გაერთიანებული სამეფოს საგარეო საქმეთა და თანამეგობრობის ოფისმა 2020 წლის 5 მაისს გამოაქვეყნა განახლებული რუქა, სადაც აღწერილია მოგზაურთათვის სომალიში მოგზაურობის მიზანშეწონილობასთან დაკავშირებული რჩევები. რუქაზე წითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ საერთოდ არ იმოგზაურონ;  ყვითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ იმოგზაურონ მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის შემთხვევაში; მწვანე ფრად აღნიშნულია ზონა, სადაც მოგზაურობა ნებადართულია რჩევების გათვალისწინებით.

ოფისი მოუწოდებს ბრიტანელ მოქალაქეებს, კატეგორიულად შეიკავონ თავი სომალის  ნებისმიერ რეგიონში, მათ შორის – სომალილენდში, მოგზაურობისგან. აღნიშნულიდან გამონაკლისს წარმოადგენს მხოლოდ 2 ქალაქი – ჰარგეიისა და ბარბერა, სადაც მოგზაურობა მხოლოდ გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში არის მიზანშეწონილი. სახელმძღვანელო პრინციპების მიხედვით, სომალიში ხშირად ფიქსირდება ტერორისტული თავდასხმები და სხვა ტიპის აქტები. ამას გარდა, ტერორისტული დაჯგუფებები ხშირად იტაცებენ ადამიანებს და განსაკუთრებით ემუქრებიან „დასავლელებს“ და „დასავლეთთან“ ასოცირებულ ორგანიზაციებში მომუშავე პირებს. ტერორისტული თავდასხმის განსაკუთრებით მაღალი ალბათობაა დედაქალაქ მოგადიშუში, ხოლო დაჯგუფებები მთელი ქვეყნის, მათ შორის – სომალილინედის, მასშტაბით აგრძელებენ დასავლეთის წარმომადგენლებზე თავდასხმას. როგორც წესი, აღნიშნული თავდასხმები განურჩეველი ხასიათისაა და ეწყობა მასობრივი თავშეყრის ადგილებში; მნიშვნელოვანი სამთავრობო ღონისძიებების დროს და ისეთ ლოკაციებზე, რომლებსაც უცხოელები ხშირად სტუმრობენ. ამას გარდა, სომალის როგორც შიდა, ასევე – მიმდებარე საერთაშორისო წყლებში, საკმაოდ მაღალია სანაოსნო დანაშაულის რისკი.[1]

ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC –  „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts) მიხედვით, სომალიში ფიქსირდება რამდენიმე არა საერთაშორისო ხასიათის, შიდა ტიპის შეიარაღებული კონფლიქტი, რომელსაც ქვეყნის მთავრობა სხვადასხვა ისლამისტური შეიარაღებული ჯგუფების წინააღმდეგ აწარმოებს. აღნიშნულ ჯგუფებიდან, ყველაზე მეტად გამორჩეულია ტერორისტული დაჯგუფება -„ალ შაბააბი“.[2]

ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნისა და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტირების ცენტრმა 2020 წლის 19 აპრილს გამოაქვეყნა სპეციალური ანგარიში სომალიში უსაფრთოხების კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ. ანგარიშის მიხედვით, რომელიც რამდენიმე საერთაშორისო წყაროს მიერ შეგროვებულ ინფორმაციას ეყრდნობა (გაეროს უსაფრთხოების საბჭო და ICG), მთლიანად 2019 წლის განმავლობაში და 2020 წლის დასაწყისში (თებერვლის თვის ჩათვლით), სომალიში უსაფრთხოების კუთხით სიტუაცია კვლავაც არასტაბილური იყო. ქვეყანაში ფიქსირდებოდა ტერორისტული ორგანიზაცია “ალ-შაბააბის“ მხრიდან განხორციელებული ძალადობრივი თავდასხმები, რასაც ხშირად თან ახლდა მსხვერპლი სამოქალაქო სექტორში. ამას გარდა, სომალის უსაფრთხოების ძალები, რომელსაც აშშ უჭერს მხარს, ასევე, ახორციელებდნენ სამხედრო ოპერაციებს (მათ შორის – საავიაციო დარტყმებს) ზემოხსენებული დაჯგუფების და, ასევე -„ისლამური სახელმწიფო – სომალის“ წევრების წინააღმდეგ, რაც, ასევე, იწვევდა სამოქალაქო დანაკარგებს. უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტები ფიქსირდებოდა მთელი ქვეყნის მასშტაბით, მათ შორის – სომალილენდსა და პუნტლენდში.[3]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი სომალიში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ სომალი არის ფედერალური მოწყობის რესპუბლიკა, რომელსაც 2017 წელს არჩეული პრეზიდენტი მოჰამედ აბდულლაჰი მოჰამედ „ფარმააჯო“ ხელმძღვანელობს. სომალის საერთაშორისოდ აღიარებულ საზღვრებში მდებარეობს თვითგამოცხადებული სომალილენდის რესპუბლიკა ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთში და პუნტლანდის ავტონომიური ერთეული ჩრდილო-აღმოსავლეთში, რომელთაც საკუთარი მთავრობები და იურისდიქცია გააჩნიათ.

სომალის კონსტიტუციის მიხედვით, ქვეყნაში უსაფრთხოებასა და საზოგადოებრივ წესრიგზე პასუხისმგებელია ორგანოა სომალის ეროვნული არმია, რომლის ყველაზე დიდი გამოწვევა, ამ ეტაპზე, ტერორისტული დაჯგუფება „ალ-შაბააბის“ წინააღმდეგ ბრძოლაა. აღნიშნული სამხედრო ოპერაციები, ქვეყნის უმრავლეს რეგიონში აქტიურად მიმდინარეობს. ანგარიშის მიხედვით, სომალის სამოქალაქო ინსტიტუტები, ზოგჯერ, ვერ ინარჩუნებდნენ ეფექტურ კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე.

მიმდინარე საანგარიშო პერიოდში, ქვეყნის მასშტაბით დაფიქსირებულ სერიოზულ უფლებათა დარღვევათა შორის იყო: სომალის ფედერალური სამთავრობო ძალების, კლანების, დაჯგუფება „ალ-შაბააბის“ ან სხვა დაუდგენელ პირთა ან ჯგუფთა მიერ სამოქალაქო პირების უკანონო ან თვითნებური მკვლელობის შემთხვევები; პირთა წამება და სხვა ტიპის არასათანადო და დამამცირებელი მოპყრობა ზემოხსენებული ელემენტების მხრიდან; „ალ-შაბააბის“ მიერ განხორციელებული იძულებითი გაუჩინარების შემთხვევები; თვითნებური ან პოლიტიკურად მოტივირებული დაკავებები, მათ შორის – ჟურნალისტების მიმართ; მკაცრი და სიცოცხლისთვის საშიში საპატიმრო პირობები; პოლიტიკური პატიმრები; პირად ცხოვრებაში უკანონო ჩარევა; სასამართლოს დამოუკიდებლობის კუთხით არსებული სერიოზული პრობლემები; გამოხატვის თავისუფლების ყველაზე მძიმეს ფორმის შეზღუდვები, მათ შორის – მუქარა, ძალადობრივი მუქარა, ცენზურა, ჟურნალისტთა დაკავება და ა.შ.; ფედერალური სამთავრობო ძალების, კლანების, დაჯგუფებები: „ალ-შაბააბის“ და Ahlu Sunna Wal Jama (ASWJ) -ს მიერ ბავშვთა იძულებითი რეკრუტირება და მათი საომარ მოქმედებებში ჩართვა; ქალთა და გოგონათა მიმართ ძალადობა, რომელიც, ნაწილობრივ, მთავრობის უმოქმედობით იყო წახალისებული; სრულწლოვანთა და ბავშვთა იძულებითი შრომა და ა.შ.

დაუსჯელობა რუტინული ხასიათის იყო და ნორმად აღიქმებოდა. მთავრობო თითქმის არ დგამდა არანაირ ნაბიჯს, რომ დაესაჯა სამართალდამრღვევი პირები, რომელთაგან ბევრი სამხედრო ან პოლიციის რიგებიდან იყო.

ანგარიშის მიხედვით, სამთავრობო ძალებს, კლანურ შეიარაღებულ ჯგუფებს, „სომალიში აფრიკის კავშირის მისიის“ (African Union Mission in Somalia (AMISOM)) ძალებსა და „ალ-შაბააბს“ შორის მიმდინარე შეიარაღებულმა კონფლიქტმა მნიშვნელოვნად დააზარალა სამოქალაქო მოსახლეობა, გამოიწვა რა ბევრი მათგანის სიკვდილი; დაშავება ან იძულებითი გადაადგილება. კლანურ შეიარაღებულ ჯგუფები და „ალ-შაბააბი“ აგრძელებდნენ განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულების ჩადენას მთელი ქვეყნის მასშტაბით. ამ კუთხით, განსაკუთრებით აქტიური მაინც „ალ-შაბააბი“ იყო, რომლის წევრებიც აწყობდნენ ტერორისტულ თავდასხმებს სამოქალაქო პირებზე და, ასევე, სჩადიოდნენ ისეთი ტიპის აქტებს, როგორიცაა: მკვლელობები; პირთა გაუჩინარებები; წამება;  გაუპატიურება; არასამთავრობო ორგანიზაციების და გაეროს თანამშრომლებზე თავდასხმა და ა.შ. „ალ-შაბააბი“-ის წევრები, ასევე, ზღუდავდნენ წვდომას ჰუმანიტარულ ტვირთზე, იყენებდნენ ბავშვ ჯარისკაცებს და აწესებდნენ შეზღუდვებს გამოხატვის, შეკრების, პრესისა და გადაადგილების კუთხით. „სომალიში აფრიკის კავშირის მისიის“ (African Union Mission in Somalia (AMISOM)) ძალების ზოგიერთ ქმედებას, ასევე შედეგად ახლდა სამოქალაქო პირთა სიკვდილი.[4]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watch სომალის შესახებ 2020 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ქვეყანაში მიმდინარე სერიოზულმა კონფლიქტმა; სახელმწიფოს მხრიდან დაცვის არარსებობამ დ ჰუმანიტარულმა კრიზისმა სომალელი სამოქალაქო პირები მნიშვნელოვნად დააზიანა. სხვადასხვა გათვლებით, ქვეყანაში არის იძულებით გადაადგილებული 2.6 მილიონი პირი.

„გაეროს სომალის მხარდაჭერის მისიის“ (UNSOM) მიხედვით, ნოემბრის თვის მონაცემებით, ქვეყანაში ფიქსირდებოდა  1 154  სამოქალაქო დანაკარგი. აღნიშნული რიცხვის 67 % მოდიოდა ისლამისტური შეიარაღებული დაჯგუფება „ალ-შაბააბის“ მიერ განხორციელებულ განურჩეველ ან გამიზნულ თავდასხმებზე. კლანებსა და უსაფრთხოების ძალების შიგნით არსებული ძალადობა; შურისძიების მიზნით მკვლელობები; ალ-შაბააბის წინააღმდეგ ფედერალური მთავრობის, „სომალიში აფრიკის კავშირის მისიის“ (African Union Mission in Somalia (AMISOM)) ძალებისა და სხვა უცხოური შეიარაღებული ძალების მიერ განხორციელებული სამხედრო ოპერაციები, ასევე, იწვევდა სამოქალაქო პირთა სიკვდილს, დაშავებას ან იძულებით გადაადგილებას.

ფედერალური და რეგიონალური მთავრობები, განსაკუთრებით – სომალილენდში, კვლავ განაგრძობდნენ გამოხატვისა და მედიის თავისუფლების კუთხით შეზღუდვების დაწესებას, მათ შორის – არ ერიდებოდნენ ჟურნალისტთა და სხვა კრიტიკულად განწყობილ პირთა დევნას, მათ თვითნებურ დაკავებას და მედია საშუალებების დროებით დახურვას. ზოგადად, კიდევ უფრო დამძიმდა ურთიერთობები ფედერალურ მთავრობასა და ფედერაციის წევრ შტატებს შორის.

იანვარში, მას შემდეგ რაც სომალი გახდა გაეროს ადამიანის უფლებათა საბჭოს წევრი,  ფედერალურმა მთავრობამ ქვეყნიდან გააძევა სომალიში გაეროს წარმომადგენლობის უფროსი – ნიკოლას ჰაისომი, რასაც საფუძვლად დაუდო ჰაისომის ღია წერილი, სადაც ის სომალიში, ქალაქ ბაიდოაში, მთავრობის მოქმედებების შედეგად დამდგარ უფლებათა დარღვევებზე საუბრობდა. ფედერალურმა მთავრობამ, ასევე, თანამდებობებზე დაამტკიცა რამდენიმე ისეთი პირი, რომელთა მიმართ არსებობდა ბრალდებები სერიოზულ უფლებათა დარღვევებში მონაწილეობის შესახებ.

გარდა ამისა, ანგარიშში დადებითად არის შეფასებული სომალის მიერ გაეროს შშმ პირთა უფლებების შესახებ კონვენციის რატიფიცირება და მთავრობის მიერ ბავშვთა უფლებების კომიტეტისადმი წარდგენილი რიგით პირველი ანგარიში.[5]

საერთაშორისო არასამთვრობო ორგანიზაცია Amnesty International-ის სომალის შესახებ 2020 წლის ანგარიშის მიხედვით, ქვეყანაში მიმდინარე შეიარაღებული კონფლიქტის შედეგად, დაიღუპა და დაშავდა 1000 სამოქალაქო პირზე მეტი. სომალის მთავრობა მასშტაბურ სადამსჯელო ღონისძიებებს ახორციელებდა მისდამი კრიტიკულად განწყობილ პირთა, ჟურნალისტებისა და პოლიტიკური ოპონენტების წინააღმდეგ, მათ შორის – ფიზიკური ძალის გამოყენებით შლიდა დემონსტრაციებს, რასაც ზოგჯერ, თან ახლდა პირთა გარდაცვალების შემთხვევები. ჟურნალისტთა მიმართ შეზღუდვებს, ასევე, ხელს უწყობდა ტერორისტული ორგანიზაცია „ალ-შაბააბის“ წევრთა ქმედებები. ქვეყანაში ფართოდ იყო გავრცელებული ქალთა და გოგონათა მიმართ ძალადობა. კონფლიქტის, გვალვისა და ნიაღვრების შედეგად იძულებით გადაადგილებულ პირთა მაჩვენებელმა 300 000 მიაღწია. სერიოზული უფლებათა დარღვევების ჩამდენ პირთათვის დაუსჯელობა ფართოდ გავრცელებული და რუტინული ხასიათის იყო.[6]

[1] United Kingdom Foreign and Commonwealth Office – Foreign travel advice Somalia; published on 5 May 2020; available at https://www.gov.uk/foreign-travel-advice/somalia [accessed 10 May 2020]

[2] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts; available at http://www.rulac.org/browse/map [accessed 10 May 2020]

[3] ACCORD – Security Situation in Somalia; published in April 2020; available at https://www.ecoi.net/en/countries/somalia/featured-topics/security-situation/ [accessed 11 May 2020]

[4] United State Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Somalia; published in March 2020; available at

[accessed 11 May 2020]

[5] Human Rights Watch – World Report 2020 – Somalia; published in January 2020; available at

[accessed 12 May 2020]

[6] Amnesty International – “Human Rights in Africa: Review of 2019 – Somalia”; published in April 2020; available at

[accessed 12 May 2020]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი (EASO) 2019 წლის დეკემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში სომალის შესახებ წერს, რომ სომალილენდმა დამოუკიდებლობა 1991 წელს გამოაცხადა, მას შემდეგ, რაც სომალის სახელმწიფოებრიობა ჩამოიშალა. მიუხედავად იმისა, რომ სომალილენდი საერთაშორისოდ აღიარებული არაა, მას აქვს საკუთარი პოლიტიკური და სამთავრობო ინსტიტუტები, პოლიცია და შეიარაღებული ძალები და საკუთარი ვალუტა. სომალილენდმა მეტწილად აიცილა თავიდან ის ქაოსი და ძალადობა, რომელმაც სომალი მოიცვა. სომალილენდის მოსახლეობა, დაახლოებით, 3.5 მილიონია და ქალაქი ჰარგისა გამოცხადებულია დედაქალაქად. სომალილენდის მოსახლეობის თითქმის ნახევარი მომთაბარე ან ნახევრად მომთაბარე ცხოვრებას ეწევა. სომალილენდი ესაზღვრება ჯიბუტს დასავლეთით, ეთიოპიას სამხრეთით და პუნტლენდს (სომალის კიდევ ერთი, ასევე არ აღიარებული ნაწილი). გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრის ოფისის მონაცემებით, სომალელი იძულებით გადაადგილებული პირების თითქმის 3% სომალილენდში ცხოვრობს.

ისააქი სომალილენდის მთავარი კლანია. სომალილენდში ასევე დირი, დარუდი და სხვა კლანები ცხოვრობენ. კლანური სისტემა სომალილენდში უფრო ერთგვაროვანია, ვიდრე სამხრეთ და ცენტრალურ სომალიში. თუმცა, ის მაინც მნიშვნელოვან როლს თამაშობს. სომალილენდში არ მიაჩნიათ, რომ კლანებზე დაფუძნებული სახელმწიფო აქვთ და ადმინისტრაციული საზღვრებიც ადრე კოლონიური პერიოდის საზღვრებია და არა კლანებს შორის საზღვარი.

ურთიერთობა სომალისა და სომალილენდს შორის დაძაბულია. ფედერალური მთავრობა იბრძვის ძალაუფლებისა და გავლენის მოსაპოვებლად, მათ შორის სომალილენდზე, რომელიც თავს დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ მიიჩნევს.

ტერიტორიის კონტროლი – სახელმწიფო აქტორები – სომალილენდის მთავრობა კონტროლს ახორციელებს თავისი ტერიტორიების უმეტეს ნაწილზე. ბორამა-ჰარგისა-ბერბერა-ბურაოს ზონა, რომელიც სომალილენდის უდიდეს ქალაქებს აერთიანებს, შედარებით მშვიდი და უსაფრთხოა. თუმცა, სომალილენდის აღმოსავლეთ ბოლოები და სასაზღვრო ზონები პუნტლენდთან მოწყვლადია ალ-შაბაბის და სხვა ტერორისტული ჯგუფების ინფილტრაციისადმი. ეს ის ადგილებია, სადაც სომალილენდის პოლიციას, არმიას და სადაზვერვო სამსახურს ყველაზე დიდი გამოცდა აქვთ.

სომალილენდს ჰყავს საკუთარი პოლიცია და შეიარაღებული ძალები, რომლებიც ფედერალური ხელისუფლებისგან დამოუკიდებლად ფუნქციონირებენ. გაეროს სომალის მხარდაჭერის მისიის პოლიციის (UNSOM) ოფიცრები, რომელთაც სახელმწიფო და ფედერალური პოლიციის მხარდაჭერა ევალებათ, პუნტლენდში არიან განლაგებულნი. სომალილენდში ყველა კლანს საკუთარი შეიარაღებული დაჯგუფება ჰყავს. მშვიდობიანი მოსახლეობა აწყდება ინტენსიურ დაპირისპირებებს და დავებს სხვადასხვა კლანის შეიარაღებულ დაჯგუფებებს შორის, რა დროსაც ისინი სისტემატურად იყენებენ მძიმე არტილერიასაც.

არა-სახელმწიფო აქტორები – დაჯგუფება ალ-შაბაბმა ვერ მოახერხა ფეხის მოკიდება სომალილენდში და არ აღიარებულ სახელმწიფოში დიდი მასშტაბის ტერაქტი 2008 წლის შემდეგ არ განუხორციელებია. სომალილენდში არ დაფიქსირებულა რაიმე აღსანიშნავი აქტივობა ალ-შაბაბის მხრიდან, რაც იმის დამსახურებაა, რომ სომალილენდის მთავრობა გაცილებით სტაბილური და უკეთესად სტრუქტურირებულია, ვიდრე დანარჩენი სომალის შემთხვევაში. კონტროლი დაწესებულია ყველა გზაზე და გადაადგილებისას, ვინც ცდილობს სომალილენდში შესვლას, პასპორტი უნდა წარადგინოს. უსაფრთხოების აპარატი სომალილენდში ეფექტურად მუშაობს. გასულ წლებში იყო იერიშების მცდელობები, თუმცა ისინი ეფექტურად იქნა ჩაშლილი. სომალილენდის მოსახლეობა უფრო ჰომოგენური, ერთგვაროვანია, ვიდრე სომალის სხვა ნაწილებში. აქ წარმოდგენილია ერთი დომინანტი კლანი მასში შემავალი კლანებით. სომალილენდში მკაცრი სოციალური კონტროლია;  საზოგადოებრივი მეთვალყურეობის სისტემა აქტიურად გამოიყენება – ხალხმა ზუსტად იცის, რა ხდება სამეზობლოში.

სანააგი და სოოლი (Sanaag and Sool) – სანააგი და სოოლი სომალილენდსა და პუნტლენდს შორის სადავო ტერიტორიებს წარმოადგეს უკვე ათ წელზე მეტი ხნის მანძილზე. კონფლიქტი აღვივებს არა-სტაბილურობას, ზრდის იძულებით გადაადგილებას და ალ-შაბაბსა და სხვა ტერორისტულ დაჯგუფებებს რეგიონში შეღწევის საშუალებას აძლევს. კონფლიქტის მიზეზი რეგიონში კლანების განაწილებაა. სომალილენდს თავისი საზღვრები კოლონიური დაყოფის შესაბამისად აქვს ორგანიზებული, პუნტლენდში კი საზღვრები კლანური განაწილების მიხედვითაა დაწესებული. სანააგსა და სოოლის ნაწილში ცხოვრობენ ის კლანები, რომლებიც პუნტლენდს მიეკუთვნება, თავად რეგიონები კი კოლონიური ეპოქაში ფორმალურად სომალილენდის შემადგენლობაში მოიაზრებოდა. გარდა ამისა, გარკვეულ როლს თამაშობს ასევე რესურსები, რომელთა გამოც ასევე ადგილი აქვს კლანებს შორის დაპირისპირებას.

2018 წელი განსაკუთრებით ძალადობრივი გამოდგა სადავო ტერიტორიებზე. იანვარი-ივნისის პერიოდში ადგილი ჰქონდა 20-მდე შეიარაღებულ კონფრონტაციას. 2018 წლის განმავლობაში გრძელდებოდა კონფრონტაციები ორივე მხარეს, რამაც ათობით მსხვერპლი და დაახლოებით 2500 პირის იძულებითი გადაადგილება გამოიწვია. ერთერთი წყარო 200-დან 300-მდე მსხვერპლს ითვლის 2018 წლის იანვარი-მაისის პერიოდში. 2018 წლის იანვარში, ქალაქი ტუკარაქი სოოლის რეგიონში, რომელსაც 2007 წლიდან პუნტლენდი აკონტროლებდა, სომალილენდის კონტროლის ქვეშ გადავიდა. 2019 წლის განმავლობაში სასაზღვრო რეგიონში დაძაბულობის მატება გაგრძელდა.

2019 წლის იანვარი-ნოემბრის პერიოდში ადგილი ჰქონდა უსაფრთხოებასთან დაკავშირებულ 45 ინციდენტს სანააგსა და სოოლში, მათ შორის 35 ორთაბრძოლას, სამოქალაქო პირებზე ძალადობის 8 შემთხვევას და 2 აფეთქებას. ძირითადი აქტორები იყვნენ სომალილენდის შეიარაღებული ძალები, სამოქალაქო პირები და დაუდგენელი შეიარაღებული ჯგუფები.

უსაფრთხოების კუთხით არსებული ვითარება სომალილენდში – სომალილენდი სომალის ყველაზე სტაბილურ ნაწილს წარმოადგენს. წყაროები უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული მთავარ გამოწვევებად სომალილენდისთვის მიიჩნევენ სასაზღვრო კონფლიქტს პუნტლენდთან და ზოგად კრიმინალს. იშვიათად, სომალილენდში ფიქსირდება იერიშები ალ-შაბაბისა და სხვა ტერორისტული დაჯგუფებების მხრიდან. საერთო ჯამში 124 ინციდენტი 2018 წლის მარტიდან 2019 წლის მარტამდე პერიოდში, რამაც 99 ადამიანის მსხვერპლი გამოიწვია სომალილენდში, ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია სომალის დანარჩენ ტერიტორიასთან შედარებით. საშუალოდ, აღნიშნულ პერიოდში, ყოველთვიურად ადგილი ჰქონდა 10-მდე ინციდენტს, რასაც 8-მდე ადამიანის მსხვერპლი ახლდა.

სომალილენდი შედარებით მშვიდი და სტაბილური რეგიონია, განსხვავებით სომალის დანარჩენი ტერიტორიისგან, სადაც აფრიკული შეიარაღებული ძალები ეხმარებიან მთავრობას ალ-შაბაბისა და სხვა ტერორისტული დაჯგუფებების წინააღმდეგ ბრძოლაში. 2019 წლის ნოემბერში გავრცელდა ინფორმაცია ავდალსა და სელალში ახალი შეიარაღებული დაჯგუფების ავალეს შექმნის შესახებ. გავრცელებული იფნრომაციით, აღნიშნული დაჯგუფება ემუქრებოდა სომალილენდის მთავრობას და უცხოელებს მოუწოდებდა, დაუყოვნებლივ დაეტოვებინათ სომალილენდი. 2019 წლის ნოემბერში სომალილენდის მთავრობამ განაცხადა, რომ მზად იყო დაჯგუფების წინააღმდეგ სამხედრო ძალის გამოყენებისთვის.

2019 წლის იანვარი-ნოემბრის პერიოდში უსაფრთხოებასთან დაკავშირებულ 37 ინციდენტს ჰქონდა ადგილი სომალილენდში (ავდალი (Awdal), ტოგდჰირი (Togdheer) და ვოქუი გალბიდი (Woqooyi Galbeed)), მათ შორის 11 ორთაბრძოლას, სამოქალაქო პირებზე ძალადობის 16 შემთხვევას და 10 აფეთქებას. ძირითადი აქტორები იყვნენ სამოქალაქო პირები, დაუდგენელი შეიარაღებული ჯგუფები და სომალის საპოლიციო ძალები. დაჯგუფება „ისლამურმა სახელმწიფომ“ პასუხისმგებლობა აიღო რამდენიმე იერიშზე სომალიში, მათ შორის სომალილენდში თუმცა წყაროებს სომალილენდში ასეთი თავდასხმები არ დაუდასტურებიათ.

იძულებით გადაადგილებული პირები – წყაროები 2019 წლის სექტემბერში გამოქვეყნებულ ინფორმაციებში აღნიშნავენ, რომ სომალილენდში იძულებით გადაადგილებული პირების დაცვის კუთხით სამართლებრივი ვაკუუმია. ისინი განიცდიან ჯანდაცვის საბაზისო მომსახურებაზე, განათლებაზე, მიწაზე, თავშესაფარსა და დასაქმებაზე წვდომის ნაკლებობას. ისინი აწყდებიან მიწებიდან გაძევებას. ქალები და გოგონები აწყდებიან მათი უფლებების სხვადასხვა სახით დარღვევას და არიან სექსუალური გენდერზე დაფუძნებული ძალადობის ობიექტები.[1]

გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის მონაცემებით, 2018 წლის 31 აგვისტოს მდგომარეობით, სომალილენდში 594 ათასი იძულებით გადაადგილებული პირია. სომალილენდში ძირითადად ჩადიან ლტოლვილები იემენიდან და დევნილები სამხრეთ და ცენტრალური სომალიდან. სომალილენდის ხელისუფლება თანამშრომლობს გლუკთან და მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციასთან რათა მხარდაჭერა აღმოუჩინოს იძულებით გადაადგილებულ პირებს, ლტოლვილებს, დაბრუნებულ ლტოლვილებს, თავშესაფრის მაძიებლებს და მოქალაქეობის არმქონე პირებს. სომალილენდის პრეზიდენტის აპარატში ფუნქციონირებს ასევე მრჩევლის ოფისი უმცირესობების პრობლემებზე. საერთაშორისო და ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციები ზოგადად სერიოზული შეზღუდვების გარეშე მოქმედებენ სომალილენდში, თუმცა კლანების პოლიტიკა, კონცენტრირებული ძალადობა და ტრადიციებთან თუ რელიგიასთან დაკავშირებული საკითხები, ხანდახან პრობლემებს უქმნის არასამთავრობო სექტორის საქმიანობას სომალილენდში.

ადგილობრივი სამოქალაქო საზოგადოებრივი ორგანიზაციები აღნიშნავენ, რომ ბანდების მიერ ჩადენილი გაუპატიურებები კვლავ რჩება პრობლემად ურბანულ ზონებში. დამნაშავეები ძირითადად ახალგაზრდა ბანდები და მამრობითი სქესის სტუდენტები არიან. დანაშაულის ადგილს ძირითადად ღარიბი უბნები წარმოადგენს და უფრო ხშირია იმიგრანტებს, დაბრუნებულ ლტოლვილებს და გადაადგილებულ მოსახლეობას შორის, რომელიც ურბანულ ზონებში ცხოვრობს.

იძულებით გადაადგილებულ პირთა უმრავლესობა სომალილენდში ქალაქებს გარეთ არის განსახლებული. ადგილობრივები საუბრობენ გავრცელებულ კრიმინალზე, ძირითადად გაუპატიურებასა და სხვა სექსუალურ და გენდერზე დაფუძნებულ ძალადობაზე. გამოხატვის თავისუფლებასთან, უმცირესობების უფლებებთან და გაუპატიურებასთან დაკავშირებული საკითხები საერთაშორისო ექსპერტების ყურადღების ცენტრშია. ქალების მიმართ ძალადობა რჩება სერიოზულ პრობლემად და ქალები განიცდიან უთანასწორობას როგორც შარიათის, ასევე ჩვეულებითი სამართლებრივი სისტემის ფარგლებში. გარდა ამისა, კულტურული ბარიერები ზღუდავს ქალების პოლიტიკურ პროცესებში ჩართულობას.[2]

სომალილენდში არსებული ეკონომიკური ვითარების მოკლე მიმოხილვა – სომალილენდის მოსახლეობის 55% მომთაბარე ან ნახევრად მომთაბარე ცხოვრებას ეწევა; 45% კი ურბანულ ცენტრებსა და პერიფერიულ ქალაქებში ცხოვრობს. სომალილენდის მოსახლეობის 73% სიღარიბეში და 43% უკიდურეს სიღარიბეში ცხოვრობს. უმუშევრობა ფართოდაა გავრცელებული. მსოფლიო ბანკის მონაცემებით, მთლიანი შიგა პროდუქტის მაჩვენებლით სომალილენდი ბოლო ათეულშია. დასაქმების მაჩვენებელი მამაკაცებს შორის 28%, ხოლო ქალებს შორის 17%-ია. 2010 წელს 15-35 წლის ახალგაზრდობაში უმუშევრობა 75% იყო.[3]

ფრენები სომალილენდის მიმართულებით – სომალილენდის დედაქალაქ ჰარგისაში მოქმედებს საერთაშორისო აეროპორტი, სადაც ხორციელდება ფრენები დუბაის, ჯიბუტის და სხვა ქალაქების გავლით და მიმართულებით. საერთაშორისო აეროპორტი არის ასევე ბერბერაში, სადაც ასევე ხორციელდება ბევრი საერთაშორისო ფრენა, ძირითადად დუბაის გავლით. ეთიოპიის ავიახაზებს აქვს პირდაპირი რეისი ადის აბებადან ჰარგისას მიმართულებით. სომალილენდიდან და სომალილენდში ყველა ფრენა ძვირია და არ ხორციელდება დაბალ-ბიუჯეტიანი ფრენა.[4] [5] [6]

ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის კუთხით არსებული პრობლემები სომალილენდში – საერთაშორისო უფლებადამცველი ორგანიზაცია „Human Rights Watch“ 2020 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშში სომალის შესახებ წერს, რომ სომალილენდის მთავრობა მკაცრად ზღუდავს სიტყვის და გამოხატვის თავისუფლებას ისეთ საკითხებზე, რომელიც განსხვავებული მოსაზრებისაა ან ზოგადად კრიტიკულია ხელისუფლების მიმართ. ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ადგილი ჰქონდა მნიშვნელოვანი რაოდენობის ჟურნალისტების თვითნებურ დაკავებებს და მედია საშუალებების დროებით დახურვის ფაქტებს. 2019 წლის თებერვალში ჰარგისას სასამართლომ ერთი წლით შეაჩერა გაზეთის „Foore“ საქმიანობა და რედაქტორი სამი მილიონი სომალილენდური შილინგით (300$) დააჯარიმა. გაზეთი ცრუ ინფორმაციის გავრცელებაში დაადანაშაულეს, მას შემდეგ, რაც მედია საშუალებამ გაავრცელა ინფორმაცია ჰარგისაში ახალი საპრეზიდენტო სასახლის შესახებ. გაზეთის საქმიანობაზე დაწესებული აკრძალვა აგვისტოში გააუქმეს. მთავრობა ასევე თვითნებურად აკავებდა ხელისუფლების მიმართ კრიტიკული დამოკიდებულების მქონედ მიჩნეულ პირებს. იანვარში თვითნებურად დააკავეს პოეტი აბდირაჰმან იბრაჰიმ ადანი და დაადანაშაულეს პოლიციის შეურაცხყოფაში, მას შემდეგ, რაც მან სომალილენდში პროცესუალურ დარღვევებს გაუსვა ხაზი. ის მოგვიანებით გაამართლეს და თებერვლის ბოლოს გამოუშვეს.[7]

[1] EASO – European Asylum Support Office: Somalia – Security situation in Puntland and Somaliland (January –15 November 2019): 1. Short description of the region 1.1 Somaliland 1.2 Puntland 2. Control of territory and presence / activities of non-state armed groups 2.1 Somaliland 2.2 Puntland 3. Recent security trends, impact on the civilian population and overview of documented incidents with civilians casualties 3.1 Sanaag and Sool 3.2 Somaliland 3.3 Puntland [Q39], 12 December 2019

 (accessed on 23 January 2020)

[2] IRB – Immigration and Refugee Board of Canada: Somalia: Treatment of returnees in Somaliland by authorities and society; ability of an individual to relocate to Somaliland, including access to employment, housing, and social services (2018-March 2019) [SOM106246.E], 19 March 2019

 (accessed on 24 January 2020)

[3] IRB – Immigration and Refugee Board of Canada: Somalia: Treatment of returnees in Somaliland by authorities and society; ability of an individual to relocate to Somaliland, including access to employment, housing, and social services (2018-March 2019) [SOM106246.E], 19 March 2019

 (accessed on 24 January 2020)

[4] KAYAK; Flight tickets; Tbilisi – Hargeisa; available at: https://www.kayak.com/ [accessed 24 January 2020]

[5] Cheapflights; Flight tickets; Tbilisi – Hargeisa; available at: https://www.cheapflights.com/ [accessed 24 January 2020]

[6] Agoda; Flight tickets; Tbilisi – Hargeisa; available at: https://www.agoda.com/?pv=0# [accessed 24 January 2020]

[7] HRW – Human Rights Watch: World Report 2020 – Somalia, 14 January 2020

 (accessed on 23 January 2020)