ჟენევის აკადემიის პროექტის RULAC – „კანონის უზენაესობა შეიარაღებული კონფლიქტისას” (Rule of Law in Armed Conflicts)პორტალისმიხედვით,ლიბანის ტერიტორიის ნაწილი – შებაას ფერმები ისრაელის მიერ არის ოკუპირებული. ამას გარდა, სირიაში წარმოებული არა-საერთაშორისო ხასიათის კონფლიქტების ნაწილი, გარკვეულწილად, გავრცელდა ლიბანის ტერიტორიაზე.[1]
გაერთიანებული სამეფოს საგარეო საქმეთა და თანამეგობრობის ოფისმა 2021 წლის 11 ივნისს გამოაქვეყნა განახლებული რუქა, სადაც აღწერილიამოგზაურთათვის ლიბანში მოგზაურობის მიზანშეწონილობასთან დაკავშირებული რჩევები. რუქაზე წითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ საერთოდ არ იმოგზაურონ; ყვითლად აღნიშნულია ზონა, სადაც ტურისტებს ურჩევენ იმოგზაურონ მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის შემთხვევაში; მწვანე ფრად აღნიშნულია ზონა, სადაც მოგზაურობა ნებადართულია რჩევების გათვალისწინებით.
ოფისი ურჩევს გაერთიანებული სამეფოს მოქალაქეებს, არავითარ შემთხვევაში არ იმოგზაურონ შემდეგ ლოკაციებზე:
- პალესტინელ ლტოლვილთა ბანაკები;
- სირიის საზღვრიდან 5 კილომეტრის რადიუსზე მდებარე ტერიტორია;
- ჰერმელის რეგიონი, მათ შორის, ქალაქები: არსალი; რასი; ბაალბეკი; ქაა; ლაბოუე და ნაჰლე.[2]
საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Freedom House 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში ლიბანის შესახებ (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ ლიბანში მოქმედი პოლიტიკური სისტემა უზრუნველყოფს აღიარებული რელიგიური თემების წარმომადგენლობას, თუმცა, ამავდროულად, გარკვეულწილად ზღუდავს კონკურენციას და ხელს უშლის სამოქალაქო და შერეული თემების პარტიების აღმოცენებას. მიუხედავად იმისა, რომ მოქალაქეებს გააჩნიათ წვდომა ზოგიერთ სამოქალაქო თავისუფლებაზე და ქვეყანაში მოქმედებს მედია-პლურალიზმი, სახეზეა ღრმა კორუფცია და კანონის უზენაესობის კუთხით მნიშვნელოვანი პრობლემები. ლიბანში ფიქსირდება არა-მოქალაქე პირთა (მათ შორის, ლტოლვილთა და მიგრანტ მშრომელთა) დიდი რაოდენობა, რომლებიც ექვემდებარებიან სამართლებრივ დაბრკოლებებსა და საზოგადოების მხრიდან დამოკიდებულებას, რის გამოც ეზღუდებათ წვდომა დასაქმებაზე, გადაადგილების თავისუფლებასა და სხვა ფუნდამენტურ უფლებებზე.
ორგანიზაციის მიერ ლიბანი „ნაწილობრივ თავისუფალ“ ქვეყნად არის აღიარებული 43/100 შეფასებით (30/60 შეფასება სამოქალაქო თავისუფლებების კუთხით).[3]
ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ლიბანში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომ ლიბანი წარმოადგენს პარლამენტარული ტიპის რესპუბლიკას, სადაც სახელისუფლებო ძალაუფლება განაწილებულია მარონიტ ქრისტიან პრეზიდენტს, პარლამენტის შიიტ სპიკერსა და სუნიტ პრემიერ-მინისტრს შორის. ქვეყანაში კანონით აღიარებულია 18 რელიგიური სექტა თუ დენომინაცია. 2016 წელს პარლამენტმა პრეზიდენტად დაამტკიცა მიშელ აოუნი, რის შედეგადაც თითქმის ორწლიანი პოლიტიკური კრიზისი დასრულდა.
ლიბანში კანონისა და საჯარო წესრიგის დაცვას უზრუნველყოფს შინაგანი უსაფრთხოების ძალები, რომლებიც შინაგან საქმეთა სამინისტროს ექვემდებარებიან. ამას გარდა, ზოგადი უსაფრთხოების დირექტორატი, რომელიც ასევე შინაგან საქმეთა სამინისტროს ექვემდებარება, უზრუნველყოფს საზღვრების დაცვას. ქვეყნის საგარეო უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელია ლიბანის შეიარაღებული ძალები, რომლებიც თავდაცვის სამინისტროს ექვემდებარებიან. სამოქალაქო ინსტიტუციები ინარჩუნებდნენ კონტროლს მთავრობას დაქვემდებარებულ უსაფრთხოების ძალებზე. თუმცა, პალესტინური უსაფრთხოების ძალები და შეიარაღებული დაჯგუფებები; ა.შ.შ.-ს მიერ ტერორისტულ ორგანიზაცია გამოცხადებული „ჰეზბოლა“ და სხვა ექსტრემისტული ელემენტები ოპერირებდნენ სამთავრობო კონტროლის მიღმა.უსაფრთხოების ძალების წარმომადგენლები, ზოგჯერ, ჩადიოდნენ კონკრეტულ დანაშაულებს.
ანგარიშის მიხედვით, სირიის კონფლიქტმა მნიშვნელოვანი ნეგატიური გავლენა იქონია ქვეყანაზე როგორც ეკონომიკური, ასევე – სოციალური ასპექტების კუთხით. ბოლო 9 წლის განმავლობაში, ლიბანში მილიონზე მეტი სირიელი ლტოლვილი ჩავიდა, რამაც კიდევ უფრო დაასუსტა ქვეყნის ისედაც სუსტი ინფრასტრუქტურა და სოციალური სერვისების მიწოდების უნარი.
მიმდინარე წელს, ადამიანის უფლებების კუთხით მნიშვნელოვანი საკითხები იყო: უსაფრთხოების ძალების მიერ წამების შესახებ სავარაუდო ბრალდებები; უსაფრთხოების ძალების მიერ თვითნებური დაკავებისა და დაპატიმრების შემთხვევები; სასამართლო ხელისუფლებაში სერიოზული პოლიტიკური ჩარევა; სერიოზული შეზღუდვები აზრის გამოხატვის; პრესისა დაინტერნეტის თავისუფლებების კუთხით, მათ შორის – ცენზურა; ძალადობა; ძალადობის მუქარა და სამართლებრივი დევნა ჟურნალისტების მიმართ; ლტოლვილთა არ-გაძევების პრინციპის დარღვევა; ელიტური და ფართოდ გავრცელებული კორუფცია; ლგბტი პირთა სტატუსის და მათი გარკვეული ქმედებების კრიმინალიზაცია და ა.შ.
მიუხედავად იმისა, ქვეყანაში მოქმედი სამართლებრივი სტრუქტურა კანონის დონეზე უზრუნველყოფს უფლებადარღვევებში დამნაშავე თანამდებობის პირთა სათანადო დასჯას, აღსრულების კუთხით სერიოზული პრობლემები იდგა. ქვეყანაში ფიქსირდება ფართოდ გავრცელებული და საყოველთაო კორუფცია.[4]
საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია Human Rights Watch ლიბანის შესახებ 2021 წლის იანვარში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში წერდა, რომ 2020 წელს ლიბანს თავს დაატყდა არაერთი კრიზისი, მათ შორის – მასშტაბური აფეთქება ბეირუთის პორტში; ეკონომიკური კოლაფსი; მზარდი პოლიტიკური არა-სტაბილურობა და Covid-19 პანდემია, რამაც საფრთხე შეუქმნა მოქალაქეთა ძირითად უფლებებს. ქვეყნის პოლიტიკურმა ელიტამ ვერ შეძლო აღნიშნულ კრიზისებთან გამკლავება, რომელთაგან ზოგიერთი მათივე მიერ იყო პროვოცირებული. 2019 წლის ოქტომბრის შემდგომ, ლიბანურმა ფუნტმა საკუთარი ღირებულების 80 % დაკარგა, რამაც ნეგატიური გავლენა იქონია ლიბანელი ხალხის წვდომაზე ისეთი საკითხების კუთხით, როგორიცაა – ელემენტარული საქონელი, მათ შორის – საჭმელი, თავშესაფარი და ჯანდაცვა. კოვიდ-19-ის პანდემიამ კიდევ უფრო გაზარდა სიღარიბე და ეკონომიკური სიდუხჭირე.
ლიბანის უსაფრთხოების ძალებმა, მათ შორის – სამხედრო პირებმა, შინაგან საქმეთა სამინისტროს პერსონალმა და პარლამენტის პოლიციამ, რამდენჯერმე გამოიყენეს გადამეტებული ძალა დემონსტრანტების წინააღმდეგ, განსაკუთრებით – 2019 წლის 17 ოქტომბრის საპროტესტო დემონსტრაციისას, რასაც მათი მხრიდან არანაირი პასუხისმგებლობა არ მოჰყოლია. ლიბანის ხელისუფლება აგრძელებდა პირთა მიმართ გამოძიებასა და მათ პასუხისგებაში მიცემას მშვიდობიანი აზრის გამოხატვისთვის. ქალები და ბავშვები ექვემდებარებოდნენ დისკრიმინაციას რელიგიებზე დაფუძნებული პირადი სტატუსების შესახებ კანონმდებლობის კონტექსტში, ხოლო ბავშვების ქორწინება და მეუღლის მიერ გაუპატიურება კვლავ ლეგალური იყო. მამაკაცებისგან განსხვავებით, ლიბანელ ქალებს არ შეუძლიათ მოქალაქეობა გადასცენ მათ შვილებსა და უცხო ქვეყნის მოქალაქე ქმრებს.
ლიბანში დაახლოებით 1.5 მილიონი სირიელი ლტოლვილია, რომელთა დაახლოებით 78 %-ს არანაირი სამართლებრივი სტატუსი არ გააჩნია. მიგრანტი შინა-მოსამსახურე პერსონალის (Domestic Workers) სიტუაცია, რომლებიც ექვემდებარებიან შემზღუდველ „კაფალას“ (სპონსორის) სისტემას, გაუარესდა, რაც მეტწილად განპირობებული იყო ეკონომიკური კრიზისითა და Covid-19 პანდემიით.[5]
ჯგუფ „ჰეზბოლას“ გავლენა
ა.შ.შ. კონგრესის კვლევითი სამსახური 2020 წლის 1 სექტემბერს გამოქვეყნებულ ანგარიშში ლიბანის შესახებ წერდა, რომჰეზბოლა, რომელიც ა.შ.შ. მთავრობის მიერ ტერორისტულ ორგანიზაციადაა მიჩნეული, ლიბანში ოპერირებს, როგორც სამხედრო ძალა, პოლიტიკური პარტია და სოციალური სერვისების პროვაიდერი. ჯგუფი საკმაოდ დაახლოებულია ირანთან, რომლისგანაც იღებს ძირითად დაფინანსებას. ჰეზბოლა ლიბანურ არჩევნებში მონაწილეობას იღებს 1992 წლიდან, ხოლო პირველად სამთავრობო კაბინეტში მოხვდა 2005 წელს, რის შემდეგაც, ჰეზბოლას წევრებს ეკავათ 1-დან 3-მდე პოსტი ყველა შემდგომ ფორმირებულ მთავრობაში. დიაბის მთავრობაში, ჰეზბოლას წევრებს ეკავათ 2 მინისტრის პოსტი.[6]
არასამთავრობო ორგანიზაცია Council on Foreign Relations (CFR) ჰეზბოლას შესახებ მომზადებულ სპეციალურ ანგარიშში წერდა, რომ ჰეზბოლა არის ლიბანში მოქმედი შიიტური პოლიტიკური პარტია და შეიარაღებული ჯგუფი. ჰეზბოლას ხშირად უწოდებენ „სახელმწიფო სახელმწიფოში“, რაც მეტწილად განპირობებულია მისი ფართო უსაფრთხოების აპარატით, პოლიტიკური ორგანიზაციით და მასშტაბური სოციალური სერვისების ქსელით. ჯგუფი დაფუძნებულია ლიბანის 15 წლიანი სამოქალაქო ომის დროს, მას მხარს უჭერს ირანი და ცნობილია ისრაელთან და, ზოგადად, ახლო აღმოსავლეთში დასავლურ გავლენასთან წინააღმდეგობით.
ანგარიშის მიხედვით, ჰეზბოლამ, გარდა სამხედრო ოპერაციებისა, ასევე მნიშვნელოვნად განავითარა და ჩამოაყალიბა ძლიერი პოლიტიკური და სოციალური აპარატი. ჯგუფი ლიბანის პარლამენტში 1992 წლიდან არის წარმოდგენილი, ხოლო მინისტრთა კაბინეტში ჰეზბოლას წევრებს სავარძლები 2005 წლიდან უჭირავთ. 2018 წლისუკანასკნელ ეროვნულ არჩევნებში, ჰეზბოლამ ლიბანის 128 წევრით დაკომპლექტებულ პარლამენტში 13 დეპუტატის გაყვანა მოახერხა. გარდა პოლიტიკური საკითხებისა, ჰეზბოლა ასევე მართავს სოციალური სერვისების საკმაოდ ფართო ქსელს, რომელიც მოიცავს ინფრასტრუქტურას, ჯანდაცვის დაწესებულებებს, სკოლებს, ახალგაზრდულ პროგრამებს და ა.შ., რისი საშუალებითაც, ჯგუფი გარკვეული მხარდაჭერით სარგებლობს როგორც ლიბანის როგორც შიიტურ, ასევე – არა-შიიტურ მოსახლეობაში. მაგალითად, 2014 წლის კვლევით, ჯგუფზე პოზიტიური აზრის იყო გამოკითხულ ქრისტიანთა 31, ხოლო სუნიტ მუსლიმთა – 9 %.
ამას გარდა, ჰეზბოლა კვლავაც ინარჩუნებს საკუთარ სამხედრო ფრთას. 1989 წლის ტაიფის შეთანხმების თანახმად, ჰეზბოლა იყო ერთადერთი შეიარაღებული ჯგუფი, რომელსაც ნება დაერთო, კვლავ გაეგრძელებინა ოპერირება და შეენარჩუნებინა იარაღი. სტრატეგიული კვლევების საერთაშორისო ინსტიტუტის 2017 წლის გათვლებით, ჯგუფს ჰყავს სულ მცირე 10 000 აქტიური მებრძოლი და დამატებით 20 000 – რეზერვში. ტანკებით, დრონებითა და მრავალი ტიპის შორ მანძილზე მოქმედი სარაკეტო სისტემებით შეიარაღებული ჰეზბოლა ხშირად ფასდება, როგორც „მსოფლიოში ყველაზე მძიმედ შეიარაღებული არა-სახელმწიფოებრივი აქტორი“.[7]
ა.შ.შ. სახელმწიფო დეპარტამენტი ლიბანში ადამიანის უფლებების კუთხით არსებული ვითარების შესახებ 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ ანგარიშში (საანგარიშო პერიოდი – 2020 წელი) წერდა, რომხელისუფლება ვერ იცავდა კანონით გათვალისწინებულბევრ დებულებას. სამთავრობო უსაფრთხოების ძალები, აგრეთვე უკანონო შეიარაღებული ძალები, როგორიცაა ჰეზბოლა, განაგრძობდნენ თვითნებურ დაკავებას და დაპატიმრებას, მათ შორის ე.წ.„ინკომუნიკადო” პატიმრობას (პატიმრობა ცალკე საკანში).გავრცელებული ცნობებით, ჰეზბოლა და სხვა პალესტინური არა-სახელმწიფოებრივი აქტორები ფლობდნენ არაოფიციალურ დაწესებულებებს, რომლებიც საპატიმროების და დაკავების ცენტრების ფუნქციებს ითავსებდნენ.ამას გარდა, სხვადასხვა არასამთავრობო აქტორების მხრიდან, როგორიცაა ჰეზბოლა, გამოიყენებოდა ინფორმატორული ქსელები, ასევე ტელეფონებისა და ელექტრონული მოწყობილობების მონიტორინგი იმ მიზნით, რომ მიეღოთ მოწინააღმდეგე მხარის შესახებ ინფორმაცია.
ანგარიშის მიხედვით, მედია საშუალებებს, რომლებსაც სურდათ რეპორტაჟი გაეკეთებინათ ჰეზბოლას მიერ კონტროლირებადი რეგიონებიდან, უნდა მიეღოთ სპეციალური ნებართვა დაჯგუფების მედია-ფრთიდან. 28-29 ოქტომბრის დემარკაციის მოვლენების გაშუქებისას, რამდენიმე მედია ჯგუფმა განაცხადა, რომ ჰეზბოლას წევრებმა მათ გადაღება აუკრძალეს, დაულეწეს აპარატურა და აიძულეს ტერიტორიის დატოვება. ჟურნალისტმა მარიამ საიფ ედდინემ, რომელიც სამხრეთ ბეირუთში მდებარე, ჰეზბოლას კონტროლს დაქვემდებარებულ ერთ-ერთ გარეუბანში ცხოვრობს, განაცხადა, რომ უშუალოდ მას და მის ოჯახს დეკემბრის დასაწყისში ჰეზბოლას წევრები ჯერ დაემუქრნენ, ხოლო შემდეგ – თავს დაესხნენ. მისი აზრით, აღნიშნული შემთხვევა იმითი იყო განპირობებული, რომ მან რეპორტაჟებში ჰეზბოლა გააკრიტიკა.
საპროტესტო დემონსტრაციების მიმდინარეობისას, დემონსტრანტთა და ჰეზბოლას მხარდამჭერთა შორის ადგილი ჰქონდა შეხლა-შემოხლებს. უსაფრთხოების ძალები ცდილობდნენ, განეცალკევებინათ აღნიშნული ჯგუფები, თუმცა, შედეგი ყოველთვის წარმატებული არ იყო. 8 აგვისტოს, ჰეზბოლასა და „ამალ“-ის მხარდამჭერებმა დაწვეს სიმბოლური სახრჩობელები, რომლებიც დემონსტრანტებმა აღმართეს, რათა „ჩამოეხრჩოთ“ პოლიტიკური ლიდერების (მათ შორის, ჰეზბოლას ლიდერ ჰასან ნასრალლას და ამალის ლიდერ ნაბიჰ ბერრის) გამოსახულებიანი სკულპტურები. 31 აგვისტოს, ბეირუთში, შავებში გამოწყობილმა, სავარაუდოდ ჰეზბოლასა და ამალის მხარდამჭერებმა, მოტოციკლეტებით გადაუარეს და, შედეგად, გაანადგურეს დემონსტრანტთა კარავები და პირადი ქონება.
ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ შეიარაღებული არა-სახელმწიფოებრივი აქტორები (ჰეზბოლა; პალესტინური ფრონტი) აბრკოლებდნენ ან ზღუდავდნენ გადაადგილებას საკუთარ კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიებზე. ამას გარდა,ჰეზბოლას მიერ კონტროლირებადტერიტორიაზე მოქმედი დამოუკიდებელი არასამთავრობო ორგანიზაციები განიცდიდნენ დევნასა და დაშინებას,მათ შორის სოციალურ, პოლიტიკურ დაფინანსურ ზეწოლას. იმ ახალგაზრდებს,რომლებიც „არასასურველ“ არასამთავრობოორგანიზაციებში მუშაობდნენ, ჰეზბოლა უხდიდა თანხას, რათა დაეტოვებინათ სამსახური.[8]
გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისარიატის ოფისი 2021 წლის მარტში გამოქვეყნებულ ანგარიშში მოუწოდებდა ლიბანის ხელისუფლებას, უზრუნველეყო ცნობილი ინტელექტუალის ლოკმან სლიმის მკვლელობის გამჭირვალე და ეფექტური გამოძიება და დამნაშავეების სათანადო დასჯა. ანგარიშში აღნიშნულია, რომ სლიმი – ცნობილი ინტელექტუალი, მწერალი, გამომცემელი; პროდუსერი და დაჯგუფება „ჰეზბოლას“ მაკრიტიკებელი, 2021 წლის 4 თებერვალს, სამხრეთ ლიბანში, ჰეზბოლას დე ფაქტო კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიაზე მკვდარი იპოვეს. სიკვდილამდე, სლიმმა განაცხადა, რომ იმ შემთხვევაში თუ მას მოკლავდნენ, ყველა გაიგებდა, თუ ვინ იდგა მისი მკვლელობის უკან.[9]
[1]Geneva Academy – Rulac – Rule of Law in Armed Conflicts – Lebanon; available at https://www.rulac.org/browse/countries/lebanon [accessed 21 June 2021]
[2] Government of UK; Foreign travel Advice –Lebanon; available at https://www.gov.uk/foreign-travel-advice/lebanon [accessed 21 June 2021]
[3] Freedom House – Freedom in the World 2021 – Lebanon; published in March 2021; available at
[accessed 21 June 2021]
[4] United States Department of State – 2020 Country Report on Human Rights Practices: Lebanon; published in March 2021; available at
[accessed 21 June 2021][5] Human Rights Watch – World Report 2021 – Lebanon; published in January 2021; available at
[accessed 22 June 2021][6] Congressional Research Service – “Lebanon”; updated on 1 September 2020; available at
[accessed 21 June 2021]
[7] CFR – “What is Hezbollah?”; updated on 1 September 2020; available at https://www.cfr.org/backgrounder/what-hezbollah [accessed 21 June 2021]
[8]United States Department of State – 2020 Country Report on Human Rights Practices: Lebanon; published in March 2021; available at
[accessed 21 June 2021][9] OHCHR – UN human rights experts call for credible and effective investigation into the killing of intellectual and Hezbollah critic Lokman Slim; published in March 2021; available at
[accessed 21 June 2021][10] US Department of the Treasury – article “Treasury Targets Iranian-Backed Hizballah Officials for Exploiting Lebanon’s Political and Financial System”; published in July 2019; available at https://home.treasury.gov/news/press-releases/sm724 [accessed 21 June 2021]
[11]International Institute for Counter-Terrorism – article “The Beirut Explosion – Is there a Hezbollah Connection?”; published in August 2020; available at https://www.ict.org.il/Article/2582/The_Beirut_Explosion%E2%80%93Is_there_a_Hezbollah_Connection?#gsc.tab=0 [accessed 21 June 2021]
[12]Foundation for Defense of Democracies (FDD) – Sanctioned Hezbollah Security Chief Works Closely with Lebanese Authorities; published in 11 July 2019; available at https://www.fdd.org/analysis/2019/07/11/sanctioned-hezbollah-security-chief-works-closely-with-lebanese-authorities/ [accessed 21 June 2021]
[13] Washington Institute – “Syria’s Instability Reaches Lebanon” by David Schenker; published in December 2012; available at https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/syrias-instability-reaches-lebanon [accessed 21 June 2021]