფორმება სავალდებულო სამსახურში 1-წლიანი მსახურის შემდეგ. რუსეთის შეიარაღებულ ძალებში საკონტრაქტო სამსახურის შეთავაზებას ბევრი თანხმდება. წვევამდელს, ვისაც სავალდებულო სამხედრო სამსახურის დაწყებამდე მიღებული აქვს საუნივერსიტეტო ხარისხი ან დასრულებული აქვს პროფესიული სასწავლებელი, უფლება აქვს 1-წლიანი სავალდებულო სამხედრო სამსახურის ნაცვლად, საკონტრაქტო სამხედრო სამსახურში ჩაირიცხოს. ასევე, წვევამდელებსაც, სავალდებულო სამხედრო სამსახურში 3 თვის გატარების შემდეგ, შეუძლიათ გააფორმონ კონტრაქტი და გადავიდნენ საკონტრაქტო სამხედრო სამსახურში. წყაროების ცნობით, ამის გაკეთებისკენ წვევამდელებს აქტიურად მოუწოდებენ მათი მეთაურები.

2022 წლის მაისამდე საკონტრაქტო სამსახურის ზედა ასაკობრივი ზღვარი იყო 40 წელი რუსეთის მოქალაქეებისთვის და 30 წელი უცხო ქვეყნის მოქალაქეებისთვის. 2022 წლის მაისში საკონტრაქტო სამსახურში ზედა ასაკობრივი ზღვარი – 40 წელი – გაუქმდა და 65 წლამდე მამაკაცებს აქვთ საშუალება ჩაირიცხონ საკონტრაქტო სამხედრო სამსახურში.[2]

დოსტოევსკის სახელობის ომსკის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ინტერნეტ გვერდზე გამოქვეყნებული ინფორმაციის თანახმად, კონტრაქტით დასაქმებული რიგითების საშუალო ხელფასი 30 ათასი რუსული რუბლია, სერჟანტების 40, ხოლო ლეიტენანტები 55 ათას რუსულ რუბლს გამოიმუშავებენ. კონტრაქტით მომსახურე პირები სხვადასხვა სახის დანამატსაც იღებენ მათი კვალიფიკაციის, წელთა ნამსახურეობის და სხვა კრიტერიუმების [მაგალითად, განსაკუთრებული დამსახურება, სარისკო საქმე, საიდუმლო ინფორმაციაზე წვდომა, ფიზიკური მომზადების მაღალი დონე, უცხო ენების ცოდნა] შესაბამისად. ასევე, კონტრაქტით მომსახურე პირები იღებენ კომპენსაციას საცხოვრებლის დაქირავებისთვის.[3]

სანკტ-პეტერბურგის უფლებადამცველი ორგანიზაცია „ჯარისკაცების დედები“ საკუთარ ინტერნეტ გვერდზე გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში კონტრაქტით სამსახურის შესახებ წერს, რომ კონტრაქტით მომსახურე პირები სოციალური მხარდაჭერის პაკეტებით სარგებლობენ; აღნიშნული სოციალური უფლებები მოიცავს სათანადო ანაზღაურებას; ყოველწლიურ ანაზღაურებად შვებულებას, მათ შორის ოჯახური მდგომარეობის გამო; უფასო განათლებას; სახელმწიფო დაზღვევას; პენსიას; ასევე, იპოთეკური დაკრედიტების სისტემით საცხოვრებლის მიღებას. კონტრაქტით დასაქმებული [პროფესიონალი ჯარისკაცი], სავალდებულო სამხედრო სამსახურის ჯარისკაცთან შედარებით, მრავალრიცხოვანი უპირატესობითა და პრივილეგიით სარგებლობს.[4]

ინტერნეტ რესურსი „კონსულტანტ პლიუსი“ საკონტრაქტო სამხედრო სამსახურის შესახებ წერს, რომ სამხედრო სამსახურის გავლის შესახებ კონტრაქტი დამყარებულია მოქალაქის [ასევე, უცხო ქვეყნის მოქალაქის] ნებაყოფლობით სურვილზე, იმსახუროს შეიარაღებულ ძალებში. კონტრაქტით განისაზღვრება სამხედრო მოსამსახურის ვალდებულება, იმსახუროს რუსეთის შეიარაღებულ ძალებში და კეთილსინდისიერად შეასრულოს საერთო და თანამდებობით დაკისრებული მოვალეობები. კონტრაქტითვე არის გარანტირებული სამხედრო მოსამსახურის უფლებები, მათ შორის, სოციალური გარანტიები და კომპენსაციები. სამსახურის გავლის ადგილის გათვალისწინებით, კონტრაქტით შეიძლება დაწესდეს დამატებითი პირობები. კონტრაქტის ხანგრძლივობა დამოკიდებულია კონკრეტულ სიტუაციაზე; ზოგადად, სამხედრო სამსახურის გავლის შესახებ კონტრაქტი 2-დან 5 წლამდე ვადით ფორმდება.[5]

სამხედრო სამსახურის კონტრაქტის შეწყვეტის საფუძვლები რეგულირდება ფედერალური კანონით „სამხედრო ვალდებულებებისა და სამხედრო სამსახურის“ შესახებ. აღნიშნული კანონის 51-ე მუხლით გაწერილია სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნის საფუძვლები.

აღნიშნული მუხლის მესამე პუნქტის თანახმად, სამხედრო მოსამსახურეს, რომელიც სამხედრო სამსახურს კონტრაქტით გადის, უფლება აქვს, ვადამდე გათავისუფლდეს თუ: მის მიმართ ადგილი აქვს კონტრაქტის პირობების მნიშვნელოვან ან(და) სისტემურ დარღვევებს; სამხედრო-სამედიცინო კომისიის მიერ მიჩნეული იქნება სამხედრო სამსახურისთვის უვარგისად; ოჯახური გარემოებებიდან გამომდინარე, რაც გულისხმობს ოჯახის საცხოვრებლის შეცვლის აუცილებლობას, ოჯახის წევრის მოვლის აუცილებლობას. ასევე, თუ პირი მაღალ თანამდებობაზე დაინიშნება ან აირჩევენ დეპუტატად;

გარდა ამისა, აღნიშნული მუხლის მეექვსე პუნქტის მიხედვით, კონტრაქტით სამხედრო მოსამსახურე, საატესტაციო კომისიის დასკვნით, შეიძლება, საკუთარი სურვილით ვადამდე გათავისუფლდეს სამხედრო სამსახურიდან საფუძვლიანი მიზეზების არსებობის შემთხვევაში.[6]

„სამხედრო ვალდებულების მიმართ კანონმდებლობის გამოყენების პრაქტიკის შესახებ“ უზენაესი სასამართლოს დადგენილების 47-ე მუხლის თანახმად, საფუძვლიანი მიზეზი შეიძლება იყოს გარემოება, რომელიც ობიექტურად შეუძლებელს ხდის, სამხედრო მოსამსახურემ სრულად შეასრულოს სამხედრო კონტრაქტით გათვალისწინებული პირობები. ამავე მუხლის თანახმად, სამხედრო მოსამსახურის პატაკი და საატესტაციო კომისიის დასკვნა აპრიორი არ ათავისუფლებს პირს კონტრაქტისგან; საბოლოო გადაწყვეტილებას პირის ვადაზე ადრე დათხოვნის შესახებ იღებს შესაბამისი სამხედრო თანამდებობის პირი.[7]

რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის კოდექსის 337-ე მუხლის თანახმად, სამხედრო ნაწილის ან სამხედრო სამსახურის ადგილის თვითნებური მიტოვება 2 დღეზე მეტი ვადით, მაგრამ არაუმეტეს 10 დღისა, როგორც წვევამდელების, ასევე კონტრაქტით დასაქმებულების შემთხვევაში და მობილიზაციის ან საომარი მდგომარეობის ან სამხედრო ოპერაციების ჩატარების დროს, ისჯება 5 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით. აღნიშნული ქმედება, ჩადენილი კონტრაქტით მომსახურე პირის მიერ მშვიდობიან პერიოდში, ისჯება თავისუფლების აღკვეთით 3 წლამდე ვადით თუ თვითნებური მიტოვების ვადა 10 დღეზე მეტია, მაგრამ არ აღემატება 1 თვეს; მობილიზაციის ან საომარი მდგომარეობის ან სამხედრო ოპერაციების ჩატარების დროს – თავისუფლების აღკვეთით 7 წლამდე ვადით. თუ იგივე ქმედების ხანგრძლივობა 1 თვეს აღემატება, სასჯელის ზომად განსაზღვრულია 5 წლამდე პატიმრობა მშვიდობიან პერიოდში და 5-დან 10 წლამდე ვადით პატიმრობა მობილიზაციის ან საომარი მდგომარეობის ან სამხედრო ოპერაციების ჩატარების დროს. აღნიშნული ქმედებების პირველად ჩადენის შემთვევაში, სამხედრო მოსამსახურეს შესაძლებელია, არ დაეკისროს სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა.[8]

რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის კოდექსის 338-ე მუხლის მიხედვით, დეზერტირობა [ნაწილის ან სამსახურის ადგილის თვითნებური მიტოვება სამხედრო სამსახურისთვის თავის არიდების მიზნით] ისჯება თავისუფლების აღკვეთით 7 წლამდე ვადით. დეზერტირობა, ჩადენილი პირთა ჯგუფის მიერ, წინასწარი შეთანხმებით ან ორგანიზებული ჯგუფის მიერ და სამსახურებრივი წესით მინდობილი იარაღით, ისჯება თავისუფლების აღკვეთით 10 წლამდე ვადით. იგივე ქმედებები, ჩადენილი მობილიზაციის, საომარი მდგომარეობის ან სამხედრო ოპერაციების ჩატარების დროს, ისჯება თავისუფლების აღკვეთით 5-დამ 15 წლამდე ვადით.აღნიშნული ქმედებების პირველად ჩადენის შემთვევაში, სამხედრო მოსამსახურეს შესაძლებელია, არ დაეკისროს სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა.[9]

რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის კოდექსის 339-ე მუხლის თანახმად, სამხედრო სამსახურით დაკისრებული ვალდებულებების შესრულებისთვის თავის არიდება ავადმყოფობის სიმულირებით, თვითდაზიანების მიყენებით, დოკუმენტების გაყალბებით ან სხვა მოტყუებითი გზებით ისჯება შეზღუდვით სამხედრო სამსახურში 1 წლის ვადით ან თავისუფლების აღკვეთით 6 თვემდე ვადით ან სამხედრო დისციპლინურ ნაწილში გამწესებით 1 წლამდე ვადით. იგივე ქმედება, ჩადენილი სამხედრო სამსახურისთვის სამუდამოდ თავის არიდების მიზნით, ისჯება თავისუფლების აღკვეთით 7 წლამდე ვადით. იგივე ქმედება, ჩადენილი მობილიზაციის, საომარი მდგომარეობის ან სამხედრო ოპერაციების ჩატარების დროს, ისჯება პატიმრობით 5-დან 10 წლამდე ვადით.[10]

[1] ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო EUAA; სამხედრო დეზერტირების მიმართ არსებული დამოკიდებულება უკრაინაში შეჭრის შემდეგ; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 5 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2023 წლის 3 თებერვალს]

[2] ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო EUAA; რუსეთის ფედერაცია – სამხედრო სამსახური; გამოქვეყნებულია 2022 წლის დეკემბერში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2023 წლის 3 თებერვალს]

[3] დოსტოევსკის სახელობის ომსკის სახელმწიფო უნივერსიტეტი; შეიარაღებულ ძალებში კონტრაქტით სამსახური; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://omsu.ru/about/structure/general/ovm/info/page.php [ნანახია 2023 წლის 3 თებერვალს]

[4] უფლებადამცველი ორგანიზაცია „ჯარისკაცების დედები“; კონტრაქტის საფუძველზე სამსახური; ხელმისაწვდომია ბმულზე: https://soldiersmothers.ru/voennosluzhashemu/sluzhba-po-kontraktu [ნანახია 2023 წლის 3 თებერვალს]

[5] ინტერნეტ რესურსი „კონსულტანტ პლიუსი“; ვის და რა პირობებით შეუძლია იმსახუროს კონტრაქტით? ხელმისაწვდომია ბმულზე: http://www.consultant.ru/edu/student/consultation/sluzhit_po_kontraktu/#:~:text=%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BD%2C%20%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D0%B0%D1%8E%D1%89%D0%B8%D0%B9%20%D0%BD%D0%B0%20%D0%B2%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%83%D1%8E%20%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D1%83,%D0%BF. [ნანახია 2023 წლის 3 თებერვალს]

[6] ინტერნეტ რესურსი „კონსულტანტ პლიუსი“; ფედერალური კანონი სამხედრო ვალდებულებებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ; 51-ე მუხლი; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2023 წლის 3 თებერვალს]

[7] ინტერნეტ რესურსი „კონსულტანტ პლიუსი“; სამხედრო ვალდებულების მიმართ კანონმდებლობის გამოყენების პრაქტიკის შესახებ უზენაესი სასამართლოს დადგენილება; 47-ე მუხლი; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2023 წლის 3 თებერვალს]

[8] ინტერნეტ რესურსი „კონსულტანტ პლიუსი“; რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის კოდექსი; 337-ე მუხლი; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2023 წლის 3 თებერვალს]

[9] ინტერნეტ რესურსი „კონსულტანტ პლიუსი“; რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის კოდექსი; 338-ე მუხლი; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2023 წლის 6 თებერვალს]

[10] ინტერნეტ რესურსი „კონსულტანტ პლიუსი“; რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის კოდექსის 339-ე მუხლი; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2023 წლის 6 თებერვალს]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი 2022 წლის ოქტომბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში ეგვიპტეში სამხედრო სამსახურის შესახებ წერს, რომ კანონის მიხედვით, 18-დან 30 წლამდე ყველა მამაკაცი ვალდებულია, იმსახუროს შეიარაღებულ ძალებში [მათ შორის სამხედრო ბიზნეს კომპანიებში], პოლიციაში ან პენიტენციურ სისტემაში. 2010 წელს მიღებული ცვლილების თანახმად, სამხედრო სამსახურში პირი მიიღება მხოლოდ 18 წლის ასაკის მიღწევის შემდეგ. წყაროების ცნობით, პრაქტიკაში, ეგვიპტელი მამაკაცების უმეტესობა სამხედრო სამსახურს 20 წლის ასაკში იწყებს. ეგვიპტის კანონმდებლობით არ არსებობს სამხედრო სამსახურის ალტერნატიული სამსახური.

ქვეყნის კანონმდებლობით დადგენილია იმ პირთა კატეგორიები, ვისაც არ ევალება სამხედრო სამსახურის გავლა. ესენია:

• 18 წლამდე და 30 წელს გადაცილებული მამაკაცები;
• ისინი, ვინც დაასრულა სავალდებულო სამხედრო სამსახური;
• სტუდენტები, რომლებიც გაათავისუფლეს სამხედრო სამსახურისგან;
• ერთადერთი შვილი / ერთადერთი მარჩენალი ოჯახისა, სადაც მამა გარდაცვლილი ან შრომისუუნაროა;
• სამხედრო ოპერაციისას დაჭრილი ან დაღუპული მოქალაქის უფროსი ვაჟი / ძმა;
• სამხედრო ოპერაციებში დაჭრილი ან დაღუპული ოფიცრის, ჯარისკაცის ან მოხალისის შვილი;
• ჯანმრთელობის არადამაკმაყოფილებელი მდგომარეობის მქონე პირები;
• ორმაგი მოქალაქეები;
• ისინი, ვინც უკვე იმსახურა სხვა ქვეყნის შეიარაღებულ ძალებში;
• განმეორებით დანაშაულის ჩამდენი ან ისლამისტობისთვის დაპატიმრებული პირები;
• ის სტუდენტები, რომლებიც ჩაირიცხნენ კოლეჯებსა და სამხედრო ინსტიტუტებში და სწავლის დასრულების შემდეგ უნდა გახდნენ ოფიცრები შეიარაღებულ ძალებში, პოლიციასა და სამთავრობო დეპარტამენტებში.

სამხედრო სამსახურზე რელიგიური ან სხვა მოსაზრებით უარის თქმას კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს. წყაროების ცნობით, ყოფილა ასეთი პირების სავალდებულო სამხედრო სამსახურისგან გათავისუფლების შემთხვევები, მაგრამ ეს ხდებოდა გათავისუფლების მიზეზების ოფიციალური ახსნა-განმარტების გარეშე.

წყაროების შეფასებით, ზოგადად, სამხედრო სამსახურში არსებული პირობები, მომსახურეებს არ აყენებს დევნის ან სერიოზული ზიანის რისკის წინაშე. ეგვიპტის შეიარაღებულ ძალებში წვევამდელებისთვის სხვადასხვა ფუნქციები და პირობებია გათვალისწინებული – როგორც სამხედრო პოზიციებზე სამსახური, ასევე კვაზი-სამოქალაქო სამსახური [მაგალითად, საელჩების დაცვა ან სამხედრო და კერძო ფაბრიკა-ქარხნებში, ოფისებში, სასტუმროებსა და კომპანიებში სამსახური].

დეზერტირობისა და სამხედრო სამსახურისთვის თავის არიდებისთვის განსაზღვრული სასჯელი განსხვავებულია სხვადასხვა ფაქტორის გათვალისწინებით. მაგალითად, 30 წლამდე ასაკის მამაკაცი, რომელიც უბრალოდ არ ცხადდება სამედიცინო შემოწმებაზე ან არ წარადგენს შესაბამის დოკუმენტაციას 18 წლის შესრულებისას, დაისჯება ერთი დამატებითი წლით სამხედრო სამსახურით.

30 ან მეტი წლის პირი, რომელიც სამხედრო სამსახურს თავს აარიდებს, ისჯება 2 წლამდე პატიმრობით ან ფულადი ჯარიმით 2-დან 5 ათასამდე ეგვიპტური ფუნტის ოდენობით [90 – 224 ბრიტანური ფუნტი]. წყაროების ცნობით, ასეთი საქმეებისას, ძირითადად, ხანმოკლე სასამართლო პროცესები იმართება და პირს არ უსჯიან პატიმრობას და უწესებენ ჯარიმას 2200-2300 ეგვიპტური ფუნტის ოდენობით.

სამხედრო სამსახურისთვის თავის არიდების მიზნით ყალბი დოკუმენტაციის წარდგენა 3-დან 7 წლამდე პატიმრობით ისჯება. სამხედრო სამსახურისთვის თავის არიდების მიზნით ქვეყნის დატოვება ისჯება მინიმუმ 2 წლით პატიმრობით ან ფულადი ჯარიმით [2000-5000 ეგვიპტური ფუნტი] ან ორივე სასჯელით ერთდროულად. სამხედრო სამსახურისთვის თავის არიდების მიზნით ქვეყნის დატოვება უფრო მკაცრადაც შეიძლება დაისაჯოს. თუ პირი დატოვებს ეგვიპტეს, შემდეგ დაბრუნდება და მას მოსთხოვენ გაწვევის ოფისში გამოცხადებას და ის გამოცხადების გარეშე, კვლავ დატოვებს ქვეყანას, შეიძლება დაისაჯოს 7 წლამდე პატიმრობით.

წყაროების ცნობით, პირს, ვისაც არ გაუვლია სამხედრო სამსახური და არ არის სამხედრო სამსახურისგან გათავისუფლებული, შეიძლება შეეზღუდოს მოგზაურობა ან მიგრაციული მიზნებით გადაადგილება და პასპორტის აღება, ასევე, შეიძლება გართულდეს სამსახურის დაწყება ან სწავლის დამთავრება. გაწვევას დაქვემდებარებული ასაკის მამაკაცებმა, შესაძლოა, ვერ აიღონ პასპორტი თუ არ წარადგენენ სამხედრო სამსახურის გავლის ან სამსახურისგან გათავისუფლების დამადასტურებელ დოკუმენტაციას; აღნიშნული წესი თანაბრად ვრცელდება როგორც ქვეყანაში ასევე ქვეყნის გარეთ მყოფ მოქალაქეებზე.

წყაროების შეფასებით, ეგვიპტელი მამაკაცი, რომელსაც სამხედრო სამსახურის გავლა მოეთხოვება, ზოგადად, დევნის ან სერიოზული ზიანის რისკის წინაშე არ დგას. მართალია, მამაკაცების უმეტესობა სამხედრო სამსახურის გადის, მაგრამ მნიშვნელოვანი რაოდენობა სამხედრო სამსახურს არ გადის. 18-დან 30 წლამდე მამაკაცების რაოდენობა 2021 წელს 8 მილიონზე მეტი იყო. დაახლოებით 1-1.5 მილიონი მამაკაცი ყოველწლიურად ხდება 18 წლის. 2021 წელს არსებული მონაცემებით, აქტიური სამხედრო შემადგენლობა 438 ათასი იყო, საიდანაც წვევამდელები 200-დან 320 ათასამდე იყვნენ.

წყაროების შეფასებით, ზოგადად, პირს, რომელიც სამხედრო სამსახურს თავს არიდებს რელიგიის ან სხვა შეხედულებების გამო, არ ელოდება ისეთი სასჯელი, რომელიც შეიძლება გაუტოლდეს დევნას  ან სერიოზულ ზიანს.

ეგვიპტე არ არის ჩართული ომში სხვა ქვეყანასთან, თუმცა ეგვიპტის შეიარაღებული ძალები ჩართულნი არიან შიგა შეიარაღებულ კონფლიქტში ისლამისტ ამბოხებულებთან, ძრითადად, ჩრდილოეთ სინაიში. ზოგიერთი წვევამდელი, შესაძლებელია, ჩრდილოეთ სინაიში საბრძოლო პოზიციაზე გაამწესონ, თუმცა უდიდესი უმრავლესობას საბრძოლო პოზიციებზე არ ამწესებენ.[1]

[1] გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი; ეგვიპტე: სამხედრო სამსახური; გამოქვეყნებულია 2022 წლის ოქტომბერში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2023 წლის 16 იანვარს]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ 2022 წლის 12 აპრილს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი) ერიტრეაში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერია, რომ ერიტრეა არის ცენტრალიზებულ და ავტორიტარულ რეჟიმს დაქვემდებარებული სახელმწიფო. ქვეყნის პრეზიდენტია ისაის აფვერკი. „დემოკრატიისა და სამართლიანობის სახალხო ფრონტი“ ქვეყანაში ერთადერთი პოლიტიკური პარტიაა, რომელსაც პრეზიდენტი ხელმძღვანელობს. ქვეყანაში, 1993 წლის დამოუკიდებლობის შესახებ რეფერენდუმის შემდეგ,  არ ჩატარებულა არანაირი სახის არჩევნები.

ერიტრეაში ქვეყნის შიდა უსაფრთხოებაზე პოლიცია, ხოლო საგარეო უსაფრთხოებაზე შეიარაღებული ძალები არიან პასუხისმგებელნი. მთავრობა ზოგჯერ იყენებდა რეზერვში არსებულ ძალებს, ასევე – დემობილიზებულ ჯარისკაცებსა და სამოქალაქო შეიარაღებულ ჯგუფებს, რათა სათანადოდ ეპასუხა უსაფრთხოების გამოწვევებისთვის. ეროვნული უსაფრთხოების სამსახურის თანამშრომლები პასუხისმგებლები არიან იმ პირთა დაპატიმრებაზე, რომლებიც სავარაუდოდ საფრთხეს უქმნიან ეროვნულ უსაფრთხოებას. შეიარაღებულ ძალებს აქვთ სამოქალაქო პირთა დაპატიმრებისა და დაკავების უფლებამოსილება. ანგარიშში აღნიშნულია ისიც, რომ სამოქალაქო ხელისუფლებამ შეინარჩუნა ეფექტური კონტროლი უსაფრთხოების ძალების უმეტეს ნაწილზე. მიუხედავად ამისა, დაფიქსირდა უსაფრთხოების ძლების მიერ ჩადენილი დარღვევები.

ანგარიშის თანახმად საანგარიშო პერიოდში (2021 წელი) ერიტრეაში ადამიანის უფლებათა მნიშვნელოვანი საკითხები მოიცავდა:   უკანონო და თვითნებურ მკვლელობებს; იძულებით გაუჩინარებებს; წამებას; მკაცრ და სიცოცხლისთვის საშიშ საპატიმრო და დაკავების პირობებს; თვითნებურ დაკავებებს; პოლიტ-პატიმრებს; სასამართლო დამოუკიდებლობასთან დაკავშირებულ სერიოზულ პრობლემებს; თვითნებურ და უკანონო ჩარევას პირად ცხოვრებაში; კონფლიქტთან დაკავშირებულს დარღვევებს, მათ შორის სამოქალაქო პირების მიმართ დარღვევებს; გამოხატვის თავისუფლების სერიოზულ შეზღუდვას; შეკრების და გაერთიანების თავისუფლების სერიოზული შეზღუდვას; სერიოზული შეზღუდვას გადაადგილების თავისუფლებაზე; ქვეყნის მოქალაქეების უუნარობას თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების გზით შეცვალონ ხელისუფლება; ადგილობრივი და საერთაშორისო ორგანიზაციების მიმართ სერიოზულ შეზღუდვებს; გენდერული ნიშნით ჩადენილი დანაშაულების გამოძიების და პასუხისმგებლობის დაკისრების ნაკლებობას; ადამიანებით ვაჭრობას; კანონებს, რომლითაც კრიმინალიზებულია ნებაყოფლობითი ერთსქესიანი სექსუალური ურთიერთობა; ბავშვთა შრომის ყველაზე ცუდ ფორმებს.

ანგარიშის თანახმად, ხელისუფლებას არ გადაუდგამს  ნაბიჯები ოფიციალური პირების მიერ ჩადენილი დანაშაულების გამოძიების და მათზე სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრების კუთხით.

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი ანგარიშში სავალდებულო სამხედრო სამსახურზე წერს, რომ ეს უკანასკნელი იძულებითი შრომის ყველაზე ცუდი ფორმაა. კანონის თანახმად ქვეყნის ყველა მოქალაქე 18-დან 50 წლამდე (შეზღუდული გამონაკლისებით) ვალდებულია გაიაროს სავალდებულო სამხედრო სამსახური. აღნიშნული მოიცავს ექვსკვირიან სამხედრო წვრთნებს და 12 თვიან აქტიურ სამხედრო ან სამოქალაქო სამსახურს, ჯამში სულ 18 თვე. გარდა ამისა, პირები, რომლებიც ვერ გაივლიან სამხედრო მომზადებას, გაივლიან 18 თვიან სამსახურს რომელიმე სახელმწიფო დაწესებულებაში. საგანგებო მდგომარეობაში, ხელისუფლებას შეუძლია ამ დაწესებული 18-თვიანი ლიმიტის შეჩერება, რაც ერიტრეის ხელისუფლებამ 1998 წელს გააკეთა ეთიოპიაში შეიარაღებული კონფლიქტის დაწყებისას  და დღემდე არ გაუქმებულა.  აღნიშნული ქმედებიდან გამომდინარე სამხედრო სამსახური განუსაზღვრელი დროით ხანგრძლივდება. ზოგიერთ შემთხვევაში ეს იყო 20 წელი და მეტი. სამხედრო სამსახურიდან გათავისუფლება თვითნებურია და მასთან დაკავშირებული პროცედურები კვლავ ბუნდოვანია. წვევამდელებს ასაქმებდნენ ყველა სახელწმიფო თუ პარტიულ სამსახურში. მათ შორის მოგებაზე ორიენტირებულ კომპანიებში, იძულებითი შრომის პირობებში.

ანგარიშის თანახმად წვევამდელთა ანაზღაურება დაბალია, მიუხედავად იმისა, რომ რამდენიმე პროფესიასთან დაკავშრებით გადაიხედა ანაზღაურების საკითხი. სამხედრო სამსახურში მყოფ პირებს, რომლებსაც არ აქვთ მიღებული განათლება ან პროფესიული კვალიფიკაცია, აქვთ ძალიან დაბალი ანაზღაურება და ხელისუფლება ანაზღაურებას ხანდახან საკვებით ანაცვლებდა. კანონი პირისთვის სამუშაო კატეგორიის მინიჭებას ითვალისწინებს პირის უნარების და პროფესიის გათვალიწინებით, მაგრამ პრაქტიკაში  ყოველთვის ასე არ ხდებოდა.  კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ალტერნატიულ სამსახურს კეთილსინდისიერი მოწინააღმდეგეებისთვის.[1]

Amnesty International-ის მიერ 2022 წლის 29 მარტს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი 2021 წელი) ერიტრეაში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერია, რომ ქვეყანაში გაგრძელდა პირთა თვითნებური დაკავებები და იძულებით გაუჩინარებები. ახალწვეულები, რომლებიც სავალდებულო სამხედრო სამსახურში გაიწვიეს, იძულებულები იყვნენ ემსახურათ განუსაზღვრელი პერიოდით.

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ 2020 წლის ნოემბრის შემდეგ ერიტრეის თავდაცვის ძალები იბრძვიან ეთიოპიის ხელისუფლების სამხედრო ძალებთან ერთად ტიგრაის სახალხო გამათავისუფლებელი ფრონტის წინააღმდეგ ეთიოპიის ტიგრაის რეგიონში. კონფლიქტის მიმდინარეობისას, ერიტრეის თავდაცვის ძალებმა, ისევე, როგორც ეთიოპიის  უსაფრთხოების ძალებმა, ჩაიდინეს ადამიანის უფლებათა სერიოზული დარღვევები, მათ შორის ქალთა მიმართ სექსუალური ძალადობა და სამოქალაქო პირთა კანონგარეშე მკვლელობები, რომლებიც შესაძლოა გაუტოლდეს ომის დანაშაულებს და ადამიანობის წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულებებს.[2]

Human Rights Watch-ის მიერ 2022 წლის 13 იანვარს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ერიტრეაში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერია, რომ ერიტრეის ხელისუფლების ძალებმა ჩაიდინეს ომის დანაშაულები, ასევე სავარაუდოდ დანაშაულები ადამიანობის წინააღმდეგ და სხვა მძიმე დარღვევები, ეთიოპიის ტიგრაის რეგიონში მიმდინარე კონფლიქტის ფარგლებში.

ანგარიშის თანახმად ერიტრეაში გრძელდებოდა ხელისუფლების მხრიდან რეპრესია, მათ შორის იძულებით გაწვევა, მასობრივი შეკრებები ჯარის რიგების შესავსებად და ფართოდ გავრცელებული იძულებითი შრომა. ქვეყანაში ასევე მკაცრად შეზღუდული იყო გამოხატვის, რწმენის და აზრის თავისუფლება.[3]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისის მიერ 2021 წლის სექტემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში ერიტრეის შესახებ წერია, რომ სამხედრო სამსახური შესაძლოა დაიყოს სამხედრო და სამოქალაქო კომპონენტებად. თავდაპირველად, ყველა ახალწვეული გადის სამხედრო მომზადებას და შემდეგ ხდება მათი გადანაწილება თავდაცვის სამინისტროს დაქვემდებარებაში მყოფ სამხედრო ნაწილებში ან სამოქალაქო სამსახურში. ახალწვეულთა ნაწილი მუშაობს „დემოკრატიისა და სამართლიანობის სახალხო ფრონტის“ საკუთრებაში არსებულ რომელიმე კომპანიაში ან შეიარაღებულ ძალებში.

ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო უთითებს 5 ფაქტორზე, რომელმაც შესაძლოა გავლენა იქონიოს იმაზე ახალწვეულს დაეკისრება სამხედრო თუ სამოქალაქო ფუნქცია:

• ახალწვეულები, რომელთა რეკრუტირებაც მოხდა მე-12 სასწავლო წლის შემდეგ, უფრო სავარაუდოა, რომ მოხვდებიან სამოქალაქო სამსახურში ვიდრე ის პირები, რომელთაც სკოლა მიატოვეს და რეკრუტირებული არიან ადგილობრივი ადმინისტრაციის მიერ;
• ერიტრეის საშუალო განათლების სასერთიფიკატო გამოცდებში მიღებულმა შედეგებმა შესაძლოა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშოს ფუნქციათა განაწილებაში;
• ქალები სავარაუდოდ განაწილდებიან სამოქალაქო სამსახურში;
• სოფლის მოსახლეობა უფრო სავარაუდოა, რომ განაწილდებიან სამხედრო სამსახურში, რაც შესაძლოა დაკავშირებული იყოს მათ არასრულფასოვან განათლებასთან;
• ე.წ Freedom Fighters-ის შვილები და გავლენიან ადამიანებთან კავშირის მქონე პირები დიდი ალბათობით განაწილდებიან სამოქალაქო სამსახურში.

გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის 2021 წლის მაისის ანგარიშის თანახმად მიუხედავად იმისა, რომ ახალწვეულთა ნაწილი ასრულებს სამხედრო როლს შეიარაღებულ ძალებში, მათი უმეტესობა მუშაობს სამოქალაქო ადმინისტრაციაში, ინფრასტრუქტურულ პროექტებზე, განათლების საკითხებზე ან სხვა. აღნიშნულია ისიც, რომ ახალწვეულებს დასაქმების თვალსაზრისით არ აქვთ თავისუფალი არჩევანი.

ანგარიშში წერია ისიც, რომ სამხედრო სამსახურმა შესაძლოა ბევრი ფორმა მიიღოს, რომლის მხოლოდ მცირე ნაწილია აქტიური სამხედრო სამსახური. მათ შორის არის სახელმწიფო დაწესებულებასა თუ კომპანიაში საოფისე სამსახური; ფიზიკური შრომა; სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებულ მაღაროებში მუშაობა; დაწყებით და საშუალო სკოლაში მუშაობა და ა.შ.

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი წერს, რომ პირობები საკმაოდ მკაცრია სამხედრო სამსახურში მყოფი პირებისთვის, თუმცა ზოგიერთი პირის შემთხვევაში ეს პირობები არის ნორმალური, თუმცა დაბალი ანაზღაურებით.

ანგარიშში აღნიშნულია ისიც, რომ სამოქალაქო მოვალეობის შემსრულებელი პირები ჩვეულებრივ არიან შეიარაღებული ძალების წევრები და ნებისმიერ დროს არის შესაძლებელი მათი გამოძახება. გარდა ამისა, მათ აქვთ ვალდებულება, რომ დროდადრო მონაწილეობა მიიღონ სამხედრო წვრთნებში.

1995 წლის ეროვნული სამხედრო სამსახურის პროკლამაციის მე-6 მუხლის თანახმად ერიტრეის მოქალაქეებს 18-დან 50 წლამდე აქვთ ვალდებულება გაიარონ სამხედრო სამსახური.

იმავე პროკლამაციის მე-8 მუხლის თანახმად კი ერიტრეის მოქალაქეები 18-დან 40 წლამდე ვალდებული არიან გაიარონ აქტიური სამხედრო სამსახური, რომელიც მოიცავს 6 თვიან სამხედრო წვრთნას და 12 თვიან უშუალო მსახურებას.

1995 წლის პროკლამაცია ასევე მოიცავს მუხლებს, რომელიც უკავშირდება პირის სამხედრო სამსახურიდან გათავისუფლებას; პროკლამაციის მე-12 მუხლი უთითებს, რომ აქტიური სამხედრო სამსახურიდან გათავისუფლდებიან ერიტრეის მოქალაქეები, რომლებმაც გაიარეს სამხედრო სამსახური ამ პროკლამაციის გამოქვეყნებამდე და ასევე ის პირები, რომლებმაც დაამტკიცეს, რომ მთელი დრო გაატარეს გათავისუფლებისთვის ბრძოლაში.

მე-15 მუხლის თანახმად შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები მიიღებენ თავდაცვის სამინისტროსგან სამხედრო სამსახურიდან გათავისუფლების სერთიფიკატს.

პროკლამაციის მე-13 მუხლის თანახმად პირები, რომლებიც გამოცხადნენ სამხედრო სამსახურისთვის შეუფერებლად, ნებისმიერ საჯარო ან სახელისუფლებო ორგანოში გაივლიან 18 თვიან მსახურებას.

 

მე-14 მუხლის თანახმად აქტიური სამხედრო სამსახურიდან დროებითი გათავისუფლება შესაძლებელია სუსტი ჯანმრთელობის ან განათლებასთან (უნივერსიტეტი ან პროფესიული სკოლა) დაკავშირებული საკითხის გამო. მიუხედავად ამისა, აღნიშნულია, რომ პირს სერთიფიკატი, დიპლომი ან ხარისხის დამადასტურებელი საბუთი გადაეცემა მხოლოდ აქტიური სამხედრო სამსახურის დასრულების შემდეგ.

ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო 2019 წლის ანგარიშში უთითებს სამხედრო სამსახურიდან გათავისუფლების „დე ფაქტო“ საფუძვლებს. კერძოდ, ანგარიშის თანახმად ქალები, რომელთაც ყავთ შვილები ან არიან ფეხმძიმედ, თავისუფლებიან სამხედრო სამსახურიდან. მიუხედავად ამისა, დედები თავისუფლებიან მხოლოდ სამხედრო სამსახურიდან და არა სამოქალაქო სამსახურიდან. გარდა ამისა, დაქორწინებული ქალები, რომელთაც არ ჰყავთ შვილები ან არ არიან ფეხმძიმედ ხშირად თავისუფლებიან სამხედრო სამსახურიდან.

ანგარიშში ასევე წერია გათავისუფლების სხვა საფუძვლები, რომლებიც პრაქტიკაში არათანმიმდევრულად გამოიყენებოდა:

• მუსლიმი ქალები ისეთი რეგიონებიდან, როგორიც არის Gash Barka და Southern Red Sea (სოფლის დასახლებები);
• მომთაბარე ტომთა და რაშაიდას (Rashaida) ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლები;
• რელიგიური მსახურები (მღვდელი, იმამი და ა.შ.).

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისის ანგარიშის თანახმად პრაქტიკაში სამხედრო სამსახურიდან ასევე თავისუფლებიან:

• მენტალური პრობლემების მქონე პირები;
• შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები;
• ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემის მქონე პირები;
• ფეხმძიმე ქალები;
• ქალები, რომელთაც ჰყავთ მცირეწლოვანი შვილები;
• პირები, რომლებიც არიან ოჯახის ერთადერთი მარჩენალი.

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ადამიანის უფლებათა კომიტეტის მიერ 2021 წლის მაისში გამოქვეყნებული ანგარიშის თანახმად ერიტრეაში სამხედრო სამსახურის რეჟიმის ფარგლებში ადგილი აქვს ადამიანის უფლებათა უხეშ დარღვევებს, მათ შორის სამხედრო სამსახურის განუსაზღვრელი ხანგრძლივობა, შეურაცხმყოფელი პირობები და წვევამდელების გამოყენება იძულებით შრომაში.

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისის ანგარიშში წერია, რომ ზოგიერთი წყაროს თანახმად სამხედრო სამსახური აღიქმება, როგორც იძულებითი შრომა, ხოლო ზოგიერთის მიერ, როგორც „მონობა“. წყაროს თანახმად სამხედრო სამსახურში მყოფი წვევამდელების პირობები იყო საშინელი და მიუთითებდა დაუსჯელად ჩადენილი სექსუალური ძალადობის ბრალდებებზე. გარდა ამისა, აღნიშნულია, რომ ბოლო პერიოდში გაიზარდა არასრულწლოვან წვევამდელთა რიცხვი.

კიდევ ერთი წყარო აღნიშნავს, რომ მნიშვნელოვანია ეროვნული კონტექსტის გათვალისწინება, როდესაც ხდება სამხედრო სამსახურის დროს ცხოვრების პირობების გაანალიზება. წყაროს თანახმად, სამხედრო სამსახურის წვევამდელები ცხოვრობენ ისეთ პირობებში, რომელიც ასახავს ერიტრეაში მცხოვრები მოსახლეობის ნორმალურ პირობებს.[4]

[1] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი – ერიტრეა – ანგარიში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 12 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 11 ნოემბერს]

[2] Amnesty International – ერიტრეა – ანგარიში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 29 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 11 ნოემბერს]

[3] Human Rights Watch – ერიტრეა – ანგარიში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 13 იანვარს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 11 ნოემბერს]

[4] გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი – ერიტრეა – „სამხედრო სამსახური და ქვეყნის უკანონოდ დატოვება“; გამოქვეყნებულია 2021 წლის სექტემბერში; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 11 ნოემბერს]

საერთაშორისო კვლევითი ორგანიზაცია „Jamestown Foundation“ 2022 წლის 3 მაისს გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში, რუსეთის ფედერაციაში გაწვევისა და უკრაინაში ფრონტის ხაზზე გაგზავნის შესახებ, წერს, რომ უკრაინაში რუსეთის დანაკარგები იზრდება და შესაბამისად, იზრდება რუსეთის არმიაში გაწვევისა და უკრაინაში გაგზავნის მიმართ წინააღმდეგობა. მოსკოვი ყოველდღიურად უფრო მეტ სირთულეს აწყდება დანაკარგების შესავსებად ჯარისკაცების მობილიზების პროცესში. აღნიშნული პროცესი განსაკუთრებით რთულია იქ, სადაც ბრძოლაში დაღუპულთა დაკრძალვები ყოვედღიურობის ნაწილი გახდა; განსაკუთრებით არა-რუსებით დასახლებულ პატარა სოფლებში ბურიატიასა და დაღესტანის რესპუბლიკებში; ასევე, რუსებით დასახლებულ, მაგრამ კიდევ უფრო პატარა სოფლებში, მოსკოვისგან მოშორებით. ასეთ რეგიონებში, ნებისმიერი რაოდენობის პროპაგანდა უძლურია, გადაფაროს პუტინის ომის ნამდვილი ფასი და ადგილობრივები ეწინააღმდეგებიან ამ ომში მონაწილეობას.

ალეკსეი იზჰაკი, უსაფრთხოების საკითხების მკვლევარი კიევის სტრატეგიული კვლევების ინსტიტუტიდან, ამბობს, რომ რუსები მობილიზებულნი იყვნენ გამარჯვებისთვის, მაგრამ მხოლოდ ტელევიზორებთან და არა რეალობაში, როდესაც აუცილებელი ხდება თავის გაწირვა. მკვლევარი მიიჩნევს, რომ კრემლის გადაწყვეტილება – აირიდოს საყოველთაო მობილიზაცია – დაკავშირებულია რუსული მმართველი წრის გონებაში დალექილ მოგონებასთან 1917 წლის მოვლენებთან დაკავშირებით; როდესაც თავდაპირველად რუსები ენთუზიაზმით იყვნენ განწყობილნი ომის მიმართ, მოგვიანებით კი მათ იარაღი ხელისუფლებისკენ მიატრიალეს და გადააგდეს ორი მთავრობა, რომლებიც მხარს უჭერდნენ ომს, რომელსაც ხალხი ეწინააღმდეგებოდა. ასეთი ისტორიული გამოცდილების გათვალისწინებით, პუტინი და მისი გარემოცვა, ერიდება რისკს არათუ გაზარდოს არმიის რაოდენობა, საერთოდ ახსენოს სიტყვა ომი.

მკვლევარი ასევე მიიჩნევს, რომ დანაკარგების ზრდის პარალელურად, აუცილებლად გაიზრდება წინააღმდეგობა როგორც გაწვევის, ასევე უკრაინაში გაგზავნის მიმართ; და მოსკოვს აღარ დარჩება სხვა გზა, გარდა ახლანდელი არჩევნის შეცვლისა. ამჟამად, რუსეთის ხელისუფლება ცდილობს, ფონს გავიდეს „ფარული მობილიზაციით“, რასაც რეზერვისტების გაწვევით აკეთებს. ხოლო თუ კრემლი გადაწყვეტს, საყოველთაო მობილიზაციის გამოცხადებას, მას მოუწევს, ეს როგორმე „მიჰყიდოს“ საზოგადოებას.[1]

საერთაშორისო კვლევითი ორგანიზაცია „Jamestown Foundation“ 2022 წლის 23 მაისს გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში წერს, რომ რუსეთის სასაზღვრო რეგიონები უკვე, შეიძლება ითქვას, რეგულარულად ხვდება საარტილერიო დარტყმების ობიექტი. კრემლი კი ამის შესახებ სდუმს. პირველი ასეთი თავდასხმების შემდეგ, დასავლეთი ფიქრობდა, რომ კრემლი ოფიციალურადაც გამოაცხადებდა ომს, რაც მას საყოველთაო მობილიზაციის გამოცხადების საშუალებას მისცემდა. თუმცა კრემლი დუმილს ამჯობინებს და არათუ იყენებს ტერმინს „სპეციალური სამხედრო ოპერაცია“, არამედ საერთოდ კრძალავს უკრაინაში მიმდინარე მოვლენებთან დაკავშირებით, სიტყვა ომის გამოყენებას. ზოგიერთი ექსპერტი მიიჩნევს, რომ მიზეზი, რატომაც პუტინი თავს არიდებს საყოველთაო მობილიზაციას, არის სავარაუდო პასუხი „ნატოს“ მხრიდან და მიუხედავად კრემლის რიტორიკისა, აშკარაა, რომ რუსეთს „ნატოსთან“ პირდაპირი სამხედრო კონფრონტაციის ეშინია.[2]

ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო [EUAA] 2022 წლის 5 აპრილს გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში წერს, რომ რუსეთის ფედერაციაში 18-დან 27 წლამდე ასაკის ყველა მამაკაცი ვალდებულია, ერთი წლით იმსახუროს შეიარაღებულ ძალებში. გაწვევა ხორციელდება წელიწადში ორჯერ – გაზაფხულსა და შემოდგომაზე. ახალწვეულები, თავდაპირველად, 1-2-თვიან საბაზისო მომზადებას გადიან. ამის შემდეგ ისინი გადიან 3-6-თვიან ძირითად წვრთნას, ვიდრე მოხდება მათი დანაყოფებში განაწილება. მოქმედი კანონმდებლობით, წვევამდელების საბრძოლო მოქმედებებში ჩართვა არ შეიძლება, ვიდრე ისინი მინიმუმ 4-თვიან წვრთნას არ გაივლიან. თუმცა, საომარი მოქმედებების შესახებ კანონი ან საყოველთაო მობილიზაცია უპირატესია და გადაწონის ამჟამინდელ პოლიტიკას და ხელმძღვანელობას საშუალებას მისცემს, მობილიზებული რეზერვი ან ახალი გაწვეულები დაუყოვლებლივ ჩართონ საბრძოლო მოქმედებებში. წყაროების მტკიცებით, 2021 წლის შემოდგომაზე გაწვეულების ნაწილი უკვე მსახურობს უკრაინაში მებრძოლ დანაყოფებში. ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო წერს, რომ რუსეთს არ აუმოქმედებია საომარი მდგომარეობის შესახებ კანონი და არც საყოველთაო მობილიზაცია გამოუცხადებია. თუ რუსეთი ასეთ გადაწყვეტილებას მიიღებს, მას მარტივად შეეძლება, რეზერვის გამოძახება და მამაკაცების საბრძოლო მოქმედებებში [თუნდაც იძულებით] ჩართვა მობილიზაციისა და გაწვევის გამოყენებით.[3]

[1] საერთაშორისო კვლევითი ორგანიზაცია „Jamestown Foundation“; უკრაინაში ომი რუსეთს სახლში უბრუნდება, რაც მოსკოვისთვის რიგების შევსებას ართულებს; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 3 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 6 ივნისს]

[2] საერთაშორისო კვლევითი ორგანიზაცია „Jamestown Foundation“; რატომ დუმს კრემლი რუსეთის ტერიტორიებზე თავდასხმების შესახებ; ავტორი: ვიქტორ დავიდოფი; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 23 მაისს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 6 ივნისს]

[3] ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო [EUAA]; სამხედრო დეზერტირების მიმართ დამოკიდებულება უკრაინაში შეჭრის შემდეგ; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 5 აპრილს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 6 ივნისს]

ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო [EUAA] 2022 წლის 3 მარტს გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში – „გაწვევა და რეკრუტირება იემენში“ – წერს, რომ ქვეყნის კონსტიტუციის მიხედვით [მე-60 მუხლი], „რელიგიისა და სამშობლოს დაცვა მოვალეობა, ხოლო სამხედრო სამსახური ღირსეული საქციელია“. ამავე მუხლის მიხედვით, ეროვნული სამხედრო სამსახურის გავლასთან დაკავშირებულ საკითხებს არეგულირებს კანონმდებლობა. იემენის კანონმდებლობით, ქვეყანაში არ არსებობს „ჯარში გაწვევა“. იემენში სამხედრო სამსახური ნებაყოფლობითია და მინიმალური სამხედრო ასაკი 18 წელია. ის, ვინც ნებაყოფლობით შეუერთდება შეიარაღებულ ძალებს, ვალდებულია იმსახუროს 2 წლის განმავლობაში.

წყაროების ინფორმაციით, აღწერილი იყო 171 გადამოწმებული შემთხვევა, როდესაც 10-17 წლის ასაკის ბავშვების რეკრუტირება იემენის შეიარაღებულ ძალებშ მათი გამოყენება მოხდა 2019 და 2020 წელს. რეკრუტირებას ადგილი ჰქონდა, ძირითადად, შაბვას, მარიბის, დალის, ტაიზისა და ბაიდის პროვინციებში. 2020 წლის თებერვალში თავდაცვის და შინაგან საქმეთა სამინისტროებმა გამოსცეს პოლიტიკური და სამხედრო განკარგულება, რომელიც კრძალავდა ბავშვების რეკრუტირებას და იემენის არმიასა და უსაფრთხოების ძალების მიერ გამოყენებას. 2021 წლის სექტემბერში, წყაროები აღნიშნავდნენ, რომ 2020 წლის განმავლობაში ბავშვების რეკრუტირების დოკუმენტირებული შემთხვევების [მინიმუმ 239 შემთხვევა] 10% მოდიოდა სამთავრობო ძალებზე. ექსპერტთა მოსაზრებით, რეკრუტირებას, როგორც ბრიგადების, ასევე სამთავრობო ძალების მხრიდან, ფინანსური საფუძველი აქვს – ახალგაზრდა ბიჭების ოჯახების ეკონომიკური საჭიროებები – რადგან რეკრუტირებულებს მიმზიდველ ანაზღაურებას სთავაზობენ.

წყაროების ინფორმაციით, ჰუტები კონცენტრირებულნი არიან ახალგაზრდების იდეოლოგიური არმიის შექმნაზე და ისინი ცდილობენ სკოლებსა და სამეზობლოში მოახდინონ ახალგაზრდების რეკრუტირება და ამისთვის იყენებენ რელიგიურ, კულტურულ და პოლიტიკურ პროპაგანდას. გარდა ამისა, გავრცელებული ინფორმაციით, ასევე ადგილი აქვს იძულებასა და დაშინებასაც. მუქარის ობიექტები ხდებიან ახალგაზრდა ბიჭების ოჯახებიც – მათ ემუქრებიან დაპატიმრებით, რათა ახალგაზრდა ბიჭები აიძულონ, გაწევრიანდნენ შეიარაღებულ დანაყოფში.

2020 წლის მაისში წყაროები წერდნენ, რომ ჰუტებმა აამოქმედეს გაწვევის კამპანია „ახალგაზრდა მამაკაცებისთვის თავიანთი კონტროლის ქვეშ მყოფ ტერიტორიებზე, საუდის არაბეთის ხელმძღვანელობით მოქმედი კოალიციისა და არაბთა გაერთიანებული საამიროების მიერ მხარდაჭერილი ძალების წინააღმდეგ საბრძოლველად.“ წყაროების ცნობით, დედაქალაქი სანას თითოეული რაიონიდან/სამეზობლოდან [neighbourhood] იყვნადნენ 4 ახალგაზრდა ბიჭს და მიჰყავდათ წვრთნებზე – ბრძოლის ველზე გაგზავნამდე, მათ იარაღის მოხმარებას ასწავლიდნენ.

წყაროები 2021 წლის თებერვალში ასევე წერდნენ, რომ მებრძოლების ნაკლებობას, განსაკუთრებით კარგად გაწვრთნილი მებრძოლების ნაკლებობას ჰუტები განიცდიან და ეს ბოლო 6 თვეში უფრო თვალსაჩინო გახდა. ჰუტები ყოველთვის მიმართავდნენ გაწვევას თავიანთი რიგების შესახვსებად, მაგრამ ბოლო გაწვევებისას, რეკრუტირებულები უფრო ახალგაზრდები არიან, იღებენ ნაკლებ წვრთნა/მომზადებას და მათ უხდიან [საერთოდ თუ უხდიან] გაცილებით ნაკლებს, ვიდრე 6 თვით ადრე.

ჰუტები რეკრუტირების რამდენიმე მეთოდს მიმართავენ, მათ შორის დაშინებას და ზეწოლას. ჰუტების მხრიდან რეკრუტირების ძირითადი მეთოდებია: ინდოქტრინაცია სკოლებში და საზაფხულო ბანაკები; ფინანსური შეთავაზებები და შიმშილის ტაქტიკა; გატაცება; რეკრუტირება დაკავების ცენტრებში როგორც გათავისუფლების პირობა.[1]

[1] ევროკავშირის თავშესაფრის სააგენტო EUAA; კითხვაზე პასუხი – იემენი: გაწვევა და რეკრუტირება; გამოქვეყნებულია 2022 წლის 3 მარტს; ხელმისაწვდომია ბმულზე:

[ნანახია 2022 წლის 28 მარტს]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი ირანში სავალდებულო სამხედრო სამსახურის შესახებ 2019 წელს გამოქვეყნებულ სპეციალურ ანგარიშში წერდა, რომ ირანში ახალწვეულებმა სავალდებულო სამხედრო სამსახური უნდა გაიარონ ქვეყნის ერთ-ერთ სამხედრო უწყებაში, ესენია: ჯარის სახმელეთო ნაწილი; ირანული საზღვაო ძალები; ირანული საჰაერო ძალები; Khatam al-Anbiya-ს საჰაერო თავდაცვის ქვედანაყოფი; „ისლამური რევოლუციის გვარდიის კორპუსის“ (IRGC) სახმელეთო ძალები; IRGC საზღვაო ძალები; IRGC საჰაერო ძალები და სამართალდამცავი ორგანოები.

ანგარიშში საუბარია, რომ ა.შ.შ. ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს მიხედვით, ირანში სამხედრო გაწვევისას,  ახალწვეულთა მინიმალური ასაკი შემდეგია: Basij-ში (სახალხო სამობილიზაცო არმია) გაწვევისას – 15 წელი; მოხალისეების შემთხვევაში – 16 წელი; სამართალდამცავ ორგანოებში გაწვევის დროს – 17 წელი; ხოლო სავალდებულო სამხედრო სამსახურში გაწვევისას – 18 წელი.

ანგარიშის მიხედვით, სამხედრო სამსახურისგან თავის არიდება დასჯადია შეიარაღებული ძალების სისხლის სამართლის კოდექსის 40 მუხლით, რომელიც ითვალისწინებს 6-დან 24 თვემდე პატიმრობას ან მოქმედი სამხედრო სამსახურის გადავადებას. 18 წელს მიღწეული მამაკაცები, რომლებსაც შესაბამისი სამსახურები იძახებენ გაწვევაზე და არ ცხადდებიან, ითვლებიან დეზერტირებად და მათი ქმედება ისჯება სისხლისსამართლებრივი წესით. პირები, რომლებიც მშვიდობიანობის დროს სამხედრო სამსახურს თავს აარიდებენ 3 თვით (ან ომის დროს – 15 დღით), დაექვემდებარიან დამატებით 3 თვის ვადით სავალდებულო სამხედრო სამსახურის გაგრძელებას. თუ ახალწვეული ამაზე უფრო მეტ ხანს არის მიმალული, მაშინ მას სამხედრო სამსახურის მოხდის პერიოდი გაეზრდება დამატებით 6 თვით. 1 წელზე მეტი ხნით (ან ომიანობის შემთხვევაში – 2 თვეზე მეტი ხნით) თავის არიდების შემთხვევაში, პირი დაექვემდებარება სამხედრო სასამართლოს წინაშე წარდგომას.

დეზერტირობისთვის განკუთვნილი სასჯელი, ხშირად დამოკიდებულია კონკრეტული ქეისის კონკრეტულ გარემოებებზე: დეზერტირობა მოხდა ომიანობის თუ მშვიდობიანობის პერიდოში; იყო თუ არა პირი უშუალოდ გაწვეული; შესაბამის სამსახურებთან საკუთარი ნებით გამოცხადდა თუ დააკავეს და ა.შ. ასევე რელევანტურია თუ რა პოზიციაზე მსახურობდა რეკრუტი; დეზერტირობის დროს თან წაიღო თუ არა სამხედრო აღჭურვილობა, რომელი სასამართლოს წინაშე წარდგება და ა.შ.

ამას გარდა, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ თუ პირი თავს აარიდებს სავალდებულო სამხედრო სამსახურს, მას შესაძლოა მთავრობის მიერ უარი ეთქვას მართვის მოწმობის აღებაზე. ასევე, მისი პასპორტი შესაძლოა გააუქმონ და დაუწესონ შეზღუდვა, რომელიც სპეციალური ნებართვის გარეშე, ახალწვეულს ქვეყნიდან გასვლას უკრძალავს.[1]

საერთაშორისო ვებ-პორტალ globalsecurity.com მიხედვით, 18-დან 49 წლამდე ირანელი მამაკაცები ვალდებულნი არიან, გაიარონ სამხედრო სამსახური, რომელის პერიოდი შეადგენას 18 თვეს. აღნიშნულ სამსახურს შემდგომ მოსდევს სამოხალისეო სარეზერვო სამსახური. პირებს, მოხალისეობის შემთხვევაში, შეუძლიათ იმსახურონ 16 წლის ასაკიდან. ირანის არმიის 80 %-ს; ხოლო რევოლუციური გვარდიის კორპუსის 60 %-ს სწორედ გაწვეული ახალწვეულები შეადგენენ.[2]

[1] UK Home Office – Country Policy and Information Note Iran: Military Service; published in April 2020; available at https://www.justice.gov/eoir/page/file/1274581/download [accessed 8 October 2020]

[2] Globalsecurity.com – Iran – Military Conscription; available at https://www.globalsecurity.org/military/world/iran/conscription.htm [accessed 8 October 2020]

ნიდერლანდების საგარეო საქმეთა სამინისტრო 2019 წლის ივლისში გამოქვეყნებულ ანგარიშში სახელწოდებით „თემატური წარმოშობის ქვეყნის შესახებ ინფორმაცია – სამხედრო სამსახური თურქეთში“  წერდა, რომ თურქული კანონმდებლობის მიხედვით, სამხედრო სამსახურისგან თავის არიდებად შეიძლება ჩაითვალოს 3 ქმედება: 1. რეგისტრაციაზე/სამედიცინო სქრინინგზე არ-გამოცხადება; 2. უშუალოდ სავალადებულო სამხედრო სამსახურის მოსახელად არ-გამოცხადება და 3. დეზერტირობა.

ზემოხსენებული ქმედებებიდან პირველისა და მეორის ჩადენის შემთხვევაში, ანგარიშის მიხედვით, თურქული შესაბამისი სამსახურები იშვიათად თუ იყენებენ სასჯელის ყველაზე უფრო მკაცრ ზომას – პატიმრობას. აღნიშნულისთვის, ყველაზე უფრო გავრცელებული სანქცია ფულადი ჯარიმაა. მათ შორის რელიგიური მოტივით სავალდებულო სამხედრო სამსახურზე უარის თქმის გამო (აღნიშნული თურქეთში არ წარმოადგენს სამხედრო სამსახურისგან გამორიცხვის წინაპირობას), არ გამოიყენება პატიმრობა. თუმცაღა, როდესაც სახეზე არის განგრძობადი ხასიათის, რამდენჯერმე ჩადენილი თავის არიდება, რა თქმა უნდა, იზრდება იმის შანსი, რომ ჯარიმის ნაცვლად, სასჯელის სახით განსაზღვრული იქნება პატიმრობა.

აღნიშნულ ქმედებებს არეგულირებს თურქეთის სამხედრო სისხლის სამართლის კოდექსის 63 მუხლი, რომლის მიხედვითაც, თავის არიდების თარიღად განისაზღვრებად წვევამდელის რეგისტრაცია/სქრინინგზე გამოძახების ან უშუალოდ გაწვევის თარიღები. მუხლის მიხედვით, განსაზღვრულია შემდგომი სასჯელები:

ის პირები, რომლებიც:

• საკუთარი ნებით, გამოძახებიდან 7 დღის ვადაში გამოცხადდებიან შესაბამის სამსახურებთან, დაექვემდებარებიან მაქსიმუმ 1 თვით თავისუფლების აღკვეთას;
• ანალოგიური ქმედება, როდესაც წვევამდელი კვლავ საკუთარი ნებით ცხადდება 7 დღის შემდგომ, მაგრამ მაქსიმუმ 3 თვემდე ვადაში, ისჯება 3-დან 12 თვემდე პატიმრობით;
• ხოლო 3 თვის ვადის გასვლის შემდგომ, საკუთარი ნებით გამოცხადება ისჯება 4 თვიდან 2 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით.

როდესაც პირი საკუთარი ნებით არ ცხადდება სავალდებულო სამხედრო სამსახურში და მას აკავებენ შესაბამისი სამსახურები, განსაზღვრული სასჯელებია:

• გამოძახებიდან 7 დღის ვადაში დაკავების შემთხვევაში, 3 თვემდე თავისუფლების აღკვეთა;
• გამოძახებიდან 7 დღის შემდეგ, მაგრამ 3 თვემდე ვადაში – 4-დან 18 თვემდე პატიმრობა;
• გამოძახებიდან 3 თვის შემდგომ დაკავების შემთხვევაში – 6 თვიდან 3 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა.

ანგარიშის მიხედვით, თურქეთის სამხედრო სისხლის სამართლის კოდექსის 50 და 51 მუხლების თანახმად,  სასამართლო უფლებამოსილია, 1 წლამდე ვადით თავისუფლების აღკვეთის სასჯელი შეცვალოს ჯარიმით. ამასთანავე, მაქსიმუმ 2 წლამდე პატიმრობის სასჯელი სასამართლომ, საკუთარი დისკრეციის საფუძველზე, შესაძლებელია გადაავადოს.

გთავაზობთ ცხრილს, სადაც დეტალურადაა განსაზღვრული ის ფულადი ჯარიმები, რომლებიც შესაძლოა სასამართლომ მსჯავრდებულს დააკისროს მისი კონკრეტული ქეისიდან გამომდინარე:

რაც შეეხება დეზერტირობას, აღნიშნული ქმედებისთვის გათვალისწინებული სანქციები ანალოგიურია როგორც ახალწვეულთათვის, ასევე – მოქმედი, საკონტრაქტო წესით მომუშავე სამხედრო პერსონალისთვის. შესაბამისად, ის ჯარისკაცები, რომლებიც წინასწარი ნებართვის გარეშე, საკუთარ დანაყოფში 6 დღის განმავლობაში არ გამოცხადდებიან  ან ისინი, რომლებიც შვებულების შემდგომ (მათ შორის, სამედიცინო ჩვენებით შვებულებისას), საპატიო მიზეზის გარეშე, არ ცხადდებიან დანაყოფში 6 დღის განმავლობაში, ითვლებიან დეზერტირებად. აღნიშნული ქმედებისთვის სასჯელის ზომად განსაზღვრეულია 1-დან 3 წლამდე პატიმრობა. სასჯელი მძიმდება იმ შემთხვევაში, თუ დამნაშავე საზღვარგარეთ მიიმალა და საზღვრის კვეთიდან 3 დღის განმავლობაში დანაყოფში არ დაბრუნდა – კერძოდ, ამისთვის დამნაშავეს 3-დან 5 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა ემუქრება. დამამძიმებელი გარემოებებია საზღვარგარეთ დეზერტირობასთან ერთად იარაღის, ტყვია-წამლის, სატრანსპორტე საშუალების ან/და სხვა ტიპის სამხედრო მასალის მოპარვა, რაც 5-დან 10 წლამდე პატიმრობით ისჯება. საკონტრაქტე წესით მომსახურე ოფიცრების მხრიდან დეზერტირობის შემთხვევების დროს, კანონის მიხედვით, განისაზღვრება სასჯელის მაქსიმალური ზომა.

ანგარიშის მიხედვით, იმ დეზერტირების შემთხვევაში, რომლებიც შესაძლოა შესაბამისი სამსახურების მიერ დაკავშირებული იყვნენ სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობასთან, შესაძლოა, დეზერტირობასთან ერთად სხვა, შედარებით მძიმე დანაშაულებისთვის პასუხისმგებლობის საკითხი დადგეს (მაგალითად, ტერორისტული ორგანიზაციის წევრობა).[1]

[1] Ministry of Foreign Affairs of Netherlands – “Thematic Country of Origin Information Report Turkey: Military service”; published in July 2019; available at

[accessed 03 September 2020]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი (EASO) სირიის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ სპეციალურ ანგარიშში წერდა, რომ სირიაში 18-დან 42 წლამდე მამრობითი სქესის მოქალაქეები სავალდებულო ხასიათის სამხედრო გაწვევას ექვემდებარებიან. სამხედრო სამსახურის ხანგრძლივობა 18-დან 21 თვემდე განისაზღვრება და მასში მონაწილეობის მიღება, სურვილის შემთხვევაში – ქალებსაც შეუძლიათ. ანგარიშის მიხედვით, მიუხედავად იმისა, რომ კანონით, გაწვევისას პირის მაქსიმალური ასაკი 42 წელს არ უნდა აღემატებოდეს, პრაქტიკაში აღნიშნული შეზღუდვა ნაკლებად მოქმედებს და, როგორ წესი, 45-55 წლამდე პირებსაც ზოგჯერ, იძულებით იწვევენ სამხედრო სამსახურში. წყაროთა ინფორმაციით, სამხედრო სამსახურზე ასაკის ლიმიტი ნაკლებად დამოკიდებულია კანონით დადგენილი ზოგად წესზე და უფრო მეტად განპირობებულია იმით, თუ რამდენად საჭიროებს მთავრობა კონკრეტულ მომენტში ძალების მობილიზაციას. ზოგადად, სამთავრობო ძალები გასაწვევად მაინც უფრო 18-დან 27 წლამდე პირებს ეძებენ, შესაბამისად, შედარებით უფროსი ასაკის მამაკაცებისთვის, სავალდებულო სამხედრო სამსახურისგან თავის არიდება შედარებით იოლია. ამას გარდა, სირიაში კონფლიქტის დაწყების შემდეგ, ბევრი მაშინდელი ახალწვეული არ გაუთავისუფლებიათ სავალდებულო სამხედრო სამსახურის ვადის გასვლის შემდეგ და მხოლოდ 2018 წელს მოხდა მათი გათავისუფლება, თუმცა, ზოგიერთი მათგანი დღესაც მსახურობს.

ანგარიშში მოყვანილია ექსპერტის – კრისტოფერ კოზაკის (Christopher Kozak) შეფასება სირიაში პირთა სავალდებულო სამხედრო გაწვევის თემაზე, რომლის მიხედვითაც,  ქვეყანაში პირთა რეკრუტირების მასშტაბი იგივეა, მიუხედავად იმისა, რომ სიტუაცია, უკანასკნელ ხანებში, შედარებით სტაბილური გახდა. კოზაკი ხაზს უსვამს, რომ სირიის მთავრობა ცდილობს, მის მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიებიდან გაიწვიოს ნებისმიერი სამხედრო ასაკის პირი, რომელზეც მას ხელი მიუწვდება. სირიელი სუნიტებიც კი, რომლებიც სამთავრობო ძალების შეფასებით არ არიან სანდო, დაექვემდებარებიან გაწვევას და მათ გაანაწილებენ ისეთ რეგიონებში (მაგ. სამხრეთ სირიაში, სადაც შედარებით ნაკლები რისკებია მოსალოდნელი.

რაც შეეხება უშუალოდ წვევამდელების საკითხს, ანგარიშის მიხედვით, სავალდებულო სამხედრო სამსახურისგან თავის არიდება დასჯადია სირიის სამხედრო სისხლისსამართლებრივი კოდექსით, თუმცა, პრაქტიკაში მისი გამოყენება თვითნებურია. აღნიშნული კოდექსის 98 და 99 მუხლებით, გაწვევისგან თავის ამრიდებლები, მშვიდობიანი პერიოდის დროს, დაისჯებიან 1-დან 6 თვემდე თავისუფლების აღკვეთით, ხოლო შემდეგ მოიხდიან სავალდებულო სამხედრო სამსახურს სრულად. ომიანობის დროს, გაწვევისგან თავის არიდება სისხლისსამართლებრივი წესით დასჯადი ქმედებადაა და ისჯება 5 წლამდე ვადით თავისუფლების აღკვეთით. წყაროთა მიხედვით, შესაბამისი სამსახურები აღნიშნულ კანონის დადგენილ ნორმებს, პრაქტიკაში, არ მისდევდნენ და ხშირი იყო შემთხვევები, როდესაც თავის ამრიდებელი პირი პირდაპირ სამხედრო სამსახურში იგზავნებოდა.

ამას გარდა, ანგარიშის მიხედვით, კონფლიქტის დაწყებიდან მოყოლებული, ათიათასობით მოქმედი ოფიცერი თუ ახალწვეული გახდა დეზერტირი. ბევრმა მათგანმა სირია დატოვა, ხოლო ისინი კი, ვინც დარჩნენ, ძირითადად შეუერთდნენ სხვადასხვა შეიარაღებულ ჯგუფებს. სირიის სამხედრო სისხლისსამართლებრივი კოდექსის 100 და 101 მუხლების მიხედვით, დეზერტირობა ისჯება 1-დან 5 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით მშვიდობიანი პერიოდის დროს, ხოლო აღნიშნული სასჯელი ომიანობის პერიოდში, შესაძლებელია გაორმაგდეს. ის პირები, რომლებიც დეზერტირობის შემდგომ ქვეყანა დატოვეს, შესაძლებელია დაექვემდებარონ 15 წლამდე თავისუფლების აღკვეთასაც ომის დროს. დეზერტირობა, რომელიც მტრის მხარეს გადასვლით სრულდება, დასჯადია სიკვდილით ან უვადო თავისუფლების აღკვეთით. წყაროთა მიხედვით, უშუალო დეზერტირები გაცილებით უფრო მკაცრ სასჯელებს ექვემდებარებოდნენ, ვიდრე გაწვევისგან თავის ამრიდებლები.[1]

დანიის იმიგრაციის სამსახურმა 2020 წლის მაისში გამოაქვეყნა ანგარიში სირიაში სამხედრო სამსახურის შესახებ, რომელიც თებერვალში განხორციელებულ ფაქტების დამდგენი მისიის ფარგლებში მოპოვებულ მასალას ეფუძნებოდა. ანგარიშის მიხედვით, 2018 წლის ზაფხულიდან მოყოლებული, სირიის არმიაში გაწვევის მასშტაბი გაიზარდა, რაც განპირობებული იყო იმით, რომ სამთავრობო ძალებს ჰქონდათ უფრო მეტ ადამიანებზე წვდომა მას შემდეგ, რაც დაიბრუნეს კონკრეტული ტერიტორიები. ამას გარდა, არმია საჭიროებს დამატებით ჯარისკაცებს იდლიბის რეგიონში მიმდინარე სამხედრო მოქმედებებისთვის. როგორც წესი, გაწვევა უშუალოდ ხდება სამხედრო გამშვებ პუნქტებზე, საჯარო ინსტიტუციებში, უშუალოდ საზღვრის კვეთის დროს და იძულებით გადაადგილებულთა ბანაკებში. ამას გარდა, უკანასკნელ ხანებში სირიის არმიის მიერ დაბრუნებულ ტერიტორიებზე, გაწვევის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა რეიდები სახლებში.

ანგარიშის მიხედვით, სირიის არმიაში მყოფი ნებისმიერი პირი, მიუხედავად მისი გამოცდილებისა, კვალიფიკაციისა, რელიგიური თუ გეოგრაფიული კუთვნილებისა, თანაბრად არის წინა ხაზზე დისლოკაციის ან/და უშუალოდ სამხედრო მოქმედებებში ჩართვის რისკის წინაშე.

ანგარიშში საუბარია უშუალოდ იმ პირების სამხედრო გაწვევაზეც, რომლებმაც სამხედრო ასაკის ლიმიტს (42 წელი) მიაღწიეს. კერძოდ, წყაროთა უმრავლესობა ამბობდა, რომ მათ არ გააჩნდათ ინფორმაცია იმის შესახებ, იწვევდა თუ არა სირიის მთავრობა 42 წელს გადაცილებულ პირებს სამხედრო სამსახურში. ერთი წყარო უთითებდა, რომ მსგავსი ფაქტი 2016 წლის შემდეგ არ დაფიქსირებულა, ხოლო მეორეს ინფორმაციით, ბოლოს ეს 2018 წელს მოხდა.

გრეგორი უოთერსი – დელეგაციის მიერ გამოკითხული ექსპერტი, ამბობდა, რომ  ისიც არ ფლობდა ინფორმაციის 42 წელს გადაცილებული პირების სავალდებულო სამსახურში გაწვევის თაობაზე. თუმცა, ის ასევე აღნიშნავდა, რომ იცოდა რამდენიმე შემთხვევის  შესახებ, როდესაც 42 წელს გადაცილებული პირები, სირიაში ლიბანიდან და იორდანიიდან დაბრუნების შემდეგ, გაიწვიეს სარეზერვო სამსახურში.

დელეგაციის მიერ გამოკითხული კიდევ ერთი წყარო – SNHR  კი უთითებდა, რომ მათი ინფორმაციით, ზოგჯერ ადგილი ჰქონდა 42 წელს გადაცილებული პირების გაწვევის შემთხვევებსაც. კერძოდ, მათ მოიყვანეს მაგალითი – ჰაითჰამ ჰასსან ალ-ქანის ქეისი, რომელიც მასწავლებლად მუშაობდა ჰომსის პროვინციის ქალაქ თალბისაში. ის 2019 წელს სირიის სამთავრობო ძალებმა დააკავეს და გაიწვიეს, როგორც რეზერვისტი. მოგვიანებით, 2020 წლის 13 იანვარს, ის დაიღუპა ჰამას პროვინციაში მიმდინარე სამხედრო შეტაკებისას.

ანგარიშის მიხედვით, სირიის მთავრობა ზოგადად, ასრულებს კონკრეტულ საკანონმდებლო ნორმებს და არ იწვევს იმ პირებს, რომლებიც: არიან ოჯახში ერთადერთი ვაჟები; პირები, რომლებიც სავალდებულო სამხედრო სამსახურისგან გამორიცხვის მოტივით, იხდიან კანონით დადგენილ გადასახადს; სამედიცინო ჩვენებით გამორიცხული პირები, თუმცა, აღნიშნული ჩვენება ზოგჯერ ბუნდოვანი და არაზუსტია.

რაც შეეხება სავალდებულო სამხედრო სამსახურისგან თავის ამრიდებლებს, გამოკითხულ წყაროთა უმრავლესობის მიხედვით,   სირიის მთავრობა მათ, ხელში ჩაგდების შემთხვევაში,  პირდაპირ სამხედრო სამსახურში გააგზავნის. ზოგიერთის შემთხვევაში, მანამდე შესაძლებელია ადგილი აქვს მცირე პერიოდით დაკავებასაც. თუმცა, როგორც წესი, ამრიდებელთა უმრავლესობა, პატიმრობას მაგივრად, ფრონტზე გაგზავნას დაექვემდებარება. დეზერტირობა დასჯადია და დანაშაულის სიმძიმისა და ქმედების მოტივის მიხედვით, აღნიშნული დანაშაულისთვის სასჯელი რამდენიმე წლით თავისუფლების აღკვეთიდან სიკვდილით დასჯამდე მერყეობს. ანგარიშში, ასევე, საუბარია უკანასკნელ ხანებში სირიის მთავრობის მიერ  დეზერტირებისა თუ სავალდებულო სამსახურისგან თავის ამრიდებლების მიმართ გამოცხადებულ ამნისტიებზეც, თუმცა, დელეგაციის შეფასებით, მათი მოქმედება შეზღუდულია და, ზოგადად, სირიის მთავრობა მათ პრაქტიკაში არ ასრულებს.[2]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Atlantic Council 2019 წლის თებერვალში გამოქვეყნებულ ანგარიშში, რომელიც უშუალოდ სირიაში იძულებით სამხედრო გაწვევას ეხება, წერდა, რომ 2011 წლიდან მოყოლებული, ასადის რეჟიმი სავალდებულო სამსახურში მომსახურე ჯარისკაცებს იტოვებდა, როგორც “სათადარიგო ძალებს“ და არ აძლევდა მათ საშუალებას, დაესრულებინათ აღნიშნული სამხედრო სამსახური. ამის გამო, პირები გაურკვეველი ვადით იყვნენ გაწვეულნი და ზოგიერთი მათგანი დაახლოებით 8 წლის განმავლობაში იხდიდა სავალდებულო სამხედრო სამსახურს. შედეგად, ბუნებრივია, ბევრი სირიელი ახალგაზრდა მამაკაცი გაიქცა ქვეყნიდან ან სხვა გზებით ცდილობდა, აერიდებინა თავი გაწვევისთვის. აღნიშნული ქმედება სირიის კანონმდებლობით წარმოადგენს დეზერტირობას და ისჯება 3 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით.

2018 წლის ოქტომბერში, ბაშარ ალ ასადის მთავრობამ გამოაქვეყნა კანონი, რომელიც 800 000  დეზერტირი პირისთვის ამნისტიას აწესებდა იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამის ორგანოებში გამოცხადდებოდნენ 4 (სირიაში მცხოვრები პირები) ან 6 (საზღვარგარეთ მობინადრე სირიელები)  თვის განმავლობაში. აღნიშნულ ფაქტს, ბუნებრივია, უამრავი სირიელი ახალგაზრდა სიხარულით შეეგება. თუმცა, მთავრობამ, მალევე გამოაქვეყნა 400 000 კაციანი ახალი სია, რომელიც ითვალისწინებდა აღნიშნული პირების „გადაუდებელ სამხედრო სამსახურში“ გაწვევას. აღნიშნულ სიაში უმრავლესობას შეადგენდნენ ის სირიელი ახალგაზრდები, რომლებიც წინა სიამ ამნისტიაში შეიყვანა.

ანგარიშში მოცემულია ინტერვიუ 35 წლის რა’იდთან, რომელიც აცხადებდა, რომ 4 წლიანი მალვის შემდეგ, საშუალება მიეცა მშვიდად გასულიყო ქუჩაში და დაბრუნებოდა თავის ოჯახს. „სიხარული მხოლოდ 7 დღეს გაგრძელდა, რადგან მალევე მომივიდა გაწვევის ცნობა გადაუდებელ სამხედრო სამსახურში. არ მსურს რეჟიმის არმიაში სამსახური და იმ ომში ბრძოლა, რომლისაც არ მჯერა. მხოლოდ ოჯახთან ერთად მშვიდი ცხოვრება მინდა“ – განაცხადა რა’იდმა.

ანგარიშში ასევე საუბარია იმ ჯარისკაცებზე, რომლებიც სავალდებულო სამხედრო სამსახურში 2011 წლიდან მსახურობენ და რეჟიმი მათ არ ათავისუფლებს. მიუხედავად იმისა, რომ სირიაში აღნიშნული სამსახურის ვადა მაქსიმუმ ორი წლით განისაზღვრებოდა, რეჟიმის მიერ გატარებული პოლიტიკიდან გამომდინარე, ზოგიერთი ახალწვეული 2011 წლიდან დღემდე მსახურობს.[3]

ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნისა და თავშესაფრის კვლევების და დოკუმენტირების ცენტრი (ACCORD) 2020 წლის 14 თებერვალს გამოქვეყნებულ ანგარიშის მიხედვით, როგორც სირიის მთავრობა, ასევე – არასამთავრობო აქტორები (ქურთული YPG; SDF;) აქტიურად დაეძებენ ახალ რეკრუტებს, რათა შეაჩერონ თურქეთის სამხედრო ძალებისა და მათი მხარდამჭერი სირიელი აჯანყებულების წინსვლა რეგიონში.

ამას გარდა, Euro-Mediterranean Human Rights Monitor-ის მიერ 2019 წლის სექტემბერში გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, გავრცელებული ცნობებით, სირიის დემოკრატიულმა ძალებმა (SDF) სირის ჩრდილო-აღმოსავლეთში მდებარე ბანაკიდან გაიტაცეს ათობით ბავშვი და ასობით ახალგაზრდა, რათა დაუქვემდებარონ გაწვევას და სამხედრო მოქმედებებში ჩართვას. უკანასკნელ ხანებში, SDF-მა წამოიწყო მასობრივი კამპანია, რომლის ფარგლებშიც საკუთარ კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიებზე და სირიის სხვადასხვა რეგიონებში, აკავებენ ახალგაზრდა არაბ მამაკაცებს და სამხედრო სამსახურში იძულების წესით იწვევენ. მაგალითად, რამდენიმე დღის წინ ალ-ჰოულის ბანაკიდან გაიტაცა 200-მდე ბავშვი და დაუქვემდებარა იძულებით რეკრუტირებას. ბავშვთა უმრავლესობა 13-დან 16 წლამდე ასაკისაა და მათ შორის არიან როგორც ობლები, ასევე – არა-არაბი ბავშვები.

აღნიშნულის გარდა, ანგარიშში მოყვანილია სხვადასხვა წყაროების მიერ გავრცელებული სხვადასხვა ტიპის ინფორმაცია, რომელთა მიხედვითაც, ქურთული YPG-ის და სირიის დემოკრატიული ძალების(SDF) მხრიდან, პირთა, მათ შორის – ბავშვების, იძულებითი გაწვევა რუტინაა და ხდება სირიის ბევრ რეგიონში.. ამას გარდა, ერთ-ერთი წყაროს მიხედვით, ზოგჯერ, ადგილი ჰქონდა მცირეწლოვანი გოგონების სამხედრო გაწვევასაც. ზოგჯერ, სამწუხაროდ, ზოგიერთ შემთხვევაში, ხდებოდა აღნიშნული ბავშვების ჩართვა უშუალოდ საბრძოლო მოქმედებებში.[4]

Freedom House-ს 2020 წელს გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში სირიის შესახებ (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) აღნიშნულია, რომ კონფლიქტის მონაწილე სხვადასხვა შეიარაღებული ჯგუფები პირებს უქვემდებარებდნენ იძულებით რეკრუტირებას და ასევე, იყენებდნენ ბავშვ მებრძოლებს.[5]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი სირიაში ადამიანის უფლებების კუთხით მდგომარეობის შესახებ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ სირიის მთავრობა და მისი მოკავშირეები ფართოდ იყენებდნენ მათ შორის ისეთ მეთოდებს, როგორიცაა – პირთა იძულებითი რეკრუტირება. ანგარიშის მიხედვით, აღნიშნული პრაქტიკა განსაკუთრებით გავრცელებული იყო რეჟიმის არმიის მიერ დაპყრობილ ტერიტორიებზე. ანგარიშში ასევე საუბარი არის პირთა (მათ შორის, ბავშვთა) იძულებითი რეკრუტირების შემთხვევებზე კონფლიქტის მონაწილე სხვადასხვა შეიარაღებული ჯგუფების მიერ.[6]

[1] EASO – “Syria Targeting of Individuals”; published on March 2020; available at

[accessed 15 July 2020]

[2] Danish Immigration Service – „Syria Military Service” (Report based on a fact-finding mission to Istanbul and Beirut (17-25 February 2020)) published in May 2020; available at

[accessed 15 July 2020]

[3]Atlantic Council – “Forced conscription continues despite amnesty by Syrian Government”; published on 13 February 2020; available at https://www.atlanticcouncil.org/blogs/syriasource/forced-conscription-continues-despite-amnesty-by-syrian-government/ [accessed 15 July 2020]

[4]ACCORD – “Query response on Syria: Recruitment practice of Kurdish People’s Defense Units (YPG) and Women’s Defense Units (YPJ), particularly in Qamishli [a-11189]”; published 14 February 2020; available at

[accessed 10 March 2020]

[5] Freedom House – Freedom in the World 2020 – Syria; published in  March 2020; available at

[accessed 15 July 2020]

[6] United States Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Syria; published in March 2020; available at

[accessed 15 July 2020]