ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC –  „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას“ (Rule of Law in Armed Conflicts)მიხედვით, დღევანდელი მდგომარეობით,ეგვიპტეში  ფიქსირდება არა-საერთაშორისო ტიპის შეიარაღებული კონფლიქტი, რომელსაც ქვეყნის ხელისუფლებატერორისტულ ორგანიზაცია „ისლამურ სახელმწიფოსთან“ აფილირებული შეირაღებული ჯგუფის -„ვილაიათ სინაის“ წინააღმდეგ აწარმოებს. ამას გარდა, ეგვიპტის შეიარაღებული ძალები ჩართულნი არიან იემენის ტერიტორიაზე მიმდინარე არა-საერთაშორისო ტიპის შეიარაღებულ კონფლიქტში, რომელსაც საუდის არაბეთის მეთაურობით შემდგარი სამხედრო კოალიცია აწარმოებს.[1]

გაერთიანებული სამეფოს საგარეო საქმეთა, თანამეგობრობისა და განვითარების ოფისმა (FCDO) 2021 წლის 26 ივლისს გამოაქვეყნა განახლებული რუქა, სადაც აღწერილიამოგზაურთათვის ეგვიპტეშიმოგზაურობის მიზანშეწონილობასთან დაკავშირებული რჩევები. რუქაზე წითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ საერთოდ არ იმოგზაურონ;  ყვითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ იმოგზაურონ მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის შემთხვევაში; მწვანე ფრად აღნიშნულია ზონა, სადაც მოგზაურობა ნებადართულია რჩევების გათვალისწინებით.ოფისი მოუწოდებს ბრიტანელ მოქალაქეებს, არ იმოგზაურონ ჩრდილოეთ სინაის პროვინციაში, რადგან აღნიშნულ რეგიონში ფიქსირდება სამხედრო შეტაკებები და ტერორისტული თავდასხმები. ამას გარდა, ოფისი ურჩევს ბრიტანელ მოქალაქეებს, თავი შეიკავონ ეგვიპტის დანარჩენ ტერიტორიაზე მოგზაურობისგან COVID-19-თან დაკავშირებული უკანასკნელი რისკების შეფასების საფუძველზე.[2]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ეგვიპტეში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ კონსტიტუციის თანახმად ეგვიპტე წარმოადგენს რესპუბლიკას, რომელსაც არჩეული პრეზიდენტი და ორ-პალატიანი პარლამენტი მართავს. ბოლო საპრეზიდენტო არჩევნები 2018 წელს გაიმართა, რომელშიც მოქმედმა პრეზიდენტმა – აბდელ ფატტაჰ ალ-სისიმ გაიმარჯვა. ქვეყანაში შიდა უსაფრთხოებას უზრუნველყოფს შინაგან საქმეთა სამინისტრო, ხოლო ეგვიპტის შეიარაღებული ძალები, რომლებიც თავდაცვის მინისტრს ექვემდებარებიან, ეგვიპტის საგარეო უსაფრთხოებაზე არიან პასუხისმგებელნი. ანგარიშის მიხედვით,  ქვეყანაში არსებული სამოქალაქო ინსტიტუციები ინარჩუნებდნენ ეფექტურ კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე.

მიმდინარე წელს, ეგვიპტეში დაფიქსირებულ სერიოზულ უფლებადარღვევათა შორის იყო: უკანონო ან/და თვითნებური მკვლელობები, მათ შორის – კანონგარეშე მკვლელობები, ჩადენილი ეგვიპტის მთავრობის შესაბამისი სამსახურების ან ტერორისტების მიერ; იძულებითი გაუჩინარებები; წამებისა და არაადამიანური, ღირსების შემლახავი და დამამცირებელი მოპყრობის ფაქტები; უკანონო დაკავებები; პოლიტიკური პატიმრები; საზღვარგარეთ მცხოვრებ პირთა პოლიტიკური ნიშნით დევნა; პირად ცხოვრებაში უკანონო ჩარევა; გამოხატვისა, ინტერნეტისა და პრესის თავისუფლების კუთხით დაწესებული უმკაცრესი შეზღუდვები, მათ შორის – ცენზურა, საიტების დაბლოკვა და ჟურნალისტების დაპატიმრება; მნიშვნელოვანი შეზღუდვები შეკრების და მანიფესტაციის უფლების კუთხით; სექსუალური უმცირესობების (ლგბტი თემი) მიმართ ძალადობა და აღნიშნული პირების თვითნებური სამართლებრივი დევნა და დაპატიმრებები და ყველაზე უარეს ფორმებში გამოხატული ბავშვთა იძულებითი შრომა.

მთავრობა იშვიათად ან არასაკმარისად იძიებდა, ან სათანადოდ სჯიდა აღნიშნულ უფლებადარღვევებში ბრალდებულ პირებს, მათ შორის – უსაფრთხოების ძალებისა და პოლიციის რიგებში, რაც ხელს უწყობდა დაუსჯელობის სინდრომის წარმოქმნას.

ტერორისტული ორგანიზაციების თავდასხმებს შედეგად სდევდა სიცოცხლის თვითნებური და უკანონო მოსპობა. აღნიშნული ჯგუფები ახორციელებდნენ მომაკვდინებელ თავდასხმებს სამთავრობო, სამოქალაქო და სამხედრო მიზნებზე მთლიანი ქვეყნის მასშტაბით, მათ შორის – თაყვანისცემის ადგილებზე. ეგვიპტის ხელისუფლება სათანადოდ იძიებდა ტერორისტთა თავდასხმების შემთხვევებს და სჯიდა სავარაუდო დამნაშავეებს. ტერორისტები და სხვა შეიარაღებული დაჯგუფებები იტაცებდნენ პირებს ჩრდილოეთი სინაის ნახევარკუნძულზე, რომელთაგან ნაწილს თავსაც კი კვეთდნენ. ასევე, ქვეყანაში ფიქსირდებოდა კოპტი ქრისტიანი მოქალაქეების მიმართ რელიგიური ნიშნით მოტივირებული, საზოგადოებრივი ძალადობის ფაქტებიც.

რაც შეეხება სასამართლოს დამოუკიდებლობის ხარისხს, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ეგვიპტის კონსტიტუციის თანახმად, სასამართლო შტო დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელია და, მთავრობაც, ზოგადად, პატივს სცემდა და აღასრულებდა კანონის ამ დანაწესს. თუმცა, ზოგიერთ შემთხვევაში, კონკრეტული მოსამართლეები არ იჩენდნენ მიუკერძოებლობას, რის შედეგადაც დამდგარი განაჩენი ზოგჯერ პოლიტიკურად მოტივირებული ან არასაკმარისად დამტკიცებული იყო. [3]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom House ეგვიპტის შესახებ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ პრეზიდენტი აბდელ ფატტაჰ ალ-სისი განაგრძობდა ქვეყნის ავტორიტარული მეთოდით მართვას. ქვეყანაში თითქმის არ არსებობდა რეალური ოპოზიცია, რადგან წინააღმდეგობა და განსხვავებული აზრის ქონა ხშირად სისხლისსამართლებრივი დევნითა და პატიმრობით ისჯებოდა. სამოქალაქო თავისუფლებები, მათ შორის – გამოხატვის და პრესის თავისუფლება და შეკრების თავისუფლება, მნიშვნელოვნად იყო შეზღუდული. უსაფრთხოების ძალები განაგრძობდნენ სხვადასხვა ხასიათის უფლებადარღვევების ჩადენას ყოველგვარი პასუხისმგებლობის გარეშე.  ქვეყანაში როგორც ქალთა, ლგბტი პირთა და სხვა ჯგუფთა მიმართ დისკრიმინაცია, ასევე – ოჯახში ძალადობა კვლავაც სერიოზულ პრობლემად რჩებოდა.

ანგარიშის მიხედვით, აღამსრულებელ შტოს სასამართლოზე დიდი გავლენა გააჩნია, რის გამოც ის ხშირად სამთავრობო ინტერესებს იცავს და უგულებელყოფს ადამიანის უფლებათა ელემენტარულ საპროცესო სტანდარტებს, როდესაც საქმე ეხება ეგვიპტის მთავრობის პოლიტიკურ ოპონენტებს. 2019 წელს მიღებულმა კონსტიტუციურმა ცვლილებებმა გაზარდა სასამართლო შტოზე პრეზიდენტის სამეთვალყურეო როლი და კიდევ უფრო დააკნინა სასამართლოს დამოუკიდებლობის ხარისხი. ცვლილებების თანახმად, პრეზიდენტს შეუძლია დანიშნოს სასამართლო ინსტიტუციების თავმჯდომარეები და ის ასევე ხდება „სასამართლო სტრუქტურათა უზენაესი საბჭოს“ (ორგანო, რომელიც ზედამხედველობას უწევს სასამართლო შტოში პირთა თანამდებობაზე დანიშვნას, ასევე – დისციპლინური პასუხისმგებლობის საკითხებს) თავმჯდომარე, რომელსაც ვეტოს უფლება გააჩნია.

სასამართლოს დამოუკიდებლობის ხარისხს Freedom Houseმაქსიმალური 4-დან 1 ინდექსით აფასებს. ზოგადად, ორგანიზაციის მიერ ქვეყანაში პოლიტიკური უფლებების კუთხით არსებული მდგომარეობა მაქსიმალური 40-დან 6 ქულით არის შეფასებული, ხოლო სამოქალაქო თავისუფლებები – 60-დან 12 ქულით.[4]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watchეგვიპტის შესახებ 2021 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ 2020 წლის განმავლობაში, ეგვიპტელები აგრძელებდნენ პრეზიდენტი აბდელ ფატტაჰ ალ-სისის მკაცრი ავტორიტარული ხელისუფლების ფარგლებში ცხოვრებას. ხელისუფლების მაკრიტიკებელი ათობით ათასი პირი, მათ შორის – ჟურნალისტები და უფლებადამცველები ექვემდებარებოდნენ პოლიტიკური ნიშნით პატიმრობას, ხოლო ბევრი მათგანი იმყოფებოდა ხანგრძლივ წინასწარ დაკავებაში. შესაბამისი სამსახურები ხშირად იყენებდნენ ანტი-ტერორისტულ კანონმდებლობას მშვიდობიანი აქტივისტების წინააღმდეგ და დევნიდნენ და აპატიმრებდნენ საზღვარგარეთ მცხოვრებ დისიდენტთა ნათესავებს.

ამას გარდა, ეგვიპტის ხელისუფლება იყენებდა ბუნდოვან „მორალის“ მუხლს, რათა სამართლებრივ დევნას დაექვემდებარებინა ქალი „ინფლუენსერები“ სოციალურ ქსელებში განთავსებული პოსტებისა და ფოტოებისთვის. ასევე, ანალოგიურ მოპყრობას უქვემდებარებდნენ გაუპატიურების თვითმხილველ პირებს, რომლებიც ავრცელებდნენ ინფორმაციას სექსუალური ძალადობის შემთხვევების შესახებ ონლაინ-სივრცეში. მთავრობასთან აფილირებული მედია საშუალებები ჩირქს სცხებდნენ გაუპატიურების თვითმხილველ პირებს, აქვეყნებდნენ რა მათ პირადი ხასიათის ფოტოებსა და ვიდეოებს.

COVID-19-ის გავრცელებამ გააუარესა დაკავების პირობები, რის შედეგადაც პოლიტიკური ნიშნით ათობით დაკავებული პატიმრობაში გარდაიცვალა, მათ შორის სულ მცირე 14 – სავარაუდოდ COVID-19-ით გამოწვეული გართულებების გამო. შესაბამისი სამსახურები აპატიმრებდნენ ჯანდაცვის სფეროს იმ მუშაკებს, რომლებიც აკრიტიკებდნენ ხელისუფლების მიერCOVID-19 პანდემიის მართვას. უსაფრთხოების ძალები აგრძელებდნენ ყოველგვარი პასუხისმგებლობის გარეშე ოპერირებას ომის შედეგად განადგურებულ ჩრდილოეთი სინაის პროვინციაში.

ხელისუფლებამ 2020 წლის მარტის შუა რიცხვებიდან მთლიანი ქვეყნის მასშტაბით სკოლები დახურა და შემცირებული ცხრილის ფარგლებში, ოქტომბერში გახსნა, რამაც გავლენა იქონია 20 მილიონი მოსწავლის განათლებაზე.[5]

[1]Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts – Egypt; available at https://www.rulac.org/browse/countries/egypt [accessed 3 August 2021]

[2] United Kingdom FCDO – Foreign Travel Advice Egypt; updated on 26 July 2021; available at https://www.gov.uk/foreign-travel-advice/egypt [accessed 8 August 2021]

[3] United States Department of State – 2020 Country Report on Human Rights Practices: Egypt; published in March 2021; available at

[accessed 3 August 2021]

[4] Freedom House – Freedom in the World 2021– Egypt; published in March 2021; available at

[accessed 3 August 2021]

[5] Human Rights Watch – World Report 2021 – Egypt; published in January 2021; available at

[accessed 3 August 2021]

ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC – „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts)მიხედვით, დღევანდელი მდგომარეობით,ფილიპინების მთავრობა ჩართულია რამდენიმე არა-საერთაშორისო ხასიათის შეარაღებულ კონფლიქტში შემდეგი შეიარაღებული დაჯგუფებების: მანდანაოს რეგიონში „მოროს ეროვნული თავისუფლების ფრონტის“ და “მოროს ისლამური თავისუფლების ფრონტის“; ბანგსამოროს „ისლამური თავისუფლების მებრძოლების“; „Maute Group“ და „Abu Sayyaf Group“ წინააღმდეგ. ამას გარდა, ფილიპინების შეიარაღებული ძალები არა-საერთაშორისო ტიპის შეიარაღებულ კონფლიქტში არიან ჩართული „ხალხთა ახალი არმიის“ წინააღმდეგ.[1]

გაერთიანებული სამეფოს საგარეო საქმეთა, თანამეგობრობისა და განვითარების ოფისმა (FCDO) 2021 წლის 23 ივლისს გამოაქვეყნა განახლებული რუქა, სადაც აღწერილიამოგზაურთათვის ფილიპინებშიმოგზაურობის მიზანშეწონილობასთან დაკავშირებული რჩევები. რუქაზე წითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ საერთოდ არ იმოგზაურონ;  ყვითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ იმოგზაურონ მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის შემთხვევაში; მწვანე ფრად აღნიშნულია ზონა, სადაც მოგზაურობა ნებადართულია რჩევების გათვალისწინებით.ოფისი მოუწოდებს ბრიტანელ მოქალაქეებს, არ იმგზაურონ დასავლეთ და ცენტრალურ მინდანაოსა და სულუს ნახევარკუნძულებზე, აღნიშნულ რეგიონებში ტერორისტული აქტივობისა და ფილიპინების არმიასა და შეიარაღებულ დაჯგუფებებს შორის აქტიური შეიარაღებული შეტაკებების გამო. ოფისის რჩევით, მოქალაქეებმა უმჯობესია თავი შეიკავონ ფილიპინებში მოგზაურობისგან განსაკუთრებული აუცილებლობის შემთხვევების გარდა, გამომდინარე COVID-19-თან დაკავშირებული მიმდინარე რისკებიდან.[2]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watch ფილიპინების შესახებ 2021 წლის ანგარიშში წერდა, რომ  2020 წელს, ქვეყანაში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარება გაუარესდა.  პრეზიდენტი როდრიგო დუტერტეს მიერ ჯერ კიდევ 2016 წელს წამოწყებული „ნარკოტიკების წინააღმდეგ ომის“ ფარგლებში, ძირითად სამიზნეებს კვლავაც ქალაქად მცხოვრები ღატაკი ფილიპინელები წარმოადგენდნენ. პოლიცია და პოლიციასთან აფილირებული, დაუდგენელი ვინაობის შეიარაღებული პირები დაკავშირებულნი იყვნენ პირთა კანონგარეშე სიკვდილით დასჯის ათასობით შემთხვევასთან. აღნიშნული მკვლელობების რაოდენობა COVID-19 „ლოქდაუნის“ დროს მნიშვნელოვნად, კერძოდ -აპრილი-ივლისის პერიოდში, წინა 4 თვესთან შედარებით – 50 %-ით გაიზარდა. ამასთან დაკავშირებით, დამნაშავე პირთა პასუხისმგებლობის საკითხი, თითქმის არ დამდგარა. 2020 წლის ივნისში, გაეროს ადამიანის უფლებათა კომისრის ოფისმა გამოაქვეყნა საკმაოდ კრიტიკული ანგარიში ფილიპინებში არსებული სიტუაციის შესახებ. ოქტომბერში, ადამიანის უფლებათა საბჭომ მიიღო რეზოლუცია ქვეყანაში არსებული სიტუაციის კიდევ 2 წლით დეტალური შესწავლის შესახებ, თუმცა, მხარი არ დაუჭირა საერთაშორისო საგამოძიებო კომისიის შექმნას.

გასულ წელს ასევე ფიქსირდებოდა მუქარებისა  და თავდასხმების, მათ შორის – მკვლელობების, შემთხვევების ზრდა, რომლებიც მიმართული იყო მემარცხენე პოლიტიკური აქტივისტების, გარემოს დამცველი აქტივისტების, თემთა და აბორიგენი ხალხის ლიდერების, ჟურნალისტების, ადვოკატების და სხვათა წინააღმდეგ. მთავრობა დევნიდა ჟურნალისტებსა და მედია კომპანიებს, მათ შორის პოლიტიკურად მოტივირებული სისხლისსამართლბრივი დევნის მეთოდით. ივნისში, სასამართლომ ჟურნალისტი მარია რესსა დამნაშავედ ცნო კიბერ-სივრცეში ჩადენილი დანაშაულისთვის, ხოლო შემდეგ თვეში, ხელისუფლებამ დახურა ქვეყანაში ყველაზე დიდი სატელევიზიო არხი.

2020 წლის მარტში, ფილიპინებში „ლოქდაუნი“ შემოიღეს, რომლის ფარგლებშიც პირებს შეეზღუდათ გადაადგილება. ამავე დროს, ათობით ათასი პირი დააპატიმრეს და შემდგომ განამწესეს გადავსებულ ციხეებსა და დაკავების ცენტრებზე, სადაც ისინი იყვნენ ვირუსით ინფიცირების გაზრდილი რისკის წინაშე. პოლიციისა და ადგილობრივი თანამდებობის პირების სამიზნეს წარმოადგენდნენ მოსახლეობის მოწყვლადი ჯგუფები, მათ შორის – ლგბტი ტემის წარმომადგენლები და ბავშვები, რომელთა მიმართაც, ზოგჯერ, იყენებდნენ ისეთ მოპყრობას, როგორიცაა საჯარო დამცირება და არასათანადო მოპყრობა.[3]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ფილიპინებში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ ფილიპინები წარმოადგენს მრავალპარტიულ, კონსტიტუციურ რესპუბლიკას ორ-პალატიანი საკანონმდებლო ორგანოთი. ქვეყნის პრეზიდენტია როდრიგო დუტერტე, რომელიც აღნიშნულ თანამდებობაზე 2016 წლიდან იმყოფება. ქვეყანაში შიდა უსაფრთხოებას უზრუნველყოფს ფილიპინების ეროვნული პოლიცია, ხოლო საგარეო უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელია ეროვნული თავდაცვის დეპარტამენტი და ფილიპინების შეიარაღებული ძალები. ეს უკანასკნელი, ზოგჯერ, ახორციელებს უსაფრთხოებრივ ფუნქციებს ქვეყნის შედარებით უფრო ცხელ რეგიონებში, სადაც შეიარაღებული კონფლიქტები ფიქსირდება, განსაკუთრებით – მინდანაოს რეგიონში. გუბერნატორებს, მერებს და სხვა ადგილობრივი თვითმართველობის თანამდებობის პირებს გააჩნიათ მნიშვნელოვანი გავლენა ადგილობრივ საპოლიციო შენაერთებზე, განსაკუთრებით, მათი თანამდებობებზე დანიშვნისა და რესურსების მიწოდების კუთხით. მთავრობა აგრძელებდა სამოქალაქო შეიარაღებული მოხალისეების მხარდაჭერას და მათ იარაღსაც ურიგებდა. ზოგიერთ პოლიტიკურ ოჯახსა და კლანთა ლიდერებს, მათ შორის – მინდანაოს რეგიონში, გააჩნდათ საკუთარი კერძოდ არმია, სადაც, ზოგჯერ, ახდენდნენ სამოქალაქო მოხალისეების რეკრუტირებას. უსაფრთხოების ძალებზე სამოქალაქო ხელისუფლების კონტროლი არ იყო სრულიად ეფექტური. უსაფრთხოების ძალების წევრები ჩადიოდნენ არაერთ დანაშაულს.

მიმდინარე წელს ადამიანის უფლებების კუთხით დაფიქსირებულ მნიშვნელოვან დარღვევათა შორის იყო: უკანონო და თვითნებური მკვლელობები, მათ შორის – კანონგარეშე მკვლელობები, განხორციელებული როგორც სამთავრობო ძალების, ასევე – არა-სახელმწიფოებრივი აქტორების მიერ; წამება და უკანონო დაკავება, განხორციელებული როგორც სამთავრობო ძალების, ასევე – არა-სახელმწიფოებრივი აქტორების მიერ; მძიმე და სიცოცხლისთვის საშიში საპატიმრო პირობები; სასამართლოს დამოუკიდებლობასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი პრობლემები; პირად ცხოვრებაში უკანონო და თვითნებური ჩარევა; ტერორისტული და ამბოხებული ჯგუფების მიერ ბავშვთა რეკრუტირება და საბრძოლო მოქმედებებში ჩართვა; გამოხატვის და პრესის თავისუფლების კუთხით არსებული სერიოზული შეზღუდვები, მათ შორის – ძალადობა, ძალადობის მუქარა და ჟურნალისტთა გაუმართლებელი დაკავება და სისხლისსამართლებრივი დევნა; ცენზურა და კორუფცია.

მთავრობა იძიებდა მხოლოდ ერთეულ სამართალდარღვევებს, ჩადენილს, მათ შორის – საკუთარი უსაფრთხოების ძალების, გასამხედროებული, შეიარაღებული თუ ტერორისტული დაჯგუფებების მიერ. 2016 წლიდან მოყოლებული, პოლიციის მიერ დამნაშავეთა მკვლელობის ზრდის ტენდენციის ფარგლებში, ფიქსირდებოდა მოქალაქეთა შეშფოთება პოლიციელთა დაუსჯელობასთან დაკავშირებით. აღნიშნული დამოკიდებულება ასევე გამოხატული იყო უსაფრთხოების ძალების სხვა დანაყოფების, სახელისუფლებო და ადგილობრივ თანამდებობის პირებისა და ძლიერი და გავლენიანი ბიზნეს-ფიგურების მიმართ.

მუსლიმი სეპარატისტები, კომუნისტური დაჯგუფებები და ტერორისტული ჯგუფები აგრძელებდნენ თავდასხმებს სამთავრობო უსაფრთხოების ძალებსა და სამოქალაქო პირებზე, რასაც შედეგად სდევდა ხალხის მასობრივი იძულებითი გადაადგილება და როგორც უსაფრთხოების ძალების წარმომადგენელთა, ასევე – სამოქალაქო პირების სიკვდილი. ტერორისტული ორგანიზაციები მიმართავდნენ ისეთ მეთოდებს, როგორიცაა: გამოსასყიდის მიღების მიზნით პირთა გატაცება; სამოქალაქო სამიზნეების დაბომბვა; თავის მოკვეთა და ბავშვ ჯარისკაცთა სამხედრო მოქმედებებში ჩართვა.[4]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom House ფილიპინების შესახებ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანა 1986 წელს ავტორიტარული მმართველობისგან გათავისუფლდა, კანონის უზენაესობისა და სამართლიანობის კუთხით სიტუაცია არასახარბიელო და პოლიტიკური თუ ეკონომიკური ელიტისთვის ხელსაყრელი იყო. შეიარაღებულ ჯგუფებთან დაკავშირებული ძალადობრივი ინციდენტები ათწლეულების განმავლობაში გრძელდება, თუმცა, მათი საფრთხე სახელმწიფოს მიმართ უკანასკნელ წლებში მნიშვნელოვნად შემცირდა. დაუსჯელობა ნორმას წარმოადგენს აქტივისტებისა და ჟურნალისტების წინააღმდეგ მიმართული ძალადობრივი დანაშაულებისთვის და პრეზიდენტი როდრიგო დუტერტეს მიერ 2016 წელს წამოწყებული „ნარკოტიკების წინააღმდეგ ომს“ შედეგად, ათასობით პირის კანონგარეშე მკვლელობა მოჰყვა.

ფილიპინების ხელისუფლებამ Covid-19-ის პანდემიის საპასუხოდ 2020 წლის მარტში საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა, ხოლო კონგრესმა მიიღო საგანგებო კანონი, რომელიც შეიცავდა ჯანდაცვით ზომებს, მაგრამ ასევე მნიშვნელოვნად ზრდიდა პრეზიდენტის უფლებებს საგანგებო მდგომარეობის ფარგლებში, რასაც შედეგად მოჰყვა სამართალდამცავების მიერ სიტუაციის ბოროტად გამოყენება და გამოხატვის თავისუფლების კუთხით შეზღუდვების შემოღება. 2020 წლის ბოლოსთვის არსებული სიტუაციით, ფილიპინებში ფიქსირდებოდა COVID-19 ინფიცირების 475 000 შემთხვევა, რასაც 9 200 მეტი პირის გარდაცვალება მოჰყვა.

პრეზიდენტი დუტერტეს ცნობილი „ომი ნარკოტიკების წინააღმდეგ“ ომი კვლავაც გრძელდებოდა და ლოქდაუნის პირობებში, პირველი რამდენიმე თვის განმავლობაში, 50 %-ით გაიზარდა. პრესა კვლავაც ექვემდებარებოდა რეპრესიებს ხელისუფლების მხრიდან. ABS-CBN – ქვეყნის ყველაზე ძველი და დიდი სამაუწყებლო კომპანია, მაისში დახურულ იქნა, რადგან კონგრესმა უარი განაცხადა მისთვის სამაუწყებლო ლიცენზიის გაგრძელებაზე. ივნისში, ჟურნალისტი მარია რესსა დამნაშავედ იქნა ცნობილი კიბერ-დანაშაულისთვის და 6 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიესაჯა.

ორგანიზაციის მიერ 56/100 ინდექსის შეფასებით, ფილიპინები კატეგორიზებულია როგორც „ნაწილობრივ თავისუფალი“ სახელმწიფო. [5]

Amnesty International 2020 წლის ანგარიშის მიხედვით, ხელისუფლების მიერ ნარკოტიკების წინააღმდეგ ომის ფარგლებში, ადგილი ჰქონდა კანონგარეშე მკვლელობებსა და სხვა უფლებადარღვევებს. უფლებადამცველები და პოლიტიკური აქტივისტები ექვემდებარებოდნენ ისეთ მოპყრობას, როგორიცაა: დაკავება; უკანონო სისხლისსამართლებრივი დევნა; არასათანადო მოპყრობა და მკვლელობები. მედია თავისუფლება არასათანადოდ იყო შეზღუდული და, ამავდროულად, მიღებული იქნა საშიში ანტი-ტერორისტული კანონმდებლობა. სხვადასხვა ჯგუფები გმობდნენ მთავრობის მიერ COVID-19 პანდემიის საწინააღმდეგოდ არჩეულ მეთოდებს. ასევე, პრეზიდენტმა დუტერტემ, კონგრესს სიკდილით დასჯის სასჯელის აღდგენის მოთხოვნით მიმართა.

მთავრობის მიერ COVID-19 გავრცელების საწინააღმდეგოდ მიღებულმა ზომებმა შედეგად არაერთი უფლების შელახვა გამოიწვია. პრეზიდენტმა დუტერტემ უსაფრთხოების ძალებს და ადგილობრივი თვითმართველობის თანამდებობის პირებს უბრძანა, „ადგილზე დაეცხრილათ“ ისინი, ვინც „პრობლემებს ქმნიდა“ კარანტინისას. ამას გარდა, კონკრეტული ჩინოვნიკები ბრალდებულ იყვნენ ადამიანების ძაღლის გალიებში გამომწყვდევის ფაქტებთან დაკავშირებით, მათ მიერ კარანტინის პირობების სავარაუდო დარღვევის გამო. [6]

[1]Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts – Philippines, available at https://www.rulac.org/browse/conflicts/non-international-armed-conflicts-in-the-philippines [accessed 26 July 2021]

[2] UK Foreign, Commonwealth and Development Office – Foreign travel advice Philippines; published on 23 July 2021; available at https://www.gov.uk/foreign-travel-advice/philippines [accessed 26 July 2021]

[3]Human Rights Watch – World Report 2021 – Philippines; published in January 2021; available at

[accessed 26 July 2021]

[4] United States Department of State – 2020 Country Report on Human Rights Practices: Philippines; published in March 2021; available at

[accessed 26 July 2021]

[5] Freedom House – Freedom in the World 2021 – Philippines; published in March 2021; available at

[accessed 26 July 2021]

[6] Amnesty International – Amnesty International Report 2020/21; The State of the World’s Human Rights; Philippines 2020; published in April 2021; available at

[accessed 26 July 2021]

ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC – „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts)მიხედვით, დღევანდელი მდგომარეობით, პაკისტანში  საერთაშორისო ტიპის შეიარაღებული კონფლიქტიარ ფიქსირდება. თუმცა,სახეზეა არა-საერთაშორისო ტიპის კონფლიქტი, კერძოდ, პაკისტანის მთავრობა აქტიურად ებრძვის ქვეყნის ტერიტორიაზე მოქმედ რამდენიმე შეიარაღებულ დაჯგუფებას, მათ შორის – ტერორისტულ ორგანიზაცია „თალიბანთან“ ასოცირებულ ჯგუფებს და ბალოჩისტანის დამოუკიდებლობისთვის მებრძოლებს.[1]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისის (EASO) მიერ 2020 წლის ოქტომბერში გამოქვეყნებული ანგარიშის მიხედვით, რომელიც პაკისტანში უსაფრთხოების კუთხით არსებულ ვითარებას ეხება, ქვეყანაში უსაფრთხოების კუთხით არსებული სიტუაცია რეგიონების მიხედვითა განსხვავებულია. მასზე ასევე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს კონკრეტული ფაქტორები, როგორიცაა – პოლიტიკური ძალადობა; არასახელმწიფო შეიარაღებული აქტორების მიერ ჩადენილი ქმედებები; ეთნიკური კონფლიქტები და კონფესიური ტიპის ძალადობა. ამას გარდა, საშინაო უსაფრთხოებაზე ზოგჯერ უარყოფითად აისახება მცირე შეტაკებები,  მეზობელ ქვეყნებთან (ინდოეთი და ავღანეთი), რომლებიც ზოგჯერ ძალადობის მაღალ მაჩვენებელს აღწევს.

ანგარიშის მიხედვით, ზოგადად, პაკისტანში ძალადობის მაჩვენებლის ზრდა უკავშირდება ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთი ნაწილში არასტაბილურ ვითარებას, რომელიც დაიწყო 2001 წელს, ავღანეთში თალიბანის რეჟიმის დამხობის შემდეგ. ავღანური თალიბანის ზოგიერთი წევრი, გაექცა რა აშშ-ის მეთაურობით შემოჭრილ საერთაშორისო კოალიციას, დასახლდა ორ ძირითად რეგიონში – FATA და ხიბერ პახტუნკხვა. დროთა განმავლობაში, აღნიშნულ რეგიონებში მათ გაზარდეს საკუთარი გავლენა და დაიქვემდებარეს ანალოგიურ იდეოლოგიურ მოტივებზე შექმნილი ადგილობრივი შეიარაღებული ჯგუფები. საბოლოოდ, აღნიშნული პროცესი გადაიქცა რეგიონის ერთგვარ „თალიბანიზაციად“. თალიბანის მიდგომები იყო საკმაოდ მკაცრი და კონსერვატიულ ისლამურ პრინციპებზე დაფუძნებული, რამაც შედეგად სამოქალაქო პირებზე ძალადობა და, საბოლოოდ, პაკისტანის ხელისუფლებასთან კონფლიქტი გამოიწვია. 2007 წლიდან მოყოლებული, ზემოხსენებულ 2 რეგიონში პაკისტანის მთავრობამ განახორციელა რამდენიმე მასშტაბური სამხედრო ოპერაცია, რამაც ზოგიერთ შემთხვევაში, პირთა მასობრივი იძულებითი გადაადგილება გამოიწვია.

ანგარიშში საუბარია მოვლენათა შემდგომ განვითარებაზე და გასული წლების განმავლობაში, რეგიონებში უსაფრთხოების კუთხით სტაბილურობის დამყარების არაერთ მცდელობაზე. მათ შორის, იყო 2014 წლის სამშვიდობო მოლაპარაკებები, რომელიც საბოლოო ჩაიშალა; 2014 წლის 20 პუნქტიანი სამოქმედო გეგმა; 2015-2016 წლებში განხორციელებული მასშტაბური სამხედრო ოპერაცია – Zarb-e-Azb; 2017 წელს – ოპერაცია „Radd-Ul-Fasaad“ და ა.შ.

ანგარიშის მიხედვით, ბოლო 4-5 წლის განმავლობა, პაკისტანში უსაფრთხოების კუთხით არსებული სიტუაციის გაუმჯობესების ტრენდი შეინიშნება. ყოველწლიურად, წინა წელთან შედარებით, ნაკლები ინციდენტი და ნაკლები მსხვერპლი ფიქსირდება.

2020 წლის ივლისში, 2019 წელს უსაფრთხოების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ სატელეფონო ინტერვიუსას ექსპერტმა ასად ჰაშიმმა ოფისს განუხდა: „შეინიშნება ზოგადი ძალადობის კლება, რაც თავსებადია 2014 წლიდან დაწყებულ ტრენდთან. თუმცაღა, სერიოზული საფრთხეები ჯერ კიდევ არსებობს, 2019 წელს, ჯერ კიდევ ფიქსირდებოდა ისეთი ტიპის ძალადობრივი ინციდენტები, როგორიცაა: ხელნაკეთი ასაფეთქებელი მოწყობილობებით, ხელყუმბარებით და სარაკეტო ბომბებით თავდასხმები; თვითმკვლელი ტერორისტების თავდასხმები და გამიზნული მკვლელობები.

2020 წლის აგვისტოში, პაკისტანში 2020 წლის პირველ ნახევარში უსაფრთხოების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ ექსპერტმა მაიკლ კუგელმანმა განაცხადა, რომ 2019 წელთან შედარებით, სიტუაცია შედარებით მშვიდი იყო. თუმცაღა, ერთ-ერთ სერიოზულ და საყურადღებო საკითხს წარმოადგენდასეპარატისტული შეიარაღებული დაჯგუფებების ქმედებები. 2019 წლის ბოლოდან მოყოლებული და 2020 წლის პირველი ნახევარშიც, ისეთი ჯგუფები, როგორიცაა მაგ. „ბალოჩისტანის გათავისუფლების არმია“ შედარებით გააქტიურდნენ და მოაწყვეს რამდენიმე თავდასხმა, მათ შორის – კარაჩიში მდებარე ერთ-ერთ სააქციო ბირჟაზე. 2020 წელს, უსაფრთხოების კუთხით ყველაზე მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენდა განცხადება ალიანსის შესახებ ბალოჩ სეპარატისტთა ჯგუფებსა და სინდჰის პროვინციაში მოქმედ ნაციონალისტთა დაჯგუფებებს შორის.აღნიშნული პროვინციათშორისი ალიანსი თავისი ხასიათით უპრეცედენტოა და მიანიშნებს არა-მუსლიმური, ანტი-სახელმწიფოებრივი აქტორების სურვილზე, საკუთარ ბრძოლას უფრო დიდი მასშტაბი მიანიჭონ.[2]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი პაკისტანში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული ვითარების შესახებ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ პაკისტანი არის ფედერალური მოწყობის საპარლამენტო რესპუბლიკა, რომლის სათავეშიც, 2018 წლიდან Tehreek-e-Insaf (PTI) პარტიაა, ხოლო ქვეყნის პრემიერ-მინისტრია აღნიშნული პარტიის ლიდერი – იმრან ხანი.

პაკისტანში  საშინაო უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელი ძირითადი ორგანო პოლიციაა, რომლის ადგილობრივი დანაყოფებიც ფედერალური ერთეულების მთავრობების იურისდიქციაშია. ამას გარდა, ქვეყნის ზოგიერთ რეგიონში (მაგალითად, ბალოჩისტანი, ხიბერ პახტუნკხვა) ასევე მოქმედებენ გასამხედროებული ჯგუფები და რეინჯერები, რომლებიც ფედერალურ შინაგან საქმეთა სამინისტროს ექვემდებარებიან. ზემოხსენებულ ჯგუფთა ძირითადი მიზანია შეინარჩუნონ უსაფრთხოება პაკისტანი-ავღანეთის საზღვრის მიმდებარე ტერიტორიაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ოფიციალურად, ქვეყნის უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელი სამსახურები ექვემდებარებიან სამოქალაქო სტრუქტურებს და მთავრობას, ზოგჯერ, ისინი მაინც მოქმედებენ დამოუკიდებლად, ყოველგვარი სამთავრობო მონიტორინგის გარეშე.

მიმდინარე საანგარიშო პერიოდში, პაკისტანში დაფიქსირებულ მნიშვნელოვან უფლებათა დარღვევათა შორის იყო:უკანონო და თვითნებური მკვლელობები, მათ შორის – სამთავრობო უწყებების მიერ ჩადენილი კანონგარეშე მკვლელობები; იძულებითი გაუჩინარების შემთხვევები; სამთავრობო ძალების მიერ ჩადენილი წამება, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობა; მძიმე და სიცოცხლისთვის საშიში საპატიმრო პირობები თვითნებური დაკავება; პოლიტიკური პატიმრები;პოლიტიკურად მოტივირებული რეპრესალიები საზღვარგარეთ მყოფი პირების მიმართ; პირად ცხოვრებაში უკანონო ჩარევა; აზრის გამოხატვის, პრესის და ინტერნეტის თავისუფლების კუთხით არსებული შეზღუდვები, მათ შორის – ცენზურა და ჟურნალისტების მიმართ ძალადობა; შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების შეზღუდვა; რელიგიის თავისუფლების კუთხით არსებული საკმაოდ მკაცრი შეზღუდვები; შეზღუდვები გადაადგილების თავისუფლების კუთხით; კორუფცია; ტრეფიკინგი და ა.შ. როგორც წესი, აღნიშნულ სამართალდარღვევებზე სამთავრობო პასუხისმგებლობის საკითხი, იშვიათად თუ დგებოდა. ამას გარდა, შესაბამისი სამსახურები თითქმის არ სჯიდნენ ადამიანის უფლებების დარღვევებისთვის დამნაშავე საჯარო მოხელეებს.

პაკისტანში, ზოგადად ადამიანის უფლებების კუთხით არსებულ მდგომარეობას, აუარესებს ისეთი არასახელმწიფო აქტორების, როგორიცაა შეიარაღებული დაჯგუფებები და ტერორისტულ ორგანიზაციები, მიერ  ჩადენილი ძალადობა. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ გასულ წელთან შედარებით, მთლიანი ქვეყნის მასშტაბით ტერორისტული ძალადობის მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად იყო შემცირებული, რაც თანხვედრაშია უკანასკნელ წლებში დაფიქსირებულ, ზოგადი კლების ტენდენციასთან.უსაფრთხოების ძალები, პოლიცია და სამართალდამცავი ორგანოები ახორციელებდნენ მასშტაბურ კამპანიებს ტერორისტული და სხვა შეიარაღებული დაჯგუფებების წინააღმდეგ. მიუხედავად ამისა, ადგილობრივი თუ უცხოური შეიარაღებული ორგანიზაციების მიერ განხორციელებულ ძალადობასა და სოციალურ თუ სექტარულ შეუწყნარებლობას საკუთარ წვლილი შეჰქონდა უკანონობის განცდაში.  2020 წლის დეკემბრის მდგომარეობით, ზემოხსენებული არასახელმწიფო აქტორების ქმედებების შედეგად განხორციელებულ ძალადობას 499 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა (2019 წელს აღნიშნული მაჩვენებელი 365 იყო, ხოლო 2018 წელს – 697).[3]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom Houseპაკისტანის შესახებ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში წერდა, რომ პაკისტანი რეგულარულად ატარებს არჩევნებს კონკურენტულ, მულტი-პარტიულ პოლიტიკურ გარემოში. თუმცა, ქვეყანაში სამხედრო ფრთა ფლობს უზარმაზარ გავლენას უსაფრთხოებისა და სხვა მნიშვნელოვან საკითხებზე, ახორციელებს მედიის დაშინებას და არ ექვემდებარება არანაირ პასუხისმგებლობას ძალის კანონგარეშე ან/და განურჩეველი მეთოდით გამოყენების გამო. პაკისტანის ხელისუფლება აწესებს სელექციური ხასიათის შეზღუდვებს სამოქალაქო თავისუფლებებზე და ისლამისტი შეიარაღებული დაჯგუფებები ახორციელებენ თავდასხმებს რელიგიურ უმცირესობებსა და ოპონენტებად აღქმულ სუბიექტებზე. ორგანიზაციის მიერ 37/100 შეფასებით, პაკისტანი წარმოადგენს „ნაწილობრივ თავისუფალ“ ქვეყანას.

მიუხედავად იმისა, რომ პაკისტანის ხელისუფლების მიერ COVID-19 გავრცელების საწინააღმდეგო „ლოქდაუნი“ იყო დაწესებული, რამდენიმე ცნობილი იმამი იგნორირებას უწევდა დაწესებულ შეზღუდვებს და მოუწოდებდა მრევლს, არ დამორჩილებოდნენ სამთავრობო დირექტივებს. აღნიშნული პირები კი, თავის მხრივ, თავს ესხმოდნენ იმ პოლიციელებს, რომლებიც ცდილობდნენ მათ შეჩერებას. წლის ბოლოსთვის არსებული მდგომარეობით, პაკისტანში დადასტურებული იყო COVID-19-ით ინფიცირების 497 000 შემთხვევა, რასაც 10 000 პირზე მეტის სიცოცხლე ემსხვერპლა.

რაც შეეხება სასამართლოს დამოუკიდებლობის კუთხით არსებულ ვითარებას, ანგარიშის მიხედვით, პაკისტანის სასამართლო შტო პოლიტიზებულია და ისტორიულად ჩართულია სამხედროების, სამოქალაქო ხელისუფლებისა და ოპოზიციურ პოლიტიკოსებს შორის ძალაუფლებისთვის ბრძოლის პროცესში. 2020 წლის განმავლობაში, ყოფილი პრემიერ-მინისტრი ნავაზ შარიფისა და სხვა წამყვანი ოპოზიციური პარტიების (PML-N; PPP) ლიდერთა წინააღმდეგ კორუფციის ბრალდებით ახალი საქმეები აღძრეს. ორგანიზაციის შეფასებით, ამ პროცესების გამო, სასამართლომ დაუშვა საკუთარი თავის ჩართულობა და ინსტრუმენტად გამოყენება ეროვნულ პოლიტიკაში.

2020 წელს, მოსამართლე ქაზი ფაეზ ისა დაექვემდებარა კომპლექსურ სამართლებრივ დავას, რადგან მის მიმართ არსებობდა ეჭვი, რომ გააჩნდა დაუდეკლარირებელი ქონება გაერთიანებულ სამეფოში. იუსტიციის მოქმედმა მინისტრმა დროებით დატოვა საკუთარი თანამდებობა, რათა აღნიშნულ საქმეში ყოფილიყო მთავრობის წარმომადგენელი. უზენაესი სასამართლოს ერთ-ერთმა მოსამართლემ – უმარ ატა ბანდიალმა განაცხადა, რომ ისას წინააღმდეგ საქმე უსაფუძვლო იყო და საფრთხეს უქმნიდა მთლიანი სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობას.

ზოგადად, სასამართლო სისტემაში იყო ენდემური ხასიათის პრობლემები, მათ შორის – კორუფცია; დაშინებები; დაგროვილ საქმეთა დიდი რაოდენობა და მსჯავრდების დაბალი მაჩვენებელი სერიოზული დანაშაულებისას. სასამართლოს დამოუკიდებლობის და მიუკერძოებლობის მაჩვენებელი, ორგანიზაციის მიერ მაქსიმალური 4 ქულიდან 1-ით ფასდება.[4]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watch პაკისტანის შესახებ 2021 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ 2020 წელს, პაკისტანის ხელისუფლება დევნიდა და ზოგჯერ სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობასაც კი უქვემდებარებდა უფლებადამცველებს, ადვოკატებსა და ჟურნალისტებს, მათ მიერ სამთავრობო ჩინოვნიკებისა და მთავრობის კრიტიკის გამო.

შესაბამისი სამსახურები იყენებდნენ „დრაკონული“ ხასიათის კონტრ-ტერორისტულ კანონმდებლობას, რათა ჩაეხშო განსხვავებული აზრი და ხელისუფლება მკაცრ რეგულაციებს უქვემდებარებდა სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფებსა და იმ ორგანიზაციებს, რომლებიც მისი კრიტიკით გამოირჩეოდნენ. ქალები, რელიგიური უმცირესობები და ტრანსგენდერი პირები კვლავ ექვემდებარებოდნენ ძალადობას, დისკრიმინაციასა და სამართლებრივ დევნას, ხოლო მთავრობა, რიგ შემთხვევებში, ვერ ახერხებდა მათ ადეკვატურ დაცვას ან დამნაშავეების სათანადო დასჯას. პაკისტანის ხელისუფლებამ ასევე ვერ მოახერხა დაეყენებინა სამართალდამცავი სააგენტოების პასუხისმგებლობის საკითხი, მიუხედავად იმისა, რომ ვრცელდებოდა მათ მიერ პირთა სავარაუდო წამებისა და კანონგარეშე მკვლელობის ახალი ბრალდებები. ისლამისტი შეიარაღებული ჯგუფების თავდასხმებს, რომლის სამიზნესაც როგორც წესი, რელიგიური უმცირესობები და სამართალდამცავები წარმოადგენდნენ,  ათობით პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა.

ხელისუფლება ასევე სადამსჯელო ღონისძიებათა კამპანიას ახორციელებდა ოპოზიციური პარტიების წევრებსა და მხარდამჭერებზე. ზოგიერთი ოპოზიციური ლიდერი, მათ შორის – ყოფილი სახელმწიფო მეთაური თუ მინისტრთა კაბინეტის ყოფილი წევრები განსასჯელის სკამზე იმყოფებოდა პოლიტიკურად მოტივირებული კორუფციის ბრალდებების საფუძველზე.[5]

ავსტრალიის მთავრობის საგარეო საქმეთა და ვაჭრობის დეპარტამენტი პაკისტანის შესახებ 2019 წლის ანგარიშში წერდა, რომ პაკისტანის რეგიონალური პოლიციის ეფექტურობა და ის გამოწვევები, რომლებსაც ისინი ექვემდებარებიან, განსხვავებულია გეოგრაფიული ლოკაციის მიხედვით. თუმცა, ზოგადად, პოლიციელთა ეფექტურობა პაკისტანში შეზღუდულია, რაც დიდწილად განპირობებულია რესურსების ნაკლებობით, ტრენინგების დაბალი დონით, არასაკმაირი და მოძველებული აღჭურვილობითა და ზემდგომთა, პოლიტიკურ აქტორთა, უსაფრთხოების ძალებისა და სასამართლოს მხრიდან მათზე ზეწოლით. სექტარული ხასიათის ძალადობისა და შიდა ტერორიზმის გამო, საპოლიციო რესურსები მიმართულია არა ზოგადად, საზოგადოებაში საპოლიციო როლის შესრულებაზე, არამედ – კონკრეტული ძალადობრივ ინციდენტებზე რეაგირებაზე. პაკისტანელ ხალხში ფართოდ არის გავრცელებული აღქმა, რომ პოლიციაში კორუფციის მაღალი დონეა და პოლიციისადმი მათი ნდობა, დაბალია.

რაც შეეხება სასამართლო სისტემას, ის უკიდურესად გადატვირთულია დაგროვილი საქმეებით. დეპარტამენტს გააჩნია ინფორმაცია იმ პირების შესახებ, რომლებმაც ორი ათწლეული გაატარეს წინასწარ დაკავებაში მანამ, სანამ უზენაესი სასამართლომ არასაკმარისი მტკიცებულებების გამო დარბაზიდან გაათავისუფლებდა. ადგილობრივი და საერთაშორისო დამკვირვებლების მიხედვით, სასამართლო სისტემაში ფიქსირდება როგორც კორუფცია, ასევე – მოსამართლეთა დაშინება რელიგიურად მგრძნობიარე საქმეების დროს. დეპარტამენტს ასევე გააჩნია ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ პაკისტანის სამხედრო ელიტა ახდენდა უზენაესი სასამართლოს ზოგიერთ მოსამართლეზე ზეწოლას მას შემდეგ, რაც ისინი ჩაერივნენ იძულებით გაუჩინარებებისა და სხვა, სამხედროთა ინტერესების საწინააღმდეგო საქმეებში.[6]

[1] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts – Pakistan; available at https://www.rulac.org/browse/countries/pakistan [accessed 20 July 2021]

[2] EASO – Pakistan Security situation; published in October 2020; available at

[accessed 20 July 2021]

[3] United States Department of State – “2020 Country Reports on Human Rights Practices: Pakistan”; published in March 2020; available at

[accessed 20 July 2021]

[4] Freedom House – Freedom in the World 2021 – Pakistan; published in March 2021; available at

[accessed 20 July 2021

[5] Human Rights Watch – World Report 2021 – Pakistan; published in January 2021; available at

[accessed 20 July 2021]

[6]Australian DFAT – DFAT COUNTRY INFORMATION REPORT PAKISTAN; published in February 2019; available at

[accessed 20 July 2021]

გაერთიანებული სამეფოს საშინაო საქმეთა ოფისი 2020 წლის მაისში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ EASO-ს 2019 წლის სახელმძღვანელო ანგარიშის მიხედვით, ბალხის პროვინცია წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე სტაბილურ რეგიონს ავღანეთში, თუმცა, აღსანიშნავია ისიც, რომ ზოგიერთი შეიარაღებული ჯგუფი აქაც აქტიურია. 2017 წლის ბოლოს, განსაკუთრებით პროვინციის დედაქალაქ მაზარ-ე-შარიფში დაფიქსირდა რამდენიმე თავდასხმა, განხორციელებული შეიარაღებული დაჯგუფებების მიერ. იმავე წყარო 2019 წლის ივნისის ანგარიშში წერდა, რომ მაზარ-ე-შარიფში ადგილი აქვს დანაშაულებრივი ქმედებების ზრდას, მათ შორის – შეიარაღებულ ყაჩაღობებს, მკვლელობებს, შეტაკებებს და გატაცების შემთხვევებს. თუმცა, თავად EASO ქალაქში არსებულ ზოგად სიტუაციას შედარებით დადებითად აფასებს და ამბობს, რომ მაზარ-ე-შარიფში განურჩეველი ძალადობის მხოლოდ დაბალ დონეს აქვს ადგილი.

ბოლო დროს მომხდარი ინციდენტებიდან აღსანიშნავია 2019 წლის 30 აპრილი, როდესაც პოლიციის მანქანაზე დამაგრებული მაგნიტური ბომბი აფეთქდა, რასაც ერთი პოლიციის ოფიცრის სიცოცხლე ემსხვერპლა. ანგარიშის მიხედვით, ქ. მაზარ-ე-შარიფი სამთავრობო კონტროლსაა დაქვემდებარებული.[1]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი EASO ავღანეთში უსაფრთხოების კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ 2020 წლის სექტემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ 2019 წლის პირველ ნახევრამდე, ბალხის პროვინცია ავღანეთში ერთ-ერთ ყველაზე სტაბილურ და მშვიდ პროვინციად ითვლებოდა. ეს მეტწილად განპირობებული იყო პროვინციაში ძალაუფლებაზე ყოფილი სამხედრო მეთაურის – ატტა მოჰამმედ ნურის მონოპოლიით, რომელიც ბალხის გუბერნატორის პოზიციას ათწლეულზე მეტი ხნის პერიოდში იკავებდა. მისი თანამდებობიდან გადადგომის შემდგომ, ერთ-ერთი წყაროს შეფასებით (შვედეთის მიგრაციის სააგენტო) მასსა და პრეზიდენტს შორის დაძაბულობა გაიზარდა, რასაც დედაქალაქ მაზარ-ე-შარიფში სხვადასხვა პირებთან (თანამდებობის პირები, პარლამენტის წევრები და ა.შ.) აფილირებულ შეიარაღებულ პირთა რაოდენობის ზრდა მოჰყვა. შედეგად, ადგილი ჰქონდა დანაშაულებრივი ქმედებების ზრდას, მათ შორის – შეიარაღებულ ყაჩაღობებს, მკვლელობებს, შეტაკებებს და გატაცების შემთხვევებს.

ანგარიშის მიხედვით, სხვა ჩრდილო პროვინციებთან შედარებით, „თალიბანს“ ბალხში დიდი გავლენა არ გააჩნია. თუმცაღა, მიუხედავად ამისა, გავრცელებული ცნობებით, 2019 წელს პროვინციაში თალიბანის გავლენა გაიზარდა და ის მოქმედი იყო ბალხის თითქმის ყველა დასახლებაში. ერთ-ერთი წყაროს (Long War Journal) მიხედვით, 2020 წლის  ივლისის მდგომარეობით, თალიბანი ბალხში აკონტროლებდა „Dawlatabad” დასახლებას, ხოლო Charbulak; Chemtal და Zari დასახლებები „შერეულ“ კონტროლს იყო დაქვემდებარებული. რაც შეეხება ბალხის სხვა დასახლებებს, მათ ავღანეთის მთავრობა აკონტროლებდა.

ადგილობრივი წყაროების მიხედვით, 2019 წლის დეკემბრის მდგომარეობით, ჩრდილოეთის ყველა პროვინციაში,  მათ შორის – ბალხში, დაჯგუფებამ „ისლამური სახელმწიფო – ხორასანი“ (ISKP) საკუთარი გავლენა გაზარდა. თუმცაღა. ACLED-ის მიერ 2019 წლის 1 მარტიდან 2020 წლის 30 ივნისამდე პერიოდში აღრიცხულ სტატისტიკაში, ბალხის პროვინციაში აღნიშნულ დაჯგუფებასთან დაკავშირებული უსაფრთხოებრივი ინციდენტები არ დაფიქსირებულა.

2019 წელს, UNAMA-მ აღრიცხა 277 სამოქალაქო დანაკარგი ბალხში (108 გარდაცვლილი და 169 დაშავებული). ეს 2018 წლის მაჩვენებელთან შედარებით, 22 %-იანი ზრდის მაჩვენებელია. დანაკარგების მთავარ გამომწვევ მიზეზებს შორის იყო სახმელეთო შეტაკებები; ხელნაკეთი ასაფეთქებელი მოწყობილობები (IED) და გამიზნული მკვლელობები. 2020 წლის პირველი ნახევრის მაჩვენებლით, UNAMA-მ ბალხში 344 სამოქალაქო დანაკარგი აღრიცხა, რაც ავღანეთის პროვინციებს შორის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია.

ACLED-ის მიერ 2019 წლის 1 მარტიდან 2020 წლის 30 ივნისამდე პერიოდში აღრიცხული სტატისტიკის მიხედვით, ბალხის პროვინციაში დაფიქსირდა 811 ძალადობრივი ინციდენტი, რომელთაგან 631 შეფასებულია, როგორც „ბრძოლა“; 162 – „აფეთქება/დისტანციური ძალადობა“; ხოლო 18 – „ძალადობა სამოქალაქო პირებზე“. გაეროს მონაცემების მიხედვით, ბალხში უსაფრთხოების კუთხით სიტუაცია 2019 წლიდან უარესდებოდა და 2020 წლის პირველ ნახევარში ის 4 ყველაზე აქტიურ პროვინციას შორის იყო.

რაც შეეხება კონკრეტულად ქ. მაზარ-ე-შარიფს, საანგარიშო პერიოდში აღნიშნული ქალაქი წარმოადგენდა შეტაკებების სცენას, რაც ძირითადად გამოიხატებოდა პოლიტიკურ დაპირისპირებებსა და ძალაუფლების დემონსტრირებაში. მაგ. 2019 წლის 14 მარტს შეტაკება მოხდა ყოფილ გუბერნატორ ატტა ნურის მხარდამჭერებსა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს ძალებს შორის. შედეგად, ათობით პირი, მათ შორის – პოლიციელები თუ სამოქალაქო პირები, დაშავდნენ. 2019 წლის 7 მაისს, პოლიციასა და „ჯიჰადის“ ადგილობრივ მეთაურებს შეტაკებას 2 პირის, მათ შორის – ერთი სამოქალაქოს სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 5 – დაშავდა. 2019 წლის 14 დეკემბერს თითქმის 24 საათიანი შეტაკება მოხდა ავღანეთის უსაფრთხოების ძალებსა და შეიარაღებულ პირებს შორის, რომლებიც იყვნენ ფარიაბის პოლიციის ყოფილი უფროსის – ნიზამუდდინ ქაისარის მხარდამჭერები. შეტაკება იმდენად მძიმე იყო, რომ მიმდებარე ტერიტორიიდან მაცხოვრებლები გაიქცნენ, რადგან მხარეები ერთმანეთს ბომბავდნენ. დაზიანდა მახლობლად მდებარე სამოქალაქო სახლები.

საპრეზიდენტო არჩევნების დღე – 2019 წლის 28 სექტემბერი, მაზარ-ე-შარიფში საკმაოდ მშვიდი იყო, მიუხედავად იმისა, რომ ქალაქში არ მიუღიათ უსაფრთხოების კუთხით რაიმე განსაკუთრებული ზომა და არ იყო საკონტროლო გამშვები პუნქტები. მიუხედავად ამისა, წინა არჩევნებთან შედარებით, აქტიურობა დაბალი იყო. ერთ-ერთი წყაროს (Landinfo) მიხედვით, რომელმაც 2019 წლის ბოლოს ავღანეთში ფაქტების დამდგენი მისია გააგზავნა, ადგილობრივები აცხადებდნენ, რომ უსაფრთხოების კუთხით სიტუაცია 2019 წელს, წინა წელთან შედარებით, გაუარესდა. თუმცა, ისინი ამ გაუარესებას ძირითადად მომატებულ კრიმინალთან და არა – კონფლიქტთან დაკავშირებულ ძალადობასთან აკავშირებდნენ. მაზარ-ე-შარიფის მაცხოვრებლებმა იგივე განუცხადეს სხვა წყაროსაც (Pajhwok) – რომ 2019 და 2020 წლებში უსაფრთხოების კუთხით სიტუაცია უარესდებოდა და რომ ქალაქში დანაშაულებრივი ქმედებების ზრდის ტრენდი იყო. [2]

ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნისა და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტირების ცენტრი (ACCORD) 2021 წლის 6 მაისს გამოქვეყნებულ სპეციალურ ანგარიშში ჰერათსა და მაზარ-ე-შარიფში უსაფრთხოების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერდა, რომ 2020 წლის იანვრიდან 2021 წლის აპრილის ჩათვლით, ადგილი ჰქონდა ჯამში დაახლოებით 30 შემთხვევას (17 2020 წელს, 13 – 2021 წლის აპრილამდე პერიოდში). ინციდენტებს შორის იყო: აფეთქებები ხელნაკეთი ასაფეთქებელი მოწყობილობებითა თუ სხვა ტიპის ბომბებით; თვითმკვლელი ტერორისტის თავდასხმა; სროლები და ა.შ. ინციდენტებს შორის ხუთში (2020 წელს ერთ, ხოლო 2021 წელს – 4 ინციდენტში) ასევე ფიგურირებდა დაჯგუფება „თალიბანი“.[3]

[1] UK Home Office – Country Policy and Information Note Afghanistan: security and humanitarian situation; published in May 2020; available at

[accessed 17 May 2021]

[2] EASO – Afghanistan Security situation; published in September 2020; available at

[accessed 18 may 2021]

[3] ACCORD – Ecoi.net featured topic on Afghanistan: Security situation and socio-economic situation in Herat-City and Mazar-e Sharif; published on 6 May 2021; available at https://www.ecoi.net/en/countries/afghanistan/featured-topics/security-situation-and-socio-economic-situation-in-herat-city-and-mazar-e-sharif/#Toc517936358 [accessed 18 May 2021

უსაფრთხოების და ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარება – ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC –  „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts) მიხედვით, პალესტინის სახელმწიფოს ტერიტორიები ოკუპირებია ისრაელის მიერ. საერთაშორისო თანამეგობრობა აღიარებს ისრაელს, როგორც ოკუპანტ ძალას, რომელსაც ოკუპირებული აქვს დასავლეთი სანაპირო (მათ შორის – აღმოსავლეთი იერუსალიმი) და ღაზას სექტორი. [1]

ბელგიის სამეფოს ლტოლვილთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა გენერალური კომისარიატი 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ანგარიშში ღაზას სექტორში უსაფრთხოების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერდა, რომ მას შემდეგ, რაც 2007 წელს ღაზას სექტორში ძალაუფლება დაჯგუფება „Hamas”-მა ჩაიგდო ხელში, ისრაელმა აღნიშნული რეგიონის სრული ბლოკადა მოახდინა. აღნიშნულის შემდგომ, სექტორში უსაფრთხოების კუთხით სიტუაცია ცვალებადია: სახეზეა დაბალი ინტენსივობის შეტაკებები ისრაელის შეიარაღებულ ძალებსა და „ჰამასს“ შორის, რაც ზოგჯერ გადაიზრდება შედარებით უფრო ინტენსიურ ძალადობაში. „ჰამასი“ იყენებს სარაკეტო იერიშებს და საზღვრის მიმდებარე თავდასხმებს, რათა აიძულოს ისრაელი, მოხსნას ბლოკადა. ხოლო, ისრაელის თავდაცვის სამინისტრო, თავის მხრივ,  იყენებს სამხედრო ძალას და ბლოკადას, რათა შეინარჩუნოს არსებული სიტუაცია. ძალადობის ესკალაციის მოკლე, თუმცა ინტენსიურ შემთხვევებს ადგილი აქვს მაშინ, როდესაც დაპირისპირებული მხარეები ძალადობის კონკრეტულ ზღვარს გადადიან. მაგალითად, ასეთი შემთხვევა დაფიქსირდა 2014 წელს, რასაც  შედეგად მოჰყვა ოპერაცია „Protective Edge”  – ყველაზე ინტენსიური კონფლიქტი ღაზაში 2007 წლის შემდგომ.

ანგარიშის მიხედვით, 2018 წლის 15 მაისიდან მოყოლებული, „ჰამასი“ და ისრაელი ჩართულნი არიან არაფორმალურ მოლაპარაკებებში. თუმცა, ძალადობა (სასაზღვრე ძალადობა, სარაკეტო იერიშები და ა.შ.) პალესტინის მხარეს პერიოდულად კვლავ იჩენს თავს მაშინ, როდესაც „ჰამასი“ მიიჩნევს, რომ ისრაელის მხარე დანაპირებს სათანადოდ არ ასრულებს. ამას კიდე შედეგად მოჰყვება ისრაელის მხრიდან პასუხი, რაც ხშირად საჰაერო დაბომბვებისა და ეკონომიკური სანქციების სახეს იღებს. ძალადობის ესკალაციის უკანასკნელი შემთხვევა 2020 წლის აგვისტოს მეორე ნახევარში დაფიქსირდა. საბოლოოდ, 31 აგვისტოს მხარეები ცეცხლის შეწყვეტაზე შეთანხმდნენ.

ანგარიშის მომზადების პერიოდში, ღაზას სექტორში მობინადრე პალესტინელები შედარებით უსაფრთხო პირობებში ცხოვრობდნენ, რაც გამოწვეული იყო კოვიდ-19 პანდემიით. 2019 წლის დეკემბერს შეწყვეტილი ოპოზიციის საპროტესტო დემონსტრაციები კვლავაც არ გაგრძელებულა. ისრაელმა  „ჰამასის“ პოზიციები ბოლოს 2020 წლის ნოემბერსა და დეკემბერში დაბომბა, რაც წარმოადგენდა საპასუხო იერიშებს. აღნიშნულ ინციდენტებს მსხვერპლი არ მოჰყოლია. UNOCHA-ს მიხედვით,  2020 წლის 1 ოქტომბრიდან 2021 წლის 15 მარტის პერიოდში, ღაზას სექტორში უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტებს შედეგად არც ერთი პალესტინელი სამოქალაქო პირის სიცოცხლის მოსპობა არ მოჰყოლია. ხოლო, 2020 წლის მანძილზე, ღაზას სექტორში აღირიცხა 5 სამოქალაქო დანაკარგი.

რაც შეეხება დაშავებულთა კუთხით სტატისტიკას, კვლავ UNOCHA-ს მიხედვით, 2020 წლის 1 ოქტომბრიდან 2021 წლის 15 მარტის პერიოდში, ღაზას სექტორში უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტების ფარგლებში ჯანმრთელობის დაზიანება მიიღო სულ 6 პალესტინელმა (მითითებული არაა, დაშავებულები წარმოადგენდნენ სამოქალაქო პირებს თუ კომბატანტებს).[2]

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი დასავლეთ სანაპიროსა და ღაზას სექტორში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ღაზას სექტორში ხელისუფლებაზე კონტროლს ახორციელებს ა.შ.შ. მიერ ტერორისტულ ორგანიზაციად მიჩნეული „ჰამასი“. ორგანიზაცია გააჩნია საკუთარი სამხედრო ფრთა, რომელსაც ზოგჯერ იყენებს საწინააღმდეგო აზრის ჩასახშობად. გავრცელებული ცნობებით, „ჰამასის“ დაჯგუფების წევრები ხშირად ჩადიოდნენ სხვადასხვა ტიპის სამართალდარღვევებს.

ანგარიშის მიხედვით, ჰამასის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე ადამიანის უფლებების კუთხით საყურადღებო და პრობლემურ საკითხებს წარმოადგენდა: უკანონო ან/და თვითნებური მკვლელობები; სისტემატური ხასიათის წამებისა და პირთა თვითნებური დაკავების შემთხვევები; პოლიტიკური პატიმრები; უკანონო ჩარევა პირად ცხოვრებაში; გამოხატვის თავისუფლების კუთხით შეზღუდვები, მათ შორის პრესის და ინტერნეტის ასპექტებში; ჟურნალისტთა მიმართ ძალადობა ან ძალადობის მუქარა, ცენზურა და ვებ-გვერდების ბლოკირება; მნიშვნელოვანი შეზღუდვები მშვიდობიანი შეკრების და დემონსტრაციის უფლებების რეალიზების კუთხით; კორუფცია; ქალთა მიმართ ძალადობის დროს არასათანადო გამოძიებისა და დამნაშავე პირთა პასუხისმგებლობის დაუყენებლობის საკითხები; ანტი-სემიტიზმით მოტივირებული ძალადობა ან ძალადობის მუქარა; ბავშვი ჯარისკაცების უკანონო რეკრუტირება და საბრძოლო მოქმედებებში გამოყენება; ლგბტი თემის წინააღმდეგ მიმართული  ძალადობა და ბავშვთა იძულებითი ან სავალდებულო შრომა.[3]

2. გადაადგილების თავისუფლების კუთხით არსებული ვითარება

ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტის ზემოხსენებული ანგარიშის მიხედვით,  ისრაელს ღაზას სექტორის როგორც სახმელეთო, ასევე – საზღვაო პერიმეტრი გამოცხადებული აქვს როგორც „დაშვების კუთხით შეზღუდული ზონა“ (access-restricted areas (ARAs), რადგან მიიჩნევს, რომ ჰამასი მათ იყენებს თავდასხმების განსხორციელებლად და იარაღის კონტრაბანდისთვის. ისრაელის ხელისუფლებას ასევე დაწესებული აქვს კონკრეტული შეზღუდვები ღაზაში ან ღაზიდან საქონლის, ნედლეულის და ადამიანების გადაადგილების თავისუფლების კუთხით, რის მიზეზადაც უსაფრთხოების და ეკონომიკურ საფუძვლებს ასახელებს. ანგარიშის მიხედვით, ისეთი ორგანიზაციების წარმომადგენელებს, როგორიცაა – გაერო, Human Rights Watch, Amnesty International  და სხვა, ისრაელმა არ მისცა ნებართვა, რათა ღაზას სექტორიდან შესულიყვნენ ისრაელში, რის მიზეზადაც უსაფრთხოების კუთხით საფუძვლები დაასახელა.

ამას გარდა, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ თავად „ჰამასსაც“ დაწესებული აქვს კონკრეტული შეზღუდვები ღაზაში შევლის ან გასვლის კუთხით. ეს უფრო მეტად ეხება იმ პალესტინელებს, რომლებიც ღაზას ტოვებენ ისრაელის საზღართან მდებარე ერეზის საკონტროლო გამშვები პუნქტიდან. უფრო კონკრეტულად, ასევე პირებზე აუცილებელია გაცემული იქნას გასვლის შესახებ ნებართვა (Exit Permit).[4]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom House ღაზას სექტორში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ ისრაელი ღაზას სექტორზე ახორციელებს დე-ფაქტო ბლოკადას, რაც გამოიხატება პირთა და საქონლის გადაადგილების თავისუფლების კუთხით დაწესებული საკმაოდ მკაცრი შეზღუდვებით. შედეგად, ღაზას სექტორში გადაადგილების კუთხით თავისუფლება უკიდურესად არის შეზღუდული. ისრაელი და ეგვიპტე ახორციელებენ მკაცრ კონტროლს ორივე სასაზღვრო პუნქტზე, ხოლო „ჰამასიც“, თავის მხრივ, აწესებს კონკრეტულ შეზღუდვებს გადაადგილებაზე. ისრაელი ხშირად არ ანიჭებს ნებართვას ღაზას სექტორის რეზიდენტებს, გაემგზავრონ საღვარგარეთ და ამის მიზეზად უსაფრთხოების კუთხით საფუძვლებს ასახელებს.[5]

პორტალ Welcome Palestine მიხედვით, ღაზას სექტორი, ისევე როგორც – დასავლეთი სანაპირო, შემოსაზღვრულია მასშტაბური სამხედრო კერდლით და უშალოდ ტერიტორიაზე შესვლა შესაძლებელია მხოლოდ ორი სასაზღვრო გამშვები პუნქტით – ისრაელიდან და ეგვიპტიდან. განსაკუთრებით აღსანიშნავია, რომ ისრაელის მიერ ღაზას სექტორზე ხორციელდება სრული ბლოკადა, რასაც ხელს უწყობს ეგვიპტის ამჟამინდელი ხელისუფლება, რის გამოც ღაზასში შევსლა, როგორც ფიზიკურად, ისევე – ბიუროკრატიულად, განსაკუთრებით რთულია.

სტატიის მიხედვით, ღაზას სექტორი არ არის ღია იმ პირთათვის, ვისაც უბრალოდ სურს ტურისტული მიზნებით გაემგზავროს და მოინახულოს ის. როგორც წესი, შესვლაზე ნებართვას ზოგჯერ რთავენ საერთაშორისო ორგანიზაციებში მომუშავე პირებს ან ჟურნალისტებს. ღაზას სექტორში შესასვლელად, პირს უნდა გააჩნდეს კონკრეტული ლეგიტიმური მიზეზი, რის საფუძველზეც შეუძლია განცხადებით მიმართ ისრაელს ან ეგვიპტეს და მოიპოვოს სათანადო ნებართვა.[6]

[1] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts; available at      https://www.rulac.org/browse/conflicts/military-occupation-of-palestine-by-israel [accessed 7 May 2021]

[2] COMMISSARIAT GÉNÉRAL AUX RÉFUGIÉS ET AUX APATRIDES – COI Focus TERRITOIRE PALESTINIEN – GAZA Situation sécuritaire; published on 23 March 2021; available at

[accessed 7 May 2021]

[3] United States Department of State – 2020 Country Reports on Human Rights Practices: Israel, West Bank and Gaza (West Bank and Gaza); published in March 2021; available at

[accessed 7 May 2021]

[4] Ibid

[5] Freedom House – Freedom in the World 2020 – Gaza Strip*; published in March 2020; available at

[accessed 10 May 2021]

[6] Portal WelcomePalestine – article “getting into Gaza”; available at https://www.welcometopalestine.com/getting-in/gaza/ [accessed 10 May 2021]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი (EASO) 2020 წლის ოქტომბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში ერაყში უსაფრთხოების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერდა, რომ დიალას პროვინცია ერაყის ცენტრალურ-აღმოსავლეთ ნაწილში და აქვს საერთაშორისო საზღვარი ირანთან. პროვინციის მოსახლეობა 1 680 328 პირს შეადგენს და როგორც ეთნიკური, ასევე – რელიგიური თვალსაზრისით, ის საკმაოდ არაერთგვაროვანია: მოსახლეობის უმრავლესობას არაბები, ქურთები და თურქმენები შეადგენენ, რომლებიც როგორც ისლამის შიიტურ, ასევე – სუნიტურ დენომინაციას მიეკუთვნებიან.

პროვინციაში ფიქსირდება საკმაოდ ბევრი უსაფრთხოებრივი შეიარაღებული აქტორი. მათ შორის ყველაზე მეტად აღსანიშნავია: ერაყის შეიარაღებული ძალები; „სახალხო სამობილიზაციო ძალები“ (PMU); „გვაროვნული სამობილიზაციო ძალები“ (TMF, Hashd al-Asha’iri); ქურთისტანის რეგიონალური მთავრობის შეიარაღებული ძალები, ასევე –  ტერორისტული დაჯგუფებები: „ისლამური სახელმწიფო“ (ISIS; ISIL) და Ansar al Islam (AAI).

დიალას პროვინციას ხშირად ახასიათებენ, როგორც უსაფრთხოების კუთხით  ერთ-ერთ ყველაზე აქტიურ რეგიონს ერაყში, რაც ძირითადად ეთნო-სექტარული დაპირისპირებებითაა გამოწვეული. ცნობილია, რომ დიალაში 2004 წლიდან ბინადრობდნენ ექსტრემისტი შეიარაღებული დაჯგუფებები. როგორც დედაქალაქ ბაღდადთან, ასევე – ირანის საზღვართან სიახლოვის გამო, დიალას პროვინციის დაკავება პრიორიტეტული იყო ერაყის ხელისუფლება და პრო-ირანული „სახალხო სამობილიზაციო ძალებისთვის“ (PMU). ერაყის პროვინციებს შორის, დიალა ყველაზე უფრო მეტად დაზარალდა 2013-2014 წლებში „ისლამური სახელმწიფოს“ ექსპანსიისას. 2014 წელს, აღნიშნული დაჯგუფების მიერ ჩადენილი საშინელებების გამო, ადგილობრივმა გვარების ლიდერებმა ალიანსი შეკრეს ერაყის უსაფრთხოების ძალებთან, რათა ერთობლივი ძალებით ებრძოლათ ISIS-ის წინააღმდეგ.

2015 წლის იანვარში, 6 თვიანი ოკუპაციის შემდეგ, რამაც ათასობით ადგილობრივის იძულებითი გადაადგილება გამოიწვია, დიალას გამოცხადდა „ისლამური სახელმწიფოსგან“ სრულიად თავისუფლად. ა.შ.შ. თავდაცვის დეპარტამენტის მიხედვით, დიალა, სადაც ყველაზე უფრო არიან კონცენტრირებულნი ირანთან აფილირებული „სახალხო სამობილიზაციო ძალებისთვის“ (PMU), წარმოადგენს ერაყში „ისლამური სახელმწიფოს“ თავდასხმების ძირითად სამიზნეს. იმავე წყაროს მიხედვით, 2019 წლის მარტში ISIS-ის ე.წ. ტერიტორიული ხალიფატის დაცემასთან ერთად, დიალას პროვინციაში არაერთხელ ფიქსირდებოდა “ისლამური სახელმწიფოს თავდასხმების“ ყველაზე დიდი კონცენტრაცია.

The Middle East Institute-ის მიხედვით,დიალაში უსაფრთხოების კუთხით სიტუაცია კვლავ რჩება საყურადღებოდ, რადგან პროვინციაში ISIS კვლავ აქტიურია და ხელს უშლის ნორმალური ცხოვრების დაბრუნების კუთხით გადადგმულ ყველა ნაბიჯს. ადგილობრივი ექსპერტების მიხედვით, დღიური თავდასხმები 4-დან 12 შემთხვევამდეც კი შესაძლოა აღწევდეს. ზოგიერთი ტერიტორია (მაგ. ჯალავლას დასახლება) საერთოდ მიუღწეველია. ა.შ.შ. თავდაცვის დეპარტამენტის მიხედვით, პროვინციის შიგნით, უსაფრთხოების კუთხით ყველაზე უფრო რთული ვითარებაა ბაქუბაჰისა და ხანაქინის დასახლებებში. 2019 წლის მანძილზე და 2020 წლის დასაწყისში, საერთაშორისო კოალიციური ძალები ან ერაყის უსაფრთხოების ძალები, რეგულარულად ახორციელებდნენ საჰაერო იერიშებს ISIS სავარაუდო სამალავებზე.

2019 წლის იანვარი-მარტის პერიოდში, კვლავ ა.შ.შ. თავდაცვის დეპარტამენტის მიხედვით, ISIS აძლიერებდა საკუთარ ქსელს დიალაში. 2019 წლის აპრილში, დაჯგუფებამ დაიწყო მასშტაბური თავდასხმათა სერია, რომელმაც დიალაში პიკს მაისში მიაღწია. აღნიშნულ თვეში დაფიქსირდა 35 უსაფრთხოებრივი ინციდენტი, ძირითადად – ბაქუბაჰისა და ხანაქინის დასახლებებში. აგვისტოში ინციდენტების რაოდენობა 41-მდე გაიზარდა. ხანაქინის დასახლების 12 სოფლიდან მოსახლეობის სრული ევაკუაცია მოახდინეს. ოქტომბერში სიტუაცია გაუმჯობესდა, რადგან მხოლოდ 13 ინციდენტი აღირიცხა. ეს ნაწილობრივ გამოწვეული იყო მასშტაბური დემონსტრაციებით ბაღდადსა და ქვეყნის სხვა დიდ ქალაქებში, რომელის დროსაც დაჯგუფებამ თავდასხმები შეწყვიტა. დეკემბერის თვეში, დიალაში ინციდენტების რაოდენობა კვლავ გაიზარდა (42), ხოლო ISIS ახალი სამიზნე გახდა მუქდადიას დასახლება. იმავე წყაროს მიხედვით, 2020 წლის აპრილში ISIS-მა დაიწყო ყოველწლიური საგაზაფხულო თავდასხმათა კამპანია, რომლის ფარგლებშიც, დიალას პროვინციაში, აპრილის თვეში 42, ხოლო მაისში – 71 უსაფრთხოებრივი ინციდენტი დაფიქსირდა. თავდასხმათა უმრავლესობა ხანაქინსა და მუქდადიას დასახლებებაზე მოდიოდა. ISIS განსაკუთრებით აქტიური იყო დიალაში 2020 წლის ივნისშიც.

რაც შეეხება სტატისტიკას, UNAMI-ს მიხედვით, 2019 წლის იანვარი – 2020 წლის ივნისი პერიოდში, სიტუაცია შემდეგია: 2019წლის მანძილზე სახეზეა  55 ინცდენტი, რომელთაც ჯამში 47 პირის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 64 – დაშავდა. 2020 წლის იანვარი-ივლისის პერიოდში, დაფიქსირდა 48 ინციდენტი, რასაც 46 ადამიანი შეეწირა, ხოლო 67 – დაშავდა.

იმავე პერიოდში, ACLED მიხედვით, დიალას პროვინციაში დაფიქსირდა 280 ბრძოლის, 260 დისტანციური ძალადობა/აფეთქების, სამოქალაქო მოსახლეობაზე თავდასხმის 90 შემთხვევა, რაც ჯამში 630 უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტს შეადგენს. შემთხვევათა უმრავლესობა მუქდადიას დასახლებაზე მოდიოდა.[1]

ჟურნალისტი  და მკვლევარი ჯოელ უინგი 2008 წლიდან მოყოლებული აწარმოებს ონლაინ-ბლოგს, სადაც ყოველკვირეული პერიოდულობით თავსდება ინფორმაცია ერაყში უსაფრთხოების კუთხით არსებულ სიტუაციაზე და ქვეყანაში მიმდინარე აქტუალურ პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ თუ სხვა საკითხებზე.  ბლოგზე განთავსებული ინფორმაციის მიხედვით, 2021 წლის იანვრის თვეში, დიალას პროვინციაში სულ 21 უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტი დაფიქსირდა (თითქმის სრულიად – ISIS თავდასხმები), რასაც ჯამში 36 სამოქალაქო დანაკარგი მოჰყვა (17 მოკლული და 19 დაშავებული). სტატიის მიხედვით, დიალა რეგულარულად წარმოადგენს ყველაზე ძალადობრივ პროვინციას ერაყში. ინციდენტთა უმრავლესობა ფიქსირდებოდა მუქდადიასა და ხანაქინის დასახლებებში. თავდასხმების სამიზნეთა უმრავლესობას კი უსაფრთხოების ძალები წარმოადგენდნენ – 17 გარდაცვლილიდან 12 „ერაყის უსაფრთხოების ძალებისა“ და ჰაშდის წარმომადგენელი იყო, ისევე როგორც – დაშავებულ 19-თაგან – 13.[2]

დიალაში უსაფრთხოების კუთხით ტენდენცია შენარჩუნდა თებერვლის თვეშიც. კვლავ დაფიქსირდა 21 თავდასხმა, რასაც 15 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო 23 კი – დაშავდა. ამას გარდა, ადგილი ჰქონდა გატაცების 2, ხოლო ქალაქებზე და საკონტროლო გამშვებ პუნქტებზე თავდასხმის 5 შემთხვევას. ინციდენტთა უმრავლესობა დაფიქსირდა ხანაქინის დასახლების მიმდებარედ, რომელიც ერაყში „ისლამური სახელმწიფოს“ მთავარ ბაზას წარმოადგენს.[3]

რაც შეეხება მარტის თვეს, დიალაში კვლავ ადგილი ჰქონდა 21 უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტს, რასაც 10 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო კიდევ 9 კი – დაშავდა. .

[4]

[1] EASO – Iraq Security situation; published in October 2020; available at

[accessed 22 April 2021]

[2]Joel Wing – Blog “Musings on Iraq” – article “Violence Continues To Decline In Iraq Winter 2020-21”; available at http://musingsoniraq.blogspot.com/2021/02/violence-continues-to-decline-in-iraq.html[accessed 22 April 2021]

[3]Joel Wing – Blog “Musings on Iraq” – article “IS Winter Break Continues In Feb While Pro-Iran Groups Picking Up Attacks?”; available at http://musingsoniraq.blogspot.com/2021/03/is-winter-break-continues-in-feb-while.html [accessed 22 April 2021]

[4]Joel Wing – Blog “Musings on Iraq” – article “Violence In Iraq, March 2021”; available at http://musingsoniraq.blogspot.com/2021/04/violence-in-iraq-march-2021.html [accessed 22 April 2021]

ავსტრალიის მთავრობის საგარეო საქმეთა და ვაჭრობის დეპარტამენტი ერაყის შესახებ 2020 წლის აგვისტოში გამოქვეყნებულ ანგარიშის მიხედვით, ერაყში ქადისიას პროვინცია, რომელიც ქვეყნის სამხრეთ ნაწილში მდებარეობს, წარმოადგენს ძირითადად შიიტი მუსლიმებით დასახლებულ რეგიონს. ანგარიშის მიხედვით, რეგიონში ასევე მოქმედებენ შიიტური შეიარაღებული ჯგუფები – ე.წ. „სახალხო სამობილიზაციო ძალები“ (PMF). ანგარიშში, სხვა დამატებითი ინფორმაცია, უშუალოდ ქადისიას პროვინციაში უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტების, ასევე – შიიტი მუსლიმების მიმართ არსებული სამართალდარღვევების შესახებ, არ იძებნება.[1]

ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნისა და თავშესაფრის კვლევისა და დოკუმენტირების ცენტრი (ACCORD) 2020 წლის 23 ივნისს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ერაყში უსაფრთხოების კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ მთლიანი წლის მანძილზე, უშუალოდ ქადისიას პროვინციაში დაფიქსირდა 124 ინციდენტი, რომელთაგან 6-ს  27 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა. შემთხვევათა უმრავლესობა დაფიქსირდა შემდეგ ლოკაციებზე: აფაკი; ალ-მიჰნავია; აშ-შინაფიია; ჰამზა; ნაჰიიათ გჰამმას; ნაჰიიათ ად დეგჰარა; შამია.[2]

ჟურნალისტი  და მკვლევარი ჯოელ უინგი 2008 წლიდან მოყოლებული აწარმოებს ონლაინ-ბლოგს, სადაც ყოველკვირეული პერიოდულობით თავსდება ინფორმაცია ერაყში უსაფრთხოების კუთხით არსებულ სიტუაციაზე და ქვეყანაში მიმდინარე აქტუალურ პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ თუ სხვა საკითხებზე.  ბლოგზე განთავსებული ინფორმაციის მიხედვით, უკანასკნელი 3 თვის განმავლობაში (იანვარი, მარტი, თებერვალი) უშუალოდ ალ ქადისიას პროვინციაში, უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტები არ ფიქსირდება. [3][4][5]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი 2020 წლის ოქტომბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში ერაყში უსაფრთხოების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ წერდა, რომ ქადისიას პროვინციას ISIS-ის ექსპანსიასთან დაკავშირებული, 2014 წელს დაწყებული და შემდგომი კონფლიქტური პროცესები თითქმის არ შეხებია. სხვადასხვა წყაროების მიხედვით, სამხრეთი ერაყი ითვლება „შედარებით უფრო უსაფრთხოდ“ ვიდრე ქვეყნის სხვა ნაწილები, თუმცა გვხვდება პრობლემებიც, კერძოდ: კრიმინალი, ნარკოტიკებით ვაჭრობა და ძალადობა შიიტურ შეიარაღებულ ჯგუფებსა და ტომებს შორის. 2018 წელს ადგილი ჰქონდა შიიტურ შეიარაღებულ ჯგუფებს შორის დაპირისპირებას მიწის ნაკვეთებისა და ნავთობის მოპოვების კონტროლთან დაკავშირებით. ადგილობრივი წყაროების მიხედვით, შიიტებს შორის დაპირისპირება ძირითადად გავლენას ახდენს იმ პირებზე, რომლებიც აქტიურად არიან ჩართულნი შეიარაღებულ ჯგუფებში ან გვაროვნულ დაჯგუფებებში. 2019 წელს AL-Monitor წერდა, რომ სამხრეთი ერაყის პროვინციებში შიიტური ჯგუფებს შორის დაპირისპირების კიდევ ერთი მიზეზი წყლის ნაკლებობა იყო.

ანგარიშის მიხედვით, პროვინციაში ძირითადად ორი უსაფრთხოებრივი აქტორი მოქმედებს: ერაყის უსაფრთხოების ძალები და შიიტური „სახალხო სამობილიზაციო ძალები“ (PMF).

რაც შეეხება უსაფრთხოების კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ სტატისტიკას, UNAMI-ს მიხედვით, 2019 წლის იანვრიდან 2020 წლის ივლისის ჩათვლით პერიოდში, ქადისიას პროვინციაში სულ 14 უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტი დაფიქსირდა, რომელთაგან ფატალური მსხვერპლი არც ერთს არ მოჰყოლია, ხოლო 4 ადამიანი – დაშავდა. ACLED მონაცემებით,  იმავე საანგარიშო პერიოდში ქადისიაში აღირიცხა: 5 ბრძოლა; დისტანციური ძალადობა/აფეთქებების 5 შემთხვევა; სამოქალაქო პირებზე ძალადობის 2 ფაქტი და არეულის 52 შემთხვევა. ამას გარდა, ქადისიაში ასევე  დაფიქსირებულ იქნა საპროტესტო დემონსტრაციების 207 შემთხვევა. [6]

[1] Australian Government DFAT  -DFAT COUNTRY INFORMATION REPORT IRAQ; published on 17 August 2020; available at

[accessed 22 April 2021]

[2] ACCORD – IRAK, JAHR 2019: KurzübersichtüberVorfälleausdem Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED); published on 23 June 2020; available at

[accessed 22 April 2021]

[3]Joel Wing – Blog “Musings on Iraq” – article “Violence Continues To Decline In Iraq Winter 2020-21”; available at http://musingsoniraq.blogspot.com/2021/02/violence-continues-to-decline-in-iraq.html [accessed 22 April 2021]

[4]Joel Wing – Blog “Musings on Iraq” – article “IS Winter Break Continues In Feb While Pro-Iran Groups Picking Up Attacks?”; available at http://musingsoniraq.blogspot.com/2021/03/is-winter-break-continues-in-feb-while.html [accessed 22 April 2021]

[5]Joel Wing – Blog “Musings on Iraq” – article “Violence In Iraq, March 2021”; available at http://musingsoniraq.blogspot.com/2021/04/violence-in-iraq-march-2021.html [accessed 22 April 2021]

[6] EASO – Iraq Security situation Country of Origin Information Report; published on October 2020; available at

[accessed 22 April 2021]

გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატი (UNHCR) 2021 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ერთ-ერთი რელევანტურ ანგარიშში წერდა, რომ 2014-2017 წლებში  დაჯგუფება „ისლამური სახელმწიფოს“ ერაყში მასშტაბური ექპანსიისა და შემდგომი სამხედრო ოპერაციების გამო, ბევრმა ერაყულმა ადგილობრივმა ხელისუფლებებმა დააწესეს მკაცრი შეზღუდვები პროვინციებში შესვლასა და ბინადრობასთან დაკავშირებით. განსაკუთრებით, აღნიშნული შეზღუდვები და, ზოგჯერ, სრული აკრძალვები, ეხებოდა კონფლიქტური რეგიონებიდან იძულებით გადაადგილებულ სუნიტ არაბებს. ანგარიშის მომზადების დროს, უსაფრთხოებრივი „სქრინინგები“  და უსაფრთხოების კუთხით შემოწმებები კვალ რჩება იმ პირებისთვის, რომლებიც წარმოშობით არიან წარსულში ISIS-ს კონტროლს დაქვემდებარებულ ან კონფლიქტური რეგიონებიდან, განსაკუთრებით კი,  ეს ეხება სუნიტ არაბებსა და სუნიტ თურქმენებს.

ანგარიშის გამოქვეყნების დროს არსებული მდგომარეობით, UNHCR ფლობს ინფორმაციას, რომ იმ პირებს, რომლებიც წარმოშობით არიან წარსულში „ისლამური სახელმწიფოს“ კონტროლირებადი ან კონფლიქტური ტერიტორიებიდან, ასევე იმ პირებს, რომლებიც ერაყში მესამე ქვეყნიდან დაბრუნდნენ, არ ესაჭიროებათ ადგილობრივი სპონსორის მხარდაჭერა შემდგომ პროვინციებსა თუ ქალაქებში ჩასასვლელად: ბაბილონი; ბაღდადი; ბასრა; დჰი ქარი; დიიალა; ქერბალა; ქ.კირკუკი;  მუთჰანა; ნაჯაფი; ქადისია და ვასიტი.

რაც შეეხება ბინადრობის მოწმობის აღებას და მის საფუძველზე ბინადრობას, UNHCR ფლობს ინფორმაციას, რომ იმ პირებს, რომლებიც წარმოშობით არიან წარსულში „ისლამური სახელმწიფოს“ კონტროლირებადი ან კონფლიქტური ტერიტორიებიდან, ასევე იმ პირებს, რომლებიც ერაყში მესამე ქვეყნიდან დაბრუნდნენ, ესაჭიროებათ სპონსორისა ადგილობრივი მუხთარის (ადგილობრივი თვითმართველობის) მხარდაჭერა შემდეგ პროვინციებში: ბაღდადი, დიალა, ქ. კირკუკი, ბაბილონი; ბასრა; დჰი ქარი; დიიალა; ქერბალა;  მუთჰანა; ნაჯაფი; ქადისია და ვასიტი. [1]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი ერაყში უსაფრთხოების კუთხით არსებული სიტუაციის შესახებ 2020 წლის ოქტომბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ ვასიტის პროვინცია მდებარეობს აღმოსავლეთ ირანში და მისი მოსახლეობა, 2019 წლის მაჩვენებლით, 1 415 034 პირს შეადგენს. მოქალაქეთა უმრავლესობა არაბულ ეთნოსს მიეკუთვნება, თუმცა, გვხვდებიან ფაილი ქურთებიც.

ეკონომიკურად ვასიტი წარმოადგენს სავაჭრო ჰაბს, რომელიც სამხრეთ და ჩრდილოეთ პროვინციებს აკავშირებს, ასევე – ირანთან საზღვრის გამო, საერთაშორისო ვაჭრობის კუთხით საკმაოდ მნიშვნელოვანია პროვინციაა. ვასიტის ეკონომიკაში მთავარი როლი შეაქვთ მიწათმოქმედებასა და ინდუსტრიას. უკანასკნელ ხანებში, გზებზე უსაფრთხოებაზე გავლენა იქონია საპროტესტო დემონსტრაციებმა, რომელთა ფარგლებშიც, მონაწილეები კეტავდნენ მაგისტრალებს.

გაეროს ანგარიშით – დაჯგუფება „ისლამური სახელმწიფოს“ წინამორბედი – „ერაყის ისლამური სახელმწიფო“ თავის დროზე, ოპერირებდა ვასიტის პროვინციის ნაწილში. ხოლო რაც შეეხება უშუალოდ ISIS-ს, ანგარიშის მიხედვით, მას არასდროს ეკავა ვასიტი. შესაბამისად, როდესაც 2014 წელს ერაყის უსაფრთხოების ძალები ჩრდილოეთსა და დასავლეთში, ISIS-ის წინააღმდეგ საბრძოლველად გაიწვიეს, ვასიტში უსაფრთხოების კუთხით სტაბილურობაზე უარყოფით გავლენას შემდეგი ფაქტორები ახდენდნენ: შიიტს ტომებს შორის შეტაკებები; სახელმწიფო სამშენებლო კონტრაქტები და მიწის ნაკვეთის მფლობელობაზე დავები. პროვინციაში მოქმედებეს ორი უსაფრთხოებრივი აქტორი: ერაყის უსაფრთოების ძალები (ISF) და „სახალხო სამობილიზაციო ძალები“ (PMF). 2018 წლის ზაფხულში, მთლიანი პროვინციის მასშტაბით საჯარო საპროტესტო გამოსვლები დაიწყო. ერთ-ერთი წყაროს მიხედვით, 2020 წლის მაისში, ვასიტის პროვინციაში დაფიქსირდა სუნიტური ჯგუფების მიერ შიიტ სამოქალაქო პირებზე მიმართული დაბომბვები. აღნიშნულის დამადასტურებლი სხვა ინფორმაცია არ მოიძებნა.

ანგარიშის მიხედვით, 2018 წლიდან მოყოლებული, ვასიტში, ზოგჯერ ადგილი ჰქონდა საპროტესტო დემონსტრაციებს, რომელთაც მსხვერპლი მოჰყვა და რომელთა ფარგლებში, დემონსტრანტებმა ცეცხლი წაუკიდეს PMF-ების და პოლიტიკოსთა ოფისებს. UNAMI-ს მიხედვით, მასობრივი საპროტესტო დემონსტრაციები ვასიტში კვლავ დაიწყო 2019 წლის ოქტომბერში.

რაც შეეხება პროვინციაში უსაფრთხოების კუთხით მდგომარეობას, UNAMI-ის მიხედვით, 2019 წლის იანვრიდან 2020 წლის ივლისის ჩათვლით, ვასიტში სულ 10 უსაფრთხოებრივი ინციდენტი დაფიქსირდა, რომელთა ფარგლებში 1 ადამიანი გარდაიცვალა, ხოლო 1  – დაშავდა.

ACLED ინფორმაციით, 2019 წლის ივლისიდან 2020 წლის ივლისამდე პერიოდში, ვასიტში დაფიქსირდა 1 ბრძოლა; 1 დისტანციური ძალადობა/აფეთქება; სამოქალაქო მოსახლეობაზე ძალადობის 1 შემთხვევა და  38 არეულობის შემთხვევა, რაც ჯამში 31 უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტს შეადგენს. იმავე პერიოდში, ორგანიზაციამ აღრიცხა 124 საპროტესტო დემონსტრაცია, რომელთაგან უმრავლესობა, დედაქალაქ კუტში ფიქსირდებოდა.

რაც შეეხება სახელმწიფო დაცვის კუთხით სიტუაციას, 2017 წელს მედია წყაროების ცნობით, სამხრეთულ რეგიონებში შექმნილმა ვაკუუმმა უსაფრთხოების კუთხით შეასუსტა ერაყის სახელმწიფო ძალების უნარი, უზრუნველეყოთ უსაფრთხოება აღნიშნულ პროვინციები. გავრცელებული ცნობებით, ფიქსირდებოდა სახელმწიფო ძალების მიერ სამოქალაქო დემონსტრანტების მოკვლის შემთხვევები. აღნიშნულის საკითხზე დაიწყო გამოძიებები, რასაც 2019 წლის ბოლოს შედეგად მოჰყვა სასამართლო გადაწყვეტილება, რომლის ფარგლებშიც ორ უსაფრთხოების ოფიცერს სასჯელი (მათ შორის, ერთ-ერთს – სიკვდილით დასჯა) მიესაჯა.

ერთ-ერთი წყაროს მიხედვით, PMF-ები ოპერირებენ ექსკლუზიურად საკუთარი სისტემის ფარგლებში. ისინი ხშირად უარს აცხადებენ ერაყის უმაღლესი მთავარსარდლის (პრემიერ-მინისტრის) ბრძანებების შესრულებაზე. New York Times-ის მიხედვით, ირანთან აფილირებული PMF დაჯგუფებების წევრები სათანადოდ არ გაასამართლეს ვასიტსა და სხვა პროვინციებში დემონსტრანტების მკვლელობის გამო. თუმცა, აღნიშნული შემთხვევების საპასუხოდ, ვასიტის პროვინციის პოლიციის მეთაური თანამდებობიდან გაათავისუფლეს და საჯაროდ შეარცხვინეს.[2]

[1] UNCHR – Relevant Country of Origin Information to Assist with the Application of UNHCR’s Country Guidance on Iraq – Ability of Persons Originating from Formerly ISIS-Held or Conflict-Affected Areas to Legally Access and Remain in Proposed Areas of Internal Relocation; published in January 2021; available at

[accessed 5 April 2021]

[2] EASO – Iraq Security Situation; published in October 2020; available at

[accessed 5 April 2021]

ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC –  „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts) მიხედვით, 2014 წლის იანვრიდან მოყოლებული, ერაყი აწარმოებს არა-საერთაშორისო ხასიათის, შიდა ტიპის შეიარაღებულ კონფლიქტს დაჯგუფება „ისლამური სახელმწიფოს“ წინააღმდეგ. ამას გარდა, ქვეყანა ასევე ჩაბმულია საერთაშორისო ხასიათის კონფლიქტში თურქეთთან, რადგან ამ უკანასკნელმა ერაყის ჩრდილოეთში, ქურთი შეიარაღებული ჯგუფების წინააღმდეგ ერაყის მთავრობის ნებართვის გარეშე იერიში მიიტანა.[1]

ჟურნალისტი  და მკვლევარი ჯოელ უინგი 2008 წლიდან მოყოლებული აწარმოებს ონლაინ-ბლოგს, სადაც ყოველკვირეული პერიოდულობით თავსდება ინფორმაცია ერაყში უსაფრთხოების კუთხით არსებულ სიტუაციაზე და ქვეყანაში მიმდინარე აქტუალურ პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ თუ სხვა საკითხებზე.  2020 წლის 3 დეკემბერს გამოქვეყნებულ ანგარიშში მოცემულია შკალა, სადაც აღწერილია ბაღდადის რეგიონში,  უკანაკნელი 2 წლის განავლობაში დაფიქსირებული უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტები.

როგორ შკალიდან ჩანს, როგორც დედალაქში, ასევე – მთლიანი ერაყის მასშტაბით, უსაფრთხოების კუთხით არსებული სიტუაცია, წინა წლებთან შედარებით, მნიშვნელოვნად არის გაუმჯობესებული.  აგვისტოსა და სექტემბრის თვეებში, ბაღდადის რეგიონში, შესაბამისად, 1 და 2 უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტი დაფიქსირდა. ხოლო ოქტომბერი-ნოემბრის შუალედში – 5 და 6 შემთხვევა.[2]

რაც შეეხება ქვეყანაში და, მათ შორის – დედაქალაქში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული ზოგად ვითარებას, ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ერაყში ადამიანის უფლებათა კუთხით არსებული მდგომარეობის შესახებ 2020 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერს, რომ ერაყი არის პარლამენტარული ტიპის რესპუბლიკა, სადაც 2018 წელს ჩატარებული არჩევნები, მიუხედავად იმისა, რომ ექსცესების გარეშე არ ჩავლილა, მეტ-ნაკლებად თავსებადი იყო თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების საერთაშორისო სტანდარტებთან და უზრუნველყო ხელისუფლების მშვიდობიანი გადაბარება. ახლადარჩეული პრემიერი – აბილ აბდ ალ-მაჰდი 2019 წლის 1 დეკემბერს, ქვეყანაში მიმდინარე მასშტაბური დემონსტრაციების საპასუხოდ, თანამდებობიდან გადადგა.

ანგარიშის მიხედვით, ქვეყანაში საშინაო უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელი არაერთი ორგანო თუ დაჯგუფება მოქმედებს. გვხვდება ერაყის სამთავრობო უსაფრთხოების ძალები, რომელიც კომპეტენციების მიხედვით გაყოფილია შესაბამის ორგანოებში და ყველა მათგანი ექვმდებარება პრემიერ-მინისტრსსა და ერაყის ცენტრალურ ხელისუფლებას. ამას გარდა, ერაყში ასევე არსებობს ე.წ. „სახალხო სამობილიზაციო ძალები“ (Popular Mobilization Forces (PMF))  – სახელწიფოს მიერ მხარდაჭერილი სამხედრო ორგანიზაცია, რომელიც 60-მდე შეიარაღებულ ჯგუფად არის დაყოფილი. მათი უმრავლესობა არის შიიტი არაბი. კანონის მიხედვით, ყველა PMF პასუხისმგებელია ერაყის პრემიერ-მინისტრის წინაშე, თუმცა, პრაქტიკაში, ზოგიერთი დანაყოფი ირანსა და ირანის რევოლუციური გუშაგების კორპუსს ექვემდებარებოდა. ქურთისტანის რეგიონში, ერაყის კონსტიტუციის თანახმად, „ქურთისტანის რეგიონალურ მთავრობა“ -ს გააჩნია საკუთარი უსაფრთხოების აპარატი და ჯარი. თუმცა, ამას გარდა, ორი წამყვანი პოლიტიკური პარტია – ქურთისტანის დემოკრატიული პარტია (KDP) და „ქურთისტანის პატრიოტთა გაერთიანება“ (PUK) ინარჩუნებდნენ საკუთარ, დამოუკიდებელ სამხედრო ფრთებს – ე.წ. „ფეშმერგა“ ერთეულებს. ანგარიშის მიხედვით, ერაყის სამოქალაქო სამსახურები, ზოგჯერ, ვერ ინარჩუნებდნენ ეფექტურ კონტროლს უსაფრთხოების ძალებზე. აღნიშნული, განსაკუთრებით სახეზე იყო ირანთან აფილირებული PMF დაჯგუფებების შემთხვევაში.

ქვეყანაში, ოქტომბრის დასაწყისიდან, ფიქსირდებოდა მასშტაბური საპროტესტო დემონსტრაციები, ძირითდად, ბაღდადსა და სხვა შიიტურ რეგიონებში. დემონსტრანტები მოითხოვნდნენ მთავრობის რესტრუქტურიზაციას და კორუფციის აღმოფხვრას. სამოქალაქო სამსახურებმა მალევე  მალევე დაკარგეს კონტროლი სიტუაციაზე და, შედეგად, უსაფრთხოების ძალებმა და, ასევე  – PMF ერთეულებმა დაიწყეს დემონსტრაციების ძალადობრივი გზით დაშლა. მათ შორის, გამოყენებული იყო რეალური ამუნიცია. მთავრობის მიერ გავრცელებული ინფორმაციით, 17 დეკემბრის მდგომარეობით, დემონსტრაციების დარბევის დროს, 479-ზე მეტი სამოქალაქო პირი გაირდაცვალა, ხოლო სულ მცირე 20 000 – დაშავდა.

მიმდინარე საანგარიშო პერიოდში დაფიქსირებულ მნიშვნელოვან უფლებადარღვევათა შორის იყო: უკანონო და თვითნებური მკვლელობის შემთხვევები; პირთა იძულებითი გაუჩინარება; წამება; თვითნებური დაკავების შემთხვევები; მძიმე და სიცოხლისთვის საშიში საპატიმრო პირობები;  პირად ცხოვრებაში უკანონო ჩარევა; აზრის გამოხატვის, პრესის და ინტერნეტის თავისუფლების კუთხით არსებული შეზღუდვები, მათ შორის – ცენზურა და ჟურნალისტების მიმართ ძალადობა; შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების შეზღუდვა; მნიშვნელოვანი ჩარევა შეკრებისა და მშვიდობიანი დემონსტრაციის უფლებაში; იძულებით გადაადგილებულ პირთა და „ისლამურ სახელმწიფოსთან“ სავარაუდოდ აფილირებული პირთა მიმართ მუქარა; ფართოდ გავრცელებული სამთავრობო კორფუცია; ზოგიერთი ელემენტის, მათ შორის – „ქურთისტანის მუშათა პარტიის“ (PKK) და ირანისამდი ლოიალურად განწყობილი PMF ერთეულების მიერ ბავშვთა იძულებითი რეკრუტირება; ლგბტი პირთა მიმართ მიზანმიმართული ძალადობა და ა.შ.

მთავრობა, მართალია, იძიებდა აღნიშნული სამართალდარღვევის შემთხვევებს, თუმცა, იშვიათად თუ აყენებდა დამნაშავე პირების პასუხისმგებლობის საკითხს. დაუსჯელობის სინდრომი ხშირი იყო როგორც სამთავრობო, ასევე – უსაფრთხოების ძალების რიგებში.

ანგარიშის თანახმად, მიუხედავად იმისა, რომ “ისლამური სახელმწიფოს“ გავლენა უკანსკნელ პერიოდში ძლიერ დასუსტდა, ტერორისტული ორგანიზაცია კვლავ აგრძელებდა სერიოზული დანაშაულების, მათ შორის – მკვლელობების, ჩადენას.[3]

საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Amnesty International ერაყის შესახებ 2020 წელს გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2019 წელი) წერდა, რომ ოქტომბრის თვიდან მოყოლებული, ერაყის უსაფრთხოების ძალები, მათ შორის – ე.წ. „სახალხო სამობილიზაციო ერთეულები“ (Popular Mobilization Units (PMU)) იყენებდნენ გადამეტებულ ძალას მთელი ქვეყნის მასშტაბით მიმდინარე საპროტესტო დემონსტრაციების ჩახშობის დროს. აღნიშნულ ძალადობას 500-ზე მეტი დემონსტრანტის სიცოცხლე ესმხვერპლა, ხოლო ათასობით – დაშავდა. ბევრი მოკლული გარდაცვლილი იყო ცეცხლსასროლი იარაღიდან რეალური ტყვიების გასროლით, რაც აკრძალულია. პროტესტებთან დაკავშირებულ სხვადასხვა  სპექტრის წარმომადგენელი პირების, მათ შორის – დემონსტრანტთა ადვოკატების, დაშავებულთა მკურნალი ექიმების და პროტესტების საკითხზე მომუშავე ჟურნალისტების მიმართ, უსაფრთოების ძალების მხრიდან, ადგილი ჰქონდა დაკავებების, გატაცებების, გაუჩინარებებისა და სხვა დაშინების მეთოდების გამოყენებას. ერაყის შესაბამისმა სამსახურებმა, გარკვეული პერიოდით დაბლოკეს წვდომა ინტერნეტზე, რათა არ გავრცელებულიყო დემონსტრანტთა მიმართ გადამეტებული ძალადობის ამსხაველი ფოტო-ვიდეო მასალა. ქვეყანაში კვლავ რჩებოდა დაახლოებით 1.55 მილიონი იძულებით გადაადგილებული პირი, რომლებიც გადაადგილების თავისუფლების კუთხით უმკაცრეს შეზღუდვებს აწყდებოდნენ. ანბარისა და ნინევას პროვინციებში, დროებითი ბანაკების რღვევამ ზოგიერთი ოჯახი მეორადი ტიპის იძულებით გადაადგილებასაც კი დაუქვემდებარა. „ისლამური სახელმწიფოს“ მიერ დაკავებული ტერიტორიებიდან გამოქცეული ათასობით მამაკაცი და ბიჭი დაკარგულად ითვლებოდა,  რაც სავარაუდოდ, უსაფრთხოების ძალებისა და  „სახალხო სამობილიზაციო ერთეულები“ მხრიდან მათ იძულებით გაუჩინარებას უკავშირდებოდა. ქვეყანაში ფართოდ გავრცელებული ცნობების მიხედვით, როგორც ცენტრალური ერაყის, ასევე – ქურთისტანის რეგიონალური მთავრობა, იყენებდა წამებას თუ სხვა ტიპის არასათანადო მოპყრობას დაკავებულთა მიმართ, განსაკუთრებით იმ პირთა შემთხვევაში, რომელთა მიმართ არსებობდა ვარაუდები მათი „ისლამურ სახელმწიფოსთან“ კავშირის შესახებ. ერაყის სასამართლოები კვლავ აგრძელებდნენ სიკვდილით დასჯის სასჯელების გამოტანას მსჯავრდებულთა მიმართ. ქვეყანაში კვლავ ოპერირებდა ტერორისტული დაჯგუფება „ისლამური სახელმწიფო“, რომელიც ხშირად სამიზნედ აქცევდა სამოქალაქო მოსახლეობას, ბომბების საშუალებით თავს ესხმოდა ქალაქებს და კლავდა ადგილობრივი თემის ლიდერებს.[4]

არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watch-ის ერაყის შესახებ 2020 წლის ანგარიშის მიხედვითაც,  ბაღდადსა და სამხრეთი ერაყის ბევრ ქალაქში, ოქტომბერ-ნოემბერში დაწყებულ პროტესტებს მთავრობა ძალის გამოყენებით ახშობდა, რასაც ასობით ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა. დეკემბერის დასაწყისის მდგომარეობით, გარდაცვილი იყო სულ მცირე 350 დემონსტრანტი. აქციების დაშლისას, უსაფრთხოების ძალები იყენებდნენ რეალურ ტყვიებს და ცრემლსადენი გაზის კარტრიჯებს.  ქვეყანაში ფიქსირდებოდა მნიშვნელოვანი დარღვევები გამოხატვის და შეკრების თავისუფლებების, ასევე – ქალთა უფლებების კუთხით. მთავრობა კვლავ აქტიურად იყენებდა სიკდვილით დასჯას. მასშტაბური პროტესტების საპასუხოდ, 29 ნოემბერს ქვეყნის პრემიერ-მინისტრი – ადილ აბდ ალ-მაჰდი, თანამდებობიდან გადადგა.[5]

რაც შეეხება უშუალოდ დასაქმებისა და განათლების მიღების კუთხით არსებულ ვითარებას ერაყში, ავსტრალიის მთავრობის საგარეო საქმეთა და ვაჭრობის დეპარტამენტი ერაყის შესახებ 2020 წლის აგვისტოში გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა, რომ ქვეყნის კონსტიტუციის 22 (1) მუხლის მიხედვით, ერაყის მოქალაქეებისთვის გარანტირებულია დასაქმების უფლება იმ ფარგლებში, რომელიც უზრუნველყოფს მათ ღირსეულ ცხოვრებას. მიუხედავად ამისა, ანგარიშის მიხედვით, ერაყში უმუშევრობის დონე ძალიან მაღალია (11 %), ხოლო შრომითი სეგმენტის ბაზარზე მონაწილეობის დონე (Labour force participation rate) – 48.7 %, რაც მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია. დასაქმების კუთხით, განსაკუთრებით პრობლემებს აწყდებიან ქალები, ახალგაზრდები და ის პირები, რომლებსაც არ გააჩნიათ წვდომა საჯარო დასაქმებაზე.

ერაყში დასაქმებულთა დაახლოებით 40 % (ხოლო დასაქმებულ ქალთა – 60 %) საჯარო სამსახურში მუშაობს. მიუხედავად იმისა, რომ ერაყის ეკონომიკა მნიშვნელოვნად დამოკიდებულია ნავთობზე, აღნიშნული ინდუსტრიაში დასაქმებულია მხოლოდ 1 %. ამას გარდა, ნავთობის სექტორში დასაქმებულთა უმრავლესობა უცხო ქვეყნის მოქალაქეა, რაც ადგილობრივებში სიძულვილს იწვევს. სოფლის მეურნეობისა და ინდუსტრიის სექტორები, მიუხედავად იმისა, რომ ეკონომიკაში კონტრიბუციით არ გამოირჩევიან, ერაყელთა საკმაოდ დიდ რაოდენობას ასაქმებენ. Transparency International-ის 2019 წლის კვლევის მიხედვით,  ერაყი 180 გამოკვლეული ქვეყნიდან, კორუფციის ინდექსის კუთხით, 162-ე ადგილს იკავებს, რაც კორუფციის კუთხით ქვეყანაში მდგომარეობის ერთ-ერთი ყველაზე ცუდი მაჩვენებელია.

რაც შეეხება განათლებაზე წვდომას, ანგარიშის მიხედვით, კონსტიტუციის 34-ე მუხლით უფასო განათლებაზე წვდომა გარანტირებულია. ამას გარდა, იმავე მუხლით პირველადი განათლების დონე სავალდებულოდაა გამოცხადებული და ასევე აღნიშნულია, რომ სახელმწიფოს მოვალეობაა წერა-კითხვის უცოდინრობის წინააღმდეგ ბრძოლა. საჯარო განათლება უფასოა ყველა დონეზე და სავალდებულოა მე-9 კლასის ჩათვლით ერაყის ქურთისტანის რეგიონში, ხოლო დანარჩენ ერაყში – მე-6 კლასის ჩათვლით. ქვეყანაში არსებული კერძო სკოლები და სასწავლო დაწესებულებები ხშირად გაცილებით უფრო მაღალი დონისაა, ვიდრე სათანადო რესურსის არმქონე საჯარო სისტემას, თუმცა, როგორც წესი, იმდენად ძვირია, რომ მასზე წვდომა განსაკუთრებით მდიდარი ერაყელთა მცირე ნაწილის გარდა, არავის აქვს. 2017 წლის მდგომარეობით, ერაყში 35 საჯარო, ხოლო 55 – კერძო უნივერსიტეტია.

ანგარიშის მიხედვით, ქვეყანაში შეიარაღებული კონფლიქტის ათწლეულებმა  და ეკონომიკურმა სიძნელეებმა განსაკუთრებული ზიანი მიაყენა ერაყის საგანმანათლებლო სისტემას. ძალადობამ, ინფრასტრუქტურის დაზიანებამ და ბავშვთა და ოჯახების მასობრივმა იძულებითმა გადაადგილებამ მნიშვნელოვნად შეაფერა საგანმანათლებლო სერვისებზე წვდომა. „ისლამურ სახელმწიფოსთან“ კონფლიქტის პერიოდში, ერაყის ბევრ რეგიონში, განსაკუთრებით კი – სალაჰ-ალ-დინისა და დიილას პროვინციებში, სკოლის ასაკის ბავშვთა 90 %-ს არ გააჩნდა წვდომა განათლებაზე. 2020 წლის ივლისის მონაცემებით, იძულებით გადაადგილებულ სკოლის ასაკის ბავშვთა ნახევარი (რამდენიმე ასეული ათასი) არ დადის სკოლაში. გოგონები არასათანადოდ არიან წარმოდგენილნი ერაყის როგორც  დაწყებით ასევე – საშუალო სკოლებში. გავრცელებული ცნობებით, ქვეყანაში არსებული ყოველი ორიდან ერთი სკოლა დაზიანებულია და რემონტს საჭიროებს. კვალიფიციურ მასწავლებელთა რაოდენობა და პროცენტული გადანაწილებაც შემცირებულია განათლების ყველა დონეზე, გარდა სკოლამდელი განათლების დონისა.[6]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი 2020 წლის სექტემბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში ერაყის მთავარი სოციო-ეკონომიკური ინდიკატორების შესახებ წერდა, რომ “ერაყის განვითარების ეროვნული გეგმა 2018-2022-ის” მიხედვით, შრომით ბაზარში ქალთა ჩართულობა განსაკუთრებით სუსტი იყო (14.5 %). მსოფლიო ბანკის ვებ-გვერდზე 2019 წლის აგვისტოში განთავსებულ სტატიაში ავტორები წერდნენ, რომ ერაყში დასაქმებული ქალები 15 წელს ზემოთ მდედრობითი სქესის მოსახლეობის მხოლოდ 19 %-ს წარმოადგენდნენ. მსოფლიო ბანკიც, შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციაზე დაყრდნობით, ვარაუდობდა, რომ ქალთა უმუშევრობის დონზე მშრომელ ქალთა რაოდენობის 30.4 %-ს შეადგენდა.

“ერაყის განვითარების ეროვნული გეგმა 2018-2022“  მოცემული იყო ის გამოწვევები, რომლებიც ხელს უშლიდა ქალებს, შრომით ბაზარზე სათანადო ჩართულობაში. აღნიშნულ გამოწვევებს შორის იყო: სოციალური და კულტურული ფაქტორებით განპირობებული ქალის დაკნინებული როლი; ქალთა საკითხების და ადამიანის უფლებათა სამინისტროების გაუქმება; ბავშვთა ქორწინებები და ა.შ. ამას გარდა,  ისეთი საკითხები, როგორიცაა – სახელმწიფო ბიუჯეტში გენდერულ საკითხებზე განკუთვნილი რესურსის სიმცირე; ქალის როლის  სოციალურ და ეკონომიკურ ასპექტებში დისკრიმინაცია; ქვრივთა და ობოლთა რაოდენობის ზრდა და ქალთა არასათანადო ხარისხის განათლება ასევე ხელს უშლიდა მათ  დასაქმებაში.

UNAMI-ს მიხედვით, ისეთმა ფაქტორებმა, როგორიცაა ძალადობა; უსაფრთხოების არაარსებობა; საზოგადოებრივი შეხედულებები ქალებზე და სახელმწიფო ორგანოების არასათანადო ჩართულობამ ნეგატიური გავლენა იქონია „ერაყელ ქალთა როლზე ქვეყნის აღმშენებლობაში“.

რაც შეეხება უშუალოდ ბაღდადში განათლებისა და დასაქმების კუთხით ვითარებას, ანგარიშის მიხედვით, ბაღდადის პროვინციაში ერაყში უმუშევრობის დონის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი ფიქსირდება – 6-10 %. ხოლო 15-დან 24 წლამდე ასაკობრივ სეგმენტში, უმუშევრობის დონე 5-7 %-ს წარმოადგენდა. რაც შეეხება განათლებას, სკოლებში მოსწავლეთა გამოცხადების მაჩვენებელი ბაღდადში შემდეგი იყო: დაწყებით სკოლებში – 97 %; საშუალო სკოლებში – 67.7 %, ხოლო სკოლის ბოლო ეტაპზე (High School) – 66.3 %. ეროვნული განვითარების გეგმის მიხედვით, ბაღდადს კიდევ ესაჭიროება დამატებით 2908 საბავშვო ბაღი; 2849 დაწყებითი სკოლა და 353 საშუალო და დამამთავრებელი სკოლა, რათა ქალაქის რეზიდენტების რაოდენობა დააკმაყოფილოს. ქვეყნის სხვა რეგიონებისგან განსხვავებით, სადაც კერძოდ სკოლები თითქმის არაა, ბაღდადში მათი რაოდენობა 5 %-ს უტოლდება. ბაღდადში მდებარე კერძო და საერთაშორისო სკოლებში გაცილებით უფრო მაღალი ხარისხის განათლების მიღებაა შესაძლებელი, თუმცა, საფასური საკმაოდ ძვირია და მათზე წვდომა მხოლოდ მდიდარ ოჯახებს გააჩნიათ.[7]

Freedom House-ს ერაყის შესახებ 2021 წლის ანგარიშის მიხედვით, ქვეყანაში ქალთა გადაადგილება შეზღუდულია საკანონმდებლო რეგულაციებით. კერძოდ, ქალებს ესაჭიროებათ მამრობითი სქესის „მზრუნველის“ ნებართვა, რათა აიღონ პასპორტი და სამოქალაქო სტატუსის დამადასტურებელი დოკუმენტი, რაც აუცილებელია ისეთი სერვისებზე წვდომისთვის, როგორიცაა – დასაქმება;  განათლება; სოციალური და საჯარო სერვისები და ა.შ. [8] იგივე ინფორმაციაა მოცემული ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტის ზემოაღნიშნულ ანგარიშშიც. [9]

[1] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts; available at http://www.rulac.org/browse/map [accessed 22 March 2021]

[2] Joel Wing; Blog Musings on Iraq – article “Security In Iraq November 2020”; published on 3 December 2020; available at http://musingsoniraq.blogspot.com/2020/12/security-in-iraq-november-2020.html [accessed 22 March 2021]

[3] United State Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Iraq; published in March 2020; available at

[accessed 22 March 2021]

[4] Amnesty International – Human rights in the Middle East and North Africa: Review of 2019; Iraq; published in February 2020; available at

[accessed 22 March 2021]

[5] Human Rights Watch – World Report 2020 – Iraq; published in January 2020; available at

[accessed 22 March 2021]

[6] Australian Government Department of Foreign Affairs and Trade – DFAT COUNTRY INFORMATION REPORT IRAQ; published in August 2020; available at

[accessed 22 March 2021]

[7] EASO – Iraq Key socio-economic indicators For Baghdad, Basra and Erbil; published in September 2020; available at

[accessed 22 March 2021]

[8] Freedom House – Freedom in the World 2021 – Iraq; published in March 2021; available at

[accessed 22 March 2021]

[9] United State Department of State – Country Report on Human Rights Practices 2019 – Iraq; published in March 2020; available at

[accessed 22 March 2021]

ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC –  „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას (Rule of Law in Armed Conflicts) მიხედვით, 2014 წლის იანვრიდან მოყოლებული, ერაყი აწარმოებს არა-საერთაშორისო ხასიათის, შიდა ტიპის შეიარაღებულ კონფლიქტს დაჯგუფება „ისლამური სახელმწიფოს“ წინააღმდეგ. ამას გარდა, ქვეყანა ასევე ჩაბმულია საერთაშორისო ხასიათის კონფლიქტში თურქეთთან, რადგან ამ უკანასკნელმა ერაყის ჩრდილოეთში, ქურთი შეიარაღებული ჯგუფების წინააღმდეგ ერაყის მთავრობის ნებართვის გარეშე იერიში მიიტანა.[1]

ჟურნალისტი  და მკვლევარი ჯოელ უინგი 2008 წლიდან მოყოლებული აწარმოებს ონლაინ-ბლოგს, სადაც ყოველკვირეული პერიოდულობით თავსდება ინფორმაცია ერაყში უსაფრთხოების კუთხით არსებულ სიტუაციაზე და ქვეყანაში მიმდინარე აქტუალურ პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ თუ სხვა საკითხებზე. განყოფილების მიერ შესწავლილ იქნა ზემოხსენებულ ბლოგზე განთავსებული სტატიები 2020 წლის ივნისიდან დეკემბრის თვის ჩათვლით. აღნიშნულ პერიოდში, უშუალოდ ნაჯაფის პროვინციაში, ფიქსირდება მხოლოდ 1 უსაფრთხოების კუთხით ინციდენტი. კერძოდ, 2020 წლის 18 სექტემბერს, პრო-ირანულმა დაჯგუფებებმა „ინგლისური ენის სწავლის ამერიკულ ინსტიტუტთან“ ახლოს მოქმედებაში მოიყვანეს ხელნაკეთი ასაფეთქებელი მოწყობილობა. თავდასხმას მსხვერპლი არ მოჰყოლია.[2]

ავსტრიის წარმოშობის ქვეყნისა და თავშესაფრის საკითხების კვლევისა და დოკუმენტირების ცენტრი (ACCORD) 2020 წლის 28 ოქტომბერს გამოქვეყნებულ ანგარიშში წერდა 2020 წლის მეორე კვარტლის განმავლობაში, ერაყში მომხდარ უსაფრთხოების ინციდენტების შესახებ. ანგარიშის მიხედვით, ნაჯაფის პროვინციაში, აღნიშნულ პერიოდში დაფიქსირდა მხოლოდ 6 უსაფრთოების კუთხით ინციდენტი, რომელთაგან ადამიანური მსხვერპლი არც ერთს არ მოჰყოლია. აღნიშნული მაჩვენებლით, ნაჯაფი ერაყის პროვინციათა შორის პირველ ადგილზეა როგორც ყველაზე დაბალი ინციდენტების მაჩვენებლის, ასევე – მსხვერპლის ყველაზე ნაკლები რაოდენობის კუთხით.[3]

ევროპის თავშესაფრის მხარდაჭერის ოფისი 2020 წლის ოქტომბერში გამოქვეყნებულ ანგარიშში ერაყის შესახებ წერდა, რომ ნაჯაფის პროვინციის მოსახლეობა დაახლოებით 1.5 მილიონ პირს შეადგენს, რომელთა უმრავლესობა შიიტი მუსლიმია. პროვინციის დედაქალაქი – ქ. ნაჯაფი წარმოადგენს შიიტი მუსლიმებისთვის ერთ-ერთ ყველაზე წმინდა ადგილს, რომლის მოსანახულებლადაც შიიტი მომლოცველები ხშირად ჩადიან. ნაჯაფის პროვინციაში გზები როგორც წესი უსაფრთხოა, თუმცა, ზოგჯერ, საპროტესტო დემონსტრაციების დროს, მათი ბლოკირება ხდება.

ანგარიშის მიხედვით, 2020 წლის იანვრიდან ივლისის ჩათვლით, ნაჯაფის პროვინციში 3 უსფრთხოების კუთხით ინციდენტი დაფიქსირდა, რომელსაც 1 ადამიანი ემსხვერპლა, ხოლო 2 – დაშავდა. ინციდენტები არ იყო მოტივირებული სექტარული ან რელიგიური ნიშნით. ანგარიშში არ არის საუბარი ნაჯაფის პროვინციასა და ქ. ნაჯაფში უშუალოდ შიიტი მუსლიმების მიმართ განხორციელებულ მასშტაბურ უფლებადარღვევებზე.

რაც შეეხება ნაჯაფში სამართალდამცავი სისტემის ეფექტურობას, ანგარიშის მიხედვით, 2020 წლის თებერვალში, ერაყის არმიამ ნაჯაფის პროვინციაში უსაფრთხოების უზრუნველყოფაზე პასუხისმგებლობა ადგილობრივ პოლიციას გადააბარა. ცნობილი მკვლევარის Michael Knights-ის მიხედვით, 2020 წლის მდგომარეობით,  ერაყის სამხრეთში მდებარე 8-ვე პროვინცია ერაყის არმიის ან პოლიციის და „სახალხო სამობილიზაციო ძალების“ (PMF) შერეულ კონტროლს ექვემდებარება.

მიუხედავად იმისა, რომ ერაყის პრემიერმა გამოსცა ბრძანება, რომლის მიხედვითაც უსაფრთხოების ძალებს ეკრძალებოდათ დემონსტრანტების წინააღმდეგ რეალური ტყვიების გამოყენება, ასეთი ფაქტები მაინც ხდებოა, რის შედეგადაც რამდენიმე პირი გარდაიცვალა. 2019 წლის დეკემბერში, ნაჯაფში  სასამართლოებმა გამოსცეს იმ ოფიცრების დაპატიმრების ორდერი, რომლებიც დემონტრაციების დროს იყენებდნენ გადამატებულ ძალას და გასცემდნენ ისეთ ბრძანებებს, რომელთა შესრულებას ადამიანური მსხვერპლი გამოიწვია.

ანგარიშის მიხედვით, „სახალხო სამობილიზაცო ძალები“ (PMU ან PMF) ოპერირებდნენ საკუთარი სისტემის ფარგლებში იმ მასშტაბით, რომ მათ შეუძლიათ იმოქმედონ, როგორც „პარალელურმა სახელმწიფომ“. შესაბამისად, შესწავლილ წყაროთა მიხედვით, სახალხო სამობილიზაციო ძალების შენაერთებს შეუძლიათ უარი განაცხადონ სახელმწიფო თანამდებობის პირის (სახელმწიფო მეთაურის, პრემიერ მინისტრის) ბრძანების შესრულებაზე, რაც პრაქტიკაში ხშირად ხდება.

გავრცელებული ცნობებით, პოლიციის და სამხედრო მეთაურები გასამართლებულ იყვნენ დემონსტრანტების მკვლელობებისთვის. 2019 წლის 29 ნოემბერს ერაყის უზენაესმა იუდიდიულმა საბჭომ გამოაცხადა სპეციალური ორგანოს შექმნა, რომელსაც  დაევალა ნასირიაში დემონსტრანების მკვლელობის საქმის გამოძიება. 2019 წლის დეკემბრის მდგომარეობით, გამოძიება კვლავაც გრძელდებოდა.

ანგარიშის მიხედვით, სახელმწიფო უსაფრთხოების ძალებში მომუშავე, პრო-ირანულ სახალხო სამობილიზაციო შენაერთებთან (PMU) აფილირებილი პირების პასუხისმგებლობის საკითხი ნაწილობრივ დადგა თი-ქარის (Thi-Qar) და სხვა პროვინციებში დემონსტრანტების მკვლელობის საქმეზე. ამას გარდა, გაათავისუფლეს და საჯაროდ შეარცხვინეს თი-ქარის პოლიციის დეპარტამენტის უფროსი.[4]

[1] Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts; available at http://www.rulac.org/browse/map [accessed 29 December 2020]

[2] Blog Musings on Iraq – article “Islamic State And Pro-Iran Groups Both Pick Up Attacks In Iraq In September”; published on 5 October 2020; available at http://musingsoniraq.blogspot.com/2020/10/islamic-state-and-pro-iran-groups-both.html [accessed 29 December 2020]

[3] ACCORD – “IRAQ, SECOND QUARTER 2020: Update on incidents according to the Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED)”; published on 28 October 2020; available at

[accessed 29 December 2020]

[4] EASO – “raq Security situation Country of Origin Information Report”; published in  October 2020; available at

[accessed 29 December 2020]